Je t'adore - Reynaertgenootschap

artikel
■ Jan de Putter
Firapeel helpt!
212
N.a.v. Frits van Oostrom, Stemmen op schrift. Geschiedenis van de Nederlandse
literatuur vanaf het begin tot 1300. Amsterdam, Bert Bakker, 2006. ISBN 90-351-
2944-X.
Ik herinner me het gevoel van opwinding toen ik in 1986 voor het eerst een artikel
van Frits van Oostrom onder ogen kreeg. Het stond in het tijdschrift Literatuur en
had als titel De oude orde in verval. Hollandse hofliteratuur en Huizinga’s Herfsttij.
Ineens was daar een neerlandicus die zich wilde meten – en kon meten – met historici
als Le Roy Ladurie, Duby en Peter Burke, de vaandeldragers van de nieuwe
mentaliteitsgeschiedenis. De sleutel die Van Oostrom aanreikte om de deur naar de
middeleeuwse mentaliteit te openen, was het begrip eer. In die jaren kreeg het paradigma
vorm waarmee hij beroemd geworden is: de contextuele benadering van de
middeleeuwse literatuur. Hij heeft dat vooral gedaan in korte bijdragen die even
sprankelend en briljant zijn als een Beatle-song. Fans van Van Oostrom verschillen
van mening over wat nu zijn mooiste bijdrage is. Voor mij was het hoogtepunt
Reynaert primair, waarin hij beweerde dat de vos niet de held was van de opkomende
burgerij, maar een hate-figure van de adel. Er werd in die dagen gefluisterd
dat aan de Utrechtse universiteit een nieuwe Huizinga zou opstaan.
Nu is er dan het boek dat de vergelijking met Herfsttij ruimschoots kan doorstaan.
Het is beeldend, het heeft diepgang, maar wat het boek vooral zo aantrekkelijk
maakt, is de lichtvoetigheid. Van Oostrom bezit het vermogen om als een impressario
de stemmen van middeleeuwse schrijvers zo aan de man te brengen dat je je
schuldig voelt dat je het bouc der minnen nog niet gelezen hebt. Onbekende schrijvers
werpt hij een reddingsboei toe om ze aan boord van de canon te brengen.
Veldeke, Hadewijch, Jacob van Maerlant en Willem krijgen een ereplaats op de
brug. Voor Van Oostrom zijn dit degenen die hun volk hebben leren lezen. Met
treffende citaten karakteriseert hij hen als de scheppers van de Nederlandse literatuur.
Begiftigd met een vermogen methodologische vernieuwingen te incorporeren,
is de ‘esthetische wending’ in de literatuurgeschiedenis niet aan hem voorbijgegaan.
Stijl is een hoofdthema in zijn literatuurgeschiedenis. 1 Het boek laat zien hoe
de eerste woordjes in de marge van Latijnse geschriften allengs evolueerden tot de
virtuoze taal van de Reynaert. De schrijver van deze literatuurgeschiedenis is een
gepassioneerd promotor van all this useless beauty.
In de jaren tachtig was er een ander geluid. Toen wilde Van Oostrom dat in een
nieuwe literatuurgeschiedenis de band tussen literatuur en leven centraal zou
staan. Zo schreef hij in 1985 dat literatuur een richtsnoerfunctie had voor de werkelijkheid.
2 Literatuur ontstaat in het spanningsveld tussen dichter en publiek. Een
literatuurgeschiedenis zou het beste te schrijven zijn vanuit het ontstaansmilieu van
de teksten met veel aandacht voor het geïntendeerde publiek. Aan die benaderingswijze
danken we twee mooie boeken. Het woord van eer en Maerlants wereld
zijn introducties tot de middeleeuwse mentaliteit. Zoals ook Jef Janssens signaleerde
in De Standaard, neemt Van Oostrom in zijn laatste boek wat gas terug. 3 Zijn
Tiecelijn, 19, 2006