oktober 2011 - Egyptologisch Dispuut Pleyte - Universiteit Leiden

Toen Achnaton in jaar 5, maand 4 van het Peret-seizoen zijn
proclamatie uitvaardigde om de stad Achet-Aton te bouwen,
werd deze proclamatie uitgehakt op twee steles die de noord-
en zuidgrens vormden van het gebied Achet-Aton. Dit is het
begin van een reeks statements die door Achnaton zijn
gemaakt en zijn uitgehakt op een reeks stèles op de oost- en
westoever van de Nijl, die we tegenwoordig ‘grensstèles’
noemen. Deze statements (vier in totaal) beslaan een periode
van jaar 5 tot in jaar 8. Hoewel deze stèles nog lang niet al hun
geheimen hebben prijsgegeven, kan er toch veel
chronologische informatie uit worden gehaald. Één van deze
conclusies betreft de datum van de troonsbestijging van
Achnaton.
In totaal bevatten de grensstèles vier soorten teksten, die
allen goed gedateerd zijn:
De vroege proclamatie (VP) Jaar 5, Peret IV, dag 13
De late proclamatie (LP) Jaar 6, Peret IV, dag 13
(dus precies een jaar na de VP)
De herhaling van de eed Jaar 8, Peret I, dag 8
(dus ca. twee jaar na LP)
Het colofon Jaar 8, Achet IV,
laatste dag (= dag 30)
Het Egyptische kalenderjaar bestaat uit drie seizoenen in
deze volgorde: Achet - Peret - Sjemoe. Ieder seizoen is weer
onderverdeeld in vier maanden (hierboven aangegeven met
Afbeelding 1: Weergegeven zijn twee kalenderjaren. De
groene lijn is de hypothetische overgang van regeringsjaar 7
naar 8 en 8 naar 9 als Achnaton de troon heeft bestegen
tussen Peret I en IV.
De troonsbestijging van Achnaton
Door Joost Golverdingen
Romeinse cijfers) en iedere maand bestaat uit 30 dagen.
Hoewel het in het rijtje hierboven logisch lijkt dat de
herhaling van de eed eerder in tijd is dan het colofon
(namelijk dat maand I van Peret eerder is dan maand IV van
Peret) hoeft dit niet: Het is volledig afhankelijk van de datum
van de troonsbestijging van Achnaton. Als Achnaton tussen
maand I en IV de troon heeft bestegen, dan is in één
regeringsjaar (bijvoorbeeld jaar 8) maand IV direct na zijn
troonsbestijging en maand I bijna een jaar later (zie
afbeelding 1).
Het colofon staat bij de steles waar deze voorkomt onder de
herhaling van de eed. Dit hoeft echter niet automatisch te
betekenen dat het colofon het laatste statement is van
Achnaton.
Om meer inzicht te krijgen in de chronologie van de stèles
moeten we kijken naar grensstèle A, dat zich bevindt aan de
westkant van de Nijl, nabij de necropool van Tuna el-Gebel.
Deze tekst bevat drie soorten tekst: De late proclamatie, de
herhaling van de eed en het colofon (zie afbeelding 2). Hieruit
blijkt een opvallend detail. Vanaf regel 14 is de tekst iets
breder gemaakt en zijn de tekens in de regels iets verkleind.
Daarnaast moet men de vloer bij de stèle iets verlaagd
hebben, want de beeldengroep die naast de stele staan, staan
op sokkels die opvallend hoog zijn. Hierdoor kunnen we
beredeneren dat men de stèle had ontworpen met enkel de
late procamatie en de herhaling van de eed en men de late
proclamatie aan het uithakken was, toen Achnaton zijn
laatste statement (het colofon) maakte. Deze moest nog
aan stèle A worden toegevoegd, maar hier had men de
ruimte niet meer voor. Men heeft het ontwerp van de stele
aangepast en de volgende maatregelen getroffen:
De regels tekst iets breder gemaakt
De tekens in de tekst iets verkleind
De vloer iets verlaagd, zodat er meer ruimte ontstond
onder de stèle.
Afbeelding 2: De schematische weergave van grensstèle A,
met daarbij twee beeldengroepen van Achnaton, Nefertete en
twee dochters.
Omdat we nu weten dat de herhaling van de eed (jaar 8,
Peret I, dag 8) voor het colofon (jaar 8, Achet IV, dag 30) is
te dateren, weten we dat de overgang van het jaar (en ook
Achnatons troonsbestijging) is te dateren in de periode
tussen jaar 8, Achet IV, dag 30 en jaar 8, Peret I, dag 8,
dus rond het begin van het Peret-seizoen, met een
onzekerheid van 8 dagen (zie afbeelding 3).
Afbeelding 3: Vijf kalenderjaren met daarin de verschillende
gedateerde statements van Achnaton en de beredeneerde
overgangen van regeringsjaar 4 naar 5, 5 naar 6, 6 naar 7 en 8
naar 9. (groene lijn, geplaatst op begin van het Peret-
seizoen.)
Dit artikel is grotendeels gebaseerd op een deel van het
onderzoek van Murnane en van Siclen, in: W. J. Murnane en
Ch. C. van Siclen III, The Boundary Stelae of Akhenaten,
Kegan Paul International, Londen en New York, 1993, p. 153-
155.