Je t'adore - Reynaertgenootschap

op dat zo gelezen het verhaal nog even ‘napruttelt’ in de slotverzen. 5 Daar helpt
geen Firapeel meer aan, schrijft Van Oostrom, en middeleeuwse toehoorders die
opgelucht ademhaalden, hadden Willem slecht begrepen (SOS, p. 488). Ik moet
bekennen dat ik even moest slikken toen ik zijn parafrase van mijn opvattingen over
het slot las. Ik geloof namelijk dat het publiek wel opgelucht adem kon halen.
In de paragraaf over het slot speel ik een klein bijrolletje: ‘ontdekker’ van de
rechtshistorische achtergrond van het slot. Op zich is die vermelding een bekroning
van mijn omgang met Van Oostroms wetenschappellijk gedachtegoed, maar dat
Firapeel formeel een einde maakt aan het proces tegen Reynaert is bepaald geen
‘loepzuivere’ parafrase van wat ik geschreven heb. Met openheid van geest heeft
Van Oostrom dit echter onmiddellijk gecorrigeerd op de flankerende website. Daar
valt te lezen dat Firapeel een allesvernietigende vete tussen de koning en zijn
baronnen weet te bezweren. 6 De implicatie daarvan is dat in het slot de dichter nu
juist geen water bij de wijn doet. Firapeel helpt wel degelijk. Deze lezing van het slot
opent de mogelijkheid om de Reynaert in zijn context te plaatsen en zo het gat in
onze kennis te dichten.
De verzoening
214
‘De Middeleeuwen zijn anders’, om de gevleugelde woorden van Jef Janssens te
herhalen. Er kan niet genoeg benadrukt worden dat de context anders is dan die
van een moderne roman. Een rechtshistorische lezing van het slot maakt het mogelijk
de Reynaert te verbinden met zijn historische context. Anders dan in een modern
proces, waar bestraffing van de misdaad het hoofddoel is, streefde men in de dertiende
eeuw naar verzoening van dader en slachtoffer. Het gaat er dus niet om dat
de vos aan het einde van het verhaal bestraft wordt, maar of de vrede hersteld is
aan het hof. Doel van een hofdag is om pays te maken door recht te spreken. 7
Van Oostroms opmerking dat Firapeel formeel het proces beëindigt, geeft dan ook
niet goed de middeleeuwse rechtsgang weer. Firapeel zorgt niet voor de formele
beëindiging van het proces tegen de vos, maar brengt een vrijwillige verzoening tot
stand tussen de koning en zijn baronnen. Bij de zoen tussen Nobel en zijn baronnen
is de vos zelf niet eens als partij betrokken. Een zoen is een buitengerechtelijke
procedure die het karakter heeft van een bemiddeling. Ze valt het best te vergelijken
met een minnelijke schikking. Partijen willen elkaar recht doen zonder dat er
recht gesproken wordt.
Strikt genomen was het proces tegen Reynaert afgesloten met zijn veroordeling.
Daarna was de vorst vrij het vonnis ten uitvoer te brengen. De vorst besluit echter
genade te verlenen in ruil voor een niet-bestaande schat. In moderne ogen is het
aanvaarden van een som geld in ruil voor genade corruptie. In middeleeuwse ogen
was het aanvaarden van een schat in ruil voor genade beslist niet onrechtmatig. Het
was zelfs regel. 8 Deel van de verzoening is echter ook Reynaerts ‘onthulling’ dat
Bruun, Isegrim en Tibeert een samenzwering tegen de koning beraamden. Door de
verzoening met Reynaert geraakt de koning in veeten ende in ongheval (vers 2171)
met zijn baronnen.
De gevangenneming en mishandeling van Bruun en Isegrim op instigatie van de
vos zijn wel onrechtmatig. Wanneer de koning beseft dat hij bedrogen is door de
vos, slaakt hij een vreselijke kreet. Zijn vrienden, in de middeleeuwen betekende dat
bondgenoten, de wolf en de beer, heeft hij verloren. Van Oostrom interpreteert die
Tiecelijn, 19, 2006