oktober 2011 - Egyptologisch Dispuut Pleyte - Universiteit Leiden

Lezing Joost Golverdingen 12 oktober
De Zananza-affaire. De
bronnen, de chronologie en
de problemen
Na de dood van farao Nibchururya
schreef zijn weduwe een
interessante brief aan de
Hettitische koning Shuppiluliuma:
"Mijn echtgenoot is gestorven en
een zoon van mij is er niet, maar
u, zo wordt gezegd, heeft vele
zonen. Als u mij één van uw zonen
zou sturen, dan zou hij mijn
echtgenoot worden. Ik wil niet een
bediende van mij nemen en hem
mijn echtgenoot maken. Ik ben
bang !"
Deze brief is het begin van een
interessante reeks aan
gebeurtenissen die plaatsvonden in
De scriptie van… Rients de Boer
Amoritische diplomatie en de Amarna tijd
de late 18 e dynastie en uiteindelijk
resulteerden in de moord op prins
Zannanza, de zoon van
Shuppiluliuma. Als gevolg hiervan
brak ook een soort ‘koude oorlog’ uit
tussen het Hettitische en het
Egyptische rijk, wat haar hoogtepunt
bereikte ten tijde van Ramses II met
de slag bij Kadesh en eindigde met het
vredesverdrag tussen Ramses II en de
toemalige Hettitische koning Hattusili
III.
In deze lezing zal Joost Golverdingen
ingaan op de (Hettitische) bronnen
van deze ‘Zananza-affaire’ en op de
verschillende Egyptologische
theorieën over de identiteit van farao
Nibchururya en zijn weduwe.
De Oud-Babylonische periode (ca. 2000-1600 v.C.) is binnen de geschiedenis van Mesopotamië één van de best
gedocumenteerde tijdvakken. Niet zozeer vanwege de kwantiteit aan bekende teksten (meer dan 40.000 kleitabletten),
maar vooral vanwege de verscheidenheid aan teksten en genres. Deze tijd kan worden beschouwd als de gouden tijd van
het spijkerschrift en de Akkadische taal. Concurrerende schrijfsystemen zoals het alfabet bestonden nog niet in het
Midden Oosten, terwijl juist wel grote groepen mensen geletterd waren. Het Akkadisch zelf werd door zo’n beetje de helft
van de inwoners van het Midden Oosten gesproken en was dè schrijftaal geworden. Andere talen zoals het Amorietisch of
Hurritisch werden wel gesproken maar in deze tijd (bijna) nooit geschreven.
Een verder kenmerk van de Oud-Babylonische tijd is de politieke fragmentatie in het Midden Oosten. De tijd van
de grote koninkrijken zoals bekend uit de late Bronstijd (vanaf ca. 1500 v.C.) was nog niet aangebroken. In plaats hiervan
bestond er een lappendeken van staatjes met in de meeste gevallen een Amorietische koning op de troon. De Amorieten
waren oorspronkelijk semi-nomadische herders met een sterke stammenstructuur. Deze stammenstructuur bepaalde
vaak de verhoudingen tussen de diverse Amorietische staatjes. Enkele koninkrijken waren groter en invloedrijker, dit
was vaak te danken aan het karakter en succes van één specifieke koning. Het bekendste voorbeeld is Hammurabi van
Babylon (1792-1750 v.C.) die erin slaagde om een aantal rivaliserende staten te neutraliseren en de-facto bijna heel Zuid-
Mesopotamië te beheersen.
Amorietische vorsten zijn ons bekend van het uiterste oosten van Mesopotamië tot aan de kusten van de
Middellandse zee, zo weten we dat rond 1770 v.C. een zekere Yantin-Hammu koning van Byblos was en Ishi-Addu
koning van Hazor (Noord Palestina). Ons blikveld strekt zich helaas niet verder richting Zuid Palestina of Egypte. Het
vinden van significant tekstueel bewijs voor contacten tussen Mesopotamië en Egypte in deze periode zou garant staan
voor een wetenschappelijke sensatie. Door de rijke tekstvondsten in de stad Mari, dat aan de Eufraat ligt op de grens
van het huidige Syrië en Irak, hebben we een beeld gekregen van de internationale diplomatieke contacten tussen de
Amorietische koningen in de Oud-Babylonische tijd. Het blijkt dat ze met elkaar correspondeerden in een
gestandaardiseerde vorm van Akkadisch, natuurlijk geschreven met het spijkerschrift. Wat veel mensen niet weten is dat
deze diplomatieke correspondentie een directe voorloper is van de internationale contacten in de late Bronstijd. Deze
contacten zijn vooral beroemd door de zgn. Amarna-brieven gevonden in Achnaton’s hoofdstad Achet-Aton (gedateerd
omtrent ca. 1350 v.C.). Uit deze en andere bronnen zien we dat een club van grote koningen met elkaar in het Akkadisch
op kleitabletten communiceerden over vazallen, diplomatieke geschenken, dynastieke huwelijken etc. De meest
prominente leden van deze club zijn de koningen van Egypte, Babylonië en het Hethietische rijk Hatti. De blauwdruk
voor deze vorm van internationaal corresponderen lag dus al klaar in de voorliggende Oud-Babylonische periode.