Themanummer over criminaliteit, migratie en etniciteit - Tweede Kamer
Themanummer over criminaliteit, migratie en etniciteit - Tweede Kamer
Themanummer over criminaliteit, migratie en etniciteit - Tweede Kamer
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Inhoudsopgave<br />
Tijdschrift voor Criminologie<br />
2010 (52) 2<br />
Artikel<strong>en</strong><br />
Criminaliteit, <strong>migratie</strong> <strong>en</strong> <strong>etniciteit</strong> 107<br />
Nieuwe richting<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> complex <strong>en</strong> belad<strong>en</strong> onderzoeksterrein<br />
Joanne van der Leun, Mariska Kromhout, Marle<strong>en</strong> Easton & Frank Weerman<br />
Criminaliteit <strong>en</strong> <strong>etniciteit</strong> 122<br />
Criminele carrières van autochtone <strong>en</strong> allochtone jonger<strong>en</strong> uit het<br />
geboortecohort 1984<br />
Arjan Blokland, Kim Grimberg<strong>en</strong>, Wim Bernasco & Paul Nieuwbeerta<br />
Asiel<strong>migratie</strong>, verblijfstatuss<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong> 153<br />
Jan de Boom, Erik Snel & Godfried Engbers<strong>en</strong><br />
Migratie <strong>en</strong> mobiele daders 170<br />
Heling bij rondtrekk<strong>en</strong>de dadergroep<strong>en</strong><br />
Stijn Van Daele & Torn Vander Bek<strong>en</strong><br />
Criminele expats 186<br />
Britse criminel<strong>en</strong> in Nederland <strong>en</strong> Nederlandse criminel<strong>en</strong> in Spanje<br />
Meivin Soudijn & Sander Huisman<br />
'White trash' versus 'Marokkaanse straatterrorist<strong>en</strong>' 201<br />
E<strong>en</strong> analyse van het Nederlandse <strong>en</strong> Engelse discours rond migrant<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>over</strong>last<br />
Monique Koemans<br />
Kroniek<br />
De markt van misdaad 218<br />
Frank van Tulder<br />
Ag<strong>en</strong>da 230<br />
Call for papers<br />
<strong>Themanummer</strong> 'Criminaliteit <strong>en</strong> Werk': call for papers 231<br />
Summaries 232<br />
Auteursgegev<strong>en</strong>s 234
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
ARTIKELEN<br />
Criminaliteit, <strong>migratie</strong> <strong>en</strong> <strong>etniciteit</strong><br />
Nieuwe richting<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> complex <strong>en</strong> belad<strong>en</strong><br />
onderzoeksterrein<br />
Joanne van der Leun, Mariska Kromhout, Marle<strong>en</strong> Easton & Frank Weerman<br />
De themaredactie heeft criminolog<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>migratie</strong>onderzoekers om bijdrag<strong>en</strong><br />
gevraagd die vernieuw<strong>en</strong>d zijn omdat zij ófwel e<strong>en</strong> nieuw licht werp<strong>en</strong> op <strong>criminaliteit</strong><br />
van reeds langdurig gevestigde migrant<strong>en</strong>groep<strong>en</strong> ófwel de <strong>criminaliteit</strong> belicht<strong>en</strong><br />
van nog weinig onderzochte <strong>en</strong>/of relatief nieuwe migrant<strong>en</strong>groep<strong>en</strong> zoals<br />
asielzoekers. In Nederland wordt meer dan in België onderzoek gedaan op dit terrein,<br />
maar in beide land<strong>en</strong> is het taboe op uitsprak<strong>en</strong> <strong>over</strong> de relatie tuss<strong>en</strong> <strong>migratie</strong>,<br />
<strong>etniciteit</strong> <strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong> teg<strong>en</strong>woordig minder groot dan <strong>en</strong>kele dec<strong>en</strong>nia<br />
terug. De themaredactie is van m<strong>en</strong>ing dat de relaties tuss<strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>migratie</strong> grondige onderzoeksaandacht verdi<strong>en</strong><strong>en</strong>, maar dat ook kritische discussie<br />
nodig blijft om te voorkom<strong>en</strong> dat het onderzoek ongewild bijdraagt aan de uitsluiting<br />
van hele groep<strong>en</strong> migrant<strong>en</strong>, die in meerderheid niets met <strong>criminaliteit</strong> van<br />
do<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>. In dit nummer wordt duidelijk dat de relaties tuss<strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>migratie</strong> van allerlei aard zijn <strong>en</strong> dat daar door onderzoekers op vele manier<strong>en</strong> naar<br />
gekek<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong>.<br />
De relatie tuss<strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong>, <strong>migratie</strong> <strong>en</strong> <strong>etniciteit</strong> wordt in Nederland al jar<strong>en</strong>lang<br />
<strong>en</strong> op diverse wijz<strong>en</strong> onderzocht. Het onderzoek heeft zich tot nu toe vooral<br />
gericht op <strong>criminaliteit</strong> van min of meer gevestigde etnische minderheidsgroep<strong>en</strong>.<br />
De betreff<strong>en</strong>de studies wijz<strong>en</strong> stelselmatig op e<strong>en</strong> <strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordiging van<br />
allochton<strong>en</strong> of immigrant<strong>en</strong> in alle fas<strong>en</strong> van het strafrechtelijk systeem. Dit<br />
begint bij de registraties als verdachte in het Herk<strong>en</strong>ningsdi<strong>en</strong>stsysteem (HKS)<br />
van de politie <strong>en</strong> loopt via registraties bij het Op<strong>en</strong>baar Ministerie tot <strong>en</strong> met de<br />
p<strong>en</strong>it<strong>en</strong>tiaire inrichting<strong>en</strong> (zie o.a. Blom e.a., 2005; J<strong>en</strong>niss<strong>en</strong> & Blom, 2007).<br />
Reeds in de jar<strong>en</strong> zev<strong>en</strong>tig <strong>en</strong> tachtig van de vorige eeuw werd deze <strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordiging<br />
regelmatig geconstateerd (zie voor <strong>over</strong>zicht<strong>en</strong> Leuw, 1997; Driess<strong>en</strong><br />
e.a., 2002), destijds vooral met betrekking tot Surinamers <strong>en</strong> Molukkers. Sinds<br />
het begin van de jar<strong>en</strong> neg<strong>en</strong>tig wordt de meeste aandacht besteed aan de <strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordiging<br />
van Marokkan<strong>en</strong>, Turk<strong>en</strong>, Surinamers <strong>en</strong> Antillian<strong>en</strong>, inclusief<br />
'tweede g<strong>en</strong>eratie'-jonger<strong>en</strong> van deze herkomst, in de <strong>criminaliteit</strong>scijfers. Na<br />
de mill<strong>en</strong>niumwisseling versch<strong>en</strong><strong>en</strong> de eerste cijfers met betrekking tot 'nieuwe'<br />
etnische groep<strong>en</strong>, met name uit asielland<strong>en</strong> (o.a. Kromhout & Van San, 2003).<br />
Behalve studies naar de cijfermatige <strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordiging (<strong>en</strong> soms onderverteg<strong>en</strong>woordiging)<br />
in de <strong>criminaliteit</strong> van verschill<strong>en</strong>de etnische groep<strong>en</strong>, is er
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
inmiddels ook e<strong>en</strong> breed palet aan beschrijv<strong>en</strong>de <strong>en</strong> verklar<strong>en</strong>de Nederlandse studies<br />
voorhand<strong>en</strong> naar de relatie tuss<strong>en</strong> <strong>migratie</strong> <strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong> (zie voor <strong>over</strong>zicht<strong>en</strong><br />
Driess<strong>en</strong> e.a., 2002; Miedema, 2002; Engbers<strong>en</strong> e.a., 2007). Naast onderzoek<strong>en</strong><br />
waarin kwantitatieve analyses c<strong>en</strong>traal staan, is er ook e<strong>en</strong> duidelijk herk<strong>en</strong>bare<br />
stroming van antropologisch georiënteerde in depth-studies van groep<strong>en</strong>.<br />
In Crime and Justice in the Netherlands (Tonry & Bijleveld, 2007, 23) wordt het<br />
Nederlandse onderzoek op het terrein als geheel aangeduid als 'reasonably ample<br />
and impressively vibrant'. E<strong>en</strong> vergelijkbare kwalificatie gav<strong>en</strong> de redacteur<strong>en</strong> ook<br />
aan het onderzoek naar georganiseerde misdaad waarin ook de rol van migrant<strong>en</strong><br />
opvall<strong>en</strong>d is. Bov<strong>en</strong>kerk - e<strong>en</strong> van de pioniers op dit terrein - twijfelt er niet aan<br />
dat Nederland op dit punt in Europa vooroploopt (Bov<strong>en</strong>kerk, 2007).<br />
Belgische criminolog<strong>en</strong> zijn tot nu toe veel terughoud<strong>en</strong>der geweest in het onderzoek<br />
naar de relatie tuss<strong>en</strong> <strong>migratie</strong>, <strong>etniciteit</strong> <strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong>. Dit betek<strong>en</strong>t niet<br />
dat Belgische onderzoekers ge<strong>en</strong> aandacht zoud<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> voor migrant<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>etniciteit</strong> op zichzelf. Eerder dan de link met <strong>criminaliteit</strong> te bestuder<strong>en</strong> (Vercaigne,<br />
2000), is dit onderzoek bijvoorbeeld gericht op het in kaart br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van<br />
de <strong>migratie</strong>strom<strong>en</strong> <strong>en</strong> wordt onder meer ingezoomd op de visie van burgers met<br />
de Belgische nationaliteit op migrant<strong>en</strong> (Meireman e.a., 2004), de visie van<br />
migrant<strong>en</strong> op recht <strong>en</strong> het gerecht in België (Foblets e.a., 2007), de de-etnisering<br />
van het misdaadbeeld <strong>en</strong> de misdaadcontrole (Hebberecht, 2009) <strong>en</strong> op migrant<strong>en</strong><br />
als slachtoffer, bijvoorbeeld van georganiseerde <strong>criminaliteit</strong> <strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel<br />
(Di<strong>en</strong>st voor Strafrechtelijk Beleid, 2007).<br />
Ondanks de schijnbare weelde aan, vooral Nederlandse, studies is het onderzoek<br />
naar de relatie tuss<strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong>, <strong>migratie</strong> <strong>en</strong> <strong>etniciteit</strong> nog tamelijk e<strong>en</strong>zijdig te<br />
noem<strong>en</strong>. Ze betreff<strong>en</strong> vooral, hoewel niet uitsluit<strong>en</strong>d, de meer gevestigde migrant<strong>en</strong>groep<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> hun betrokk<strong>en</strong>heid bij <strong>criminaliteit</strong>. Wat dat betreft is er nog niet<br />
veel veranderd sinds het Tijdschrift voor Criminologie in 1991 reeds e<strong>en</strong> themanummer<br />
liet verschijn<strong>en</strong> <strong>over</strong> 'Criminaliteit onder allochtone jonger<strong>en</strong>'. Daarin<br />
stond<strong>en</strong> vooral de achtergrond<strong>en</strong> c<strong>en</strong>traal van jeugdige wets<strong>over</strong>treders uit de<br />
grootste etnische minderheidsgroep<strong>en</strong>. Met name <strong>criminaliteit</strong> onder jonger<strong>en</strong><br />
met e<strong>en</strong> Marokkaanse achtergrond kreeg behoorlijk veel aandacht in dat themanummer,<br />
e<strong>en</strong> onderwerp dat destijds relatief nieuw was. Ook nu krijg<strong>en</strong>, vooral<br />
mannelijke, daders uit de grootste minderheidsgroep<strong>en</strong> de meeste aandacht in<br />
onderzoek naar <strong>migratie</strong>, <strong>etniciteit</strong> <strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong>. Veel minder aandacht is er<br />
voor slachtoffers, relatief nieuwe groep<strong>en</strong> <strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong>. M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel <strong>en</strong> internationale<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel krijg<strong>en</strong> ook veel onderzoeksaandacht, maar id<strong>en</strong>titeitsfraude,<br />
organisatie<strong>criminaliteit</strong> <strong>en</strong> mobiel banditisme veel minder, <strong>en</strong> beschrijving<strong>en</strong><br />
florer<strong>en</strong> terwijl verklaring<strong>en</strong> nog steeds weinig getoetst zijn, om <strong>en</strong>kele voorbeeld<strong>en</strong><br />
te noem<strong>en</strong> (zie ook Engbers<strong>en</strong> e.a., 2007).<br />
Teg<strong>en</strong> deze achtergrond is het idee ontstaan om na bijna twee dec<strong>en</strong>nia opnieuw<br />
e<strong>en</strong> themanummer van het Tijdschrift voor Criminologie te wijd<strong>en</strong> aan de relaties<br />
tuss<strong>en</strong> <strong>etniciteit</strong>, <strong>migratie</strong> <strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong>. De themaredactie heeft criminolog<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>migratie</strong>onderzoekers om bijdrag<strong>en</strong> gevraagd die vernieuw<strong>en</strong>d zijn omdat zij<br />
ófwel e<strong>en</strong> nieuw licht werp<strong>en</strong> op <strong>criminaliteit</strong> van reeds langdurig gevestigde<br />
migrant<strong>en</strong>groep<strong>en</strong> ófwel de <strong>criminaliteit</strong> belicht<strong>en</strong> van nog weinig onderzochte<br />
<strong>en</strong>/of relatief nieuwe migrant<strong>en</strong>groep<strong>en</strong> zoals asielzoekers. Daarnaast was de
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
redactie in het bijzonder geïnteresseerd in (lands)gr<strong>en</strong>s<strong>over</strong>schrijd<strong>en</strong>de <strong>criminaliteit</strong>,<br />
zoals mobiel banditisme of <strong>criminaliteit</strong> waarbij gebruik wordt gemaakt van<br />
de sociale relaties binn<strong>en</strong> transnationale geme<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>. Ook is aandacht<br />
gevraagd voor <strong>migratie</strong><strong>criminaliteit</strong>, dat wil zegg<strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong> die als doel heeft<br />
om <strong>migratie</strong> mogelijk te mak<strong>en</strong>, zoals id<strong>en</strong>titeitsfraude <strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel. In dit<br />
themanummer kom<strong>en</strong> de meeste van de g<strong>en</strong>oemde onderwerp<strong>en</strong> daadwerkelijk<br />
aan de orde.<br />
De globale context van <strong>migratie</strong> <strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong><br />
Internationale <strong>migratie</strong> is verre van nieuw. E<strong>en</strong> klassiek im<strong>migratie</strong>land als de<br />
Ver<strong>en</strong>igde Stat<strong>en</strong> heeft e<strong>en</strong> lange geschied<strong>en</strong>is op dit terrein, maar ook voor land<strong>en</strong><br />
als Nederland <strong>en</strong> België was er al lang voor de gastarbeiderperiode internationale<br />
im<strong>migratie</strong> <strong>en</strong> e<strong>migratie</strong>. Mom<strong>en</strong>teel is de <strong>migratie</strong> naar de Europese Unie als<br />
geheel ongeveer ev<strong>en</strong> omvangrijk als die naar de Ver<strong>en</strong>igde Stat<strong>en</strong>. 1 Het perc<strong>en</strong>tage<br />
migrant<strong>en</strong> als deel van de wereldbevolking ligt redelijk stabiel op zo'n 2,5 tot<br />
3 proc<strong>en</strong>t (UNDESA, 2006). Tuss<strong>en</strong> 1960 <strong>en</strong> 2005 is het geschatte aantal internationale<br />
migrant<strong>en</strong> in absolute aantall<strong>en</strong> meer dan verdubbeld. Van het totale aantal<br />
internationale migrant<strong>en</strong> bevind<strong>en</strong> er zich 115 miljo<strong>en</strong> in rijke land<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
75 miljo<strong>en</strong> in ontwikkelingsland<strong>en</strong>, met e<strong>en</strong> tr<strong>en</strong>d naar <strong>migratie</strong> naar rijke land<strong>en</strong><br />
(UNDESA, 2006).<br />
In de <strong>migratie</strong>literatuur wordt erop gewez<strong>en</strong> dat de globalisering die zich sinds de<br />
<strong>Tweede</strong> Wereldoorlog heeft voorgedaan, heeft geleid tot diversificatie, fragm<strong>en</strong>tering<br />
<strong>en</strong> e<strong>en</strong> toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> complexiteit van <strong>migratie</strong>strom<strong>en</strong> (Massey e.a. 1993;<br />
Castles & Miller, 2003; IMI, 2006; Koser & Lutz, 1998; Wets, 2001; Adam e.a.,<br />
2002; Geets e.a., 2006; Geets & Timmerman, 2010). Meer land<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> met<br />
im<strong>migratie</strong> <strong>en</strong> e<strong>migratie</strong> te mak<strong>en</strong> gekreg<strong>en</strong>, waarbij 'z<strong>en</strong>d<strong>en</strong>de' land<strong>en</strong> tegelijkertijd<br />
ontvang<strong>en</strong>de land<strong>en</strong> of transitland<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> zijn. Migrant<strong>en</strong> vertrekk<strong>en</strong> niet<br />
meer vanuit één bepaald land naar één bestemmingsland, maar kunn<strong>en</strong> achtere<strong>en</strong>volg<strong>en</strong>s<br />
verschill<strong>en</strong>de bestemmingsland<strong>en</strong> aando<strong>en</strong>. Ander<strong>en</strong> p<strong>en</strong>del<strong>en</strong> he<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> weer tuss<strong>en</strong> hun herkomstland <strong>en</strong> e<strong>en</strong> of meerdere bestemmingsland<strong>en</strong>. Terwijl<br />
sommig<strong>en</strong> zich min of meer perman<strong>en</strong>t in e<strong>en</strong> ander land vestig<strong>en</strong>, blijft voor<br />
ander<strong>en</strong> de mogelijkheid tot retour<strong>migratie</strong> e<strong>en</strong> reële optie.<br />
Van de Nederlandse bevolking behoort op dit mom<strong>en</strong>t ongeveer 20 proc<strong>en</strong>t tot de<br />
'allochton<strong>en</strong>', waarvan e<strong>en</strong> op de neg<strong>en</strong> person<strong>en</strong> tot de niet-westerse immigrant<strong>en</strong>,<br />
zowel van de eerste <strong>en</strong> de tweede g<strong>en</strong>eratie als, voor e<strong>en</strong> klein deel, van de<br />
derde g<strong>en</strong>eratie. 2 Het Nederlandse C<strong>en</strong>traal Bureau voor de Statistiek (CBS)<br />
1 Vermeld in e<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijke notitie van de minister voor Ontwikkelingssam<strong>en</strong>werking <strong>en</strong> de<br />
staatssecretaris van Justitie, zie: www.iom-nederland.nl/dsresource?objectid=1527&type=org.<br />
2 Kerncijfers bevolking, www.cbs.nl, geraadpleegd februari 2009.
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
gebruikt hierbij het geboorteland als criterium 3 (CBS Statline, 2009). Daarnaast<br />
bevind<strong>en</strong> zich in Nederland illegale migrant<strong>en</strong> <strong>en</strong> (nog) niet-geregistreerde asielzoekers<br />
(zie o.a. Engbers<strong>en</strong> e.a., 2007; J<strong>en</strong>niss<strong>en</strong>, 2009a; 2009b; Martiniello e.a.,<br />
2010). In België zijn de statistiek<strong>en</strong> gebaseerd op de geregistreerde nationaliteit,<br />
wat maakt dat veel m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> 'vreemde' afkomst niet zichtbaar zijn in de<br />
officiële statistiek<strong>en</strong>. Daarnaast zijn demografische data <strong>over</strong> verschill<strong>en</strong>de databank<strong>en</strong><br />
verspreid. Daarbij komt dat, net als in Nederland, officiële cijfers bepaalde<br />
geme<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> amper of niet in kaart br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, zoals onder meer person<strong>en</strong> zonder<br />
e<strong>en</strong> (geldige) verblijfsvergunning, vluchteling<strong>en</strong> <strong>en</strong> asielzoekers. 4 Het aantal<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> zonder papier<strong>en</strong> is bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> erg moeilijk in te schatt<strong>en</strong>. Niettemin vorm<strong>en</strong><br />
deg<strong>en</strong><strong>en</strong> met de niet-Belgische nationaliteit op basis van de beschikbare cijfers<br />
ongeveer 13 proc<strong>en</strong>t van de bevolking (Sopemi, 2009).<br />
De achtergrond<strong>en</strong> van de allochtone bevolking zijn zeer divers. Het betreft voormalige<br />
gastarbeiders <strong>en</strong> hun nakomeling<strong>en</strong>, migrant<strong>en</strong> uit voormalige koloniën,<br />
asielvergunninghouders uit onder meer Afrika <strong>en</strong> Azië, hoogopgeleide k<strong>en</strong>niswerkers<br />
uit verschill<strong>en</strong>de del<strong>en</strong> van de wereld, maar bijvoorbeeld ook EU-burgers die<br />
voor kortere of langere tijd in Nederland of België kom<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>. Net als voor de<br />
autochtone bevolking geldt voor deze allochton<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> deel van h<strong>en</strong> strafbare<br />
feit<strong>en</strong> pleegt. De aard <strong>en</strong> omvang daarvan blijkt echter op e<strong>en</strong> aantal punt<strong>en</strong> af te<br />
wijk<strong>en</strong> van de <strong>criminaliteit</strong> onder autochton<strong>en</strong>. Dat maakt bestudering van de <strong>criminaliteit</strong><br />
onder allochton<strong>en</strong>, maar ook de vraag of politie <strong>en</strong> gerecht 'anders' met<br />
h<strong>en</strong> omgaan wet<strong>en</strong>schappelijk interessant <strong>en</strong> pot<strong>en</strong>tieel beleidsmatig relevant.<br />
Het onderzoek hiernaar is echter niet onomstred<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> vanouds belad<strong>en</strong> onderzoeksterrein<br />
In Nederland ligg<strong>en</strong> uitsprak<strong>en</strong> <strong>over</strong> de relatie tuss<strong>en</strong> <strong>migratie</strong>, <strong>etniciteit</strong> <strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong><br />
teg<strong>en</strong>woordig minder gevoelig dan <strong>en</strong>kele dec<strong>en</strong>nia terug. In de jar<strong>en</strong><br />
zev<strong>en</strong>tig <strong>en</strong> tachtig was de toon in het onderzoek voorzichtig. Discriminatie <strong>en</strong><br />
selectiviteit kreg<strong>en</strong> meer nadruk dan criminele activiteit<strong>en</strong> zelf (zie bijvoorbeeld<br />
Timmerman e.a., 1986; Maas & Stuyling-de Lange, 1989) <strong>en</strong> het wijz<strong>en</strong> op e<strong>en</strong><br />
<strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordiging van bepaalde groep<strong>en</strong> was in zekere zin taboe. Vanaf<br />
begin jar<strong>en</strong> neg<strong>en</strong>tig veranderde het politieke <strong>en</strong> maatschappelijke klimaat met<br />
betrekking tot deze kwestie. Teg<strong>en</strong>woordig is het niet meer uitzonderlijk wanneer<br />
in de media op<strong>en</strong>lijk de link wordt gelegd tuss<strong>en</strong> afkomst <strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong>heid bij<br />
misdrijv<strong>en</strong>. Er kan bijna ge<strong>en</strong> krant word<strong>en</strong> op<strong>en</strong>geslag<strong>en</strong> of het 'Marokkan<strong>en</strong>probleem'<br />
komt onomwond<strong>en</strong> aan bod. Bij e<strong>en</strong> deel van de bevolking lijkt zelfs<br />
3 Het CBS definieert 'allochton<strong>en</strong>' als person<strong>en</strong> van wie minst<strong>en</strong>s één ouder in het buit<strong>en</strong>land zijn<br />
gebor<strong>en</strong>. Person<strong>en</strong> die zelf ook in het buit<strong>en</strong>land zijn gebor<strong>en</strong>, word<strong>en</strong> gerek<strong>en</strong>d tot de eerste<br />
g<strong>en</strong>eratie, zij die zelf in Nederland zijn gebor<strong>en</strong> tot de tweede g<strong>en</strong>eratie. Person<strong>en</strong> die zelf in<br />
Nederland zijn gebor<strong>en</strong>, uit in Nederland gebor<strong>en</strong> ouders, maar van wie e<strong>en</strong> of beide grootouders<br />
in het buit<strong>en</strong>land zijn gebor<strong>en</strong>, behor<strong>en</strong> tot de derde g<strong>en</strong>eratie. Gezi<strong>en</strong> de algem<strong>en</strong>e definitie van<br />
'allochton<strong>en</strong>' behoort deze laatste groep formeel echter niet tot de 'allochton<strong>en</strong>', maar tot de<br />
'autochton<strong>en</strong>'.<br />
4 Voor meer hier<strong>over</strong> zie de website van het Vlaams Minderhed<strong>en</strong>c<strong>en</strong>trum www.vmc.be/<br />
thema.aspx?id=5545.
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
alweer e<strong>en</strong> soort moeheid op te tred<strong>en</strong> bij al deze 'op<strong>en</strong>heid'. De interesse in stigmatiser<strong>en</strong>de<br />
effect<strong>en</strong> neemt weer toe, ev<strong>en</strong>als de aandacht voor het risico op misbruik<br />
van registratie naar <strong>etniciteit</strong> (zie bijvoorbeeld Schermer, 2009; Bervoets &<br />
Van der Torre, 2007). Toch lijk<strong>en</strong> er voor onderzoekers in Nederland die geïnteresseerd<br />
zijn in de relatie tuss<strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>migratie</strong> ge<strong>en</strong> belemmering<strong>en</strong> te<br />
zijn. Door koppeling van allerlei bestand<strong>en</strong> <strong>en</strong> bevolkingsregisters nem<strong>en</strong> de<br />
mogelijkhed<strong>en</strong> juist toe om (met name kwantitatief) onderzoek te do<strong>en</strong>. Zo kond<strong>en</strong><br />
Blom e.a. (2005) politiegegev<strong>en</strong>s (HKS) koppel<strong>en</strong> met bevolkingsgegev<strong>en</strong>s<br />
(SSB 5 ) van alle Nederlanders <strong>over</strong> o.a. etnische herkomst, werk <strong>en</strong> inkom<strong>en</strong>ssituatie.<br />
Daardoor kon meer gedetailleerd onderscheid word<strong>en</strong> gemaakt tuss<strong>en</strong> de<br />
betrokk<strong>en</strong>heid bij delict<strong>en</strong> van eerste <strong>en</strong> tweede g<strong>en</strong>eratie allochton<strong>en</strong> <strong>en</strong> kon<br />
onderzocht word<strong>en</strong> in welke mate de verschill<strong>en</strong>de verteg<strong>en</strong>woordiging van uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>de<br />
groep<strong>en</strong> verdacht<strong>en</strong> te verklar<strong>en</strong> is uit k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> zoals bijvoorbeeld<br />
sociaaleconomische positie (dat bleek slechts t<strong>en</strong> dele het geval). Ook de bijdrage<br />
van Blokland, Grimberg<strong>en</strong>, Bemasco <strong>en</strong> Nieuwbeerta in dit nummer illustreert de<br />
mogelijkhed<strong>en</strong> van het koppel<strong>en</strong> van grote databestand<strong>en</strong> voor onderzoek op dit<br />
terrein. E<strong>en</strong> betere registratie van de <strong>etniciteit</strong> van daders, waar to<strong>en</strong>malig minister<br />
Ter Horst in Nederland <strong>en</strong>ige tijd geled<strong>en</strong> voor pleitte, is in feite allang achterhaald<br />
door de praktijk van het onderzoek <strong>en</strong> de uitkomst<strong>en</strong> daarvan. In Nederland<br />
bestaat inmiddels vrij brede acceptatie van het gegev<strong>en</strong> dat bepaalde groep<strong>en</strong><br />
met e<strong>en</strong> migrant<strong>en</strong>achtergrond zijn <strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordigd in de geregistreerde<br />
<strong>criminaliteit</strong>.<br />
In België is de situatie anders. De politieke gevoeligheid van de materie is dusdanig<br />
dat vooral in Nederland gevestigde criminolog<strong>en</strong> <strong>en</strong> sociolog<strong>en</strong> onderzoek<br />
hebb<strong>en</strong> verricht in het buurland (Van San & Leerkes, 2001; Van Meeter<strong>en</strong>, Van<br />
San & Engbers<strong>en</strong>, 2007). Sommige Belgische wet<strong>en</strong>schappers ton<strong>en</strong> zich ook<br />
tamelijk verbijsterd <strong>over</strong> het Nederlandse onderzoek. In e<strong>en</strong> speciaal themanummer<br />
van Tijdschrift voor Criminologie <strong>over</strong> de Belgische visie op het Nederlandse<br />
onderzoek betoogde Brion (2004) dat Nederlandse onderzoekers kritiekloos de<br />
ag<strong>en</strong>da van de nationale <strong>over</strong>heid zoud<strong>en</strong> volg<strong>en</strong> op het terrein van <strong>migratie</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>criminaliteit</strong>. Bijkom<strong>en</strong>d wees zij erop dat het onderzoek van Van San nauwelijks<br />
oog had voor het complexe proces dat voorafgaat aan e<strong>en</strong> politieoptred<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
registratie in de databank<strong>en</strong> van de politiedi<strong>en</strong>st<strong>en</strong>. Die zijn op zich e<strong>en</strong> product<br />
<strong>en</strong> het resultaat van e<strong>en</strong> officieel discours <strong>en</strong> niet geschikt om inzicht te verwerv<strong>en</strong><br />
in <strong>criminaliteit</strong>scijfers <strong>en</strong> het aandeel migrant<strong>en</strong> daarin, aldus Brion (2005).<br />
Bov<strong>en</strong>kerk (2007) vermoedt echter dat de maatschappelijke <strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schappelijke<br />
b<strong>en</strong>adering in België eerder kan word<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong> als reactie op de neiging van de<br />
nationale <strong>over</strong>heid om <strong>criminaliteit</strong>sproblem<strong>en</strong> in relatie tot migrant<strong>en</strong> buit<strong>en</strong> de<br />
discussie te houd<strong>en</strong>. De bots<strong>en</strong>de visies van Bov<strong>en</strong>kerk <strong>en</strong> Brion illustrer<strong>en</strong> de<br />
grote kloof tuss<strong>en</strong> Nederland <strong>en</strong> België op dit vlak. Ook de keiharde toon in de<br />
kritiek die Van San <strong>en</strong>kele jar<strong>en</strong> eerder kreeg in reactie op e<strong>en</strong> studie die ze in<br />
Het Sociaal Statistisch Bestand van het CBS. Hierin is e<strong>en</strong> groot aantal registers (o.a. van de<br />
Belastingdi<strong>en</strong>st, uitkeringsinstanties <strong>en</strong> de IB-Groep) op individueel niveau gekoppeld aan de<br />
Geme<strong>en</strong>telijke Basisadministratie (GBA).
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
opdracht van to<strong>en</strong>malig Justitieminister Verwilgh<strong>en</strong> maakte (Van San & Leerkes,<br />
2001), wees op het taboe dat to<strong>en</strong> rustte op <strong>criminaliteit</strong> <strong>en</strong> migrant<strong>en</strong> in België.<br />
Vandaag lijkt het maatschappelijke debat niet langer taboe, maar eerder 'verhit'.<br />
In het post-9/ll-tijdperk dreigt het <strong>migratie</strong>vraagstuk in België ver<strong>en</strong>gd te word<strong>en</strong><br />
tot e<strong>en</strong> islamdebat dat eerder polariser<strong>en</strong>d dan constructief wordt gevoerd <strong>en</strong><br />
voor- <strong>en</strong> teg<strong>en</strong>standers uit elkaar drijft. Het 'wij versus zij'-d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> verstoort in<br />
grote mate de maatschappelijke dialoog tuss<strong>en</strong> bevolkingsgroep<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun verteg<strong>en</strong>woordigers,<br />
maar ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s het klimaat waarin aan wet<strong>en</strong>schappelijk onderzoek<br />
wordt gedaan. Resultat<strong>en</strong> uit onderzoek <strong>over</strong> problematische aspect<strong>en</strong> van<br />
het sam<strong>en</strong>lev<strong>en</strong> (zoals <strong>criminaliteit</strong>) dreig<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> zo'n maatschappelijk klimaat<br />
immers gevang<strong>en</strong> te word<strong>en</strong> in de polarisering, waardoor wordt verhinderd dat ze<br />
bijdrag<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> nuancering van het debat.<br />
In hun poging<strong>en</strong> om de vinger aan de maatschappelijke pols te houd<strong>en</strong> schuw<strong>en</strong><br />
Belgische onderzoekers het onderzoek <strong>over</strong> de relatie tuss<strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong>, <strong>migratie</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>etniciteit</strong> op zichzelf niet. Veeleer gev<strong>en</strong> zij aan gehinderd te word<strong>en</strong> door<br />
methodologische problem<strong>en</strong> op dit terrein <strong>en</strong> het probleem dat, ongeacht de richting<br />
waarin de conclusies uitgaan, onderzoeksresultat<strong>en</strong> vaak naar de hand van<br />
e<strong>en</strong> van de maatschappelijk polariser<strong>en</strong>de partij<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gezet. Dit maakt dat<br />
méér aandacht uitgaat naar de risico's die de maatschappelijke polarisatie rond dit<br />
onderwerp met zich meebr<strong>en</strong>gt, zoals het discriminer<strong>en</strong>de politieoptred<strong>en</strong> (Feys,<br />
1999; 2002; Easton e.a., 2009). Aandacht die in Nederland dan weer goeddeels<br />
ontbreekt (Bervoets & Van der Torre, 2007). Naast de verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> Nederland<br />
<strong>en</strong> België springt ook e<strong>en</strong> belangrijke <strong>over</strong>e<strong>en</strong>komst in het oog. In beide land<strong>en</strong><br />
is het duidelijk dat het politiek-maatschappelijke debat, met in beide land<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> achtergrond, tot op vandaag erg scherp blijft. E<strong>en</strong> context waarin het<br />
bestuder<strong>en</strong> van de relatie tuss<strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong>, <strong>migratie</strong> <strong>en</strong> <strong>etniciteit</strong> e<strong>en</strong> delicate<br />
onderneming blijft.<br />
De verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> Nederland <strong>en</strong> België zijn niet uniek: elk land k<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong><br />
historie <strong>en</strong> achtergrond in het omgaan met minder geslaagde kant<strong>en</strong> van het<br />
<strong>migratie</strong>vraagstuk (Bov<strong>en</strong>kerk, 2007). Duitsland is om begrijpelijke red<strong>en</strong><strong>en</strong> sinds<br />
de <strong>Tweede</strong> Wereldoorlog bijzonder terughoud<strong>en</strong>d met het vastlegg<strong>en</strong> van de etnische<br />
achtergrond van verdacht<strong>en</strong> <strong>en</strong> met het rapporter<strong>en</strong> daar<strong>over</strong>. To<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
socioloog (Heitmeyer e.a., 1997) met e<strong>en</strong> <strong>en</strong>quête onder jeugdige Turk<strong>en</strong> liet zi<strong>en</strong><br />
dat e<strong>en</strong> deel van h<strong>en</strong> zich aangetrokk<strong>en</strong> voelde tot het moslimfundam<strong>en</strong>talisme<br />
<strong>en</strong> bereid was ev<strong>en</strong>tueel geweld te gebruik<strong>en</strong>, leidde dat behalve tot scherpe<br />
methodologische kritiek van andere onderzoekers ook tot veel maatschappelijke<br />
ophef. In Engeland is, zoals ook Koemans in e<strong>en</strong> van de artikel<strong>en</strong> in dit themanummer<br />
laat zi<strong>en</strong>, de relatie <strong>criminaliteit</strong>-<strong>migratie</strong> alle<strong>en</strong> bespreekbaar wanneer<br />
het wordt gebracht als e<strong>en</strong> vraagstuk van selectief politieoptred<strong>en</strong>, institutioneel<br />
racisme <strong>en</strong> achterstand (voor e<strong>en</strong> <strong>over</strong>zicht zie Punch & Bisschop, 2009). Deze<br />
terughoud<strong>en</strong>dheid wordt vaak in verband gebracht met het koloniale verled<strong>en</strong>,<br />
waarbij gekleurde 'rass<strong>en</strong>' war<strong>en</strong> onderworp<strong>en</strong> aan imperiale exploitatie. In<br />
Frankrijk zijn discussies <strong>over</strong> migrant<strong>en</strong>problem<strong>en</strong> per definitie buit<strong>en</strong> de orde<br />
omdat de Franse staat ge<strong>en</strong> immigrant<strong>en</strong> <strong>en</strong> minderhed<strong>en</strong> ziet, maar <strong>en</strong>kel Franse<br />
staatsburgers. E<strong>en</strong> discussie die de studie van het onderwerp ev<strong>en</strong>wel nauwelijks<br />
belette (zie onder meer Pallida, 1999; Wacquant, 1999). Hoe het ook zij, duidelijk
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
is dat we moet<strong>en</strong> concluder<strong>en</strong> dat criminologisch onderzoek naar <strong>migratie</strong> <strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong><br />
mede afhankelijk is van het nationale discours in verschill<strong>en</strong>de land<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> de houding van wet<strong>en</strong>schappers daarteg<strong>en</strong><strong>over</strong>.<br />
Verklaring<strong>en</strong> <strong>en</strong> perspectiev<strong>en</strong><br />
Zoals we al eerder vermeldd<strong>en</strong>, is e<strong>en</strong> voortdur<strong>en</strong>d terugkom<strong>en</strong>de uitkomst van<br />
kwantitatief criminologisch onderzoek in Nederland (in België is hiernaar weinig<br />
onderzoek voorhand<strong>en</strong>, maar zie Van San & Leerkes, 2001; Van Meeter<strong>en</strong> e.a.,<br />
2007, die in lijn zijn met het Nederlandse beeld) dat veel etnische minderheidsgroep<strong>en</strong><br />
zijn <strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordigd in de geregistreerde <strong>criminaliteit</strong> (aangehoud<strong>en</strong><br />
verdacht<strong>en</strong>). Hiervoor zijn in de loop der tijd verschill<strong>en</strong>de verklaring<strong>en</strong> naar<br />
vor<strong>en</strong> gebracht (zie voor <strong>over</strong>zicht<strong>en</strong> o.a. Tonry, 1997; Driess<strong>en</strong> e.a., 2002). Deze<br />
sluit<strong>en</strong> grot<strong>en</strong>deels aan bij de belangrijkste theoretische stroming<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> de<br />
criminologie. We noem<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele belangrijke b<strong>en</strong>adering<strong>en</strong> die (soms afzonderlijk,<br />
soms in combinatie) word<strong>en</strong> toegepast in het onderzoek op dit terrein.<br />
De achterstands-b<strong>en</strong>adering legt de nadruk op de maatschappelijke positie van<br />
etnische minderhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> migrant<strong>en</strong>. Volg<strong>en</strong>s de klassieke stram-theorie van<br />
Merton (1938) levert e<strong>en</strong> discrepantie tuss<strong>en</strong> de doel<strong>en</strong> die in westerse sam<strong>en</strong>leving<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> nagestreefd (succes, welvaart) <strong>en</strong> de beperkte middel<strong>en</strong> die e<strong>en</strong><br />
aanzi<strong>en</strong>lijk deel van de inwoners heeft, spanning op. Criminaliteit is e<strong>en</strong> alternatieve<br />
manier om succes <strong>en</strong> welvaart te kunn<strong>en</strong> bereik<strong>en</strong>. De maatschappelijke<br />
positie van etnische minderhed<strong>en</strong> is gemiddeld slechter dan die van de autochtone<br />
inwoners <strong>en</strong> dat zou kunn<strong>en</strong> verklar<strong>en</strong> dat zij vaker zijn aangewez<strong>en</strong> op <strong>criminaliteit</strong><br />
als alternatieve route naar succes. In dit themanummer past de bijdrage<br />
van De Boom, Snel <strong>en</strong> Engbers<strong>en</strong> <strong>over</strong> de positie van asielmigrant<strong>en</strong> goed in<br />
deze b<strong>en</strong>adering.<br />
De sociale bindings-b<strong>en</strong>ndermg legt de nadruk op het maatschappelijk functioner<strong>en</strong><br />
van etnische minderhed<strong>en</strong>, ofwel hun mate van integratie: de band<strong>en</strong> met<br />
ouders, school, werk <strong>en</strong> de sam<strong>en</strong>leving als geheel. Volg<strong>en</strong>s de bindingstheorie<br />
van Hirschi (1969) reguler<strong>en</strong> sociale binding<strong>en</strong> normaal gesprok<strong>en</strong> het gedrag van<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>en</strong> is ge<strong>en</strong> speciale motivatie nodig voor <strong>criminaliteit</strong>; maar als sociale<br />
binding<strong>en</strong> zijn verzwakt of verbrok<strong>en</strong>, kan crimineel gedrag ontstaan. Vanuit deze<br />
invalshoek is <strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordiging van etnische minderhed<strong>en</strong> te verklar<strong>en</strong> uit<br />
integratieproblem<strong>en</strong>. Ook kan gebrekkige aansluiting van ouders bij de Nederlandse<br />
sam<strong>en</strong>leving (bijvoorbeeld door taalproblem<strong>en</strong>) ertoe leid<strong>en</strong> dat er te weinig<br />
toezicht <strong>en</strong> begeleiding is in de opvoeding, waardoor de binding van hun kinder<strong>en</strong><br />
met de sam<strong>en</strong>leving verzwakt. Dit perspectief is in het verled<strong>en</strong> veelal<br />
gehanteerd in grootschalige surveyonderzoek<strong>en</strong> om verschill<strong>en</strong> in <strong>criminaliteit</strong><br />
onder jonger<strong>en</strong> met uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>de etnische achtergrond<strong>en</strong> te verklar<strong>en</strong> (bijvoorbeeld<br />
Junger, 1990; Junger-Tas e.a., 2003).<br />
Culturele b<strong>en</strong>adering<strong>en</strong> van <strong>migratie</strong> <strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong> legg<strong>en</strong> de nadruk op het<br />
totaal aan opvatting<strong>en</strong> <strong>en</strong> gewoont<strong>en</strong> die m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> de betek<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> die<br />
ze zelf toek<strong>en</strong>n<strong>en</strong> aan <strong>criminaliteit</strong> <strong>en</strong> regel<strong>over</strong>schrijd<strong>en</strong>d gedrag. Hierbij zijn<br />
twee belangrijke variant<strong>en</strong> te onderscheid<strong>en</strong>. In wat we het culturele deviantie-<br />
8
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
perspectief kunn<strong>en</strong> noem<strong>en</strong>, wordt verondersteld dat er cultuurelem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> (onder<br />
meer opvatting<strong>en</strong> <strong>en</strong> gewoont<strong>en</strong>) zijn die specifiek zijn voor e<strong>en</strong> bepaalde bevolkingsgroep<br />
<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> bepaalde betrokk<strong>en</strong>heid bij <strong>criminaliteit</strong> of de vorm waarin<br />
dat gebeurt, begrijpelijker mak<strong>en</strong>. Dit is e<strong>en</strong> b<strong>en</strong>adering die veel wordt gehanteerd<br />
in (kwalitatief) onderzoek <strong>en</strong> onderzoek vanuit e<strong>en</strong> cultureel-antropologische<br />
achtergrond. Zo concludeerde Van Gemert (1998) op basis van etnografisch<br />
onderzoek dat e<strong>en</strong> houding van wantrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> straff<strong>en</strong> zonder uitleg k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>d<br />
zijn voor de culturele achtergrond van jonger<strong>en</strong> van Marokkaanse herkomst<br />
in Nederland. Van San (1998) kwam op basis van interviews tot de conclusie dat<br />
in de arme buurt<strong>en</strong> van Curacao, waar veel Antilliaanse jong<strong>en</strong>s vandaan kom<strong>en</strong>,<br />
stel<strong>en</strong> g<strong>en</strong>ormaliseerd is, statussymbol<strong>en</strong> extra belang hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> het belangrijk is<br />
om de eig<strong>en</strong> mannelijkheid te verdedig<strong>en</strong> met geweld.<br />
In e<strong>en</strong> andere variant ligt de nadruk op culturele dissonantie: het is de confrontatie<br />
tuss<strong>en</strong> twee cultur<strong>en</strong> met specifieke k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> waaruit problem<strong>en</strong> voortvloei<strong>en</strong>.<br />
Soms wordt verondersteld dat jonger<strong>en</strong> uit etnische minderhed<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> twee<br />
cultur<strong>en</strong> in lev<strong>en</strong> <strong>en</strong> daardoor id<strong>en</strong>titeitsproblem<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> <strong>en</strong> minder zelfwaardering<br />
ontwikkel<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> de relatief moderne 'tweede g<strong>en</strong>eratie'-jonger<strong>en</strong><br />
zich afker<strong>en</strong> van de traditionele cultuur van de ouders, waardoor allerlei<br />
conflict<strong>en</strong> ontstaan. Daar komt bij dat het gezag van ouders die niet thuis zijn in<br />
de Nederlandse sam<strong>en</strong>leving, voor kinder<strong>en</strong> vaak niet meer vanzelfsprek<strong>en</strong>d is<br />
(zie o.a. Pels, 2008).<br />
De sociale /eer-b<strong>en</strong>adering legt de nadruk op de criminele omgeving waarin<br />
migrant<strong>en</strong> zich kunn<strong>en</strong> bevind<strong>en</strong>. Volg<strong>en</strong>s de criminologische theorieën die aan<br />
dit perspectief t<strong>en</strong> grondslag ligg<strong>en</strong> (bijvoorbeeld Sutherland, 1947; Akers, 1973),<br />
wordt gedrag in het algeme<strong>en</strong>, <strong>en</strong> dus ook crimineel gedrag, geleerd in de omgang<br />
met ander<strong>en</strong>. Verschill<strong>en</strong>de process<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> hierbij e<strong>en</strong> rol spel<strong>en</strong>: <strong>over</strong>dracht<br />
van opvatting<strong>en</strong> <strong>en</strong> houding<strong>en</strong> die wets<strong>over</strong>treding<strong>en</strong> bevorder<strong>en</strong>, imitatie van<br />
criminele ander<strong>en</strong>, <strong>en</strong> groepsprocess<strong>en</strong> die ertoe leid<strong>en</strong> dat jonger<strong>en</strong> verder gaan<br />
dan ze zelf eig<strong>en</strong>lijk zoud<strong>en</strong> will<strong>en</strong>. Ook verklaring<strong>en</strong> die uitgaan van de sociale<br />
netwerk<strong>en</strong> waarin jonger<strong>en</strong> al dan niet in aanraking kom<strong>en</strong> met <strong>criminaliteit</strong> (bijvoorbeeld<br />
Broekhuis<strong>en</strong> & Driess<strong>en</strong>, 2006), pass<strong>en</strong> goed in het sociale-leerperspectief.<br />
De straatcultuur-b<strong>en</strong>adermg legt de nadruk op de eig<strong>en</strong> ongeschrev<strong>en</strong> regels <strong>en</strong><br />
codes die migrant<strong>en</strong>jonger<strong>en</strong> (maar ook autochtone jonger<strong>en</strong>) ontwikkel<strong>en</strong> wanneer<br />
zij veel tijd doorbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> op straat. Dit perspectief is te zi<strong>en</strong> als combinatie<br />
van de culturele <strong>en</strong> sociale-leerperspectiev<strong>en</strong>: het gaat om eig<strong>en</strong> opvatting<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
gewoont<strong>en</strong> die echter niet primair vanuit de cultuur ontstaan, maar door jonger<strong>en</strong><br />
zelf op straat word<strong>en</strong> ontwikkeld. Dit is e<strong>en</strong> alternatieve verklaring voor de<br />
relatief grotere betrokk<strong>en</strong>heid bij met name groeps<strong>criminaliteit</strong> van jonger<strong>en</strong> uit<br />
sommige etnische minderhed<strong>en</strong> (o.a. Miedema, 2002). Rec<strong>en</strong>t is deze b<strong>en</strong>adering<br />
uitgewerkt door De Jong in zijn proefschrift <strong>over</strong> delinqu<strong>en</strong>t groepsgedrag bij jong<strong>en</strong>s<br />
van Marokkaanse afkomst (De Jong, 2008). In zijn optiek ontwikkel<strong>en</strong> groep<strong>en</strong><br />
jong<strong>en</strong>s die voor het bevredig<strong>en</strong> van hun behoeft<strong>en</strong> aan erk<strong>en</strong>ning <strong>en</strong> vermaak<br />
zijn aangewez<strong>en</strong> op de straat, hun eig<strong>en</strong> 'straatwaard<strong>en</strong>'. Voorbeeld<strong>en</strong> daarvan<br />
zijn de behoefte aan autonomie, onaantastbaarheid, 'scherp zijn' <strong>en</strong> lef
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
hebb<strong>en</strong>. Het zijn deze waard<strong>en</strong> <strong>en</strong> de druk die straatjonger<strong>en</strong> ervar<strong>en</strong> om eraan te<br />
voldo<strong>en</strong>, die kunn<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> tot escaler<strong>en</strong>d gedrag in groep<strong>en</strong>.<br />
In de geleg<strong>en</strong>heids-b<strong>en</strong>adering ligt de nadruk op de specifieke geleg<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
mogelijkhed<strong>en</strong> die migrant<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> voor bepaalde vorm<strong>en</strong> van <strong>criminaliteit</strong>.<br />
Het gaat daarbij niet alle<strong>en</strong> om de directe geleg<strong>en</strong>heid die de omgeving<br />
biedt, maar vooral ook om de mogelijkhed<strong>en</strong> die voortvloei<strong>en</strong> uit sociale netwerk<strong>en</strong>,<br />
met name in de georganiseerde misdaad. Zo veronderstelde Bov<strong>en</strong>kerk (in<br />
het onderzoek voor de commissie-Van Traa in 1995) dat Turk<strong>en</strong> in Nederland via<br />
hun sociale relaties in Turkije gemakkelijk toegang hebb<strong>en</strong> tot de productiegebied<strong>en</strong><br />
van heroïne, <strong>en</strong> dat Surinamers <strong>en</strong> Antillian<strong>en</strong> op dezelfde wijze cocaïne uit<br />
Zuid-Amerika kunn<strong>en</strong> verkrijg<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> voorbeeld dat meer rec<strong>en</strong>telijk de aandacht<br />
heeft getrokk<strong>en</strong>, betreft de criminele activiteit<strong>en</strong> van bepaalde Nigerian<strong>en</strong> in<br />
Amsterdam Zuid-Oost, die hun transnationale netwerk<strong>en</strong> b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong> voor onder<br />
andere verschill<strong>en</strong>de vorm<strong>en</strong> van fraude (zie het verslag van e<strong>en</strong> CIROC-seminar<br />
ter zake: Aars, 2008). De rol van sociale netwerk<strong>en</strong> bij de betrokk<strong>en</strong>heid van etnische<br />
groep<strong>en</strong> in de georganiseerde misdaad wordt ook b<strong>en</strong>adrukt in de WODCmonitor<strong>en</strong><br />
<strong>over</strong> de georganiseerde misdaad (Kleemans e.a., 1998; 2002; Van de<br />
Bunt & Kleemans, 2007), al wordt daarin rec<strong>en</strong>t ook verondersteld dat er sprake<br />
is van e<strong>en</strong> to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de etnische heterog<strong>en</strong>iteit van criminele sam<strong>en</strong>werkingsverband<strong>en</strong><br />
binn<strong>en</strong> uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>de misdaadmarkt<strong>en</strong>. Twee bijdrag<strong>en</strong> in dit themanummer<br />
sluit<strong>en</strong> aan bij deze b<strong>en</strong>adering, namelijk het artikel <strong>over</strong> 'mobiel banditisme'<br />
van Van Daele <strong>en</strong> Vander Bek<strong>en</strong> <strong>en</strong> de bijdrage <strong>over</strong> 'criminele expats' van<br />
Soudijn <strong>en</strong> Huisman. Wellicht dat deze artikel<strong>en</strong> ook de teg<strong>en</strong>woordig <strong>en</strong>igszins<br />
veronachtzaamde selectieve <strong>migratie</strong>verklaring (e<strong>en</strong> deel van de migrant<strong>en</strong> vertoonde<br />
in het land van herkomst al crimineel gedrag of heeft k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> die h<strong>en</strong><br />
sneller in de <strong>criminaliteit</strong> do<strong>en</strong> beland<strong>en</strong>) nieuw lev<strong>en</strong> in kunn<strong>en</strong> blaz<strong>en</strong> (zie Driess<strong>en</strong><br />
e.a.,2002).<br />
E<strong>en</strong> verklaring van geheel andere aard is dat de <strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordiging van<br />
allochton<strong>en</strong> in de <strong>criminaliteit</strong>scijfers wordt veroorzaakt door selectie f politieoptred<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> discriminatie in de strafrechtsket<strong>en</strong>. Zoals wij hiervoor al meldd<strong>en</strong>, krijgt<br />
dit uitgangspunt in Nederland nog maar weinig aandacht (zie voor e<strong>en</strong> uitzondering<br />
We<strong>en</strong>ink, 2009). In België daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> duikt het op in relatie tot de gehele<br />
strafrechtsket<strong>en</strong>. Zo stelt Bey<strong>en</strong>s in relatie tot de strafrechtsbedeling het selectieve<br />
optred<strong>en</strong> van justitiële instanties t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> niet-Belgische<br />
nationaliteit aan de orde. Ze spreekt in term<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> selectieve justitie<br />
die (bepaalde) etnische minderhed<strong>en</strong> verder stigmatiseert (Bey<strong>en</strong>s, 2007). Ook in<br />
het werk van De Pauw wordt e<strong>en</strong> dergelijke t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s gesignaleerd (De Pauw, 2000;<br />
2010). Niettemin is er de laatste jar<strong>en</strong> nauwelijks onderzoek naar de invloed van<br />
het huidige politieoptred<strong>en</strong> op de geregistreerde <strong>criminaliteit</strong>. Het zou naar onze<br />
m<strong>en</strong>ing goed zijn als deze leemte door nieuw onderzoek zou word<strong>en</strong> opgevuld.<br />
Ondanks de veelheid aan mogelijke verklaring<strong>en</strong> die, veelal in combinatie, naar<br />
vor<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gebracht (zie bijvoorbeeld Pels, 2008), is er nog betrekkelijk weinig<br />
duidelijk <strong>over</strong> de precieze oorzak<strong>en</strong> van de geconstateerde <strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordiging<br />
van allochton<strong>en</strong> of immigrant<strong>en</strong> in de <strong>criminaliteit</strong>scijfers. Ook de verschill<strong>en</strong><br />
die in dit opzicht bestaan tuss<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de etnische minderheidsgroep<strong>en</strong><br />
roep<strong>en</strong> nog veel vrag<strong>en</strong> op. De laatste jar<strong>en</strong> word<strong>en</strong> wel poging<strong>en</strong> gedaan om door<br />
10
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
middel van multivariate kwantitatieve analyses e<strong>en</strong> stap verder te kom<strong>en</strong>. De<br />
beperking<strong>en</strong> van de beschikbare databestand<strong>en</strong> begr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> echter de mogelijkhed<strong>en</strong>.<br />
Zo voerd<strong>en</strong> Huls <strong>en</strong> J<strong>en</strong>niss<strong>en</strong> (2008) regressieanalyses uit, waarin het aantal<br />
delict<strong>en</strong> waarvan verschill<strong>en</strong>de allochtone groep<strong>en</strong> verdacht werd<strong>en</strong>, voorspeld<br />
werd op basis van diverse demografische <strong>en</strong> sociaaleconomische k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>. De<br />
verklaarde variantie bleef stek<strong>en</strong> op 15 proc<strong>en</strong>t. Dit suggereert volg<strong>en</strong>s de auteurs<br />
dat crimineel gedrag voor e<strong>en</strong> groot deel wordt verklaard uit factor<strong>en</strong> die niet in<br />
de analyse kond<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, zoals opleidingsniveau, psychologische<br />
k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> <strong>en</strong> toevallige omstandighed<strong>en</strong>. In dit themanummer plaats<strong>en</strong><br />
Blokland, Grimberg<strong>en</strong>, Bemasco <strong>en</strong> Nieuwbeerta soortgelijke kanttek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> bij<br />
nieuwe onderzoeksresultat<strong>en</strong> ter zake.<br />
In het voorgaande zijn we vooral ingegaan op de mogelijke verklaring<strong>en</strong> voor de<br />
<strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordiging van min of meer gevestigde groep<strong>en</strong> allochton<strong>en</strong> in de<br />
<strong>criminaliteit</strong>scijfers. Deze verklaring<strong>en</strong> lijk<strong>en</strong> deels ook bruikbaar als het gaat om<br />
<strong>criminaliteit</strong> van relatieve nieuwkomers zoals asielzoekers <strong>en</strong> ter verklaring van<br />
(lands)gr<strong>en</strong>s<strong>over</strong>schrijd<strong>en</strong>de <strong>criminaliteit</strong>, zoals mobiel banditisme of <strong>criminaliteit</strong><br />
met behulp van transnationale geme<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>. Met name de geleg<strong>en</strong>heidsb<strong>en</strong>adering<br />
verdi<strong>en</strong>t in dit verband nadere uitwerking. In politiekring<strong>en</strong> wordt<br />
nogal e<strong>en</strong>s aangegev<strong>en</strong> dat de uitbreiding van de Europese Unie meer mogelijkhed<strong>en</strong><br />
geeft voor criminel<strong>en</strong> om mobiel te operer<strong>en</strong>. De aanhoud<strong>en</strong>de <strong>migratie</strong>druk<br />
in combinatie met e<strong>en</strong> restrictief toelatingsbeleid biedt voorts allerlei vorm<strong>en</strong> van<br />
georganiseerde <strong>en</strong> ongeorganiseerde, groot- <strong>en</strong> kleinschalige <strong>criminaliteit</strong> de geleg<strong>en</strong>heid<br />
zich te richt<strong>en</strong> op de smokkel <strong>en</strong>/of uitbuiting van migrant<strong>en</strong>, daarbij<br />
gebruikmak<strong>en</strong>d van verbeterde communicatie- <strong>en</strong> transportmiddel<strong>en</strong>. Ook de to<strong>en</strong>ame<br />
van het aantal <strong>en</strong> de omvang van transnationale geme<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> die onder<br />
meer e<strong>en</strong> basis hebb<strong>en</strong> in Nederland <strong>en</strong> België, leidt mogelijk tot meer geleg<strong>en</strong>heid<br />
tot <strong>criminaliteit</strong>. Tegelijkertijd zorg<strong>en</strong> int<strong>en</strong>sivering van de Europese sam<strong>en</strong>werking<br />
op het gebied van gr<strong>en</strong>sbewaking <strong>en</strong> opsporing wellicht voor minder geleg<strong>en</strong>heid<br />
tot <strong>criminaliteit</strong>, net als de grotere sociale controle die zou kunn<strong>en</strong> ontstaan<br />
als e<strong>en</strong> etnische minderheidsgroep in omvang to<strong>en</strong>eemt. Meer onderzoek<br />
op deze terrein<strong>en</strong> zou de k<strong>en</strong>nisbasis kunn<strong>en</strong> verbred<strong>en</strong> <strong>en</strong> verdiep<strong>en</strong>. In dit<br />
themanummer wordt hiermee e<strong>en</strong> klein begin gemaakt.<br />
E<strong>en</strong> ethische kanttek<strong>en</strong>ing<br />
In dit themanummer komt logischerwijs vooral e<strong>en</strong> problematische kant van<br />
<strong>migratie</strong> aan de orde. Uiteraard is dit slechts e<strong>en</strong> zeer selectief perspectief. Over<br />
de ethische kant<strong>en</strong> van het onderzoek dat we hier pres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>, is discussie mogelijk.<br />
Dit geldt des te meer nu negatieve effect<strong>en</strong> van <strong>migratie</strong> sterk in de belangstelling<br />
staan, e<strong>en</strong> t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>s die wordt versterkt door angst voor terrorisme <strong>en</strong><br />
radicalisme. De gedachte dat wet<strong>en</strong>schappelijk gefundeerd onderzoek het maatschappelijk<br />
debat positief kan beïnvloed<strong>en</strong> door de feit<strong>en</strong> aan te drag<strong>en</strong>, mét alle<br />
voorbehoud<strong>en</strong> <strong>en</strong> nuancering<strong>en</strong> daarbij, ligt t<strong>en</strong> grondslag aan dit themanummer.<br />
In het huidige politieke <strong>en</strong> maatschappelijke klimaat is dit wellicht naïef te<br />
11
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
noem<strong>en</strong>. Van Belgische onderzoekers komt bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> de kritiek dat de categorie<br />
'<strong>etniciteit</strong>' in het Nederlandse onderzoek te veel c<strong>en</strong>traal staat <strong>en</strong> er te weinig oog<br />
is voor de methodologische valkuil<strong>en</strong> die met dit soort onderzoek gepaard gaan.<br />
Zij stell<strong>en</strong> dat er ook meer aandacht zou moet<strong>en</strong> uitgaan naar de (combinatie van)<br />
achterligg<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> die <strong>criminaliteit</strong> eig<strong>en</strong>lijk verklar<strong>en</strong>. De themaredactie is<br />
van m<strong>en</strong>ing dat deze onderwerp<strong>en</strong> nog steeds discussie <strong>en</strong> aandacht verdi<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
om te voorkom<strong>en</strong> dat het onderzoek ongewild bijdraagt aan de uitsluiting van<br />
hele groep<strong>en</strong> migrant<strong>en</strong>, die in meerderheid niets met <strong>criminaliteit</strong> van do<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>.<br />
Daarbij moet bedacht word<strong>en</strong> dat <strong>criminaliteit</strong> van migrant<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun nakomeling<strong>en</strong>,<br />
mobiel banditisme <strong>en</strong> <strong>migratie</strong><strong>criminaliteit</strong> verschill<strong>en</strong>de f<strong>en</strong>om<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
zijn. Mede vanuit die gedachte tracht dit themanummer de diversiteit van vraagstukk<strong>en</strong><br />
rondom <strong>migratie</strong> <strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong> te belicht<strong>en</strong>.<br />
De bijdrag<strong>en</strong> in dit themanummer<br />
In de eerste bijdrage aan dit themanummer lever<strong>en</strong> Blokland, Grimberg<strong>en</strong>,<br />
Bemasco <strong>en</strong> Nieuwbeerta nieuwe cijfers met betrekking tot de betrokk<strong>en</strong>heid van<br />
allochtone jonger<strong>en</strong> bij de geregistreerde <strong>criminaliteit</strong> in Nederland. Zij beschrijv<strong>en</strong><br />
de criminele carrières van de mannelijke <strong>en</strong> vrouwelijke delinqu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in het<br />
geboortecohort 1984 <strong>en</strong> vergelijk<strong>en</strong> daarbij Nederlandse jonger<strong>en</strong> met 'tweede<br />
g<strong>en</strong>eratie'-jonger<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> Turkse, Marokkaanse, Surinaamse <strong>en</strong> Antilliaanse<br />
achtergrond. E<strong>en</strong> van hun bevinding<strong>en</strong> luidt dat e<strong>en</strong> relatief klein deel van de<br />
Antilliaanse <strong>en</strong> Marokkaanse geregistreerde daders e<strong>en</strong> relatief groot deel van de<br />
<strong>criminaliteit</strong> die voor deze groep<strong>en</strong> in dit cohort geregistreerd is, voor zijn rek<strong>en</strong>ing<br />
neemt. Opvall<strong>en</strong>d is dat het hierbij voor e<strong>en</strong> deel om Marokkaanse meisjes<br />
blijkt te gaan.<br />
Terwijl naar de vier grote etnische minderheidsgroep<strong>en</strong> in Nederland betrekkelijk<br />
veel criminologisch onderzoek is gedaan, geldt dit niet voor meer rec<strong>en</strong>te migrant<strong>en</strong>groep<strong>en</strong>,<br />
zoals asielzoekers <strong>en</strong> (al dan niet p<strong>en</strong>del<strong>en</strong>de) k<strong>en</strong>niswerkers. In dat<br />
opzicht heeft het criminologisch onderzoek in Nederland <strong>en</strong> België de eerderg<strong>en</strong>oemde<br />
verandering<strong>en</strong> in de sam<strong>en</strong>stelling van de wereldwijde <strong>migratie</strong>strom<strong>en</strong><br />
(nog) nauwelijks gevolgd. Wel is in Nederland vrij veel onderzoek verricht naar<br />
<strong>criminaliteit</strong> onder illegaal verblijv<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, onder wie zich ook afgewez<strong>en</strong> asielzoekers<br />
bevind<strong>en</strong> (Van der Leun & Engbers<strong>en</strong>, 2001; Leerkes, 2007; 2009). Daarbij<br />
aansluit<strong>en</strong>d analyser<strong>en</strong> De Boom, Snel <strong>en</strong> Engbers<strong>en</strong> in dit themanummer de<br />
geregistreerde (verd<strong>en</strong>king<strong>en</strong> van) <strong>criminaliteit</strong> onder asielmigrant<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
verblijfsvergunning of de Nederlandse nationaliteit, asielzoekers van wie de asielprocedure<br />
nog loopt <strong>en</strong> afgewez<strong>en</strong> asielzoekers. Hun conclusie luidt dat naarmate<br />
de juridische positie van de asielmigrant zwakker is, het perc<strong>en</strong>tage geregistreerde<br />
verdacht<strong>en</strong> in de betreff<strong>en</strong>de groep to<strong>en</strong>eemt, ook als wordt gecorrigeerd voor<br />
e<strong>en</strong> aantal achtergrondk<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>. Ook de typ<strong>en</strong> delict<strong>en</strong> waarvan de onderscheid<strong>en</strong><br />
groep<strong>en</strong> in meer of mindere mate word<strong>en</strong> verdacht, blijk<strong>en</strong> met de juridische<br />
positie in verband te staan.<br />
Zoals we hiervoor al hebb<strong>en</strong> aangestipt, bestaat e<strong>en</strong> deel van de meer rec<strong>en</strong>te<br />
<strong>migratie</strong>strom<strong>en</strong> naar land<strong>en</strong> als Nederland <strong>en</strong> België uit migrant<strong>en</strong> die he<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
12
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
weer reiz<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> herkomst- <strong>en</strong> bestemmingsland(<strong>en</strong>). Uit de bijdrage van Van<br />
Daele <strong>en</strong> Vander Bek<strong>en</strong> blijkt dat het hier niet alle<strong>en</strong> migrant<strong>en</strong> met goede bedoeling<strong>en</strong><br />
betreft, maar ook zog<strong>en</strong>oemde mobiele daders. De auteurs ondervroeg<strong>en</strong><br />
verschill<strong>en</strong>de led<strong>en</strong> van Oost-Europese diev<strong>en</strong>b<strong>en</strong>des <strong>over</strong> de internationale<br />
helingpraktijk, <strong>en</strong> ontdekt<strong>en</strong> dat sommig<strong>en</strong> in feite 'mobiele bandiet<strong>en</strong>' war<strong>en</strong>,<br />
terwijl ander<strong>en</strong> zich voor langere tijd in West-Europa hadd<strong>en</strong> gevestigd.<br />
Aansluit<strong>en</strong>d beschrijv<strong>en</strong> Soudijn <strong>en</strong> Huisman het f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> van wat zij noem<strong>en</strong><br />
'criminele expats'; in dit geval Nederlandse <strong>en</strong> Britse criminel<strong>en</strong> die t<strong>en</strong> behoeve<br />
van de internationale drugshandel doelbewust zijn geëmigreerd naar e<strong>en</strong> ander<br />
land binn<strong>en</strong> de Europese Unie. Op grond van dossiers <strong>en</strong> gesprekk<strong>en</strong> met opsporingsambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong><br />
lat<strong>en</strong> zij zi<strong>en</strong> hoe deze Europese migrant<strong>en</strong> - op wie zeld<strong>en</strong> de<br />
blik valt <strong>en</strong> die ge<strong>en</strong>szins aan de stereotyp<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> migrant voldo<strong>en</strong> - in de verschill<strong>en</strong>de<br />
betrokk<strong>en</strong> land<strong>en</strong> te werk gaan.<br />
In de laatste bijdrage analyseert Koemans het eerder beschrev<strong>en</strong> verband tuss<strong>en</strong><br />
het nationaal geaccepteerde discours <strong>en</strong> het onderzoek naar <strong>etniciteit</strong>, <strong>migratie</strong> <strong>en</strong><br />
<strong>criminaliteit</strong> in e<strong>en</strong> bepaald land. Zij baseert zich daarbij op haar onderzoek naar<br />
de berichtgeving in de geschrev<strong>en</strong> pers met betrekking tot <strong>over</strong>last van jonger<strong>en</strong><br />
in Nederland <strong>en</strong> het Ver<strong>en</strong>igd Koninkrijk. Koemans stelt onder andere vast dat de<br />
<strong>etniciteit</strong> van <strong>over</strong>lastplegers in 2008 in circa e<strong>en</strong> derde van de betreff<strong>en</strong>de<br />
Nederlandse krant<strong>en</strong>artikel<strong>en</strong> werd g<strong>en</strong>oemd. In de geanalyseerde Britse krant<strong>en</strong><br />
gebeurde dit niet. In Nederland blijkt de berichtgeving vooral Marokkaanse jonger<strong>en</strong><br />
te betreff<strong>en</strong>. Het realiteitsgehalte van het negatieve beeld dat daaruit naar<br />
vor<strong>en</strong> komt, is volg<strong>en</strong>s de auteur moeilijk te bepal<strong>en</strong>, omdat <strong>over</strong> de <strong>etniciteit</strong> van<br />
'<strong>over</strong>lastgevers' ge<strong>en</strong> cijfers beschikbaar zijn. Maar het feit dat er maatschappelijk<br />
zo verschill<strong>en</strong>d mee wordt omgegaan, is veelzegg<strong>en</strong>d.<br />
Literatuur<br />
Aars, J. (2008). CIROC-seminar 'Nigeriaanse criminele netwerk<strong>en</strong>'. E<strong>en</strong> terugblik. Nieuwsbrief<br />
C<strong>en</strong>tre for Irtformation and Research on Organised Crime, 8(3), 5-6.<br />
Adam, L, B<strong>en</strong> Mohammed, B.N., Kagné, M.B., Martiniello, A.M. & Rea, A.(2002). Histoires<br />
sans-papiers. Brussel: Vista.<br />
Akers, R.L. (1973). Deviant behavior. A soda! learning approach. Belmont: Wadsworth<br />
Publishing.<br />
Bervoets, E. & Torre, E. van der (2007). Criminele Marokkaanse jong<strong>en</strong>s. Het waait niet<br />
<strong>over</strong>. In: M. Easton & P. Ponsaers (red.), Kleur bek<strong>en</strong>n<strong>en</strong>. De rol van politie <strong>en</strong> justitie in<br />
de aanpak van discriminatie. Mechel<strong>en</strong>: Kluwer, 29-36.<br />
Bey<strong>en</strong>s, K. (2007). Justitie met e<strong>en</strong> kleurtje. In: M. Easton & P. Ponsaers (red.), Kleur<br />
bek<strong>en</strong>n<strong>en</strong>. De rol van politie <strong>en</strong> justitie in de aanpak van discriminatie. Mechel<strong>en</strong>: Kluwer,<br />
21-28.<br />
Blom, M., Oudhof, J., Bijl, R.V. & Bakker, B.F.M. (2005). Verdacht van <strong>criminaliteit</strong>. Allochton<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> autochton<strong>en</strong> nader bekek<strong>en</strong>. Voorburg/D<strong>en</strong> Haag: CBS/WODC.<br />
Bov<strong>en</strong>kerk, F. (2007). E<strong>en</strong> taboe op de criminologische verklaring<strong>en</strong> van misdaad? In:<br />
A. Soeteman & F. van d<strong>en</strong> Born (red.), De ethiek van sociaalwet<strong>en</strong>schappelijk onderzoek.<br />
Amsterdam: KNAW, 9-16.<br />
13
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Brion, F. (2004). E<strong>en</strong> Nederlandse eig<strong>en</strong>aardigheid. Onderzoek naar <strong>criminaliteit</strong> van<br />
allochton<strong>en</strong>. In: E. Kleemans, P. van der Laan & P. Ponsaers (red.), E<strong>en</strong> Vlaamse spiegel:<br />
Tijdschrift voor Criminologie, 45, 66-76.<br />
Brion, F. (2005). Criminaliteit <strong>en</strong> im<strong>migratie</strong>. Stand van zak<strong>en</strong>. In: M. Swyngedouw, P. Delwit<br />
& A. Rea (red.), Culturele diversiteit <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>lev<strong>en</strong> in Brussel <strong>en</strong> België. Leuv<strong>en</strong>: Acco,<br />
109-126.<br />
Broekhuis<strong>en</strong>, J. & Driess<strong>en</strong>, F.M.H.M. (2006). Van je vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong> moetje het hebb<strong>en</strong>. Structurele<br />
<strong>en</strong> culturele determinant<strong>en</strong> van de jeugd<strong>criminaliteit</strong>. Utrecht: Bureau Driess<strong>en</strong>.<br />
Bunt, H.G. van de & Kleemans, E.R. (2007). Georganiseerde <strong>criminaliteit</strong> in Nederland. Derde<br />
rapportage op basis van de Monitor Georganiseerde Criminaliteit (Onderzoek & Beleid<br />
252). D<strong>en</strong> Haag: Boom Juridische uitgevers/WODC.<br />
Castles, S. & Miller, M.J. (2003). Theageofmigration. Basingstoke: MacMillan.<br />
CBS Statline (2009). Kerncijfers bevolking, www.cbs.nl, geraadpleegd februari 2009.<br />
De Pauw, W. (2000). Migrant<strong>en</strong> in de balans. Reeks Criminologische Studies. Brussel: VUB<br />
Press.<br />
De Pauw, W. (2010). Justitie onder invloed. Belg<strong>en</strong> <strong>en</strong> vreemdeling<strong>en</strong> voor de correctionele<br />
rechtbank in Brussel. 28 jaar straftoemeting in drugszak<strong>en</strong>. Reeks Criminologische Studies.<br />
Brussel: VUB Press.<br />
Di<strong>en</strong>st voor Strafrechtelijk Beleid (2007). Jaarrapport 2007. Georganiseerde <strong>criminaliteit</strong> in<br />
België 2005-2006. Brussel: Di<strong>en</strong>st voor Strafrechtelijk Beleid (www.dsb-spc.be).<br />
Driess<strong>en</strong>, F.M.H.M., Völker, B.G.M., Kamp, H.M. op d<strong>en</strong>, Roest, A.M.C. & Mool<strong>en</strong>aar,<br />
R.J.M. (2002). Zeg me wie je vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong> zijn. Allochtone jonger<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong>. Zeist:<br />
Kerckebosch.<br />
Easton, M., Ponsaers, P., Demaree, C., Vandevoorde, N., Enhus, E., Elffers, H., Hutsebaut,<br />
F. & Gunther Moor, L. (2009). Multiple community policing. Hoezo? G<strong>en</strong>t: Academia<br />
Press.<br />
Engbers<strong>en</strong>, G., Leun, J.P. van der & Boom, J. van der (2007). The fragm<strong>en</strong>tation of migration<br />
and crime in the Netherlands. Crime and Justice Crime and Justice. A Review of<br />
Research, 389-452.<br />
Feys, J. (1999). Etniciteit <strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong>sonderzoek. Panopticon, 20(6), 510-522.<br />
Feys, J. (2002). Politie, e<strong>en</strong> afspiegeling van de sam<strong>en</strong>leving? De relatie tuss<strong>en</strong> politie <strong>en</strong><br />
etnische minderhed<strong>en</strong>. In: G. Duhaut e.a. (red.), Voor verder onderzoek. Essays <strong>over</strong> de<br />
politie <strong>en</strong> haar rol in onze sam<strong>en</strong>leving. Brussel: Politeia, 771-793.<br />
Foblets, M., Parm<strong>en</strong>tier, S., Vervaeke, G. & Martiniello, M. (2007). How do foreigners and<br />
immigrants in Belgium view the legal system? Tottel's Journal of Immigration, Asylum<br />
andNationalityLaw, 21(4), 263-283.<br />
Geets, J. & Timmerman, C. (2010). Belgische im<strong>migratie</strong>cijfers. Enkele demografische<br />
gegev<strong>en</strong>s in het licht van scholing & tewerkstelling. In: M. Martiniello e.a. (red.),<br />
Nieuwe <strong>migratie</strong>s <strong>en</strong> nieuwe migrant<strong>en</strong> in België. G<strong>en</strong>t: Academia Press, 41-84.<br />
Geets, J., Pauwels, F., Wets, J., Lamberts, M. & Timmerman, C. (2006). Nieuwe migrant<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> de arbeidsmarkt. Antwerp<strong>en</strong>/Leuv<strong>en</strong>: Universiteit Antwerp<strong>en</strong>, OASeS/K.U. Leuv<strong>en</strong>,<br />
Hoger Instituut voor de Arbeid.<br />
Gemert, F. van (1998). Ieder voor zich. Kans<strong>en</strong>, cultuur <strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong> van Marokkaanse jong<strong>en</strong>s.<br />
Amsterdam: Het Spinhuis.<br />
Hebberecht, P. (2009). De 'verpaarsing' van de <strong>criminaliteit</strong>sbestrijding in België. Brussel: VUB<br />
Press.<br />
Heitmeyer, W., Muller, J. & Schröder, H. (1997). Verlock<strong>en</strong>der Fundam<strong>en</strong>talismus. Türkische<br />
Jug<strong>en</strong>dliche in Deutschland. Frankfurt am Main: Suhrkamp.<br />
Hirschi, T. (1969). Causes of delinqu<strong>en</strong>cy. Berkeley: University of Califomia Press.<br />
14
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Huls, F. & J<strong>en</strong>niss<strong>en</strong>, R.P.W. (2008). Veiligheid <strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong>. In: C<strong>en</strong>traal Bureau voor<br />
de Statistiek, Jaarrapport Integratie 2008. D<strong>en</strong> Haag/Heerl<strong>en</strong>: C<strong>en</strong>traal Bureau voor de<br />
Statistiek, 177-221.<br />
IMI (International Migration Institute) (2006). Towards a new ag<strong>en</strong>da for international<br />
migration research. Oxford: University of Oxford Press.<br />
J<strong>en</strong>niss<strong>en</strong>, R. (2009a). E<strong>en</strong> algeme<strong>en</strong> beeld van internationale <strong>migratie</strong> in Nederland. In:<br />
WODC & Maastricht University, Migratie naar <strong>en</strong> vanuit Nederland. E<strong>en</strong> eerste proeve<br />
van de Migratiekaart. D<strong>en</strong> Haag: WODC, 3-41.<br />
J<strong>en</strong>niss<strong>en</strong>, R. (2009b). Criminaliteit, leeftijd <strong>en</strong> <strong>etniciteit</strong>. D<strong>en</strong> Haag: Boom Juridische uitgevers/WODC.<br />
J<strong>en</strong>niss<strong>en</strong>, R.P.W. & Blom, M. (2007). Allochtone <strong>en</strong> autochtone verdacht<strong>en</strong> van verschill<strong>en</strong>de<br />
delicttyp<strong>en</strong> nader bekek<strong>en</strong>. D<strong>en</strong> Haag: WODC/CBS.<br />
Jong, J.D. de (2008). Kapot moeilijk. E<strong>en</strong> etnografisch onderzoek naar opvall<strong>en</strong>d delinqu<strong>en</strong>t<br />
groepsgedrag van 'Marokkaanse'jong<strong>en</strong>s. Amsterdam: Aksant.<br />
Junger, M. (1990). Delinqu<strong>en</strong>cy and ethnicity. An investigation on social factors relating to<br />
delinqu<strong>en</strong>cy among Moroccan, Turkish, Surinamese and Dutch boys. Dev<strong>en</strong>ter/Boston:<br />
Kluwer.<br />
Junger-Tas, J., Steketee, M. & Moll, M. (2008). Achtergrond<strong>en</strong> van jeugddelinqu<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> middel<strong>en</strong>gebruik.<br />
Utrecht: Verwey-Jonker Instituut.<br />
Junger-Tas, J., Cruyff, M.J.L.F., Looij-Jans<strong>en</strong>, P.M. van de & Reelick, F. (2003). Etnische<br />
minderhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> het belang van binding. E<strong>en</strong> onderzoek naar antisociaal gedrag onder jonger<strong>en</strong>.<br />
Hout<strong>en</strong>/D<strong>en</strong> Haag: Bohn Stafleu Van Loghum/Sdu Uitgevers.<br />
Kleemans, E.R., Berg, E.A.I.M. van d<strong>en</strong> & Bunt, H.G. van de (1998). Georganiseerde <strong>criminaliteit</strong><br />
in Nederland. Rapportage op basis van de WODC-monitor (Onderzoek <strong>en</strong> Beleid<br />
173). D<strong>en</strong> Haag: WODC.<br />
Kleemans, E.R., Bri<strong>en</strong><strong>en</strong>, M.E.I. & Bunt, H.G. van de (2002). Georganiseerde <strong>criminaliteit</strong> in<br />
Nederland. <strong>Tweede</strong> rapportage op basis van de WODC-monitor (Onderzoek <strong>en</strong> Beleid<br />
198). D<strong>en</strong> Haag: WODC.<br />
Koser, K. & Lutz, H. (1998). The new migration in Europe. Social constructions and social realities.<br />
Basingstoke/Lond<strong>en</strong>: MacMillan.<br />
Kromhout, M. & San, M. van (2003). Schimmige wereld<strong>en</strong>. Nieuwe etnische groep<strong>en</strong> <strong>en</strong> jeugd<strong>criminaliteit</strong>.<br />
D<strong>en</strong> Haag: WODC/Boom Juridische uitgevers.<br />
Leerkes, A. (2007). Illegaal verblijf <strong>en</strong> veiligheid in Nederland. Amsterdam.<br />
Leerkes, A. (2009). Illegal resid<strong>en</strong>ce and public safety in the Netherlands. Amsterdam: IMIS-<br />
COE-AUP.<br />
Leun, J.P. van der & Engbers<strong>en</strong>, G. (2001). The social construction of illegality and criminality.<br />
European Journal on Criminal Policy and Research, l, 51-57.<br />
Leuw, Ed. (1997). Criminaliteit van etnische minderhed<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> criminologische analyse. D<strong>en</strong><br />
Haag: WODC.<br />
Maas, C.J. & Stuyling-de Lange, J. (1989). Selectiviteit in de rechtsgang van buit<strong>en</strong>landse<br />
verdacht<strong>en</strong> <strong>en</strong> verdacht<strong>en</strong> behor<strong>en</strong>de tot etnische groep<strong>en</strong>. Tijdschrift voor Criminologie,<br />
31(1), 1-13.<br />
Martiniello, M., Rea, A., Timmerman, C. & Wets, J. (2010). Nieuwe <strong>migratie</strong>s <strong>en</strong> nieuwe<br />
migrant<strong>en</strong> in België. G<strong>en</strong>t: Academia Press.<br />
Massey, D.S., Arango, J., Hugo, G., Kouaouci, A., Pellegrino, A. & Taylor, J.E. (1993). Theories<br />
of international migration. A review and appraisal. Population and Developm<strong>en</strong>t<br />
review, 19, 431-466.<br />
Meeter<strong>en</strong>, M. van, San, M. van & Engbers<strong>en</strong>, G. (2007). Irreguliere immigrant<strong>en</strong> in België.<br />
Inbedding, uitsluiting <strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong>. Rotterdam: RISBO.<br />
15
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Meireman, K., Meuleman, B., Billiet, J., De Witte, H. & Wets, J. (red.) (2004). Tuss<strong>en</strong> aanvaarding<br />
<strong>en</strong> weerstand. E<strong>en</strong> sociologisch onderzoek naar houding<strong>en</strong> teg<strong>en</strong><strong>over</strong> asiel, opvang<br />
<strong>en</strong> <strong>migratie</strong>. G<strong>en</strong>t: Academia Press.<br />
Merton, R.K. (1938). Social structure and anomie. American Sociological Review, 3, 672-682.<br />
Miedema, S. (2002). Etnografisch onderzoek naar de relatie tuss<strong>en</strong> <strong>etniciteit</strong>, groepsvorming<br />
<strong>en</strong> delinqu<strong>en</strong>tie bij jong<strong>en</strong>s. Tijdschrift voor Criminologie, 44,150-161.<br />
Pallida, S. (1999). La criminalisation des migrants. Actes de la recherche <strong>en</strong> sci<strong>en</strong>ces sociales.<br />
Delits d'immigration, 129, 39-49.<br />
Pels, T. (2008). Aandachtspunt<strong>en</strong> voor prev<strong>en</strong>tie van marginalisering van jong<strong>en</strong>s van<br />
Marokkaanse afkomst. In: D. Brons, N. Hilhorst & F. Willems<strong>en</strong> (red.), Het k<strong>en</strong>nisfundam<strong>en</strong>t<br />
t.b.v. de aanpak van criminele Marokkaanse jonger<strong>en</strong>. D<strong>en</strong> Haag: WODC, Ministerie<br />
van Justitie, 183-197.<br />
Punch, M. & Bisschop, L. (2009). United Kingdom. Legacy of the founders of research on<br />
police. In: P. Ponsaers e.a. (eds.), Regards sur la police - Insights on police. Brussel: Bruylant,<br />
35-94.<br />
Schermer, B. (2009). Etnische registratie van minderhed<strong>en</strong>. Digitale discriminatie? Journaal<br />
Vreemdeling<strong>en</strong>recht, 8, 167-173.<br />
Sopemi (2009). Country note Belgium. www.oecd.org/dataoecd/41/56/44067307.pdf.<br />
Sutherland, E. (1947). Principles ofcriminology. Philadelphia: Lippincott.<br />
Timmerman, H., Bosma, J.J. & Jongman, R.W. (1986). Minderhed<strong>en</strong> voor de rechter. Tijdschrift<br />
voor Criminologie, 28(2), 57-72.<br />
Tonry, M. (ed.) (1997). Ethnicity, crime and immigration. Comparative and cross-national perspectives<br />
(Crime and Justice, An Annual Review 25). Chicago/Lond<strong>en</strong>: University of<br />
Chicago Press.<br />
Tonry, M. & Bijleveld, C. (eds.) (2007). Crime and Justice in the Netherlands (Crime and Justice,<br />
An Annual Review 35). Chicago: The University of Chicago Press.<br />
UNDESA (United Nations Departm<strong>en</strong>t of Economie and Social Affairs) (2006). International<br />
Migration 2006. New York: United Nations Departm<strong>en</strong>t of Economie and Social<br />
Affairs.<br />
Van San, M. (1998). Stek<strong>en</strong> <strong>en</strong> stel<strong>en</strong>. Delinqu<strong>en</strong>t gedrag van Curac.aose jong<strong>en</strong>s in Nederland.<br />
Amsterdam: Het Spinhuis.<br />
Van San, M. & Leerkes, A. (2001). Criminaliteit <strong>en</strong> criminalisering. Allochtone jonger<strong>en</strong> in België.<br />
Amsterdam: Amsterdam University Press.<br />
Vercaigne, C., Mistia<strong>en</strong>, P., Walgrave, L. & Kesteloot, C. (2000). Verstedelijking, sociale uitsluiting<br />
van jonger<strong>en</strong> <strong>en</strong> straat<strong>criminaliteit</strong>. E<strong>en</strong> onderzoek gefinancierd door de Federale<br />
di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> voor Wet<strong>en</strong>schappelijke, Technische <strong>en</strong> Culturele Aangeleg<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> (ongepubliceerd<br />
onderzoeksrapport). Leuv<strong>en</strong>: K.U.Leuv<strong>en</strong>, OGJC <strong>en</strong> ISEG.<br />
Wacquant, L. (1999). Des '<strong>en</strong>nemis commodes'. Ëtrangers et immigrés dans les prisons<br />
d'Europe. Actes de la recherche <strong>en</strong> sci<strong>en</strong>ces sociales. Delits d'immigration, 129, 63-67.<br />
We<strong>en</strong>ink, D. (2009). Explaining ethnic inequality in the juv<strong>en</strong>ile Justice system. An analysis<br />
of the outcomes of Dutch prosecutorial decision making. British Journal ofCriminology,<br />
49(2), 220-242.<br />
Wets, J. (2001). La dynamique migratoire internationale et son impact sur l'Europe. Brussel:<br />
Fondation Roi Baudouin.<br />
16
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Criminaliteit <strong>en</strong> <strong>etniciteit</strong><br />
Criminele carrières van autochtone <strong>en</strong> allochtone jonger<strong>en</strong> uit<br />
het geboortecohort 1984<br />
Arjan Blokland, Kim Grimberg<strong>en</strong>, Wim Bernasco & Paul Nieuwbeerta<br />
Dit artikel beschrijft de geregistreerde <strong>criminaliteit</strong> onder jong<strong>en</strong>s <strong>en</strong> meisjes uit<br />
verschill<strong>en</strong>de herkomstgroep<strong>en</strong> in de leeftijdsperiode van twaalf tot 22 jaar. We<br />
mak<strong>en</strong> hierbij gebruik van officieel geregistreerde gegev<strong>en</strong>s met betrekking tot de<br />
politiecontact<strong>en</strong> (HKS) van het totale cohort in 1984 in Nederland gebor<strong>en</strong> person<strong>en</strong>.<br />
Indeling in herkomstgroep<strong>en</strong> gebeurde op basis van het geboorteland van (e<strong>en</strong><br />
van) de ouders. Onze belangrijkste onderzoeksvrag<strong>en</strong> hierbij zijn: (1) welk deel van<br />
het geboortecohort 1984 heeft tot het tweeëntwintigste jaar e<strong>en</strong> politiecontact?<br />
(2) wat zijn de k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van de criminele carrières van deze jonger<strong>en</strong>? (3) wat is<br />
de aard <strong>en</strong> diversiteit van de delict<strong>en</strong> waarvoor deze jonger<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geregistreerd?<br />
<strong>en</strong> (4) op welke k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong> veelplegers <strong>en</strong> recidivist<strong>en</strong> van incid<strong>en</strong>tele<br />
daders? Bij het beantwoord<strong>en</strong> van deze onderzoeksvrag<strong>en</strong> wordt telk<strong>en</strong>s<br />
onderscheid gemaakt tuss<strong>en</strong> mann<strong>en</strong> <strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> jonger<strong>en</strong> uit verschill<strong>en</strong>de<br />
herkomstgroep<strong>en</strong>. Onze resultat<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> dat 23 proc<strong>en</strong>t van de mann<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> 5 proc<strong>en</strong>t van de vrouw<strong>en</strong> gebor<strong>en</strong> in 1984 tot <strong>en</strong> met het tweeëntwintigste jaar<br />
minst<strong>en</strong>s e<strong>en</strong>maal in het HKS wordt geregistreerd. Jonger<strong>en</strong> van niet-Nederlandse<br />
herkomst zijn <strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordigd in de politiecijfers. Van alle niet-Nederlandse<br />
herkomstgroep<strong>en</strong> zijn mann<strong>en</strong> van Marokkaanse origine het sterkst <strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordigd:<br />
54 proc<strong>en</strong>t van h<strong>en</strong> komt tuss<strong>en</strong> de twaalf <strong>en</strong> 22 jaar minimaal één keer<br />
in aanraking met politie, waarvan e<strong>en</strong> derde vijf keer of meer. Ook veel Marokkaanse<br />
meisjes kom<strong>en</strong> meerdere ker<strong>en</strong> in aanraking met de politie.<br />
Onderzoek naar de relatie tuss<strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>etniciteit</strong> is bepaald niet nieuw<br />
in Nederland. Al sinds de jar<strong>en</strong> zev<strong>en</strong>tig van de vorige eeuw verschijn<strong>en</strong> in Nederland<br />
met <strong>en</strong>ige regelmaat onderzoeksrapport<strong>en</strong> <strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schappelijke artikel<strong>en</strong><br />
<strong>over</strong> de relatie tuss<strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>etniciteit</strong> (Brion, 2003; Maas-de Waal,<br />
1991). In 1991 wijdde dit tijdschrift er al e<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> themanummer aan. Tegelijkertijd<br />
is de aandacht voor <strong>criminaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>etniciteit</strong> ge<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>goed binn<strong>en</strong> de<br />
Europese criminologie; Brion (2003) spreekt van e<strong>en</strong> 'Nederlandse eig<strong>en</strong>aardigheid',<br />
<strong>en</strong> ook Bov<strong>en</strong>kerk (2009) b<strong>en</strong>adrukt de uitzonderlijke positie van Nederland<br />
op dit punt. In Nederland zorgd<strong>en</strong> in dergelijk onderzoek gevond<strong>en</strong> cijfers al<br />
meer dan e<strong>en</strong>s voor beroering. Zo ontstond in 1988 grote commotie naar aanleiding<br />
van e<strong>en</strong> uitgelekt onderzoeksrapport van de geme<strong>en</strong>te Amsterdam, waarin<br />
werd gewez<strong>en</strong> op de grote rol van Marokkaanse jong<strong>en</strong>s in de straat<strong>criminaliteit</strong><br />
in het c<strong>en</strong>trum van Amsterdam (Werdmölder, 1989). Meer dan twintig jaar later<br />
do<strong>en</strong> cijfers uit e<strong>en</strong> onderzoeksrapport van de geme<strong>en</strong>te Rotterdam, aangehaald<br />
in de rede van scheid<strong>en</strong>d Utrechts hoogleraar criminologie Bov<strong>en</strong>kerk (2009),<br />
17
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
opnieuw stof opwaai<strong>en</strong>: meer dan de helft van de in 2007 in Rotterdam won<strong>en</strong>de<br />
Marokkaanse mann<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de 18 <strong>en</strong> 24 blijkt sinds het jaar 2000 minimaal één<br />
keer in aanraking te zijn gekom<strong>en</strong> met de politie (De Boom e.a., 2008). Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />
zou, volg<strong>en</strong>s Bov<strong>en</strong>kerk, de recidive onder deze groep rond de 90 proc<strong>en</strong>t ligg<strong>en</strong>.<br />
In e<strong>en</strong> reactie laat de Rotterdamse burgemeester Aboutaleb de Volkskrant wet<strong>en</strong><br />
de cijfers die Bov<strong>en</strong>kerk noemt niet te kunn<strong>en</strong> plaats<strong>en</strong> (Wanders, 2009).<br />
Baseerde m<strong>en</strong> zich in eerder onderzoek om de <strong>etniciteit</strong> van de dader te achterhal<strong>en</strong><br />
nog op getuig<strong>en</strong>verklaring<strong>en</strong> van slachtoffers (Loef & Holla, 1989), 'het antwoord<br />
van respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> op de vraag naar hun etnische achtergrond' (Junger,<br />
1989; Wittebrood, 2003), of op registratie- of dossiergegev<strong>en</strong>s van kleine steekproev<strong>en</strong><br />
(Leuw, 1997), later wordt vooral gebruik gemaakt van gegev<strong>en</strong>s <strong>over</strong><br />
geboorteland <strong>en</strong> nationaliteit, zoals die staan vermeld in het Herk<strong>en</strong>ningsdi<strong>en</strong>stsysteem<br />
(HKS) van de politie. Hoewel hiermee gegev<strong>en</strong>s <strong>over</strong> grote groep<strong>en</strong> verdacht<strong>en</strong><br />
beschikbaar kom<strong>en</strong>, heeft het gebruik van het HKS dan nog als groot<br />
nadeel dat betrouwbare gegev<strong>en</strong>s <strong>over</strong> de in omvang to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de groep 'tweede<br />
g<strong>en</strong>eratie'-allochton<strong>en</strong> - jonger<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> of twee buit<strong>en</strong>landse ouders die zelf in<br />
Nederland zijn gebor<strong>en</strong> <strong>en</strong> veelal ook de Nederlandse nationaliteit hebb<strong>en</strong> - ontbrek<strong>en</strong><br />
(Kromhout & Van San, 2003; Van Tilburg & Grap<strong>en</strong>daal, 2000). Sinds<br />
2002 is het echter mogelijk geword<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>s uit het HKS te koppel<strong>en</strong> aan gegev<strong>en</strong>s<br />
uit de Geme<strong>en</strong>telijke Basis Administratie (GBA). Vanaf dat mom<strong>en</strong>t is van<br />
alle in het HKS geregistreerde verdacht<strong>en</strong> het geboorteland van beide ouders te<br />
achterhal<strong>en</strong>, zodat ook de <strong>criminaliteit</strong> onder 'tweede g<strong>en</strong>eratie'-allochton<strong>en</strong> in<br />
kaart kan word<strong>en</strong> gebracht.<br />
Eerder onderzoek dat gebruik maakte van deze gekoppelde gegev<strong>en</strong>s, laat zi<strong>en</strong><br />
dat, wanneer rek<strong>en</strong>ing gehoud<strong>en</strong> wordt met omvang, geslachts- <strong>en</strong> leeftijdsopbouw<br />
van de verschill<strong>en</strong>de herkomstgroep<strong>en</strong>, allochtone groep<strong>en</strong> in de meeste<br />
gevall<strong>en</strong> zijn <strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordigd in de geregistreerde <strong>criminaliteit</strong> (Blom e.a.,<br />
2005; J<strong>en</strong>niss<strong>en</strong> & Blom, 2007; Van Wijk & Blokland, 2008).* Jaarlijks is het aandeeJ<br />
allochton<strong>en</strong> in de verdacht<strong>en</strong>populatie twee keer zo groot als hun aandeel in<br />
de bevolking (Blom e.a., 2005). Vooral Antillian<strong>en</strong>, Marokkan<strong>en</strong> <strong>en</strong> Surinamers<br />
vall<strong>en</strong> in negatieve zin op. Verdacht<strong>en</strong>perc<strong>en</strong>tages van de eerste g<strong>en</strong>eratie Surinamers<br />
<strong>en</strong> Antillian<strong>en</strong> ligg<strong>en</strong> hoger dan die van de tweede g<strong>en</strong>eratie, maar bij Turk<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> Marokkan<strong>en</strong> wordt juist het teg<strong>en</strong><strong>over</strong>gestelde gevond<strong>en</strong>. Verdacht<strong>en</strong>perc<strong>en</strong>tages<br />
onder person<strong>en</strong> met twee in het buit<strong>en</strong>land gebor<strong>en</strong> ouders zijn doorgaans<br />
hoger dan die onder person<strong>en</strong> van wie slechts één ouder in het buit<strong>en</strong>land<br />
is gebor<strong>en</strong>. Hoewel de verdacht<strong>en</strong>perc<strong>en</strong>tages zowel voor allochtone mann<strong>en</strong> als<br />
voor allochtone vrouw<strong>en</strong> hoger zijn dan die voor autochtone mann<strong>en</strong> <strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong>,<br />
springt vooral het hoge perc<strong>en</strong>tage Antilliaanse meisjes in de leeftijdscategorie<br />
twaalf tot 24 jaar dat in aanraking komt met de politie, in het oog (Blom e.a.,<br />
2005). Van ongeveer e<strong>en</strong> derde van de jaarlijks in het HKS geregistreerde delict<strong>en</strong><br />
l Sommige onderzoek<strong>en</strong> vind<strong>en</strong> dat (wanneer onderscheid wordt gemaakt tuss<strong>en</strong> eerste <strong>en</strong> tweede<br />
g<strong>en</strong>eratie <strong>en</strong>/of minderjarig<strong>en</strong> <strong>en</strong> meerderjarig<strong>en</strong>) bepaalde herkomstgroep<strong>en</strong> juist zijn onderverteg<strong>en</strong>woordigd.<br />
Het betreft hier person<strong>en</strong> van West-Europese, Indonesische <strong>en</strong> Aziatische<br />
afkomst (Blom e.a., 2005). Andere onderzoek<strong>en</strong> (o.a. Van Wijk & Blokland, 2008) vind<strong>en</strong> voor<br />
alle groep<strong>en</strong> e<strong>en</strong> <strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordiging, maar ook in die onderzoek<strong>en</strong> is de <strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordiging<br />
voor West-Europese <strong>en</strong> Aziatische herkomstgroep<strong>en</strong> het kleinst.<br />
18
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
is de verme<strong>en</strong>de dader e<strong>en</strong> niet-westerse allochtoon (J<strong>en</strong>niss<strong>en</strong> & Blom, 2007). Er<br />
bestaan echter grote verschill<strong>en</strong> per delicttype: voor vermog<strong>en</strong>sdelict<strong>en</strong> met<br />
geweld bijvoorbeeld komt 61 proc<strong>en</strong>t op het conto van allochtone verdacht<strong>en</strong>.<br />
Ook tuss<strong>en</strong> groep<strong>en</strong> allochton<strong>en</strong> bestaan duidelijke verschill<strong>en</strong>. Antillian<strong>en</strong> blijk<strong>en</strong><br />
jaarlijks vooral <strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordigd in drugs- <strong>en</strong> wap<strong>en</strong>delict<strong>en</strong> <strong>en</strong> diefstall<strong>en</strong><br />
met geweld, Marokkan<strong>en</strong> in diefstal (met <strong>en</strong> zonder geweld), bedreiging, vernieling<br />
<strong>en</strong> op<strong>en</strong>bare-ordedelict<strong>en</strong>. Surinamers <strong>en</strong> Turk<strong>en</strong> word<strong>en</strong> relatief vaak<br />
geregistreerd voor wap<strong>en</strong>- <strong>en</strong> verkeersfeit<strong>en</strong> (J<strong>en</strong>niss<strong>en</strong> & Blom, 2007; Driess<strong>en</strong><br />
e.a., 2002). Ook bij relatief zeldzame delict<strong>en</strong>, zoals zed<strong>en</strong>delict<strong>en</strong>, blijkt e<strong>en</strong> <strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordiging<br />
van allochton<strong>en</strong>. Vooral Antillian<strong>en</strong> (verkrachting), Surinamers<br />
(<strong>over</strong>ige zed<strong>en</strong>delict<strong>en</strong>, waaronder ontucht) <strong>en</strong> Marokkan<strong>en</strong> (aanranding)<br />
vall<strong>en</strong> in dit verband op (Van Wijk & Blokland, 2008; J<strong>en</strong>niss<strong>en</strong>, 2009).<br />
E<strong>en</strong> belangrijk manco van het huidige Nederlandse onderzoek naar <strong>criminaliteit</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>etniciteit</strong> is echter dat het voor het <strong>over</strong>grote deel cross-sectionele studies<br />
betreft: meestal gebaseerd op alle verdacht<strong>en</strong> die in e<strong>en</strong> bepaald jaar in het HKS<br />
werd<strong>en</strong> geregistreerd. Dit beperkt de mogelijkheid uitsprak<strong>en</strong> te do<strong>en</strong> <strong>over</strong> ev<strong>en</strong>tuele<br />
verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> etnische groep<strong>en</strong> in de ontwikkeling van <strong>criminaliteit</strong><br />
<strong>over</strong> de leeftijd. J<strong>en</strong>niss<strong>en</strong> <strong>en</strong> Blom (2007) vind<strong>en</strong> bijvoorbeeld dat in 2003 in vergelijking<br />
met andere leeftijdsgroep<strong>en</strong> relatief veel Marokkaanse jonger<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong><br />
de 15 <strong>en</strong> 20 in het HKS word<strong>en</strong> geregistreerd, terwijl Van Wijk <strong>en</strong> Blokland (2008)<br />
in hun onderzoek naar zed<strong>en</strong><strong>criminaliteit</strong> vooral e<strong>en</strong> <strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordiging vind<strong>en</strong><br />
van oudere (35+) Antillian<strong>en</strong>. Hieruit kan echter niet word<strong>en</strong> geconcludeerd<br />
dat de individuele criminele carrières van Marokkaanse jonger<strong>en</strong> of Antilliaanse<br />
volwass<strong>en</strong><strong>en</strong> ook sterker piek<strong>en</strong> in die leeftijdsperiod<strong>en</strong>. Andersom geldt dat voor<br />
groep<strong>en</strong> waarvoor ge<strong>en</strong> vormverschill<strong>en</strong> in de cross-sectionele leeftijds<strong>criminaliteit</strong>scurve<br />
word<strong>en</strong> gevond<strong>en</strong>, dit nog niet betek<strong>en</strong>t dat person<strong>en</strong> uit de vergelek<strong>en</strong><br />
groep<strong>en</strong> noodzakelijkerwijs ook dezelfde criminele ontwikkeling doormak<strong>en</strong>.<br />
In e<strong>en</strong> rec<strong>en</strong>t versch<strong>en</strong><strong>en</strong> WODC-rapport gaat J<strong>en</strong>niss<strong>en</strong> (2009) dieper in op de<br />
afwijk<strong>en</strong>de leeftijd/<strong>criminaliteit</strong>spatron<strong>en</strong> van Marokkan<strong>en</strong> <strong>en</strong> Antillian<strong>en</strong>. Ook<br />
hij baseert zich hierbij voornamelijk op cross-sectionele gegev<strong>en</strong>s (HKS 2005),<br />
maar hij maakt ook gebruik van longitudinale data. Ook dit rapport laat e<strong>en</strong> <strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordiging<br />
zi<strong>en</strong> van allochton<strong>en</strong>. De op cross-sectionele gegev<strong>en</strong>s gebaseerde<br />
leeftijds<strong>criminaliteit</strong>scurve heeft voor Marokkan<strong>en</strong> e<strong>en</strong> uitzonderlijk hoge<br />
piek, terwijl bij Antillian<strong>en</strong> vooral 25-plussers relatief vaker in aanraking kom<strong>en</strong><br />
met politie. Ook wanneer wordt gecontroleerd voor belangrijke risicofactor<strong>en</strong>,<br />
zoals afkomstig zijn uit e<strong>en</strong> gebrok<strong>en</strong> gezin, e<strong>en</strong> lage sociaaleconomische status<br />
van de ouders, of woonachtig zijn in e<strong>en</strong> sterk stedelijke omgeving, blijft sprake<br />
van <strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordiging. De longitudinale analyses in het rapport lat<strong>en</strong> <strong>over</strong>ig<strong>en</strong>s<br />
zi<strong>en</strong> dat deze cross-sectionele gegev<strong>en</strong>s, vooral waar het Antillian<strong>en</strong> betreft,<br />
zich niet zonder meer lat<strong>en</strong> interpreter<strong>en</strong> als de ontwikkeling van de kans om<br />
geregistreerd te word<strong>en</strong> gedur<strong>en</strong>de de individuele lev<strong>en</strong>sloop. In dit rapport ligt<br />
de focus echter, ook in de beperkte longitudinale analyses, op de gemiddelde leeftijds<strong>criminaliteit</strong>scurve.<br />
Omdat we wet<strong>en</strong> dat er grote verschill<strong>en</strong> bestaan in de<br />
manier waarop individuele criminele carrières zich met de leeftijd ontwikkel<strong>en</strong>,<br />
heeft deze gemiddelde curve e<strong>en</strong> beperkte informatie waar de. Vrag<strong>en</strong> die met<br />
cross-sectionele <strong>en</strong> gemiddelde curves niet te beantwoord<strong>en</strong> zijn, zijn bijvoor-<br />
19
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
beeld: hoeveel person<strong>en</strong> zijn op <strong>en</strong>ig mom<strong>en</strong>t in hun lev<strong>en</strong> (tot e<strong>en</strong> bepaalde leeftijd)<br />
voor e<strong>en</strong> misdrijf met de politie in aanraking gekom<strong>en</strong>?; verschilt dit tuss<strong>en</strong><br />
mann<strong>en</strong> <strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> (<strong>en</strong> binn<strong>en</strong>) de verschill<strong>en</strong>de herkomstgroep<strong>en</strong>?;<br />
zijn er verschill<strong>en</strong> in de hoeveelheid <strong>en</strong> soort delict<strong>en</strong> die person<strong>en</strong> pleg<strong>en</strong>? <strong>en</strong>:<br />
wat is de kans op herhaald crimineel gedrag <strong>en</strong> in welke mate verschilt deze kans<br />
tuss<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de herkomstgroep<strong>en</strong>?<br />
In dit artikel gev<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> update van de empirische gegev<strong>en</strong>s met betrekking tot<br />
geregistreerde <strong>criminaliteit</strong> onder verschill<strong>en</strong>de herkomstgroep<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderzoek<strong>en</strong><br />
we de relatie tuss<strong>en</strong> <strong>etniciteit</strong> <strong>en</strong> de ontwikkeling van crimineel gedrag in de<br />
leeftijdsperiode van twaalf tot 22 jaar. We mak<strong>en</strong> hierbij gebruik van longitudinale,<br />
officieel geregistreerde gegev<strong>en</strong>s met betrekking tot de politiecontact<strong>en</strong> van<br />
alle jonger<strong>en</strong> die in 1984 in Nederland werd<strong>en</strong> gebor<strong>en</strong>. Onze belangrijkste onderzoeksvrag<strong>en</strong><br />
hierbij zijn:<br />
1. Welk deel van het geboortecohort 1984 heeft tot het tweeëntwintigste jaar<br />
e<strong>en</strong> politiecontact, <strong>en</strong> in welke mate zijn de verschill<strong>en</strong>de etnische groep<strong>en</strong> in<br />
dit aandeel verteg<strong>en</strong>woordigd?<br />
2. Wat zijn de k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van de criminele carrières (o.a. startleeftijd, delictsfrequ<strong>en</strong>tie,<br />
duur) van jonger<strong>en</strong> die met de politie in aanraking kom<strong>en</strong>, <strong>en</strong> in<br />
welke mate verschill<strong>en</strong> deze k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de etnische<br />
groep<strong>en</strong>?<br />
3. Wat is de aard <strong>en</strong> diversiteit van de delict<strong>en</strong> waarvoor person<strong>en</strong> uit het<br />
geboortecohort 1984 word<strong>en</strong> geregistreerd <strong>en</strong> in welke mate verschilt dit tuss<strong>en</strong><br />
de verschill<strong>en</strong>de etnische groep<strong>en</strong>?<br />
4. Op welke k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong> veelplegers <strong>en</strong> recidivist<strong>en</strong> van incid<strong>en</strong>tele<br />
daders <strong>en</strong> in hoeverre verschill<strong>en</strong> de k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van deze dadertyp<strong>en</strong> voor de<br />
verschill<strong>en</strong>de etnische groep<strong>en</strong>?<br />
Om uitsprak<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> do<strong>en</strong> <strong>over</strong> de mogelijke relatie tuss<strong>en</strong> <strong>etniciteit</strong> <strong>en</strong> de<br />
leeftijdsontwikkeling van crimineel gedrag zijn longitudinale gegev<strong>en</strong>s onontbeerlijk.<br />
Het vergar<strong>en</strong> van k<strong>en</strong>nis omtr<strong>en</strong>t variaties in de start, verloop <strong>en</strong> duur van de<br />
criminele carrières tuss<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de etnische groep<strong>en</strong> is van belang omdat<br />
deze variaties kunn<strong>en</strong> duid<strong>en</strong> op verschill<strong>en</strong> in de oorzak<strong>en</strong> van crimineel gedrag<br />
tuss<strong>en</strong> de onderscheid<strong>en</strong> groep<strong>en</strong> <strong>en</strong> omdat hiermee de algem<strong>en</strong>e geldigheid van<br />
ontwikkelingscriminologische theorieën kan word<strong>en</strong> getoetst. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> kan<br />
k<strong>en</strong>nis omtr<strong>en</strong>t de criminele ontwikkelingspatron<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> de diverse groep<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> ingezet bij het initiër<strong>en</strong> <strong>en</strong> evaluer<strong>en</strong> van justitiële interv<strong>en</strong>ties gericht op<br />
specifieke groep<strong>en</strong>.<br />
In onze bijdrage zal de aandacht speciaal uitgaan naar de twee-pad<strong>en</strong>theorie van<br />
Moffitt (1993). Slechts weinig criminologische theorieën bested<strong>en</strong> expliciet aandacht<br />
aan verschill<strong>en</strong> in <strong>criminaliteit</strong> tuss<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de herkomstgroep<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
het meeste empirisch ontwikkelingscriminologisch onderzoek is gebaseerd op<br />
'witte' steekproev<strong>en</strong> (Hawkins e.a., 1998). Moffitts theorie is e<strong>en</strong> van de weinige<br />
ontwikkelingscriminologische theorieën die voldo<strong>en</strong>de aanknopingspunt<strong>en</strong> biedt<br />
voor het formuler<strong>en</strong> van concrete voorspelling<strong>en</strong> aangaande het <strong>criminaliteit</strong>sverloop<br />
onder jong<strong>en</strong>s <strong>en</strong> meisjes binn<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de herkomstgroep<strong>en</strong> (Piquero<br />
20
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
e.a., 2005). Hoewel onze data ge<strong>en</strong> echte 'test' van Moffitts theorie toestaan, kan<br />
wel word<strong>en</strong> nagegaan of patron<strong>en</strong> in delictgedrag die door de twee-pad<strong>en</strong>theorie<br />
word<strong>en</strong> voorspeld, in onze data aanwezig zijn.<br />
Moffitts twee-pad<strong>en</strong>model<br />
E<strong>en</strong> belangrijk verklaringsmodel voor het ontstaan <strong>en</strong> de ontwikkeling van delinqu<strong>en</strong>t<br />
gedrag onder jonger<strong>en</strong> is het twee-pad<strong>en</strong>model van Moffitt (1993). Kort<br />
sam<strong>en</strong>gevat word<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> dit model twee ideaaltypische ontwikkelingspad<strong>en</strong><br />
onderscheid<strong>en</strong>, die elk hun eig<strong>en</strong> risicofactor<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>. Het eerste ontwikkelingspad<br />
is dat wat uitmondt in e<strong>en</strong> patroon van chronisch <strong>en</strong> persist<strong>en</strong>t delinqu<strong>en</strong>t<br />
gedrag. Jonger<strong>en</strong> op dit pad word<strong>en</strong> vanaf hun geboorte gek<strong>en</strong>merkt door<br />
e<strong>en</strong> 'moeilijk' temperam<strong>en</strong>t, wat, in combinatie met e<strong>en</strong> tekortschiet<strong>en</strong>de gezinssituatie,<br />
al op jonge leeftijd leidt tot probleemgedrag. Met de leeftijd ontwikkelt<br />
dit probleemgedrag zich, versterkt door de negatieve reacties uit de omgeving, tot<br />
e<strong>en</strong> langdurig patroon van veelvuldig antisociaal <strong>en</strong> vaak ook agressief gedrag.<br />
Het tweede ontwikkelingspad k<strong>en</strong>merkt zich door e<strong>en</strong> kortstondige periode van<br />
delinqu<strong>en</strong>t gedrag tijd<strong>en</strong>s de adolesc<strong>en</strong>tie. Jonger<strong>en</strong> op dit pad zijn ge<strong>en</strong> 'moeilijke'<br />
kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> word<strong>en</strong> in hun vroege ontwikkeling daarom ook niet geremd<br />
door de negatieve gevolg<strong>en</strong> van eerder probleemgedrag. Het delinqu<strong>en</strong>te gedrag<br />
dat deze jonger<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de adolesc<strong>en</strong>tie beginn<strong>en</strong> te verton<strong>en</strong>, is dan ook niet<br />
het gevolg van hun persoonlijke constitutie of fal<strong>en</strong>de opvoeding, maar komt volg<strong>en</strong>s<br />
Moffitt primair voort uit e<strong>en</strong> tijdelijk gevoel van onvrede <strong>en</strong> de door deze<br />
jonger<strong>en</strong> ervar<strong>en</strong> mismatch tuss<strong>en</strong> de door h<strong>en</strong>zelf gekoesterde w<strong>en</strong>s naar autonomie<br />
<strong>en</strong> volwass<strong>en</strong>heid <strong>en</strong> de door de maatschappij voor jonger<strong>en</strong> in die leeftijdsfase<br />
gebod<strong>en</strong> mogelijkhed<strong>en</strong> deze w<strong>en</strong>s gestalte te gev<strong>en</strong>. In deze leeftijdsperiode<br />
vorm<strong>en</strong> jonger<strong>en</strong> op het persist<strong>en</strong>te ontwikkelingspad belangrijke rolmodell<strong>en</strong><br />
omdat hun antisociale gedrag hun, althans in de og<strong>en</strong> van veel tot op dat mom<strong>en</strong>t<br />
niet-antisociale jonger<strong>en</strong>, de schijn van autonomie geeft. Wanneer met het stijg<strong>en</strong><br />
van de leeftijd voor jonger<strong>en</strong> op het tijdelijke of adolesc<strong>en</strong>tiegelimiteerde ontwikkelingspad<br />
de mogelijkhed<strong>en</strong> om volwass<strong>en</strong> roll<strong>en</strong> te vervull<strong>en</strong> to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>, neemt<br />
hun (neiging tot) delinqu<strong>en</strong>t gedrag nav<strong>en</strong>ant af.<br />
G<strong>en</strong>der<br />
Volg<strong>en</strong>s Moffitt (1994) komt persist<strong>en</strong>t crimineel gedrag vaker voor onder jong<strong>en</strong>s<br />
<strong>en</strong> mann<strong>en</strong> dan onder meisjes <strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong> omdat bij meisjes de kans op neurologische<br />
beschadiging, ontwikkelingsachterstand <strong>en</strong> e<strong>en</strong> 'moeilijk' temperam<strong>en</strong>t<br />
kleiner is dan bij jong<strong>en</strong>s. Hierdoor ontbreekt het bij meisjes vaker dan bij jong<strong>en</strong>s<br />
aan de combinatie van risicofactor<strong>en</strong> die de aanzet vormt voor de ontwikkeling<br />
van e<strong>en</strong> patroon van persist<strong>en</strong>t antisociaal gedrag.<br />
De kans op adolesc<strong>en</strong>tiegelimiteerd antisociaal gedrag daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong>, is in beginsel<br />
voor meisjes <strong>en</strong> jong<strong>en</strong>s gelijk, maar wordt volg<strong>en</strong>s het twee-pad<strong>en</strong>model wel<br />
sterk beïnvloed door de toegang die jonger<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> tot antisociale leeftijdsg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong><br />
die kunn<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> als rolmodel <strong>en</strong> de mate waarin de gevolg<strong>en</strong> van delinqu<strong>en</strong>t<br />
gedrag als belon<strong>en</strong>d word<strong>en</strong> ervar<strong>en</strong>. Antisociale rolmodell<strong>en</strong> zijn vaak<br />
21
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
(persist<strong>en</strong>t antisociale) jong<strong>en</strong>s <strong>en</strong> voor z<strong>over</strong> peernetwerk<strong>en</strong> in de vroege adolesc<strong>en</strong>tie<br />
seksehomoge<strong>en</strong> zijn, is de kans dat meisjes delinqu<strong>en</strong>t gedrag 'ler<strong>en</strong>' van<br />
persist<strong>en</strong>t antisociale peers kleiner dan die van jong<strong>en</strong>s. Daar komt bij dat het<br />
eig<strong>en</strong> victimisatierisico voor meisjes wanneer ze omgang zoek<strong>en</strong> met agressieve,<br />
antisociale mannelijke leeftijdsg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong>, groter is dan voor jong<strong>en</strong>s. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />
draagt seksespecifieke socialisatie binn<strong>en</strong> het gezin, waarbinn<strong>en</strong> regel<strong>over</strong>tred<strong>en</strong>d<br />
<strong>en</strong> risicovol gedrag van meisjes doorgaans sterker wordt gesanctioneerd dan dat<br />
van jong<strong>en</strong>s (Korf e.a., 2001), ertoe bij dat antisociaal gedrag voor meisjes minder<br />
belon<strong>en</strong>d is, hetge<strong>en</strong> de kans op delictgedrag voor meisjes nog verder verlaagt.<br />
Etniciteit<br />
Binn<strong>en</strong> het verklaringskader van haar twee-pad<strong>en</strong>model stelt Moffitt (1994) dat<br />
de <strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordiging van zwarte Amerikan<strong>en</strong> in de <strong>criminaliteit</strong> begrep<strong>en</strong><br />
kan word<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> relatief hogere preval<strong>en</strong>tie van zowel lev<strong>en</strong>slooppersist<strong>en</strong>te<br />
als adolesc<strong>en</strong>tiegelimiteerde daders onder contemporaine Afro-Amerikan<strong>en</strong>. De<br />
ontwikkeling van persist<strong>en</strong>t crimineel gedrag onder Afro-Amerikan<strong>en</strong> zou word<strong>en</strong><br />
versterkt door geïnstitutionaliseerde discriminatie <strong>en</strong> armoede. De omstandighed<strong>en</strong><br />
waaronder arme Afro-Amerikaanse baby's <strong>en</strong> kinder<strong>en</strong> opgroei<strong>en</strong>, zijn slechter<br />
(o.a. door het ontbrek<strong>en</strong> van goede perinatale zorg, ongezonde voeding <strong>en</strong><br />
meer blootstelling aan gevaarlijke stoff<strong>en</strong>) dan die van blanke kinder<strong>en</strong>, waardoor<br />
de kans op neurologische beschadiging voor Afro-Amerikaanse kinder<strong>en</strong> groter<br />
wordt. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> armoede <strong>en</strong> stress de familieband<strong>en</strong> onder Afro-Amerikan<strong>en</strong><br />
hebb<strong>en</strong> verzwakt, waardoor vooral 'moeilijke' kinder<strong>en</strong> de kans lop<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
slechte hechtingsrelatie met hun ouders op te bouw<strong>en</strong>, wat op zijn beurt de kans<br />
op agressief gedrag verhoogt. Het opgroei<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> achterstandsbuurt versterkt<br />
de negatieve gevolg<strong>en</strong> van deze risicofactor<strong>en</strong> nog verder (Piquero e.a., 2005). Tot<br />
slot hebb<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> de sterk gesegregeerde Amerikaanse sam<strong>en</strong>leving Afro-Amerikaanse<br />
kinder<strong>en</strong> minder toegang tot kwalitatief hoogwaardig onderwijs <strong>en</strong> - op<br />
latere leeftijd - de arbeidsmarkt, waardoor de risicofactor<strong>en</strong> die bijdrag<strong>en</strong> aan<br />
persist<strong>en</strong>t crimineel gedrag, zich voor Afro-Amerikan<strong>en</strong> niet alle<strong>en</strong> eerder in het<br />
lev<strong>en</strong>, maar ook in e<strong>en</strong> sneller tempo ope<strong>en</strong>stapel<strong>en</strong> (Moffitt, 1994).<br />
Het opgroei<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> achterstandsbuurt waar veel antisociale rolmodell<strong>en</strong> voorhand<strong>en</strong><br />
zijn, vergroot ook de kans dat gedur<strong>en</strong>de de adolesc<strong>en</strong>tie tot dan toe<br />
onproblematische jonger<strong>en</strong> hun drang naar autonomie beginn<strong>en</strong> te uit<strong>en</strong> door<br />
middel van delinqu<strong>en</strong>t gedrag. Hun slechte uitgangspositie <strong>en</strong> discriminatie op de<br />
arbeidsmarkt drag<strong>en</strong> er bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> aan bij dat het voor Afro-Amerikaanse jonger<strong>en</strong><br />
langer duurt om e<strong>en</strong> volwass<strong>en</strong> status te bereik<strong>en</strong>, wat de kans op delinqu<strong>en</strong>t<br />
gedrag nog verder doet to<strong>en</strong>em<strong>en</strong> (Moffitt, 1994). Tot slot hebb<strong>en</strong> Afro-Amerikaanse<br />
jonger<strong>en</strong> in vergelijk met hun blanke leeftijdsg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> e<strong>en</strong> grotere kans in<br />
hun conv<strong>en</strong>tionele ontwikkeling gehinderd te word<strong>en</strong> door de negatieve gevolg<strong>en</strong><br />
van hun adolesc<strong>en</strong>tiegelimiteerde criminele gedrag, bijvoorbeeld omdat dit leidt<br />
tot e<strong>en</strong> strafblad.<br />
Verwachting<strong>en</strong> t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van de verschill<strong>en</strong>de herkomstgroep<strong>en</strong> in Nederland<br />
Hoewel Moffitt (1994) zich in haar voorspelling<strong>en</strong> op basis van haar twee-pad<strong>en</strong>model<br />
beperkt tot de Amerikaanse blank/zwart-situatie, kunn<strong>en</strong> op basis van het<br />
22
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
voornoemde ook verwachting<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opgesteld voor de pluriformere Nederlandse<br />
situatie in het algeme<strong>en</strong>, <strong>en</strong> voor het geboortecohort 1984 in het bijzonder.<br />
T<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van g<strong>en</strong>derverschill<strong>en</strong> in delinqu<strong>en</strong>t gedrag mag in zijn algeme<strong>en</strong>heid<br />
word<strong>en</strong> verwacht dat jong<strong>en</strong>s vaker delinqu<strong>en</strong>t gedrag verton<strong>en</strong> (<strong>en</strong> hiervoor met<br />
de politie in aanraking kom<strong>en</strong>) dan meisjes. Voor chronisch of persist<strong>en</strong>t delinqu<strong>en</strong>t<br />
gedrag zull<strong>en</strong> de man/vrouw-verschill<strong>en</strong> groter zijn dan waar het gaat om<br />
incid<strong>en</strong>teel of 'tijdelijk' delictgedrag. Dit geldt ook voor g<strong>en</strong>derverschill<strong>en</strong> in<br />
gewelddadig versus g<strong>en</strong>derverschill<strong>en</strong> in niet-gewelddadig gedrag.<br />
Verder wordt verwacht dat, wederom in het algeme<strong>en</strong>, vanwege de slechtere<br />
sociaaleconomische positie van allochton<strong>en</strong> delictgedrag vaker voorkomt onder<br />
jonger<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> niet-Nederlandse achtergrond dan onder jonger<strong>en</strong> met twee<br />
Nederlandse ouders. Voor z<strong>over</strong> problem<strong>en</strong> met integratie <strong>en</strong> discriminatie e<strong>en</strong><br />
extra wissel trekk<strong>en</strong> op de gezinsprocess<strong>en</strong> in niet-Nederlandse gezinn<strong>en</strong>, wordt<br />
verder verwacht dat (persist<strong>en</strong>t) delinqu<strong>en</strong>te jonger<strong>en</strong> van niet-Nederlandse origine<br />
vaker gewelddadig crimineel gedrag verton<strong>en</strong> dan persist<strong>en</strong>t criminele jonger<strong>en</strong><br />
met e<strong>en</strong> Nederlandse achtergrond. Voor z<strong>over</strong> de sociaaleconomische positie,<br />
integratie in <strong>en</strong> acceptatie door de Nederlandse sam<strong>en</strong>leving van jonger<strong>en</strong> met<br />
twee in het buit<strong>en</strong>land gebor<strong>en</strong> ouders slechter is dan die van jonger<strong>en</strong> van wie<br />
slechts één ouder in het buit<strong>en</strong>land is gebor<strong>en</strong>, wordt bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> verwacht dat crimineel<br />
gedrag, <strong>en</strong> gewelddadig crimineel gedrag in het bijzonder, vaker voorkomt<br />
onder de eerste dan onder de laatste groep.<br />
Tot slot wordt e<strong>en</strong> interactie verwacht tuss<strong>en</strong> g<strong>en</strong>der <strong>en</strong> <strong>etniciteit</strong>. E<strong>en</strong> belangrijke<br />
factor in de ontwikkeling van delinqu<strong>en</strong>t gedrag onder meisjes is de mate<br />
waarin zij in contact kom<strong>en</strong> met antisociale (mannelijke) rolmodell<strong>en</strong>. Van twee<br />
van de in dit onderzoek onderscheid<strong>en</strong> herkomstgroep<strong>en</strong>, namelijk Turk<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
Marokkan<strong>en</strong>, mag word<strong>en</strong> verwacht dat zij vaker dan de andere groep<strong>en</strong> e<strong>en</strong> islamitische<br />
achtergrond hebb<strong>en</strong>, die zich, voor z<strong>over</strong> hier relevant, k<strong>en</strong>merkt door<br />
e<strong>en</strong> verwachtingspatroon t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van de omgang tuss<strong>en</strong> adolesc<strong>en</strong>te meisjes<br />
<strong>en</strong> jong<strong>en</strong>s dat de mate van blootstelling van meisjes aan antisociale jong<strong>en</strong>s verkleint<br />
(zie bijvoorbeeld Junger & Polder, 1991; Stev<strong>en</strong>s e.a., 2005). Daarom wordt<br />
verwacht dat voor Turkse <strong>en</strong> Marokkaanse meisjes de kans op delinqu<strong>en</strong>t gedrag<br />
minder sterk is verhoogd of, voor z<strong>over</strong> dit herkomstgroepspecifieke bescherm<strong>en</strong>de<br />
effect van g<strong>en</strong>der sterker is dan het algem<strong>en</strong>e effect van herkomstgroep,<br />
zelfs lager is dan die voor meisjes met e<strong>en</strong> Nederlandse achtergrond. Voor meisjes<br />
met e<strong>en</strong> Antilliaanse achtergrond geldt dat door afwezigheid van e<strong>en</strong> vaderfiguur<br />
binn<strong>en</strong> het gezin minder direct controle wordt uitgeoef<strong>en</strong>d door mannelijke<br />
gezins- <strong>en</strong> familieled<strong>en</strong> (Van San e.a., 2007). Als gevolg van hun gemarginaliseerde<br />
economische positie zoud<strong>en</strong> Antilliaanse meisjes bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> e<strong>en</strong> zwak hebb<strong>en</strong><br />
voor 'gevaarlijke mann<strong>en</strong>', die voor h<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun toekomstig gezin e<strong>en</strong> pot<strong>en</strong>tiële<br />
bron van inkomst<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> (Van San, 2009). De verwachte blootstelling aan<br />
antisociale peers, <strong>en</strong> daarmee de kans op eig<strong>en</strong> delinqu<strong>en</strong>t gedrag, is daarom voor<br />
Antilliaanse meisjes juist hoger.<br />
23
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Data <strong>en</strong> methode<br />
Cohort 1984<br />
Dit onderzoek is gebaseerd op gegev<strong>en</strong>s van alle person<strong>en</strong> die in 1984 in Nederland<br />
gebor<strong>en</strong> zijn <strong>en</strong> die aan het einde van de follow-up in 2006 niet war<strong>en</strong> <strong>over</strong>led<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> nog in Nederland woond<strong>en</strong>. In totaal bestaat het geboortecohort 1984 uit<br />
170.892 person<strong>en</strong>, van wie 87.529 mann<strong>en</strong> <strong>en</strong> 83.363 vrouw<strong>en</strong>. Op basis van het<br />
geboorteland van (e<strong>en</strong> van) de ouders onderscheid<strong>en</strong> we zes etnische achtergrond<strong>en</strong>:<br />
Nederlands, Turks, Marokkaans, Surinaams, Antilliaans <strong>en</strong> e<strong>en</strong> restcategorie<br />
'<strong>over</strong>ig'. 2 Deze indeling is, behoud<strong>en</strong>s de door ons gehanteerde '<strong>over</strong>ige'-categorie<br />
waarin de kleinere categorieën door ons zijn sam<strong>en</strong>gevoegd, gebaseerd op de<br />
indeling zoals gehanteerd door het CBS. Person<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> niet-Nederlandse achtergrond<br />
betreff<strong>en</strong> in dit onderzoek dus per definitie 'tweede g<strong>en</strong>eratie'-allochton<strong>en</strong><br />
omdat (e<strong>en</strong> van) hun ouders niet, maar zij zelf wel in Nederland gebor<strong>en</strong> zijn.<br />
Wanneer binn<strong>en</strong> dit onderzoek dus wordt gesprok<strong>en</strong> <strong>over</strong> bijvoorbeeld 'Marokkaanse'<br />
jonger<strong>en</strong>, dan betreft het jonger<strong>en</strong> die zelf in Nederland zijn gebor<strong>en</strong>,<br />
maar van wie één of beide ouders zijn gebor<strong>en</strong> in Marokko. Tabel l geeft e<strong>en</strong><br />
<strong>over</strong>zicht van de sam<strong>en</strong>stelling van het geboortecohort 1984 naar sekse <strong>en</strong> herkomstgroep.<br />
Omdat we beschikk<strong>en</strong> <strong>over</strong> gegev<strong>en</strong>s van de totale populatie boreling<strong>en</strong><br />
uit 1984 <strong>en</strong> niet slechts van e<strong>en</strong> steekproef, zijn alle gevond<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong><br />
groep<strong>en</strong> reële verschill<strong>en</strong> <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> significantietests achterwege blijv<strong>en</strong>.<br />
Landelijk HKS<br />
Om de criminele carrières van het cohort 1984 in kaart te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> is gebruikgemaakt<br />
van gegev<strong>en</strong>s uit het HKS van de Nederlandse politie. Het HKS is operationeel<br />
sinds 1986, maar is pas sinds 1996 geschikt voor wet<strong>en</strong>schappelijk onderzoek.<br />
Person<strong>en</strong> gebor<strong>en</strong> in 1984 bereikt<strong>en</strong> in 1996 de leeftijd van twaalf jaar. In<br />
Nederland is dit de minimumleeftijd voor strafrechtelijke verantwoordelijkheid<br />
<strong>en</strong> daarmee de minimumleeftijd van registratie in het HKS. Dit betek<strong>en</strong>t dat het<br />
geboortecohort 1984 het eerste cohort is waarvoor betrouwbare HKS-gegev<strong>en</strong>s<br />
beschikbaar zijn <strong>over</strong> de gehele criminele carrière tot de huidige leeftijd. In dit<br />
artikel mak<strong>en</strong> we gebruik van HKS-gegev<strong>en</strong>s <strong>over</strong> de jar<strong>en</strong> 1996-2006, oftewel de<br />
leeftijdsperiode van twaalf tot <strong>en</strong> met 22 jaar.<br />
In de voorligg<strong>en</strong>de analyses word<strong>en</strong> zak<strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong> waarbij teg<strong>en</strong> person<strong>en</strong> proces-verbaal<br />
is opgemaakt op verd<strong>en</strong>king van betrokk<strong>en</strong>heid bij e<strong>en</strong> strafbaar feit.<br />
Bij het oplegg<strong>en</strong> van taakstraff<strong>en</strong> in het kader van de in 1995 ingevoerde HALTregeling<br />
wordt ge<strong>en</strong> proces-verbaal opgemaakt. Deze zak<strong>en</strong> zijn in de analyse niet<br />
gebruikt omdat niet alle regionale politiekorps<strong>en</strong> HALT-afdo<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> in het HKS<br />
hebb<strong>en</strong> geregistreerd. Bek<strong>en</strong>d is dat autochton<strong>en</strong> <strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordigd zijn bij<br />
HALT-afdo<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>. In de leeftijdscategorie twaalf tot zev<strong>en</strong>ti<strong>en</strong> word<strong>en</strong> veel<br />
delict<strong>en</strong> afgedaan via e<strong>en</strong> HALT-project. Hierdoor wordt de startleeftijd van<br />
autochton<strong>en</strong> iets sterker dan die van allochton<strong>en</strong> onderschat (Blom e.a., 2005).<br />
Voorts zijn gegev<strong>en</strong>s van bijzondere opsporingsdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> (o.a. FIOD) niet opg<strong>en</strong>o-<br />
2 Voor onderzoek naar zich meer rec<strong>en</strong>t in Nederland vestig<strong>en</strong>de herkomstgroep<strong>en</strong> zie: Kromhout<br />
& Van San, 2003.<br />
24
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
m<strong>en</strong> in het HKS, waardoor bepaalde delicttyp<strong>en</strong>, zoals uitkeringsfraude, milieudelict<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> economische delict<strong>en</strong>, onderverteg<strong>en</strong>woordigd zijn in het HKS. 3 Het<br />
HKS biedt ook informatie omtr<strong>en</strong>t de aard van de ingeschrev<strong>en</strong> strafzaak. In dit<br />
artikel gebruik<strong>en</strong> we de standaardclassificatie misdrijv<strong>en</strong>, zoals gehanteerd door<br />
het CBS, <strong>en</strong> onderscheid<strong>en</strong> we de volg<strong>en</strong>de delictcategorieën: (1) gewelddadige<br />
seksuele delict<strong>en</strong>, (2) <strong>over</strong>ige seksuele delict<strong>en</strong>, (3) <strong>over</strong>ige gewelddadige delict<strong>en</strong>,<br />
(4) vermog<strong>en</strong>sdelict<strong>en</strong> met geweld, (5) <strong>over</strong>ige vermog<strong>en</strong>sdelict<strong>en</strong> zonder<br />
geweld, 4 (6) vernieling <strong>en</strong> op<strong>en</strong>bare orde, (7) verkeersmisdrijv<strong>en</strong>, (8) drugsdelict<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> (9) <strong>over</strong>ige delict<strong>en</strong>. Ook wordt bij e<strong>en</strong> deel van de analyses gebruikgemaakt<br />
van e<strong>en</strong> indeling in twee delictcategorieën: geweld (1+2+3+4) <strong>en</strong> <strong>over</strong>ige<br />
delict<strong>en</strong> (5+6+7+8+9).<br />
In de periode 1996-2006 bouw<strong>en</strong> de 170.892 person<strong>en</strong> in het cohort in totaal<br />
59.532 anteced<strong>en</strong>t<strong>en</strong> op in het HKS. In ongeveer 23 proc<strong>en</strong>t van de gevall<strong>en</strong><br />
betreft het e<strong>en</strong> geweldsdelict; e<strong>en</strong> ongeveer ev<strong>en</strong> groot perc<strong>en</strong>tage betreft vernieling<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> op<strong>en</strong>bare-ordedelict<strong>en</strong>. In 30 proc<strong>en</strong>t van de gevall<strong>en</strong> betreft het e<strong>en</strong><br />
vermog<strong>en</strong>sdelict. Overige delict<strong>en</strong> (verkeer, drugs, <strong>over</strong>ig) vorm<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> de rester<strong>en</strong>de<br />
24 proc<strong>en</strong>t.<br />
Juridisch gezi<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> person<strong>en</strong> die in het HKS staan geregistreerd de status<br />
van 'verdachte', m<strong>en</strong> wordt immers pas 'dader' op het mom<strong>en</strong>t dat de rechter zich<br />
positief heeft uitgesprok<strong>en</strong> <strong>over</strong> de schuldvraag. Omwille van de leesbaarheid<br />
word<strong>en</strong> de term<strong>en</strong> 'verdacht<strong>en</strong>', 'daders' <strong>en</strong> 'plegers' in dit artikel echter als synoniem<br />
gebruikt. Dit sluit aan bij eerder onderzoek gebaseerd op HKS-gegev<strong>en</strong>s,<br />
waarin bijvoorbeeld gesprok<strong>en</strong> wordt <strong>over</strong> 'veel-plegers' <strong>en</strong> niet <strong>over</strong> 'veel-verdacht<strong>en</strong>'.<br />
Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> word<strong>en</strong> zak<strong>en</strong> waarvoor de verdachte in e<strong>en</strong> later stadium wordt<br />
vrijgesprok<strong>en</strong> of waarop ontslag van rechtsvervolging volgt, achteraf uit het HKS<br />
verwijderd. Omdat de gegev<strong>en</strong>s pas in 2008 uit het HKS zijn betrokk<strong>en</strong>, terwijl<br />
het laatste jaar waar<strong>over</strong> gerapporteerd wordt 2006 is, is er ruim voldo<strong>en</strong>de tijd<br />
verstrek<strong>en</strong> om zowel person<strong>en</strong> die pas geruime tijd na e<strong>en</strong> misdrijf verdachte zijn<br />
geword<strong>en</strong> (bijvoorbeeld na e<strong>en</strong> lang opsporingsonderzoek) alsnog in het HKS op<br />
te nem<strong>en</strong>, als de HKS-gegev<strong>en</strong>s te schon<strong>en</strong> door de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die naar later blijkt<br />
t<strong>en</strong> onrechte in het HKS als verdachte war<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, eruit te verwijder<strong>en</strong>.<br />
Deze schoning is echter niet altijd volledig. Het blijft daarom belangrijk zich te<br />
realiser<strong>en</strong> dat HKS-gegev<strong>en</strong>s vooral betrekking hebb<strong>en</strong> op het begin van de strafrechtelijke<br />
ket<strong>en</strong>. Geschat wordt <strong>over</strong>ig<strong>en</strong>s dat meer dan 90 proc<strong>en</strong>t van de in eerste<br />
instantie (dus voor schoning) in het HKS geregistreerde verdacht<strong>en</strong> uiteindelijk<br />
e<strong>en</strong> transactie krijgt aangebod<strong>en</strong> door het OM of schuldig wordt bevond<strong>en</strong><br />
door e<strong>en</strong> rechter (Blom e.a., 2005).<br />
Analysemethode<br />
Bij onze analyses van de criminele carrières van het geboortecohort 1984 mak<strong>en</strong><br />
we gebruik van het begripp<strong>en</strong>kader zoals dat door Blumstein <strong>en</strong> collega's (1986) is<br />
uitgewerkt, onderscheid<strong>en</strong> we diverse criminele carrièredim<strong>en</strong>sies, zoals partici-<br />
3 Gegev<strong>en</strong> de geringe preval<strong>en</strong>tie van dergelijke delict<strong>en</strong> in de hier onderzochte leeftijdsperiode<br />
word<strong>en</strong> de resultat<strong>en</strong> hier naar verwachting nauwelijks door beïnvloed.<br />
4 Door het CBS wordt deze categorie aangeduid als '<strong>over</strong>ig vermog<strong>en</strong>'.<br />
25
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
patie <strong>en</strong> delictsfrequ<strong>en</strong>tie (lambda), <strong>en</strong> mak<strong>en</strong> we onderscheid tuss<strong>en</strong> e<strong>en</strong>malige<br />
daders, recidivist<strong>en</strong> <strong>en</strong> veelplegers.<br />
Resultat<strong>en</strong><br />
Participatie<br />
Het perc<strong>en</strong>tage jonger<strong>en</strong> uit het geboortecohort 1984 dat in aanraking komt met<br />
de politie, stijgt met het to<strong>en</strong>em<strong>en</strong> van de leeftijd. Op zesti<strong>en</strong>jarige leeftijd heeft<br />
3,6 proc<strong>en</strong>t van de jonger<strong>en</strong> e<strong>en</strong> registratie in het HKS. Op achtti<strong>en</strong>jarige leeftijd<br />
is dit perc<strong>en</strong>tage gesteg<strong>en</strong> naar 6,9 proc<strong>en</strong>t <strong>en</strong> op twintigjarige leeftijd is dit 10,7<br />
proc<strong>en</strong>t. Aan het einde van de follow-up, oftewel op tweeëntwintigjarige leeftijd,<br />
heeft 14,2 proc<strong>en</strong>t van het totale cohort minimaal één anteced<strong>en</strong>t in het HKS<br />
(tabel 1).<br />
De balk<strong>en</strong> in figuur la gev<strong>en</strong> de participatiegraad - het perc<strong>en</strong>tage person<strong>en</strong> dat<br />
in 2006 minimaal e<strong>en</strong>maal geregistreerd staat in het HKS - apart weer voor mann<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor de verschill<strong>en</strong>de herkomstgroep<strong>en</strong>. Allereerst valt op dat<br />
- zoals verwacht - meer mann<strong>en</strong> dan vrouw<strong>en</strong> voor hun tweeëntwintigste minimaal<br />
e<strong>en</strong>maal in het HKS word<strong>en</strong> geregistreerd. Dit geldt zowel voor het totale<br />
cohort als voor de verschill<strong>en</strong>de herkomstgroep<strong>en</strong> afzonderlijk. Het perc<strong>en</strong>tage<br />
Nederlandse mann<strong>en</strong> dat in het HKS wordt geregistreerd, is 4,5 maal groter dan<br />
het perc<strong>en</strong>tage vrouw<strong>en</strong>. Voor jonger<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> Turkse achtergrond is dit 6,5<br />
maal. Voor jonger<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> Surinaamse (2,5 maal), Antilliaanse (2,7 maal) <strong>en</strong><br />
Marokkaanse (3,3 maal) achtergrond geldt dat e<strong>en</strong> relatief hoog perc<strong>en</strong>tage vrouw<strong>en</strong><br />
in het HKS staat geregistreerd. T<strong>en</strong> tweede laat figuur la zi<strong>en</strong> dat voor alle<br />
herkomstgroep<strong>en</strong>, <strong>en</strong> zowel voor mann<strong>en</strong> als voor vrouw<strong>en</strong>, geldt dat van person<strong>en</strong><br />
met e<strong>en</strong> niet-Nederlandse achtergrond e<strong>en</strong> hoger perc<strong>en</strong>tage minimaal één<br />
anteced<strong>en</strong>t heeft. Vooral het hoge perc<strong>en</strong>tage Marokkaanse jong<strong>en</strong>s springt hier<br />
in het oog: 54 proc<strong>en</strong>t van alle in 1984 in Nederland gebor<strong>en</strong> Marokkaanse mann<strong>en</strong><br />
heeft op tweeëntwintigjarige leeftijd minimaal één anteced<strong>en</strong>t in het HKS.<br />
Voor Surinaamse <strong>en</strong> Turkse mann<strong>en</strong> is dit respectievelijk 42,7 <strong>en</strong> 40,8 proc<strong>en</strong>t.<br />
Van de Nederlandse mann<strong>en</strong> wordt 20,3 proc<strong>en</strong>t tot <strong>en</strong> met het tweeëntwintigste<br />
lev<strong>en</strong>sjaar minimaal e<strong>en</strong>maal geregistreerd in het HKS. Van de Nederlandse vrouw<strong>en</strong><br />
heeft 5,4 proc<strong>en</strong>t minimaal één anteced<strong>en</strong>t, terwijl dit voor respectievelijk<br />
17,3 proc<strong>en</strong>t van de Surinaamse, 16,6 proc<strong>en</strong>t van de Marokkaanse <strong>en</strong> 14,3 proc<strong>en</strong>t<br />
van de Antilliaanse vrouw<strong>en</strong> het geval is.<br />
Figuur Ib geeft de ratio niet-Nederlands/Nederlands voor participatie, oftewel<br />
het perc<strong>en</strong>tage person<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> bepaalde herkomstgroep gedeeld door het perc<strong>en</strong>tage<br />
person<strong>en</strong> van Nederlandse ouders dat op het tweeëntwintigste jaar minimaal<br />
één anteced<strong>en</strong>t heeft. Vergelek<strong>en</strong> met Nederlandse jong<strong>en</strong>s is het aantal<br />
person<strong>en</strong> met minimaal één registratie in het HKS voor Surinamers bijna twee<br />
keer zo groot, <strong>en</strong> voor Marokkaanse jong<strong>en</strong>s ruim 2,5 keer zo groot. In absolute<br />
zin word<strong>en</strong> minder meisjes in het HKS geregistreerd dan jong<strong>en</strong>s, maar met uitzondering<br />
van Turkse meisjes geldt voor alle herkomstgroep<strong>en</strong> dat de <strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordiging<br />
onder meisjes vele mal<strong>en</strong> groter is dan die onder jong<strong>en</strong>s. Het perc<strong>en</strong>tage<br />
Surinaamse meisjes in het HKS is 3,9 keer zo groot als het perc<strong>en</strong>tage<br />
26
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Nederlandse meisjes, het perc<strong>en</strong>tage Antilliaanse meisjes 3,2 zo groot. Teg<strong>en</strong> verwachting<br />
is echter ook het perc<strong>en</strong>tage Marokkaanse meisjes dat op hun tweeëntwintigste<br />
minimaal één anteced<strong>en</strong>t heeft, fors groter (3,7 keer) dan dat van hun<br />
Nederlandse leeftijdsg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong>. Van Marokkaanse meisjes wordt, voor z<strong>over</strong> zij e<strong>en</strong><br />
islamitische achtergrond hebb<strong>en</strong>, in de regel door hun opvoeders verwacht dat zij<br />
e<strong>en</strong> ingetog<strong>en</strong> lev<strong>en</strong>sstijl hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> in beperkte mate deelnem<strong>en</strong> aan het op<strong>en</strong>bare<br />
lev<strong>en</strong>. Het ligt voor de hand dat zij hierdoor minder aan criminog<strong>en</strong>e situaties<br />
word<strong>en</strong> blootgesteld dan Nederlandse meisjes (<strong>en</strong> zich bijvoorbeeld minder<br />
vaak zonder supervisie van volwass<strong>en</strong><strong>en</strong> met mannelijke leeftijdsg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> buit<strong>en</strong>shuis<br />
begev<strong>en</strong>). E<strong>en</strong> geringere betrokk<strong>en</strong>heid bij misdrijv<strong>en</strong> blijkt echter niet uit de<br />
resultat<strong>en</strong>. Het verwachte patroon wordt wel gevond<strong>en</strong> voor meisjes met e<strong>en</strong><br />
Turkse achtergrond.<br />
Startleeftijd<br />
De Startleeftijd - de leeftijd van eerste registratie in het HKS - verschilt tuss<strong>en</strong><br />
mann<strong>en</strong> <strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> jonger<strong>en</strong> van verschill<strong>en</strong>de herkomstgroep<strong>en</strong>. De<br />
gemiddelde leeftijd van eerste registratie in het HKS voor Nederlandse mann<strong>en</strong> is<br />
18,5 jaar. Met uitzondering van de groep '<strong>over</strong>ig' ligt voor mann<strong>en</strong> uit de niet-<br />
Nederlandse herkomstgroep<strong>en</strong> de Startleeftijd onder de achtti<strong>en</strong> jaar. Marokkaanse<br />
mann<strong>en</strong> start<strong>en</strong> hun criminele carrière gemiddeld het jongst: voor h<strong>en</strong> ligt<br />
de gemiddelde leeftijd van de eerste HKS-registratie op 17,6 jaar. Vrouw<strong>en</strong> beginn<strong>en</strong><br />
hun criminele carrière gemiddeld iets later dan mann<strong>en</strong>. Voor vrouw<strong>en</strong> ligt<br />
de gemiddelde Startleeftijd tuss<strong>en</strong> de 18,4 (Nederlands) <strong>en</strong> 17,9 (Surinaams).<br />
Delictsfrequ<strong>en</strong>tie<br />
Participatie meet per herkomstgroep het perc<strong>en</strong>tage person<strong>en</strong> dat in de periode<br />
12 tot 22 jaar minimaal e<strong>en</strong>maal geregistreerd is in het HKS, delictsfrequ<strong>en</strong>tie<br />
verwijst naar het gemiddeld aantal delict<strong>en</strong> waarvoor led<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> bepaalde herkomstgroep<br />
staan geregistreerd. Wanneer dit aantal berek<strong>en</strong>d wordt <strong>over</strong> de<br />
totale groep (tabel l, kolom 4), wordt het in hoge mate bepaald door de participatiegraad:<br />
in groep<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> lage participatiegraad drukk<strong>en</strong> de vele null<strong>en</strong> het<br />
groepsgemiddelde. De in figuur 2 weergegev<strong>en</strong> gemiddeld<strong>en</strong> zijn daarom <strong>en</strong>kel<br />
berek<strong>en</strong>d <strong>over</strong> het aantal daders dat in de betreff<strong>en</strong>de periode minimaal e<strong>en</strong>maal<br />
geregistreerd is in het HKS - de gemiddelde delictsfrequ<strong>en</strong>tie van deze person<strong>en</strong>,<br />
ook wel aangeduid met het symbool lambda. Figuur 2a laat zi<strong>en</strong> dat hoewel mann<strong>en</strong><br />
gemiddeld voor meer delict<strong>en</strong> geregistreerd staan, de sekseverschill<strong>en</strong> in<br />
delictsfrequ<strong>en</strong>tie minder groot zijn dan die in participatie. Wanneer lambda wordt<br />
vergelek<strong>en</strong> <strong>over</strong> de verschill<strong>en</strong>de herkomstgroep<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> we dat Marokkaanse jong<strong>en</strong>s<br />
gemiddeld voor meer delict<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geregistreerd (X= 4,1), gevolgd door<br />
Antillian<strong>en</strong> (A,=3,7) <strong>en</strong> Surinamers (A,=3,3). Voor meisjes zijn de verschill<strong>en</strong> in<br />
gemiddelde delictsfrequ<strong>en</strong>tie <strong>over</strong> de verschill<strong>en</strong>de herkomstgroep<strong>en</strong> minder<br />
groot. Gemiddeld g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> word<strong>en</strong> voor Nederlandse mann<strong>en</strong> die in aanraking<br />
kom<strong>en</strong> met de politie 1,5 keer meer delict<strong>en</strong> geregistreerd dan voor Nederlandse<br />
vrouw<strong>en</strong> met politiecontact<strong>en</strong>. Voor Turkse <strong>en</strong> Marokkaanse mann<strong>en</strong> is dit verschil<br />
groter. Dit wordt voor de Turkse groep vooral veroorzaakt door e<strong>en</strong> relatief<br />
27
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
lage delictsfrequ<strong>en</strong>tie van Turkse meisjes, voor de Marokkaanse groep door de<br />
gemiddeld hoge delictsfrequ<strong>en</strong>tie van Marokkaanse jong<strong>en</strong>s.<br />
Analoog aan figuur Ib geeft figuur 2b de ratio niet-Nederlands/Nederlands weer<br />
voor mann<strong>en</strong> <strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong> afzonderlijk, dit keer voor gemiddelde delictsfrequ<strong>en</strong>tie.<br />
Zowel mann<strong>en</strong> als vrouw<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> niet-Nederlandse achtergrond staan<br />
gemiddeld voor meer delict<strong>en</strong> geregistreerd dan hun Nederlandse leeftijdsg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong>,<br />
maar deze verschill<strong>en</strong> zijn veel minder uitgesprok<strong>en</strong> dan de verschill<strong>en</strong> in<br />
participatie (vergelijk figuur Ib). Hoewel e<strong>en</strong> groter perc<strong>en</strong>tage Surinaamse,<br />
Antilliaanse <strong>en</strong> Marokkaanse meisjes met de politie in aanraking komt, komt de<br />
frequ<strong>en</strong>tie van dat contact veel meer dan die van jong<strong>en</strong>s uit deze herkomstgroep<strong>en</strong><br />
<strong>over</strong>e<strong>en</strong> met die van hun Nederlandse leeftijdsg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong>.<br />
Figuur 3a <strong>en</strong> 3b gev<strong>en</strong> de ontwikkeling van de delictsfrequ<strong>en</strong>tie per leeftijd voor<br />
het totale cohort <strong>en</strong> per herkomstgroep weer voor respectievelijk mann<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
vrouw<strong>en</strong>. Figuur 3a <strong>en</strong> b zijn <strong>en</strong>kel gebaseerd op die person<strong>en</strong> die minimaal e<strong>en</strong>maal<br />
voor hun drieëntwintigste in het HKS werd<strong>en</strong> geregistreerd, waardoor verschill<strong>en</strong><br />
in participatie tuss<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de herkomstgroep<strong>en</strong> buit<strong>en</strong> beschouwing<br />
word<strong>en</strong> gelat<strong>en</strong>. In figuur 3a is te zi<strong>en</strong> dat voor Nederlandse mann<strong>en</strong> de<br />
gemiddelde delictsfrequ<strong>en</strong>tie oploopt met de leeftijd <strong>en</strong> stabiliseert vanaf het<br />
twintigste jaar op e<strong>en</strong> gemiddeld aantal van 0,4 registraties. Verder zi<strong>en</strong> we dat de<br />
curve voor Marokkaanse <strong>en</strong> Antilliaanse mann<strong>en</strong> respectievelijk vanaf zesti<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
zev<strong>en</strong>ti<strong>en</strong> jaar sterk begint af te wijk<strong>en</strong> van de gemiddelde curve voor Nederlandse<br />
mann<strong>en</strong>: de gemiddelde delictsfrequ<strong>en</strong>tie voor deze twee herkomstgroep<strong>en</strong><br />
is vanaf die leeftijd hoger dan voor Nederlandse mann<strong>en</strong>. Voor vrouw<strong>en</strong> is<br />
het beeld minder duidelijk, maar zi<strong>en</strong> we ook dat voor Marokkaanse vrouw<strong>en</strong><br />
vooral in de periode na het zev<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>de jaar gemiddeld meer delict<strong>en</strong> geregistreerd<br />
word<strong>en</strong> in het HKS dan voor Nederlandse vrouw<strong>en</strong>.<br />
Aar d van de geregistreerde delict<strong>en</strong><br />
Tot <strong>en</strong> met het tweeëntwintigste jaar bestaat de gemiddelde criminele carrière<br />
van mann<strong>en</strong> voor het <strong>over</strong>grote deel uit vermog<strong>en</strong>s- <strong>en</strong> geweldsdelict<strong>en</strong>, vernieling<br />
<strong>en</strong> verkeersdelict<strong>en</strong> (figuur 4a). Van de Turkse mann<strong>en</strong> die in het HKS word<strong>en</strong><br />
geregistreerd, bestaat de criminele carrière in vergelijking met de <strong>over</strong>ige herkomstgroep<strong>en</strong><br />
voor e<strong>en</strong> groot deel uit geweldsdelict<strong>en</strong>. Nederlandse mann<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
vooral geregistreerd voor vernieling/op<strong>en</strong>bare orde <strong>en</strong> verkeersdelict<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />
criminele carrière van Marokkaanse mann<strong>en</strong> bestaat voornamelijk uit vermog<strong>en</strong>sdelict<strong>en</strong>.<br />
De criminele carrière van in het HKS geregistreerde vrouw<strong>en</strong> bestaat<br />
voornamelijk uit vermog<strong>en</strong>s- <strong>en</strong> geweldsdelict<strong>en</strong> (figuur 4b). Marokkaanse meisjes<br />
word<strong>en</strong> vooral geregistreerd voor vermog<strong>en</strong>sdelict<strong>en</strong> <strong>en</strong> relatief weinig voor<br />
geweld. Verder valt op dat hoewel het voor alle herkomstgroep<strong>en</strong> e<strong>en</strong> klein aandeel<br />
in de totale criminele carrière van vrouw<strong>en</strong> betreft, het aandeel vermog<strong>en</strong>sdelict<strong>en</strong><br />
met geweld voor Surinaamse <strong>en</strong> Antilliaanse meisjes meer dan drie keer<br />
zo hoog is als voor Nederlandse meisjes.<br />
28
Tijdschrift voor Criminologie<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
a.<br />
Tijdschrift voor Criminologie<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
S o<br />
&<br />
ê<br />
T-i<br />
2<br />
£<br />
s<br />
VI<br />
l.<br />
«l<br />
•a n<br />
•a<br />
a<br />
t o<br />
.c ou<br />
^<br />
c<br />
01<br />
v u<br />
~a<br />
•o<br />
%<br />
È<br />
01<br />
M<br />
C<br />
tl<br />
w u<br />
"3<br />
•o<br />
«<br />
Z<br />
01<br />
•5 (v<br />
•o<br />
SS<br />
2<br />
u<br />
'S•o<br />
*<br />
TT<br />
TT<br />
0<br />
(N<br />
°1<br />
o"<br />
•O<br />
^<br />
IS<br />
ut<br />
n<br />
0<br />
es<br />
M<br />
in<br />
ON<br />
in<br />
00<br />
V<br />
—<br />
in<br />
O"^"'^-COONO < >f v lO f N r v l<br />
f*>^fmO^-'OOOro | -ot-O(Nu-)Lr)COPof^ )<br />
•X 1 Tt-" vo CN u-T NÖ" o" K rC o" r*C TT-" o" o" sd MD oo<br />
"* Psj —^.^. — ^.^ — -^r^<br />
^(NLO^-^-O-^OvfSrsOmTt-OsrNOo^<br />
^si^fSfNO — — oshs.coosr-vropnoJOsfN<br />
^*. — — -~m rsjro rxi ^~rs)-^<br />
Tf m<br />
c<br />
01<br />
$<br />
3<br />
E<br />
><br />
v.£2 » _ C wiC ^ C ^ C<br />
-r-j < U O > QJ OJ CJ
Tijdschrift voor Criminologie<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Figuur la: Participatie in de leeftijd 12-22 jaar naar geslacht <strong>en</strong> herkomstgroep<br />
60 T<br />
Totaal Nederland Turkije Marokko Suriname Antill<strong>en</strong> Overig<br />
B man n vrouw<br />
Scheefheid in de delictsverdeling<br />
E<strong>en</strong> bek<strong>en</strong>d criminologisch gegev<strong>en</strong> is dat e<strong>en</strong> kleine groep daders verantwoordelijk<br />
is voor e<strong>en</strong> disproportioneel groot deel van de <strong>criminaliteit</strong>. Om na te gaan<br />
hoe groot de invloed van deze 'veelplegers' is op het groepsgemiddelde, <strong>en</strong> om<br />
deze invloed te kunn<strong>en</strong> vergelijk<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de groep<strong>en</strong>, introduceerd<strong>en</strong><br />
Fox <strong>en</strong> Tracy (1988) de maat a. 5 Deze maat geeft aan in hoeverre de geobserveerde<br />
delictsverdeling afwijkt van e<strong>en</strong> gelijke verdeling waarin iedere dader ev<strong>en</strong>veel<br />
delict<strong>en</strong> pleegt. Hoe dichter a de waarde l b<strong>en</strong>adert, hoe schever de delictsverdeling<br />
<strong>en</strong> hoe groter de invloed van veelplegers op het groepsgemiddelde.<br />
Wanneer a wordt berek<strong>en</strong>d <strong>over</strong> de totale groep, wordt a beïnvloed door de participatiegraad<br />
in de betreff<strong>en</strong>de groep: e<strong>en</strong> hogere participatiegraad leidt tot e<strong>en</strong><br />
lagere a. Daarom geeft tabel l a's voor mann<strong>en</strong> <strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor verschill<strong>en</strong>de<br />
herkomstgroep<strong>en</strong>, berek<strong>en</strong>d zowel <strong>over</strong> de hele (sub)groep (tabel l, kolom 6) als<br />
<strong>over</strong> <strong>en</strong>kel de actieve daders in die betreff<strong>en</strong>de groep (tabel l, kolom 7). Tabel l<br />
laat zi<strong>en</strong> dat a voor mann<strong>en</strong> lager uitvalt dan voor vrouw<strong>en</strong>. Dit wordt veroorzaakt<br />
door het in vergelijking met vrouw<strong>en</strong> grotere perc<strong>en</strong>tage mann<strong>en</strong> dat minimaal<br />
e<strong>en</strong>maal in het HKS is geregistreerd, a <strong>over</strong> de actieve daders echter, valt<br />
voor mann<strong>en</strong> juist hoger uit dan voor vrouw<strong>en</strong>, wat erop duidt dat de delictsverdeling<br />
onder mann<strong>en</strong> schever is dan onder vrouw<strong>en</strong>. Veelplegers hebb<strong>en</strong> met<br />
andere woord<strong>en</strong> e<strong>en</strong> sterkere invloed op het gemiddeld aantal delict<strong>en</strong> van mann<strong>en</strong><br />
dan op dat van vrouw<strong>en</strong>.<br />
" = 2 Z r "' "'/1 +1 /',;. , |"' • waar Pnk de fractie van het cohort is met exact k registraties, Po^ de fractie<br />
van het totaal aantal registraties op conto van person<strong>en</strong> met exact k registraties <strong>en</strong> cPo^,]) de<br />
fractie van het totaal aantal registraties dat op conto van person<strong>en</strong> met meer dan k registraties<br />
komt.<br />
31<br />
2010-05-01
Tijdschrift voor Criminologie<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Figuur Ib: Ratio allochtoon/autochtoon participatie in de leeftijd 12-22 jaar<br />
naar geslacht <strong>en</strong> herkomstgroep<br />
•2 1<br />
3 --<br />
2 --<br />
Nederland Turkije Marokko Suriname Antill<strong>en</strong> Overig<br />
s man ratio n vrouw ratio<br />
Wanneer we a's vergelijk<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de herkomstgroep<strong>en</strong>, dan blijkt<br />
dat veelplegers vooral e<strong>en</strong> sterke invloed hebb<strong>en</strong> op de gemiddelde delictsfrequ<strong>en</strong>tie<br />
van Antilliaanse <strong>en</strong> Marokkaanse mann<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> relatief klein deel van de<br />
Antilliaanse <strong>en</strong> Marokkaanse daders is dus verantwoordelijk voor e<strong>en</strong> relatief<br />
groot deel van de voor Antillian<strong>en</strong> <strong>en</strong> Marokkan<strong>en</strong> in dit cohort geregistreerde<br />
<strong>criminaliteit</strong>. Voor vrouw<strong>en</strong> uit de verschill<strong>en</strong>de herkomstgroep<strong>en</strong> zijn a's lager<br />
dan die van mann<strong>en</strong> <strong>en</strong> wijk<strong>en</strong> ook minder van elkaar af. Vrouwelijke veelplegers<br />
beïnvloed<strong>en</strong> het gemiddeld aantal delict<strong>en</strong> dus minder sterk dan mannelijke veelplegers.<br />
Veelplegers<br />
Wanneer is e<strong>en</strong> persoon e<strong>en</strong> veelpleger? Definities van veelplegerschap verschill<strong>en</strong><br />
al naar gelang de aard van de beschikbare gegev<strong>en</strong>s <strong>en</strong> de populatie die wordt<br />
onderzocht (zie hiervoor ook het themanummer van het Tijdschrift voor Criminologie<br />
<strong>over</strong> dit onderwerp in 2003), maar het is gangbaar binn<strong>en</strong> de leeftijdsgroep<br />
van ons onderzoek te sprek<strong>en</strong> van 'veelpleger' wanneer e<strong>en</strong> persoon meer dan vier<br />
of vijf anteced<strong>en</strong>t<strong>en</strong> heeft (Wolfgang e.a., 1972). E<strong>en</strong> andere mogelijkheid is het<br />
veelplegerscriterium te baser<strong>en</strong> op de geobserveerde recidivekans<strong>en</strong>. In dat geval<br />
wordt gesprok<strong>en</strong> van Veelpleger' vanaf het mom<strong>en</strong>t dat de kans op recidive na<br />
delict X niet meer verschilt van de kans op recidive na delict X+t (Piquero e.a.,<br />
2007). Tabel 2 geeft aan, uitgesplitst naar geslacht, herkomstgroep <strong>en</strong> het aantal<br />
eerdere registraties, wat de kans op e<strong>en</strong> nieuwe registratie is. De kans op e<strong>en</strong> eerste<br />
registratie is gelijk aan de participatiegraad uit tabel 1: 14 proc<strong>en</strong>t voor het<br />
totale cohort. De tweede kolom laat zi<strong>en</strong> dat wanneer person<strong>en</strong> e<strong>en</strong>maal e<strong>en</strong><br />
32<br />
2010-05-01
Tijdschrift voor Criminologie<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Figuur 2a: Delictsfrequ<strong>en</strong>tie in de leeftijd 12-22 jaar naar geslacht <strong>en</strong><br />
herkomstgroep<br />
t<br />
4 --<br />
3 --<br />
Totaal Nederland Turkije Marokko Suriname Antill<strong>en</strong> Overig<br />
D vrouw<br />
HKS-registratie hebb<strong>en</strong>, de kans op e<strong>en</strong> tweede registratie 46 proc<strong>en</strong>t is. Na de<br />
vijfde registratie stabiliseert de recidivekans zich rond de 75 proc<strong>en</strong>t.<br />
Wanneer we de verschill<strong>en</strong>de herkomstgroep<strong>en</strong> vergelijk<strong>en</strong>, dan zi<strong>en</strong> we dat<br />
vooral bij Marokkaanse jong<strong>en</strong>s de kans op recidive in vergelijking met de andere<br />
groep<strong>en</strong> hoog is: 67 proc<strong>en</strong>t van de Marokkaanse jong<strong>en</strong>s die voor het eerst met<br />
de politie in aanraking kwam recidiveert. Ook voor Marokkaanse meisjes geldt<br />
dat de initiële recidivekans<strong>en</strong> (48 proc<strong>en</strong>t) hoger zijn dan die voor meisjes uit<br />
andere herkomstgroep<strong>en</strong>, maar na het derde delict is de kans op recidive voor<br />
Marokkaanse meisjes gelijk aan die voor Nederlandse meisjes. Hoewel vooral voor<br />
Marokkaanse <strong>en</strong> Surinaamse mann<strong>en</strong> de recidivekans na elk volg<strong>en</strong>d delict hoger<br />
blijft dan die voor Nederlandse mann<strong>en</strong>, geldt voor alle herkomstgroep<strong>en</strong> dat de<br />
recidivekans na ongeveer vijf delict<strong>en</strong> niet verder stijgt. In het vervolg van dit<br />
artikel sprek<strong>en</strong> wij daarom van 'veelpleger' wanneer e<strong>en</strong> persoon vijf of meer registraties<br />
als verdachte in het HKS heeft.<br />
33<br />
2010-05-01
Tijdschrift voor Criminologie<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Figuur 2b: Ratio allochtoon/autochtoon delictsfrequ<strong>en</strong>tie in de leeftijd 12-22<br />
jaar naar geslacht <strong>en</strong> herkomstgroep<br />
4 --<br />
~ 3 +<br />
c<br />
CD<br />
o<br />
cr<br />
tU<br />
"O<br />
c<br />
or^fNNOOCo -^-rs mr-^oto<br />
I-v-P^r^-COCOCOhv vO\O ^O^Ou^^s.<br />
o" o" o" o' o" o" o" o" o o" o" o" o"<br />
u-ï-^-so — \ocoo sOvo^r^-fNi-nr 1 ^<br />
r^rvh^cohvcor-- so-o — r^r^.r*vvO<br />
ooooooo ooooooo<br />
(NO — — mtn^f LO^Ö^-CNroP^CN<br />
ooooooo ooooooo<br />
C O i O C O O r S f N — (NOfNCNO^-CO^-<br />
NO-ONDCOh^cor^. m^tn-^-Loco^<br />
ooooooo ooooooo<br />
rNioco^-vor^r-j coo^com^-o^o<br />
\oov0f--N0^3^o Tj-^j-^-u-i-^-Ln^r<br />
ooooooo ooooooo<br />
o^h*» — r*-» — — o* moi-noor-J^m<br />
Tj-^-vONO>ö'>^ 1 'J' nnm^^''^"m<br />
O O O O O O O O O O O O O O<br />
mo — rfroooLO LO^-NOh*-rv^rr^.<br />
(NfS^t-Ln^-rnrJ ooo — — — o<br />
ooooooo ooooooo<br />
-D "0<br />
c o ^ c o ^<br />
= 1f||l^ Slflll-r<br />
01 TJ -? " •- 'S
Tijdschrift voor Criminologie<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Figuur 3a: Gemiddeld aantal registraties per leeftijd naar herkomstgroep<br />
(mann<strong>en</strong>)<br />
12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22<br />
-Nederlands<br />
-Turks<br />
-Marokkaans<br />
-Surinaams<br />
Antilliaans<br />
-- - -Overig<br />
Figuur 3b: Gemiddeld aantal registraties per leeftijd naar herkomstgroep<br />
(vrouw<strong>en</strong>)<br />
0,4<br />
0,35<br />
0,3<br />
0,25<br />
0,2<br />
0,15<br />
0,1<br />
0,05<br />
O<br />
~^v<br />
^X<br />
12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22<br />
Nederlands<br />
Turks<br />
Marokkaans<br />
Surinaams<br />
Antilliaans<br />
- - - - Overig<br />
In tabel 3 wordt onderscheid gemaakt tuss<strong>en</strong> e<strong>en</strong>malige plegers (één registratie),<br />
recidivist<strong>en</strong> (twee tot vier registraties) <strong>en</strong> veelplegers (vijf of meer registraties).<br />
Hoewel de categorie 'veelplegers' niet volledig id<strong>en</strong>tiek is aan Moffitts categorie<br />
persist<strong>en</strong>te delinqu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> (<strong>over</strong> de persist<strong>en</strong>tie van het delinqu<strong>en</strong>te gedrag kan<br />
immers strikt g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> pas op latere leeftijd uitspraak word<strong>en</strong> gedaan), mag word<strong>en</strong><br />
verwacht dat beide groep<strong>en</strong> wel veel <strong>over</strong>e<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> verton<strong>en</strong>. Volg<strong>en</strong>s Moffitts<br />
twee-pad<strong>en</strong>model is persist<strong>en</strong>te delinqu<strong>en</strong>tie meer dan tijdelijke delinqu<strong>en</strong>-<br />
35<br />
2010-05-01
Tijdschrift voor Criminologie<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Figuur 4a: Proportie per delicttype in gemiddelde criminele carrière in de leeftijd<br />
12-22 jaar naar herkomstgroep (mann<strong>en</strong>)<br />
geweld seks <strong>over</strong>ig seks <strong>over</strong>ig vermog<strong>en</strong> <strong>over</strong>ig vern. / verkeer drugs <strong>over</strong>tg<br />
geweld geweld vermog<strong>en</strong> op.orde<br />
delicttyp<strong>en</strong><br />
• Nederland «Turkije -< Marokko a Suriname Antill<strong>en</strong> Overig<br />
Figuur 4b: Proportie per delicttype in gemiddelde criminele carrière in de leeftijd<br />
12-22 jaar naar herkomstgroep (vrouw<strong>en</strong>)<br />
0,65 -<br />
0.60 -<br />
0,55 -<br />
0,50 -<br />
0,45 -<br />
0,40 -<br />
0,35 -<br />
0,30 -<br />
0,25 -<br />
0,20 -<br />
0.15 -<br />
0,10 -<br />
0,05 -<br />
0,00 -•<br />
geweld seks <strong>over</strong>ig seks <strong>over</strong>ig, vermog<strong>en</strong> <strong>over</strong>ig vern-/ verkeer drugs <strong>over</strong>ig<br />
geweld geweld vermog<strong>en</strong> op.orde<br />
delicttyp<strong>en</strong><br />
• Nederland «Turkije '-Marokko «Suriname Antill<strong>en</strong> '-Overig<br />
tie e<strong>en</strong> mann<strong>en</strong>zaak, start<strong>en</strong> persist<strong>en</strong>t delinqu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> hun criminele carrière op<br />
jongere leeftijd <strong>en</strong> mak<strong>en</strong> persist<strong>en</strong>t delinqu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zich vaker schuldig aan gewelddadig<br />
gedrag. Tabel 3 bevat gegev<strong>en</strong>s waarmee kan word<strong>en</strong> nagegaan in hoeverre<br />
deze k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van toepassing zijn op de veelplegers in het 1984-cohort.<br />
Berek<strong>en</strong>d <strong>over</strong> de totale l<strong>en</strong>gte van de follow-up vorm<strong>en</strong> mannelijke veelplegers<br />
3,4 proc<strong>en</strong>t van het totaal aantal mann<strong>en</strong> in het cohort <strong>en</strong> 14,9 proc<strong>en</strong>t van het<br />
totaal aantal verdachte mann<strong>en</strong> (met minimaal één HKS-registratie). Mannelijke<br />
veelplegers zijn verantwoordelijk voor 46 proc<strong>en</strong>t van alle teg<strong>en</strong> mann<strong>en</strong> opgemaakte<br />
registraties. Voor vrouw<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> veelplegers respectievelijk 0,3 proc<strong>en</strong>t<br />
van het totale cohort <strong>en</strong> 5,4 proc<strong>en</strong>t van het totaal aantal verdachte vrouw<strong>en</strong>.<br />
36<br />
2010-05-01
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Ruim e<strong>en</strong> vijfde van het totaal aantal teg<strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong> opgemaakte registraties<br />
komt op conto van vrouwelijke veelplegers.<br />
Veelplegers startt<strong>en</strong> hun criminele carrière gemiddeld op jongere leeftijd. Figuur 5<br />
geeft per dadercategorie het cumulatieve perc<strong>en</strong>tage person<strong>en</strong> weer dat reeds<br />
minimaal één registratie heeft in het HKS. Figuur 5 laat zi<strong>en</strong> dat op veerti<strong>en</strong>jarige<br />
leeftijd 5,5 proc<strong>en</strong>t van de e<strong>en</strong>malige plegers in het HKS staat geregistreerd. Voor<br />
recidivist<strong>en</strong> <strong>en</strong> veelplegers bedraagt dit perc<strong>en</strong>tage respectievelijk 9,5 <strong>en</strong> 21,1 proc<strong>en</strong>t.<br />
Het perc<strong>en</strong>tage veelplegers dat minimaal e<strong>en</strong>maal geregistreerd staat voor e<strong>en</strong><br />
geweldsdelict, is zowel voor mann<strong>en</strong> (74 proc<strong>en</strong>t) als voor vrouw<strong>en</strong> (70 proc<strong>en</strong>t)<br />
groter dan het perc<strong>en</strong>tage gewelddadige recidivist<strong>en</strong> of e<strong>en</strong>malige plegers (respectievelijk:<br />
43 <strong>en</strong> 45 proc<strong>en</strong>t <strong>en</strong> 19 <strong>en</strong> 22 proc<strong>en</strong>t). Zowel mannelijke als vrouwelijke<br />
gewelddadige veelplegers staan gemiddeld voor 2,7 geweldsdelict<strong>en</strong> geregistreerd.<br />
Van de Marokkaanse mann<strong>en</strong> in het 1984-cohort die in het HKS geregistreerd<br />
staan, kan bijna e<strong>en</strong> derde word<strong>en</strong> aangemerkt als veelpleger. Verder is het<br />
gemiddeld aantal delict<strong>en</strong> onder Marokkaanse <strong>en</strong> Antilliaanse veelplegers hoger<br />
dan dat van veelpleg<strong>en</strong>de mann<strong>en</strong> uit de <strong>over</strong>ige herkomstgroep<strong>en</strong>. 6 Het perc<strong>en</strong>tage<br />
mann<strong>en</strong> dat voor e<strong>en</strong> geweldsdelict staat geregistreerd - <strong>en</strong> dit geldt niet<br />
alle<strong>en</strong> voor de veelplegers, maar ook voor de e<strong>en</strong>malige plegers <strong>en</strong> recidivist<strong>en</strong> - is<br />
het hoogst voor mann<strong>en</strong> met Turkse of Antilliaanse ouders. Antilliaanse veelpleg<strong>en</strong>de<br />
mann<strong>en</strong> die voor e<strong>en</strong> geweldsdelict staan geregistreerd, word<strong>en</strong> gemiddeld<br />
ook het vaakst (3,1 keer) voor e<strong>en</strong> geweldsdelict geregistreerd. Vooral onder geregistreerde<br />
Antilliaanse meisjes vind<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> hoog perc<strong>en</strong>tage veelplegers; het<br />
perc<strong>en</strong>tage veelplegers onder Antilliaanse vrouwelijke verdacht<strong>en</strong> is tweemaal zo<br />
groot als onder Nederlandse vrouw<strong>en</strong>. Antilliaanse, Surinaamse <strong>en</strong> Marokkaanse<br />
veelpleegsters beginn<strong>en</strong> hun criminele carrière gemiddeld ook het vroegst: tuss<strong>en</strong><br />
de 15 <strong>en</strong> 15,6 jaar. Meisjes zijn, ongeacht het aantal anteced<strong>en</strong>t<strong>en</strong> of de herkomstgroep,<br />
minder gewelddadig dan jong<strong>en</strong>s. Tabel 3 <strong>over</strong>zi<strong>en</strong>d is ge<strong>en</strong> duidelijke<br />
tr<strong>en</strong>d waarneembaar in de proportie geweldsregistraties gedur<strong>en</strong>de de verschill<strong>en</strong>de<br />
fases van de criminele carrière: er lijkt derhalve voor zowel recidivist<strong>en</strong><br />
als veelplegers ge<strong>en</strong> sprake van escalatie in de ernst van de gepleegde delict<strong>en</strong>.<br />
Dit in teg<strong>en</strong>stelling tot Kampijon & Weijers (2009), die rapporter<strong>en</strong> dat binn<strong>en</strong> de door h<strong>en</strong><br />
onderzochte groep jeugdige veelplegers in Utrecht het gemiddeld aantal delict<strong>en</strong> van Marokkaanse<br />
veelplegers lager is dan dat onder Nederlandse veelplegers.<br />
37
Tijdschrift voor Criminologie<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Figuur 5: Perc<strong>en</strong>tage person<strong>en</strong> voor het eerst geregistreerd in het HKS tuss<strong>en</strong><br />
12-22 jaar (cumulatief) per dadercategorie<br />
100<br />
90<br />
80<br />
70<br />
60<br />
50<br />
40<br />
30<br />
20<br />
10<br />
Conclusie<br />
/<br />
/ /<br />
/ /<br />
/ /<br />
_<br />
XZ<br />
12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22<br />
———— e<strong>en</strong>malig ———— recidivist ———— veelpleger<br />
In dit onderzoek is gekek<strong>en</strong> naar de politiecontact<strong>en</strong> van één volledig geboortecohort,<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die in 1984 in Nederland gebor<strong>en</strong> zijn <strong>en</strong> die dus dit jaar 26<br />
word<strong>en</strong>. Longitudinale gegev<strong>en</strong>s van e<strong>en</strong> volledig cohort hebb<strong>en</strong> als voordeel dat<br />
statistische infer<strong>en</strong>tie ge<strong>en</strong> probleem vormt (steekproef = populatie) <strong>en</strong> dat mogelijke<br />
verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> cohort<strong>en</strong> (die de uitkomst<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> beïnvloed<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong><br />
cross-sectionele of gem<strong>en</strong>gde steekproefopzet) ge<strong>en</strong> rol kunn<strong>en</strong> spel<strong>en</strong>.<br />
Ons onderzoek laat zi<strong>en</strong> dat tot <strong>en</strong> met het tweeëntwintigste lev<strong>en</strong>sjaar ruim<br />
14 proc<strong>en</strong>t van de jonger<strong>en</strong> gebor<strong>en</strong> in 1984 minimaal e<strong>en</strong>maal in aanraking is<br />
gekom<strong>en</strong> met de politie. Voor Nederlandse mann<strong>en</strong> gebor<strong>en</strong> in 1984 geldt dat<br />
20 proc<strong>en</strong>t e<strong>en</strong> registratie heeft in het HKS. Alle hier onderscheid<strong>en</strong> niet-Nederlandse<br />
herkomstgroep<strong>en</strong> zijn <strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordigd in het HKS. Onder Marokkaanse<br />
mann<strong>en</strong> is die <strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordiging het sterkst; van h<strong>en</strong> komt tuss<strong>en</strong><br />
de twaalf <strong>en</strong> 22 jaar 54 proc<strong>en</strong>t t<strong>en</strong> minste e<strong>en</strong>maal in aanraking met de politie.<br />
Van de Nederlandse vrouw<strong>en</strong> komt 4 proc<strong>en</strong>t voor in het HKS. Onder vrouw<strong>en</strong> is<br />
de <strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordiging het grootst voor Surinaamse (17 proc<strong>en</strong>t) <strong>en</strong> Marokkaanse<br />
vrouw<strong>en</strong> (16 proc<strong>en</strong>t). Mann<strong>en</strong> start<strong>en</strong> hun criminele carrière eerder <strong>en</strong><br />
hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> hogere delictsfrequ<strong>en</strong>tie dan vrouw<strong>en</strong>. Allochton<strong>en</strong> start<strong>en</strong> eerder <strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> vaker geregistreerd dan autochton<strong>en</strong>. Marokkaanse delinqu<strong>en</strong>te mann<strong>en</strong><br />
38<br />
2010-05-01
Tijdschrift voor Criminologie<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Tabel 3: Criminele carrière k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> <strong>over</strong> de leeftijd 12-22 jaar naar geslacht,<br />
herkomstgroep <strong>en</strong> dadertype<br />
mann<strong>en</strong><br />
# daders<br />
% cohort<br />
% off<strong>en</strong>ders<br />
# delict<strong>en</strong><br />
% delict<strong>en</strong><br />
Startleeftijd<br />
duur<br />
delictsfrequ<strong>en</strong>tie<br />
% geweldsmisdrijv<strong>en</strong><br />
delictfrequ<strong>en</strong>tie<br />
geweldsmisdrijv<strong>en</strong><br />
proportie geweld<br />
vrouw<strong>en</strong><br />
Ie delict<br />
2e-4e delict<br />
5e + delict<br />
# daders<br />
% cohort<br />
% off<strong>en</strong>ders<br />
# delict<strong>en</strong><br />
% delict<strong>en</strong><br />
Startleeftijd<br />
duur<br />
delictsfrequ<strong>en</strong>tie<br />
% geweldsmisdrijv<strong>en</strong><br />
delictfrequ<strong>en</strong>tie<br />
geweldsmisdrijv<strong>en</strong><br />
proportie geweld<br />
Ie delict<br />
2e-4e delict<br />
5e + delict<br />
e<strong>en</strong>malige<br />
pleger<br />
10023<br />
11,45<br />
50,75<br />
1.0023<br />
19,35<br />
19,19<br />
0,00<br />
1.00<br />
0,19<br />
1,00<br />
0,19<br />
0,19<br />
2992<br />
3,59<br />
66,88<br />
2992<br />
38,63<br />
18,63<br />
0,00<br />
1,00<br />
0,22<br />
1,00<br />
0,22<br />
0,22<br />
Totaal<br />
recidivist<br />
6791<br />
7,76<br />
34,38<br />
17861<br />
34,49<br />
17,98<br />
1,90<br />
2,63<br />
0,43<br />
1,44<br />
0,23<br />
0,24<br />
0,23<br />
1239<br />
1,49<br />
27,69<br />
3084<br />
39,82<br />
17,81<br />
1.54<br />
2,49<br />
0,45<br />
1.50<br />
0,26<br />
0,34<br />
0,25<br />
39<br />
veelpleger<br />
2937<br />
3,36<br />
.14,87<br />
23903<br />
46,16<br />
16,29<br />
4,48<br />
8,14<br />
0,74<br />
2,68<br />
0,25<br />
0,26<br />
0.25<br />
0,25<br />
243<br />
0,29<br />
5,43<br />
1669<br />
21,5.5<br />
16,43<br />
4,08<br />
6,87<br />
0,70<br />
2,71<br />
0,28<br />
0,37<br />
0,31<br />
0,25<br />
e<strong>en</strong>malige<br />
pleger<br />
8061<br />
10,87<br />
53,49<br />
8061<br />
21,93<br />
19,24<br />
0,00<br />
1,00<br />
0,18<br />
1,00<br />
0,18<br />
0,18<br />
2209<br />
3,13<br />
69,64<br />
2209<br />
41,78<br />
18.69<br />
0,00<br />
1,00<br />
0.22<br />
1,00<br />
0,22<br />
0,22<br />
Nederland<br />
recidivist<br />
5082<br />
6,85<br />
33,72<br />
13299<br />
36,18<br />
18,08<br />
1,84<br />
2,62<br />
0,40<br />
1,44<br />
0,22<br />
0,23<br />
0,21<br />
811<br />
1,15<br />
25,57<br />
2017<br />
38,15<br />
17,87<br />
1,52<br />
2,49<br />
0,46<br />
1,50<br />
0,27<br />
0,38<br />
0,25<br />
veelpleger<br />
1928<br />
2,60<br />
12,79<br />
15397<br />
41,89<br />
16,47<br />
4,31<br />
7,99<br />
0,70<br />
2,56<br />
0,23<br />
0,26<br />
0,23<br />
0,23<br />
152<br />
0,22<br />
4,79<br />
1061<br />
20,07<br />
16,75<br />
3,87<br />
6,98<br />
0,71<br />
2,6.3<br />
0,27<br />
0,41<br />
0,30<br />
0 25<br />
2010-05-01
Tijdschrift voor Criminologie<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
2010-05-01<br />
e<strong>en</strong>-<br />
malige<br />
pleger<br />
334<br />
16,00<br />
39,25<br />
334<br />
12,90<br />
18,84<br />
0,00<br />
1,00<br />
0,31<br />
1,00<br />
0,31<br />
0,31<br />
81<br />
4,09<br />
64,80<br />
81<br />
38,39<br />
18,44<br />
0,00<br />
1,00<br />
0,20<br />
1,00<br />
0,20<br />
0,20<br />
Turkije<br />
reci-<br />
divist<br />
349<br />
16,71<br />
41,01<br />
948<br />
36,60<br />
17,72<br />
2,23<br />
2,72<br />
0,65<br />
1,49<br />
0,36<br />
0,27<br />
0,38<br />
37<br />
1,87<br />
29,60<br />
92<br />
43,60<br />
17,51<br />
1,95<br />
2,49<br />
0,51<br />
1,74<br />
0,33<br />
0,33<br />
0,36<br />
veel-<br />
pleger<br />
168<br />
8,05<br />
19,74<br />
1308<br />
50,50<br />
15,76<br />
5,02<br />
7,79<br />
0,88<br />
2,92<br />
0,33<br />
0,27<br />
0,34<br />
0,34<br />
7<br />
0,35<br />
5,60<br />
38<br />
18,01<br />
18,29<br />
2,86<br />
5,43<br />
0,57<br />
1,75<br />
0,17<br />
0,25<br />
0,19<br />
0,08<br />
e<strong>en</strong>-<br />
malige<br />
pleger<br />
321<br />
17,75<br />
32,82<br />
321<br />
7,99<br />
19,06<br />
0,00<br />
1,00<br />
0,27<br />
1,00<br />
0,27<br />
0,27<br />
162<br />
8,68<br />
52,26<br />
162<br />
25,35<br />
18,38<br />
0,00<br />
1,00<br />
0,17<br />
1,00<br />
0,17<br />
0,17<br />
Marokko<br />
reci-<br />
divist<br />
341<br />
18,86<br />
34,87<br />
924<br />
23,01<br />
17,67<br />
2,10<br />
2,71<br />
0,50<br />
1,47<br />
0,27<br />
0,28<br />
0,26<br />
125<br />
6,70<br />
40,32<br />
322<br />
50,39<br />
18,20<br />
1,34<br />
2,58<br />
0,38<br />
1,62<br />
0,23<br />
0,25<br />
0,22<br />
veel-<br />
pleger<br />
316<br />
17,48<br />
32,31<br />
2771<br />
69,00<br />
16,05<br />
4,69<br />
8,77<br />
0,81<br />
2,86<br />
0,27<br />
0,25<br />
0,27<br />
0,26<br />
23<br />
1,23<br />
7,42<br />
155<br />
24,26<br />
15,61<br />
5,22<br />
6,74<br />
0,70<br />
3,00<br />
0,29<br />
0,43<br />
0,31<br />
0,22<br />
e<strong>en</strong>-<br />
malige<br />
pleger<br />
389<br />
16,63<br />
38,98<br />
389<br />
11,93<br />
18,88<br />
0,00<br />
1,00<br />
0,24<br />
1,00<br />
0,24<br />
0,24<br />
216<br />
10,07<br />
58,06<br />
216<br />
29,83<br />
18,59<br />
0,00<br />
1,00<br />
0,19<br />
1,00<br />
0,19<br />
0,19<br />
Suriname<br />
reci-<br />
divist<br />
399<br />
17,06<br />
39,98<br />
1070<br />
32,81<br />
17,64<br />
2,10<br />
2,68<br />
0,55<br />
1,39<br />
0,29<br />
0,29<br />
0,29<br />
127<br />
5,92<br />
34,14<br />
304<br />
41,99<br />
17,48<br />
1,60<br />
2,39<br />
0,41<br />
1,27<br />
0,23<br />
0,24<br />
0,24<br />
veel-<br />
pleger<br />
210<br />
8,98<br />
21,04<br />
1802<br />
55,26<br />
15,77<br />
5,13<br />
8,58<br />
0,84<br />
3,08<br />
0,31<br />
0,26<br />
0,37<br />
0,28<br />
29<br />
1,35<br />
7,80<br />
204<br />
28,18<br />
15,38<br />
4,79<br />
7,03<br />
0,69<br />
2,70<br />
0,30<br />
0,23<br />
0,34<br />
0,26<br />
40
Tijdschrift voor Criminologie<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Tabel 3: (vervolg)<br />
mann<strong>en</strong><br />
if daders<br />
% cohort<br />
% off<strong>en</strong>ders<br />
# delict<strong>en</strong><br />
% delict<strong>en</strong><br />
Startleeftijd<br />
duur<br />
delictsfrequ<strong>en</strong>tie<br />
% geweldsmisdrijv<strong>en</strong><br />
delictfrequ<strong>en</strong>tie<br />
geweldsmisdrijv<strong>en</strong><br />
proportie geweld<br />
vrouw<strong>en</strong><br />
Ie delict<br />
2e-4e delict<br />
5e + delict<br />
# daders<br />
% cohort<br />
% off<strong>en</strong>ders<br />
* delict<strong>en</strong><br />
% delict<strong>en</strong><br />
Startleeftijd<br />
duur<br />
delictsfrequ<strong>en</strong>tie<br />
% geweldsmisdrijv<strong>en</strong><br />
delictfrequ<strong>en</strong>tie<br />
geweldsmisdrijv<strong>en</strong><br />
proportie geweld<br />
Ie delict<br />
2e-4e delict<br />
5e -i- delict<br />
e<strong>en</strong>malige<br />
pleger<br />
77<br />
14,78<br />
38,69<br />
77<br />
10,45<br />
19,30<br />
0,00<br />
1,00<br />
0,25<br />
1,00<br />
0,25<br />
0,25<br />
41<br />
8.02<br />
56,16<br />
41<br />
26,97<br />
18,90<br />
0.00<br />
1,00<br />
0,22<br />
1,00<br />
0,22<br />
0,22<br />
Antill<strong>en</strong><br />
recidivist<br />
72<br />
13,82<br />
36,18<br />
193<br />
26,19<br />
17,93<br />
2,01<br />
2,68<br />
0,56<br />
1,48<br />
0,30<br />
0,25<br />
0,33<br />
24<br />
4,70<br />
32.88<br />
62<br />
40,79<br />
18,00<br />
1,29<br />
2,58<br />
0,50<br />
1,83<br />
0,31<br />
0,27<br />
0,33<br />
41<br />
veelpleger<br />
50<br />
9,60<br />
25,13<br />
467<br />
63,36<br />
15,74<br />
4,92<br />
9,34<br />
0,92<br />
3,09<br />
0,30<br />
0,15<br />
0,2,5<br />
0,31<br />
8<br />
1,57<br />
10,96<br />
49<br />
32,24<br />
15,00<br />
5,25<br />
6,13<br />
0,63<br />
2,80<br />
0,27<br />
0,00<br />
0,24<br />
0,35<br />
e<strong>en</strong>malige<br />
pleger<br />
841<br />
12,69<br />
50,85<br />
841<br />
19,00<br />
18,98<br />
0.00<br />
1,00<br />
0,18<br />
1,00<br />
0,18<br />
0,18<br />
283<br />
4,56<br />
67,06<br />
283<br />
38,66<br />
18,40<br />
0,00<br />
1,00<br />
0,23<br />
1,00<br />
0.23<br />
0,23<br />
<strong>over</strong>ige<br />
recidivist<br />
548<br />
8,27<br />
33,13<br />
1427<br />
32,24<br />
17,64<br />
2,04<br />
2,60<br />
0,45<br />
1,46<br />
0,25<br />
0,23<br />
0,24<br />
115<br />
1,85<br />
27,25<br />
287<br />
39,21<br />
17,40<br />
1,73<br />
2,50<br />
0,44<br />
1,49<br />
0,26<br />
0,33<br />
0,22<br />
veelpleger<br />
265<br />
4,00<br />
16,02<br />
2158<br />
48,76<br />
16,12<br />
4,44<br />
8,14<br />
0,78<br />
2,59<br />
0,25<br />
0,33<br />
0,26<br />
0,26<br />
24<br />
0,39<br />
5,69<br />
162<br />
22,13<br />
16,42<br />
3,46<br />
6,75<br />
0,75<br />
3,11<br />
0,33<br />
0,42<br />
0,41<br />
0 29<br />
2010-05-01
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
word<strong>en</strong> gemiddeld het jongst (17,6 jaar) <strong>en</strong> het vaakst (4,1 keer) geregistreerd. Bij<br />
de vrouw<strong>en</strong> word<strong>en</strong> Surinaamse meisjes gemiddeld het jongst (17,9 jaar) <strong>en</strong> Antilliaanse<br />
meisjes gemiddeld het vaakst (2,1 keer) in het HKS geregistreerd. Teg<strong>en</strong><br />
verwachting kom<strong>en</strong> ook veel Marokkaanse meisjes meerdere ker<strong>en</strong> met de politie<br />
in aanraking. Op basis van het onderzoek van J<strong>en</strong>niss<strong>en</strong> (2009) mag echter wel<br />
word<strong>en</strong> verwacht dat de gevond<strong>en</strong> <strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordiging van Marokkaanse<br />
meisjes zich beperkt tot de hier onderzochte leeftijdsperiode. Zowel voor Marokkaanse<br />
jong<strong>en</strong>s als voor Marokkaanse meisjes geldt dat hun registraties in het<br />
HKS voornamelijk vermog<strong>en</strong>sdelict<strong>en</strong> betreff<strong>en</strong>. Mogelijk zijn hierbij naar de aard<br />
van het vermog<strong>en</strong>sdelict nog nadere relevante uitsplitsing<strong>en</strong> w<strong>en</strong>selijk. Het is bijvoorbeeld<br />
d<strong>en</strong>kbaar dat Marokkaanse meisjes hoofdzakelijk van winkeldiefstal <strong>en</strong><br />
Marokkaanse jong<strong>en</strong>s van woninginbraak verdacht word<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> disproportioneel deel van de voor het 1984-cohort geregistreerde <strong>criminaliteit</strong><br />
komt op conto van e<strong>en</strong> kleine groep veelplegers. Deze groep veelplegers vertoont<br />
sommige, maar niet alle door Moffitt aan de groep persist<strong>en</strong>t delinqu<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
toegeschrev<strong>en</strong> k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>. Conform de verwachting op basis van Moffitts tweepad<strong>en</strong>model<br />
start<strong>en</strong> veelplegers hun criminele carrière eerder dan e<strong>en</strong>malige plegers<br />
of recidivist<strong>en</strong>. Tegelijkertijd ligt de gemiddelde Startleeftijd voor de groep<br />
veelplegers in dit onderzoek rond het vijfti<strong>en</strong>de jaar, wat niet lijkt te strok<strong>en</strong> met<br />
het idee dat persist<strong>en</strong>t delinqu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> al op zeer jonge leeftijd delinqu<strong>en</strong>t gedrag<br />
verton<strong>en</strong> (zie ook: Kampijon & Weijers, 2009). Meer veelplegers dan e<strong>en</strong>malige<br />
plegers of recidivist<strong>en</strong> zijn t<strong>en</strong> minste e<strong>en</strong>maal geregistreerd voor e<strong>en</strong> geweldsdelict.<br />
Tegelijkertijd blijkt de gemiddelde criminele carrière van veelplegers niet<br />
gewelddadiger dan die van de <strong>over</strong>ige daders, terwijl dit op basis van Moffitts<br />
model wel mocht word<strong>en</strong> verwacht.<br />
Zoals op basis van Moffitts twee-pad<strong>en</strong>model werd verwacht, is veelpleg<strong>en</strong> nog<br />
meer dan tijdelijke delinqu<strong>en</strong>tie e<strong>en</strong> mann<strong>en</strong>aangeleg<strong>en</strong>heid: het perc<strong>en</strong>tage mann<strong>en</strong><br />
met e<strong>en</strong> HKS-registratie is ruim vier keer zo groot als het perc<strong>en</strong>tage vrouw<strong>en</strong>;<br />
voor veelplegers is dat elf keer. Bij de mann<strong>en</strong> zijn vooral Marokkaanse mann<strong>en</strong><br />
<strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordigd in de groep veelplegers: e<strong>en</strong> op de drie Marokkaanse<br />
daders kan voor het tweeëntwintigste jaar word<strong>en</strong> getypeerd als veelpleger. Bij de<br />
meisjes hebb<strong>en</strong> Surinaamse <strong>en</strong> vooral Antilliaanse meisjes in vergelijking met<br />
Nederlandse meisjes e<strong>en</strong> grotere kans om nog voor het drieëntwintigste lev<strong>en</strong>sjaar<br />
de status van veelpleger te bereik<strong>en</strong>. De verwachting echter dat Turkse <strong>en</strong><br />
Marokkaanse meisjes het in vergelijk met hun mannelijke groepsg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> beter<br />
zoud<strong>en</strong> do<strong>en</strong>, wordt alle<strong>en</strong> voor Turkse meisjes bevestigd. Marokkaanse meisjes<br />
kom<strong>en</strong>, anders dan verwacht, juist relatief vaak, <strong>en</strong> zelfs vaak herhaaldelijk, met<br />
politie in aanraking. Verder blek<strong>en</strong> in lijn met Moffitts hypothes<strong>en</strong> <strong>over</strong> <strong>etniciteit</strong><br />
<strong>en</strong> de aard van de vertoonde delinqu<strong>en</strong>tie, delinqu<strong>en</strong>te allochton<strong>en</strong> gewelddadiger<br />
dan autochtone daders. Dit geldt zowel voor incid<strong>en</strong>tele daders als voor recidivist<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> veelplegers.<br />
Geslacht noch etnische achtergrond vormt echter op zichzelf e<strong>en</strong> verklaring.<br />
Sekseverschill<strong>en</strong> in <strong>criminaliteit</strong> onder adolesc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> bijvoorbeeld, word<strong>en</strong> mogelijk<br />
veroorzaakt door verschill<strong>en</strong> in neurobiopsychologische k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>, opvoeding<br />
<strong>en</strong> socialisatie, aard <strong>en</strong> ontvankelijkheid voor peer-invloed<strong>en</strong> of verschill<strong>en</strong> in<br />
routineactiviteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> geleg<strong>en</strong>heidsstructur<strong>en</strong>, <strong>en</strong> naar alle waarschijnlijkheid e<strong>en</strong><br />
42
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
combinatie van al deze factor<strong>en</strong>. Verklaring<strong>en</strong> voor verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> etnische<br />
groep<strong>en</strong> zijn zo mogelijk nog veelzijdiger <strong>en</strong> complexer. Omdat we zi<strong>en</strong> dat alle<br />
jonger<strong>en</strong> uit alle onderscheid<strong>en</strong> niet-Nederlandse etnische groep<strong>en</strong> relatief<br />
ongunstig afstek<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> Nederlandse jonger<strong>en</strong>, ligt het voor de hand om oorzak<strong>en</strong><br />
te zoek<strong>en</strong> in geme<strong>en</strong>schappelijke k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van deze groep<strong>en</strong>. Culturele <strong>en</strong><br />
religieuze k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> lijk<strong>en</strong> dan niet mete<strong>en</strong> voor de hand te ligg<strong>en</strong>, al zijn ze ook<br />
niet uit te sluit<strong>en</strong>. Zo zijn er veel Marokkaanse <strong>en</strong> Turkse jonger<strong>en</strong> die islamitische<br />
waard<strong>en</strong>, norm<strong>en</strong> <strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> onderschrijv<strong>en</strong> (die sterk gediffer<strong>en</strong>tieerd<br />
zijn naar sekse), terwijl Surinaamse <strong>en</strong> Antilliaanse jonger<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong> Caribische<br />
cultuur afkomstig zijn. Cultuur <strong>en</strong> religie lop<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de herkomstgroep<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong>orm uite<strong>en</strong>, maar toch hebb<strong>en</strong> al deze groep<strong>en</strong> e<strong>en</strong> hogere participatiegraad<br />
in (geregistreerde) <strong>criminaliteit</strong> dan Nederlandse jonger<strong>en</strong>.<br />
Moffitts twee-pad<strong>en</strong>model wijst, waar het gaat om etnische verschill<strong>en</strong> in crimineel<br />
gedrag, op het belang van drie k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> die de hier onderzochte groep<strong>en</strong><br />
geme<strong>en</strong>schappelijk hebb<strong>en</strong>. Het eerste k<strong>en</strong>merk dat alle niet-Nederlandse etnische<br />
groep<strong>en</strong> geme<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>, is e<strong>en</strong> t<strong>en</strong> opzichte van hun Nederlandse leeftijdsg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong><br />
gemiddeld lagere sociaaleconomische positie, <strong>en</strong> de daaruit voortvloei<strong>en</strong>de<br />
achterstand in ontplooiingsmogelijkhed<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> economische achterstandspositie<br />
vormt e<strong>en</strong> risicofactor voor het persist<strong>en</strong>t antisociale ontwikkelingspad<br />
(Piquero e.a., 2005). In achterstandswijk<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> hierdoor meer antisociale rolmodell<strong>en</strong><br />
beschikbaar zijn, waardoor ook de kans op tijdelijk delinqu<strong>en</strong>t gedrag<br />
voor niet-problematische jonger<strong>en</strong> to<strong>en</strong>eemt. Voor jonger<strong>en</strong> uit lagere sociale<br />
milieus is het bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> moeilijker de gew<strong>en</strong>ste mijlpal<strong>en</strong> van volwass<strong>en</strong>heid te<br />
bereik<strong>en</strong>, waardoor voor h<strong>en</strong> de periode van 'tijdelijk' delictgedrag langer kan<br />
dur<strong>en</strong> (Moffitt, 1994). Hoe langer deze delinqu<strong>en</strong>te periode, hoe groter de kans<br />
dat deze jonger<strong>en</strong> zich in hun toekomstige ontwikkeling geremd zi<strong>en</strong> door de<br />
gevolg<strong>en</strong> van hun eerdere misstapp<strong>en</strong>. Uit eerder cross-sectioneel onderzoek<br />
blijkt echter dat hoewel de verschill<strong>en</strong> veel kleiner word<strong>en</strong>, Nederlanders met e<strong>en</strong><br />
rnet allochton<strong>en</strong> vergelijkbare lagere sociale positie toch minder vaak in het HKS<br />
word<strong>en</strong> geregistreerd dan de verschill<strong>en</strong>de allochtone groep<strong>en</strong> (Blom e.a., 2005;<br />
J<strong>en</strong>niss<strong>en</strong>, 2009). E<strong>en</strong> lage .sociaaleconomische positie is wellicht dus e<strong>en</strong> belangrijke<br />
voorwaarde, maar niet e<strong>en</strong> afdo<strong>en</strong>de verklaring.<br />
E<strong>en</strong> tweede voor alle herkomstgroep<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schappelijk k<strong>en</strong>merk is hun niet-<br />
Nederlandse achtergrond. De onwil of onmacht te integrer<strong>en</strong> in de Nederlandse<br />
maatschappij is vaak g<strong>en</strong>oemd als oorzaak voor de <strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordiging van<br />
allochton<strong>en</strong> in de <strong>criminaliteit</strong>scijfers. Toch blijkt er weinig sam<strong>en</strong>hang tuss<strong>en</strong> de<br />
mate waarin e<strong>en</strong> bepaalde bevolkingsgroep is geïntegreerd in de Nederlandse<br />
maatschappij <strong>en</strong> de mate van <strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordiging in de geregistreerde <strong>criminaliteit</strong>.<br />
Rec<strong>en</strong>t onderzoek laat bijvoorbeeld zi<strong>en</strong> dat Marokkaanse jong<strong>en</strong>s in prev<strong>en</strong>tieve<br />
hecht<strong>en</strong>is (<strong>en</strong> ook hun ouders) meer op Nederland georiënteerd zijn dan<br />
hun Marokkaanse leeftijdsg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> (Stev<strong>en</strong>s e.a., 2009). Wellicht is het zo dat e<strong>en</strong><br />
sterke oriëntatie op Nederland allochtone jonger<strong>en</strong> eerder bewust maakt van hun<br />
achtergestelde positie of h<strong>en</strong> vaker blootstelt aan discriminatie. Aannemelijker is<br />
echter dat discriminatie e<strong>en</strong> indirect effect sorteert <strong>en</strong>, net als sociaaleconomische<br />
achterstand, het voor jonger<strong>en</strong> van niet-Nederlandse afkomst moeilijker<br />
maakt volwass<strong>en</strong> roll<strong>en</strong> <strong>en</strong> privileges op e<strong>en</strong> conv<strong>en</strong>tionele manier te verwerv<strong>en</strong>.<br />
43
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
E<strong>en</strong> groter ervar<strong>en</strong> discrepantie tuss<strong>en</strong> de eig<strong>en</strong> w<strong>en</strong>s tot volwass<strong>en</strong>heid <strong>en</strong> de<br />
reële mogelijkhed<strong>en</strong> verhoogt de kans op tijdelijk crimineel gedrag <strong>en</strong> draagt er<br />
ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s toe bij dat dit 'tijdelijke' gedrag langer aanhoudt.<br />
Tot slot noemt Moffitt (1994) sociale controle als belangrijk elem<strong>en</strong>t in de etiologie<br />
van delinqu<strong>en</strong>t gedrag. Ook Bov<strong>en</strong>kerk (2009) hamert op het belang van controle,<br />
zowel op het niveau van het gezin als op het niveau van de geme<strong>en</strong>schap.<br />
Ouderlijke k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> controle van de tijdsbesteding van hun kinder<strong>en</strong> is e<strong>en</strong><br />
belangrijke bescherm<strong>en</strong>de factor waar het gaat om de omgang met delinqu<strong>en</strong>te<br />
leeftijdsg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong>. Op gezinsniveau wordt ter verklaring van de criminele <strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordiging<br />
van Antillian<strong>en</strong> vaak gewez<strong>en</strong> op het grote aantal e<strong>en</strong>oudergezinn<strong>en</strong><br />
binn<strong>en</strong> deze bevolkingsgroep (Korf e.a., 2001). Niet alle<strong>en</strong> beïnvloedt het<br />
ontbrek<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> vader binn<strong>en</strong> het gezin het niveau van supervisie op de kinder<strong>en</strong><br />
negatief, ook door de andere invulling van de vaderrol binn<strong>en</strong> deze herkomstgroep<strong>en</strong><br />
heeft het krijg<strong>en</strong> van kinder<strong>en</strong> voor Antilliaanse mann<strong>en</strong> vermoedelijk<br />
e<strong>en</strong> minder sterk demp<strong>en</strong>de invloed op het criminele gedrag tijd<strong>en</strong>s de volwass<strong>en</strong>heid.<br />
Dit laatste zou vooral de <strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordiging op latere leeftijd van<br />
Antilliaanse mann<strong>en</strong> in de politiestatistiek<strong>en</strong> verklar<strong>en</strong> (J<strong>en</strong>niss<strong>en</strong>, 2009). Van<br />
Marokkaanse gezinn<strong>en</strong> is bek<strong>en</strong>d dat meisjes doorgaans str<strong>en</strong>ger gecontroleerd<br />
word<strong>en</strong> dan jong<strong>en</strong>s, zeker wanneer de puberteit is bereikt (Stev<strong>en</strong>s e.a., 2005).<br />
Desondanks vind<strong>en</strong> we ook voor Marokkaanse meisjes e<strong>en</strong> ruime <strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordiging<br />
in het HKS. Op geme<strong>en</strong>schapsniveau zijn geme<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> die gekarakteriseerd<br />
word<strong>en</strong> door ext<strong>en</strong>sieve sociale netwerk<strong>en</strong>, beter in staat de controle<br />
<strong>en</strong> supervisie op jonger<strong>en</strong> te faciliter<strong>en</strong> (Piquero e.a., 2005, 208). E<strong>en</strong> goede sociale<br />
infrastructuur kan bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> e<strong>en</strong> vangnet vorm<strong>en</strong> als binn<strong>en</strong> het gezin problem<strong>en</strong><br />
ontstaan die moeilijk zelfstandig kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opgelost. In teg<strong>en</strong>stelling<br />
tot bijvoorbeeld de Turkse geme<strong>en</strong>schap, zou e<strong>en</strong> hechte Marokkaanse<br />
geme<strong>en</strong>schap in Nederland ontbrek<strong>en</strong> (F<strong>en</strong>nema e.a., 2000). Ook wordt binn<strong>en</strong><br />
de Turkse geme<strong>en</strong>schap kleine <strong>criminaliteit</strong> eerder dan bij Marokkan<strong>en</strong> ervar<strong>en</strong><br />
als 'gezichtsverlies', wat belangrijke verschill<strong>en</strong> in delinqu<strong>en</strong>t gedrag tuss<strong>en</strong> deze<br />
herkomstgroep<strong>en</strong> wellicht mede zou kunn<strong>en</strong> verklar<strong>en</strong> (Korf e.a., 2001).<br />
Uiteindelijk echter, schiet de hier geanalyseerde data tekort om deze theoretische<br />
noties te kunn<strong>en</strong> toets<strong>en</strong>. Verband<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> <strong>etniciteit</strong> <strong>en</strong> risicofactor<strong>en</strong> op individueel,<br />
wijk- <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>levingsniveau zijn complex (Peeples & Loeber, 1994;<br />
Piquero e.a., 2005). Nader onderzoek naar <strong>etniciteit</strong> <strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong> op rijkere<br />
data is dan ook gew<strong>en</strong>st.<br />
Belangrijke kanttek<strong>en</strong>ing bij het huidige onderzoek is dat gebruik is gemaakt van<br />
door de politie geregistreerde gegev<strong>en</strong>s. E<strong>en</strong> ongelijke behandeling van politie <strong>en</strong><br />
justitie zou direct kunn<strong>en</strong> bijdrag<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> <strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordiging van allochton<strong>en</strong><br />
in de politiële <strong>en</strong> justitiële statistiek<strong>en</strong>. In het voornoemde onderzoek van<br />
Stev<strong>en</strong>s e.a. (2005) bijvoorbeeld blek<strong>en</strong> Marokkaanse jong<strong>en</strong>s prev<strong>en</strong>tief gehecht<br />
voor minder ernstige delict<strong>en</strong> dan hun Nederlandse lotg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong>. R<strong>over</strong>s (1999)<br />
geeft e<strong>en</strong> <strong>over</strong>zicht van eerder Nederlands onderzoek naar ongelijke behandeling<br />
van allochton<strong>en</strong> door de politie <strong>en</strong> vindt hiervoor nauwelijks aanwijzing<strong>en</strong>. Veel<br />
van dit onderzoek dateert echter van meer dan twintig jaar geled<strong>en</strong> <strong>en</strong> bij de<br />
g<strong>en</strong>eraliseerbaarheid van de to<strong>en</strong> behaalde onderzoeksresultat<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong>, mede<br />
gezi<strong>en</strong> rec<strong>en</strong>te wijziging<strong>en</strong> in de publieke opinie <strong>en</strong> het politieke klimaat, vraagte-<br />
44
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
k<strong>en</strong>s word<strong>en</strong> gezet. Ook selectiviteit binn<strong>en</strong> het politieoptred<strong>en</strong> kan hebb<strong>en</strong> bijgedrag<strong>en</strong><br />
aan de voor veelplegers <strong>en</strong> jonger<strong>en</strong> van niet-Nederlandse herkomst verhoogde<br />
kans op registratie in het HKS. Veelplegers staan de laatste jar<strong>en</strong> hoog op<br />
de politieke ag<strong>en</strong>da <strong>en</strong> de hieruit voortvloei<strong>en</strong>de 'persoonsgerichte aanpak' van<br />
recidiver<strong>en</strong>de jonger<strong>en</strong> door de politie kan de hier gevond<strong>en</strong> recidivekans<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong><br />
beïnvloed. Prioritering van bepaalde (achterstands)wijk<strong>en</strong> die de afgelop<strong>en</strong><br />
jar<strong>en</strong> te kamp<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> met <strong>over</strong>lastgev<strong>en</strong>de groep<strong>en</strong> jonger<strong>en</strong>, verklaart wellicht<br />
deels de <strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordiging van Marokkaanse jonger<strong>en</strong> in het HKS in<br />
het algeme<strong>en</strong> <strong>en</strong> de onverwacht hoge registratiegraad van meisjes uit deze herkomstgroep<br />
in het bijzonder. Daar staat teg<strong>en</strong><strong>over</strong> dat verschill<strong>en</strong> in zelfgerapporteerd<br />
delictgedrag tuss<strong>en</strong> autochton<strong>en</strong> <strong>en</strong> allochton<strong>en</strong> groter zijn dan de verschill<strong>en</strong><br />
in zelfgerapporteerde politiecontact<strong>en</strong> (Wittebrood, 2003). Tot slot, voor<br />
z<strong>over</strong> politieke ag<strong>en</strong>dering <strong>en</strong> verander<strong>en</strong>d beleid van invloed zijn op dan wel het<br />
criminele gedrag van bepaalde herkomstgroep<strong>en</strong> (De Jong, 2007), dan wel de<br />
registratie van dit gedrag door de politie, beperk<strong>en</strong> deze resultat<strong>en</strong> zich tot het<br />
geboortecohort 1984 <strong>en</strong> zijn zij niet zonder meer te g<strong>en</strong>eraliser<strong>en</strong> naar jongere<br />
cohort<strong>en</strong>.<br />
Bij onderzoek naar de relatie tuss<strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>etniciteit</strong> bestaat het gevaar<br />
dat de suggestie gewekt wordt dat <strong>etniciteit</strong> of cultuur op zichzelf e<strong>en</strong> verklar<strong>en</strong>de<br />
factor vormt - waarom immers wordt wel de sam<strong>en</strong>hang met <strong>etniciteit</strong>, maar niet<br />
het verband tuss<strong>en</strong> scho<strong>en</strong>maat <strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong> onderzocht. Etniciteit (<strong>en</strong> ook<br />
g<strong>en</strong>der) is echter niet meer dan e<strong>en</strong> sociale categorie die op zijn best e<strong>en</strong> verwijzing<br />
kan vorm<strong>en</strong> naar de achterligg<strong>en</strong>de oorzak<strong>en</strong>. Onderzoek naar het vóórkom<strong>en</strong><br />
van crimineel gedrag onder etnische groep<strong>en</strong> vormt daarom niet meer dan<br />
e<strong>en</strong> eerste stap in het onderzoek naar (verschill<strong>en</strong> in het voorkom<strong>en</strong> van) die achterligg<strong>en</strong>de<br />
oorzak<strong>en</strong> (Loeber & Farrington, 2004). De oproep in dit tijdschrift<br />
van Berghuis (1991) dat de toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> mogelijkhed<strong>en</strong> om <strong>criminaliteit</strong> onder<br />
verschill<strong>en</strong>de herkomstgroep<strong>en</strong> te onderzoek<strong>en</strong> criminolog<strong>en</strong> verplicht tot het<br />
do<strong>en</strong> van gedeg<strong>en</strong> onderzoek: <strong>en</strong>erzijds om het trekk<strong>en</strong> van 'snelle conclusies' op<br />
basis van 'snel onderzoek' te voorkom<strong>en</strong>, anderzijds om gevestigde opvatting<strong>en</strong><br />
die niet of onvoldo<strong>en</strong>de op feit<strong>en</strong> zijn gebaseerd, teg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> empirisch licht te houd<strong>en</strong>,<br />
is neg<strong>en</strong>ti<strong>en</strong> jaar na dato nog ev<strong>en</strong> actueel.<br />
Literatuur<br />
Berghuis, A.C. (1991). Redactioneel. Tijdschrift voor Criminologie, 33(2), 83.<br />
Blom, M., Oudhof, J., Bijl, R.V. & Bakker, B.F.M, (red.) (2005). Verdacht van <strong>criminaliteit</strong>.<br />
Allochton<strong>en</strong> <strong>en</strong> autochton<strong>en</strong> nader bekek<strong>en</strong>. D<strong>en</strong> Haag: WODC.<br />
Blumstein, A., Coh<strong>en</strong>, J., Roth, J.A. & Visher, C.A. (1986). Criminal careers and career criminals<br />
volume l. Washington, DC: National Academy Press.<br />
Boom, J. de, Van San, M. & Weltevrede, A.M., m.m.v. Hermus, P.W. (2008). Antilliaanse<br />
Rotterdammers 2008. Rotterdam: Risbo.<br />
Bov<strong>en</strong>kerk, F. (2009). Etniciteit, <strong>criminaliteit</strong> <strong>en</strong> het strafrecht. D<strong>en</strong> Haag: Boom Juridische<br />
uitgevers.<br />
45
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Brion, F. (2003). E<strong>en</strong> Nederlandse eig<strong>en</strong>aardigheid. Onderzoek naar <strong>criminaliteit</strong> van<br />
allochton<strong>en</strong>. In: E. Kleemans, P. van der Laan & P. Ponsaers (red.), E<strong>en</strong> Vlaamse spiegel:<br />
Tijdschrift voor Criminologie, 45, 66-76..<br />
Driess<strong>en</strong>, F., Volker, B., Kamp, H. op d<strong>en</strong>, Roest, A. & Mool<strong>en</strong>aar, R. (2002). Zeg me wie je<br />
vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong> zijn. Allochtone jonger<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong>. Zeist: Kerckebosch.<br />
F<strong>en</strong>nema, M., Tillie, J., Heelsum, A. van, Berger, M. & Wolff, R. (2000). Sociaal kapitaal <strong>en</strong><br />
politieke participatie van etnische minderhed<strong>en</strong>. Amsterdam: IMES.<br />
Fox, J. & Tracy, P. (1988). A measure of skewness in off<strong>en</strong>se distributions. Journal ofQuantitative<br />
Criminology, 4, 259-273.<br />
Hawkins, D.F., Laub, J.H. & Laurits<strong>en</strong>, J.L. (1998). Race, ethnicity, and serious off<strong>en</strong>ding.<br />
In: R. Loeber & D.P. Farrington (eds.), Serious and viol<strong>en</strong>t juv<strong>en</strong>ile off<strong>en</strong>ders. Risk factors<br />
andsuccessful interv<strong>en</strong>tions. Thousand Oaks, CA: Sage Publications.<br />
J<strong>en</strong>niss<strong>en</strong>, R. (2009). Criminaliteit, leeftijd <strong>en</strong> <strong>etniciteit</strong>. Over de afwijk<strong>en</strong>de leeftijdsspecifieke<br />
<strong>criminaliteit</strong>scijfers van Antillian<strong>en</strong> <strong>en</strong> Marokkan<strong>en</strong>. D<strong>en</strong> Haag: WODC.<br />
J<strong>en</strong>niss<strong>en</strong>, R.P.W. & Blom, M. (2007). Allochtone <strong>en</strong> autochtone verdacht<strong>en</strong> van verschill<strong>en</strong>de<br />
delicttyp<strong>en</strong> nader bekek<strong>en</strong>. D<strong>en</strong> Haag: WODC.<br />
Jong, J.D.A. de (2007). Kapot moeilijk. E<strong>en</strong> etnografisch onderzoek naar opvall<strong>en</strong>d delinqu<strong>en</strong>t<br />
groepsgedrag van 'Marokkaanse'jong<strong>en</strong>s. Groning<strong>en</strong>: Rijksuniversiteit Groning<strong>en</strong>.<br />
Junger, M. (1989). Discrepancies betwe<strong>en</strong> police and self-report data for Dutch racial<br />
minorities. British Journal of Criminology, 29(3), 273-284.<br />
Junger, M. & Polder, W. (1991). Achtergrond<strong>en</strong> van delinqu<strong>en</strong>t gedrag onder jong<strong>en</strong>s uit etnische<br />
minderhed<strong>en</strong> II. D<strong>en</strong> Haag: WODC.<br />
Kampijon, M. & Weijers, I. (2009). Jeugdige veelplegers Utrecht. Tuss<strong>en</strong>rapportage/factsheet.<br />
Korf, D.J., Bookelman, G.W. & Haan, T. de (2001). Diversiteit in <strong>criminaliteit</strong>. Tijdschrift<br />
voor Criminologie, 3, 230-259.<br />
Kromhout, M. & Van San, M. (2003). Schimmige wereld<strong>en</strong>. Nieuwe etnische groep<strong>en</strong> <strong>en</strong> jeugd<strong>criminaliteit</strong>.<br />
D<strong>en</strong> Haag: WODC.<br />
Leuw, Ed. (1997). Criminaliteit <strong>en</strong> etnische minderhed<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> criminologische analyse. D<strong>en</strong><br />
Haag: WODC.<br />
Loeber, R. & Farrington, D.P. (2004). Verschill<strong>en</strong>de oorzak<strong>en</strong> van delinqu<strong>en</strong>tie tuss<strong>en</strong> etnische<br />
<strong>en</strong> nationale groep<strong>en</strong>. Tijdschrift voor Criminologie, 46(4), 330-346.<br />
Loef, C.J. & Holla, P.J.H.M. (1989). Straatroof in Amsterdam. Justitiële verk<strong>en</strong>ning<strong>en</strong>,<br />
25(8), 92-110.<br />
Maas-de Waal, C.J. (1991). Wet<strong>en</strong>schappelijk onderzoek naar <strong>criminaliteit</strong> van allochton<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> taboe doorbrok<strong>en</strong>? Tijdschrift voor Criminologie, 33(2), 87-100.<br />
Moffitt, T.E. (1993). Adolesc<strong>en</strong>ce-limited and life-course-persist<strong>en</strong>t antisocial behavior.<br />
A developm<strong>en</strong>tal taxonomy. Psychological Review, 100(4), 674-701.<br />
Moffitt, T.E. (1994). Natural histories of delinqu<strong>en</strong>cy. In: G. Elmar e.a. (eds.), Cross-national<br />
longitudinal research on human developm<strong>en</strong>t and criminal behaviour. Dordrecht: Kluwer<br />
Academie Publishers, 3-61.<br />
Peeples, F. & Loeber, R. (1994). Do individual factors and neighborhood context explain<br />
ethnic differ<strong>en</strong>ces in juv<strong>en</strong>ile delinqu<strong>en</strong>cy? Journal of Quantitative Criminology, 10,<br />
141-158.<br />
Piquero, A., Farrington, D. & Blumstein, A. (2007). Key issues in criminal career research.<br />
Cambridge: Cambridge University Press.<br />
Piquero, A., Moffitt, T. & Lawton, B. (2005). Race and crime. The contribution of individual,<br />
familial, and neighborhood-level risk factors to life-course-persist<strong>en</strong>t off<strong>en</strong>ding.<br />
In: D.F. Hawkins & T. Kempf-Leonard (eds.), Our childr<strong>en</strong>, their childr<strong>en</strong>. Race, crime,<br />
and the juv<strong>en</strong>ile Justice system. Chicago: University of Chicago Press, 202-244.<br />
46
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
R<strong>over</strong>s, B. (1999). Klass<strong>en</strong>justitie. E<strong>en</strong> <strong>over</strong>zicht van onderzoek naar selectiviteit in de Nederlandse<br />
strafrechtsket<strong>en</strong>. Rotterdam: Erasmus Universiteit.<br />
Stev<strong>en</strong>s, G., Ve<strong>en</strong>, V. & Vollebergh, W. (2009). Marokkaanse jeugddelinqu<strong>en</strong>t<strong>en</strong> e<strong>en</strong> klasse<br />
apart? Onderzoek naar jong<strong>en</strong>s in prev<strong>en</strong>tieve hecht<strong>en</strong>is met e<strong>en</strong> Marokkaanse <strong>en</strong> Nederlandse<br />
achtergrond. Utrecht: Nicis Institute.<br />
Stev<strong>en</strong>s, G., Vollebergh, W., Pels, T. & Crijn<strong>en</strong>, A. (2005). Patron<strong>en</strong> van acculturatie <strong>en</strong> probleemgedrag<br />
bij Marokkaanse jonger<strong>en</strong> in Nederland. Nederlands Tijdschrift voor Psychologie,<br />
60, 163-173.<br />
Tilburg, W. van & Grap<strong>en</strong>daal, M. (2000). Allochtone verdacht<strong>en</strong> in 1998. E<strong>en</strong> beschrijving<br />
van de verdacht<strong>en</strong>populatie uit 1998 naar herkomst op basis van het HKS. Zoetermeer:<br />
Di<strong>en</strong>st Nationale Recherche.<br />
Van San, M. (2009). De aantrekkingskracht van 'gevaarlijke' mann<strong>en</strong>. Universiteit Utrecht,<br />
28 september 2009.<br />
Van San, M., Boom, A. de & Wijk, A. van (2007). Verslaafd aan e<strong>en</strong> flits<strong>en</strong>de lev<strong>en</strong>sstijl. Criminaliteit<br />
van Antilliaanse Rotterdammers. Rotterdam: RISBO.<br />
Wanders, J. (2009). Aboutaleb: cijfers <strong>over</strong> recidive klopp<strong>en</strong> niet. de Volkskrant, 6 juni<br />
2009.<br />
Werdmölder, H. (1989). E<strong>en</strong> taboe doorbrok<strong>en</strong>. Marokkaanse jonger<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong>.<br />
Intermediair, 25(12), 17-23.<br />
Wijk, A. van & Blokland, A. (2008). Zed<strong>en</strong>delinqu<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> <strong>etniciteit</strong>. E<strong>en</strong> exploratief onderzoek<br />
op basis van politiegegev<strong>en</strong>s. M<strong>en</strong>s <strong>en</strong> Maatschappij, 83(2), 109-127.<br />
Wittebrood, K. (2003). Prev<strong>en</strong>tieve <strong>en</strong> strafrechtelijke interv<strong>en</strong>ties ter voorkoming van<br />
jeugd<strong>criminaliteit</strong>. In: E. Zeijl e.a. (red.), Rapportage jeugd 2002. D<strong>en</strong> Haag: SCP.<br />
Wolfgang, M., Figlio, R. & Sellin, T. (1972). Delinqu<strong>en</strong>cy in a birth cohort. Chicago: University<br />
of Chicago Press.<br />
47
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Asiel<strong>migratie</strong>, verblijfstatuss<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong>*<br />
Jan de Boom, Erik Snel & Godfried Engbers<strong>en</strong><br />
Dit artikel beschrijft de relatie tuss<strong>en</strong> de juridische status van asielmigrant<strong>en</strong><br />
(erk<strong>en</strong>de asielmigrant<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> verblijfsvergunning of Nederlandse nationaliteit,<br />
nog in procedure of afgewez<strong>en</strong> asielzoekers die illegaal in het land verblijv<strong>en</strong>) <strong>en</strong><br />
<strong>criminaliteit</strong>. Uitgangspunt is dat e<strong>en</strong> zwakke juridische status gepaard gaat met<br />
sociaaleconomische deprivatie, hetge<strong>en</strong> kan leid<strong>en</strong> tot crimineel gedrag. Op basis<br />
van administratieve gegev<strong>en</strong>s <strong>over</strong> asielzoekers <strong>en</strong> <strong>over</strong> verdacht<strong>en</strong> van delict<strong>en</strong><br />
vind<strong>en</strong> we dat afgewez<strong>en</strong> asielzoekers vaker betrokk<strong>en</strong> zijn bij <strong>criminaliteit</strong> dan<br />
asielzoekers in procedure, die op hun beurt vaker als verdachte geregistreerd staan<br />
dan erk<strong>en</strong>de asielmigrant<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> verblijfsvergunning of Nederlandse nationaliteit.<br />
Ook blijkt dat afgewez<strong>en</strong> asielzoekers vaker betrokk<strong>en</strong> zijn bij '<strong>over</strong>levings<strong>criminaliteit</strong>'<br />
zoals diefstal. Met andere woord<strong>en</strong>: e<strong>en</strong> zwakke juridische status hangt<br />
sam<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> sterkere betrokk<strong>en</strong>heid bij <strong>criminaliteit</strong>, met name vermog<strong>en</strong>sdelict<strong>en</strong>.<br />
Bij het bestuder<strong>en</strong> van het verband tuss<strong>en</strong> sociale ongelijkheid <strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong><br />
moet rek<strong>en</strong>ing word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> met de juridische status van migrant<strong>en</strong> als nieuwe<br />
dim<strong>en</strong>sie van sociale ongelijkheid.<br />
In diverse land<strong>en</strong> stek<strong>en</strong> regelmatig publieke discussies de kop op <strong>over</strong> asielmigrant<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong>. Media bericht<strong>en</strong> dat criminel<strong>en</strong> 'use asylum as c<strong>over</strong>' 1 <strong>en</strong><br />
vrag<strong>en</strong> zich af: 'Asylum seekers and crime: is there really a link?' 2 In Nederland<br />
haalde de Groningse burgemeester Wallage de krant<strong>en</strong>kopp<strong>en</strong> met zijn stelling<br />
dat de <strong>criminaliteit</strong> onder asielzoekers vijfmaal zo hoog ligt als onder de gemiddelde<br />
burger. 3 Omgekeerd bestempel<strong>en</strong> migrant<strong>en</strong>organisaties <strong>en</strong> kritische publi-<br />
De auteurs bedank<strong>en</strong> de anonieme reviewers van het Tijdschrift voor Criminologie <strong>en</strong> hun collega's<br />
Jero<strong>en</strong> van der Waal <strong>en</strong> Willem de Koster voor hun opmerking<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> eerdere versie van dit<br />
artikel.<br />
Bericht op de website van de BBC n.a.v. publieke uitsprak<strong>en</strong> van Chris Fox, voorzitter van de<br />
Association of Chief Police Officers (ACPO), op 19 mei 2003 (http://news.bbc.co.uk72/hi/<br />
uk_news/3039511.stm, bekek<strong>en</strong> op 21-12-2009).<br />
The Observer (d.d. 25 mei 2003) concludeert dat de rol van asielzoekers in <strong>criminaliteit</strong> 'negligible'<br />
is <strong>en</strong> meldt dat de uitsprak<strong>en</strong> van Fox tot boze reacties van vluchteling<strong>en</strong>organisaties <strong>en</strong><br />
'some politicians' leidd<strong>en</strong>: 'He was accused of demonising asylum seekers' (www.guardian.co.uk/<br />
politics/2003/may/25/immigration.race, bekek<strong>en</strong> op 21-12-2009). In 2008 bepleitte e<strong>en</strong> conservatieve<br />
d<strong>en</strong>ktank dat 'failed asylum seekers should still be paid b<strong>en</strong>efits to stop them resorting to<br />
crime' (The Telegraph: www.telegraph.co.uk/news/newstopics/politics/3776795/Iain-Duncan-<br />
Smith-Pay-b<strong>en</strong>efits-to-failed-asylum-seekers-to-prev<strong>en</strong>t-crime.html, bekek<strong>en</strong> op 21-12-2009).<br />
Deze uitspraak (in dagblad Trouw d.d. 17 januari 2001) leidde tot verwoede discussies (vgl. De<br />
Haan & Althoff, 2002,4-6).<br />
48
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
cist<strong>en</strong> bericht<strong>en</strong> <strong>over</strong> criminele asielzoekers als e<strong>en</strong> 'mythe'. 4 Zo waarschuwt voormalig<br />
VN-voorman Kofi Annan voor de '(...) growing t<strong>en</strong>d<strong>en</strong>cy to equate refugees<br />
at best with economie migrants, and at worst with cheats, criminals, or ev<strong>en</strong> terrorists'.<br />
5 Ander<strong>en</strong> merk<strong>en</strong> op, dat we uiteindelijk bij gebrek aan adequate statistische<br />
gegev<strong>en</strong>s niet wet<strong>en</strong> of asielmigrant<strong>en</strong> vaker of minder vaak in <strong>criminaliteit</strong><br />
verwikkeld zijn dan de gemiddelde burger.<br />
Dit artikel bevat statistische gegev<strong>en</strong>s <strong>over</strong> de criminele betrokk<strong>en</strong>heid van<br />
migrant<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> asielachtergrond <strong>en</strong> bouwt voort op eerder onderzoek van De<br />
Boom e.a. (2006). We hebb<strong>en</strong> deze gegev<strong>en</strong>s verkreg<strong>en</strong> doordat we de geleg<strong>en</strong>heid<br />
kreg<strong>en</strong> om Nederlandse verdacht<strong>en</strong>registraties (HKS) te koppel<strong>en</strong> aan diverse<br />
administratieve bestand<strong>en</strong> met gegev<strong>en</strong>s <strong>over</strong> asielmigrant<strong>en</strong>. Hierna legg<strong>en</strong> we<br />
uit welke databestand<strong>en</strong> in onze analyses zijn gebruikt, hoe de diverse bestand<strong>en</strong><br />
zijn gekoppeld <strong>en</strong> welke hak<strong>en</strong> <strong>en</strong> og<strong>en</strong> klev<strong>en</strong> aan het gebruik van dergelijke<br />
administratieve bestand<strong>en</strong> in wet<strong>en</strong>schappelijk onderzoek. Hiermee kunn<strong>en</strong> we<br />
met (<strong>en</strong>ige) zekerheid aangev<strong>en</strong> of migrant<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> asielachtergrond in Nederland<br />
wel of niet vaker in <strong>criminaliteit</strong> verwikkeld zijn dan de gemiddelde Nederlander<br />
c.q. andere migrant<strong>en</strong>.<br />
Dat hier de (mogelijke) relatie tuss<strong>en</strong> asiel<strong>migratie</strong> <strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong> verk<strong>en</strong>d<br />
wordt, betek<strong>en</strong>t niet dat wij e<strong>en</strong> direct verband tuss<strong>en</strong> beide zak<strong>en</strong> veronderstell<strong>en</strong>.<br />
Integ<strong>en</strong>deel, we vertrekk<strong>en</strong> in dit artikel vanuit de 'strain'-theorieën van <strong>criminaliteit</strong>.<br />
Klassieke 'strain'-theorieën <strong>over</strong> <strong>criminaliteit</strong> legg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> verband tuss<strong>en</strong><br />
sociaaleconomische deprivatie <strong>en</strong> het pleg<strong>en</strong> van delict<strong>en</strong> (Merton, 1957;<br />
Cloward & Ohlin, 1960; Hagan & Peterson, 1995; Agnew, 2001). We pass<strong>en</strong> de<br />
theorie hier toe door e<strong>en</strong> zwakke juridische status te beschouw<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> determinant<br />
van deprivatie <strong>en</strong> daarmee als indirecte determinant van <strong>criminaliteit</strong>.<br />
In het tijdperk van internationale <strong>migratie</strong> is in to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de mate sprake van e<strong>en</strong><br />
diversiteit in de juridische status van ingezet<strong>en</strong><strong>en</strong> (Bauman, 1998; Bosniak, 2006;<br />
Turner, 2007; Vertovec, 2007). De juridische status is verbond<strong>en</strong> met politieke <strong>en</strong><br />
sociale recht<strong>en</strong> waarop ingezet<strong>en</strong><strong>en</strong> van e<strong>en</strong> land al dan niet aanspraak kunn<strong>en</strong><br />
mak<strong>en</strong>. Formeel staatsburgerschap of e<strong>en</strong> onbeperkte verblijfsvergunning geeft<br />
doorgaans toegang tot alle sociale recht<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> land, tot volwaardig burgerschap<br />
in de zin van 'full membership of a community' (Marshall, 1950). M<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met<br />
e<strong>en</strong> tijdelijke <strong>en</strong>/of beperkte verblijfsvergunning hebb<strong>en</strong> beperkte sociale recht<strong>en</strong>.<br />
Zo hebb<strong>en</strong> asielzoekers in Nederland wel e<strong>en</strong> tijdelijk verblijfsrecht, maar slechts<br />
beperkt toegang tot de arbeidsmarkt <strong>en</strong> ge<strong>en</strong> toegang tot de sociale zekerheid.<br />
Illegale vreemdeling<strong>en</strong>, onder wie veel afgewez<strong>en</strong> asielmigrant<strong>en</strong>, zijn uitgeslot<strong>en</strong><br />
Zie de volg<strong>en</strong>de retorische dialoog: 'Myth: Asylum seekers bring crime to our streets? There is no<br />
evid<strong>en</strong>ce that asylum seekers commit more crime than anyone else, says the Association of Chief<br />
Police Officers. They are more likely to be victims of viol<strong>en</strong>t crime, ev<strong>en</strong> murder, because of who<br />
they are'; 'Asylum seeker myth buster' (download: www.redcar-cleveland.gov.uk/main.nsf/Web<br />
+Full+List/5DFOOA83D3CD982480256F39004BA384?Op<strong>en</strong>Docum<strong>en</strong>t).<br />
Annan geciteerd in: 'Chall<strong>en</strong>ging myths and misinformation about asylum-seekers and refugees'<br />
(zonder datum), uitgegev<strong>en</strong> door de Ierse National Consultative Committee on Racism and Interculturalism<br />
(NCCRI) <strong>en</strong> de UNCHR (download: www.nccri.ie/pdf/MythsRefugees-AsylurnSeekers.pdf,<br />
bekek<strong>en</strong> op 21-12-2009).<br />
49
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
van veel sociale recht<strong>en</strong>. Zij hebb<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> toegang tot de formele arbeidsmarkt <strong>en</strong>,<br />
uitzondering<strong>en</strong> daargelat<strong>en</strong>, ook niet tot publieke voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> (vgl. Torpey,<br />
2000; Morris, 2003; Bosniak, 2006).<br />
Ons argum<strong>en</strong>t is dat criminele betrokk<strong>en</strong>heid van asielmigrant<strong>en</strong> niet zozeer<br />
sam<strong>en</strong>hangt met hun asielachtergrond op zich, maar vooral met de sterke sociale<br />
deprivatie waarmee zij gedur<strong>en</strong>de <strong>en</strong> na (in geval van afwijzing) hun asielaanvraag<br />
geconfronteerd word<strong>en</strong> <strong>en</strong> die het gevolg is van hun zwakke juridische positie op<br />
dat mom<strong>en</strong>t. Uiteraard zijn er meer verklaring<strong>en</strong> van <strong>criminaliteit</strong> door asielmigrant<strong>en</strong><br />
mogelijk. Zo is het d<strong>en</strong>kbaar dat person<strong>en</strong> al crimineel actief war<strong>en</strong> voordat<br />
ze naar Nederland kwam<strong>en</strong> <strong>en</strong> hier asiel vroeg<strong>en</strong>. In dat geval is sprake van<br />
'criminele e<strong>migratie</strong>' (Bov<strong>en</strong>kerk, 2002, 235). D<strong>en</strong>kbaar is ook dat asielzoekers<br />
crimineel actief word<strong>en</strong> omdat ze in asielzoekersc<strong>en</strong>tra in aanraking kom<strong>en</strong> met<br />
criminele milieus <strong>en</strong> daardoor het 'criminele handwerk' ler<strong>en</strong>; m<strong>en</strong> zou dit e<strong>en</strong><br />
hed<strong>en</strong>daagse variant op de 'differ<strong>en</strong>tiële associatietheorie' kunn<strong>en</strong> noem<strong>en</strong><br />
(Sutherland e.a., 1992). T<strong>en</strong> slotte betog<strong>en</strong> Althoff <strong>en</strong> De Haan (2006) - op basis<br />
van diepgaande analyses van e<strong>en</strong> beperkt aantal gevall<strong>en</strong> van criminele asielzoekers<br />
- dat 'meer voorkom<strong>en</strong>de <strong>criminaliteit</strong>' veelal voortkomt uit hetzij persoonlijke<br />
factor<strong>en</strong> (psychosociale problem<strong>en</strong>, verslaving), hetzij de sociale deprivatie<br />
van het asielzoekersbestaan. Althoff <strong>en</strong> De Haan lat<strong>en</strong> ook zi<strong>en</strong> dat beide eerstg<strong>en</strong>oemde<br />
alternatieve verklaring<strong>en</strong> (criminele e<strong>migratie</strong>, het opdo<strong>en</strong> van 'verkeerde<br />
vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong>' in het asielzoekersc<strong>en</strong>trum) relatief weinig voorkom<strong>en</strong>. Ons<br />
onderzoek baseert zich op statistische gegev<strong>en</strong>s <strong>over</strong> zeer grote aantall<strong>en</strong> asielmigrant<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> hun betrokk<strong>en</strong>heid bij <strong>criminaliteit</strong>. Helaas kunn<strong>en</strong> we met deze gegev<strong>en</strong>s<br />
niets zegg<strong>en</strong> <strong>over</strong> de juistheid van deze alternatieve verklaring<strong>en</strong> van crimineel<br />
gedrag door asielmigrant<strong>en</strong>.<br />
In dit artikel analyser<strong>en</strong> wij de mate <strong>en</strong> aard van criminele betrokk<strong>en</strong>heid van drie<br />
categorieën onder de asielmigrant<strong>en</strong>, namelijk deg<strong>en</strong><strong>en</strong> van wie het asielverzoek<br />
is erk<strong>en</strong>d <strong>en</strong> die e<strong>en</strong> verblijfsvergunning <strong>en</strong> vaak ook de Nederlandse nationaliteit<br />
hebb<strong>en</strong> gekreg<strong>en</strong>, deg<strong>en</strong><strong>en</strong> die nog in procedure zijn <strong>en</strong> deg<strong>en</strong><strong>en</strong> van wie het asielverzoek<br />
is afgewez<strong>en</strong>. De eerste twee subcategorieën verblijv<strong>en</strong> rechtmatig in<br />
Nederland. De laatste subcategorie, voor z<strong>over</strong> nog in Nederland verblijv<strong>en</strong>d, verblijft<br />
hier onrechtmatig (zonder geldige verblijfspapier<strong>en</strong>) <strong>en</strong> wordt tot de illegale<br />
vreemdeling<strong>en</strong> gerek<strong>en</strong>d. Asielzoekers hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> zwakke juridische status <strong>en</strong><br />
geringe sociale recht<strong>en</strong>. Zolang de procedure loopt, zijn asielzoekers formeel tot<br />
Nederland toegelat<strong>en</strong>, maar verder hebb<strong>en</strong> ze weinig sociale recht<strong>en</strong>. Gegev<strong>en</strong> het<br />
beleid van de Nederlandse <strong>over</strong>heid dat asielzoekers buit<strong>en</strong> de Nederlandse<br />
sam<strong>en</strong>leving moet<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong>, mog<strong>en</strong> ze in geringe mate werk<strong>en</strong> (twaalf wek<strong>en</strong> per<br />
50
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
jaar 6 ) <strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> ze ge<strong>en</strong> toegang tot onderwijs 7 <strong>en</strong> sociale zekerheid. Gedur<strong>en</strong>de<br />
de opvang krijg<strong>en</strong> ze beperkte verzorging door de <strong>over</strong>heid (op basis van 'bed,<br />
water & brood' plus <strong>en</strong>kele ti<strong>en</strong>tall<strong>en</strong> euro's per persoon per week). 8 Het gevolg is,<br />
dat het soms jar<strong>en</strong>lange verblijf in de asielopvang gepaard kan gaan met gevoel<strong>en</strong>s<br />
<strong>en</strong> ervaring<strong>en</strong> van marginalisering, die versterkt wordt door de onzekerheid<br />
of de asielaanvraag wordt toegewez<strong>en</strong> én door het strakke regime in de asielopvang<br />
(De Haan & Althoff, 2002).<br />
Wanneer het asielverzoek wordt afgewez<strong>en</strong>, wordt echter ook de verzorging door<br />
de <strong>over</strong>heid gestopt <strong>en</strong> moet<strong>en</strong> asielzoekers - voor z<strong>over</strong> ze in Nederland blijv<strong>en</strong> -<br />
voor zichzelf zorg<strong>en</strong>. Indi<strong>en</strong> ze in Nederland blijv<strong>en</strong>, word<strong>en</strong> ze illegaal <strong>en</strong> zijn ze<br />
voor hun lev<strong>en</strong>sonderhoud afhankelijk van deels informele, deels onwettige strategieën<br />
om in het eig<strong>en</strong> onderhoud te voorzi<strong>en</strong>. Onderzoek onder illegale vreemdeling<strong>en</strong><br />
toont aan dat e<strong>en</strong> deel van h<strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong> raakt bij <strong>criminaliteit</strong> (vgl.<br />
Engbers<strong>en</strong> & Van der Leun, 1998; Engbers<strong>en</strong> e.a., 2007; Leerkes, 2009). Gesprok<strong>en</strong><br />
wordt van '<strong>over</strong>levings<strong>criminaliteit</strong>' of 'bestaans<strong>criminaliteit</strong>' (De Haan,<br />
1993; Engbers<strong>en</strong> & Van der Leun, 2001, Leerkes, 2009). Leerkes (2009) relativeert<br />
de notie van '<strong>over</strong>levings<strong>criminaliteit</strong>' <strong>over</strong>ig<strong>en</strong>s. Hij wijst erop dat illegale<br />
vreemdeling<strong>en</strong> die delict<strong>en</strong> (winkeldiefstal, drugshandel) pleg<strong>en</strong>, dit niet zozeer<br />
do<strong>en</strong> voor hun directe fysieke <strong>over</strong>lev<strong>en</strong>, maar om andere <strong>over</strong>weging<strong>en</strong>, zoals<br />
niet afhankelijk will<strong>en</strong> zijn van de hulp van derd<strong>en</strong>, geld will<strong>en</strong> stur<strong>en</strong> naar de<br />
familie voor de begraf<strong>en</strong>is van e<strong>en</strong> <strong>over</strong>led<strong>en</strong> vader of geld will<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong><br />
bruiloft. Ook Althoff <strong>en</strong> De Haan (2006, 56) signaler<strong>en</strong> dat crimineel gedrag van<br />
asielmigrant<strong>en</strong> soms verder gaat dan <strong>en</strong>kel het voorzi<strong>en</strong> in basisbehoeft<strong>en</strong>, bijvoorbeeld<br />
wanneer stel<strong>en</strong> voor eig<strong>en</strong> behoeft<strong>en</strong> bij verslaafde asielmigrant<strong>en</strong><br />
omslaat in stel<strong>en</strong> op bestelling (bijvoorbeeld om harddrugsgebruik te financier<strong>en</strong>).<br />
Ondanks deze nuancering<strong>en</strong> veronderstell<strong>en</strong> wij dat er e<strong>en</strong> verband is tuss<strong>en</strong> de<br />
deprivatie als gevolg van de zwakke juridische status van asielmigrant<strong>en</strong> <strong>en</strong> crimi-<br />
6 Vanaf 13 februari 2008 mog<strong>en</strong> asielzoekers 24 wek<strong>en</strong> per 52 wek<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>. Asielzoekers die<br />
werk<strong>en</strong> als artiest, musicus of filmmedewerker, of die musici of artiest<strong>en</strong> technisch ondersteun<strong>en</strong>,<br />
mog<strong>en</strong> voortaan veerti<strong>en</strong> wek<strong>en</strong> per 52 wek<strong>en</strong> werk<strong>en</strong>. De verruiming geldt niet voor asielzoekers<br />
van wie de asielprocedure korter dan zes maand<strong>en</strong> loopt. Zij mog<strong>en</strong> helemaal niet werk<strong>en</strong><br />
(http://home.szw.nl/index.cfm7m<strong>en</strong>u Jtem_id=14122&hoofdm<strong>en</strong>ujtem_id=13826&rubrie<br />
kjd=391818&linkjd=136859, bekek<strong>en</strong> op 15-03-2010).<br />
7 Asielzoekers die achtti<strong>en</strong> jaar of ouder zijn, moet<strong>en</strong> rechtmatig in Nederland verblijv<strong>en</strong> als zij<br />
met e<strong>en</strong> opleiding will<strong>en</strong> beginn<strong>en</strong>. Zij moet<strong>en</strong> dus e<strong>en</strong> verblijfsvergunning hebb<strong>en</strong> of nog in procedure<br />
zijn voor e<strong>en</strong> verblijfsvergunning <strong>en</strong> de beslissing in Nederland mog<strong>en</strong> afwacht<strong>en</strong>. Minderjarige<br />
kinder<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> in Nederland tot hun achtti<strong>en</strong>de jaar recht op onderwijs. De toelating<br />
tot het onderwijs is niet afhankelijk van rechtmatig verblijf in Nederland.<br />
8 ledere asielzoeker in de opvang heeft recht op e<strong>en</strong> wekelijkse financiële toelage t<strong>en</strong> behoeve van<br />
voedsel, kleding <strong>en</strong> andere persoonlijke uitgav<strong>en</strong> (RVA 2005 artikel 14, wett<strong>en</strong>.<strong>over</strong>heid.nl/<br />
BWBR0017959/geldigheidsdatum_15-06-2009). De financiële toelage is afhankelijk van de mate<br />
waarin de asielzoeker zelf het et<strong>en</strong> verzorgt. In de opvangvoorzi<strong>en</strong>ing waarin de bewoners volledig<br />
zelf het eig<strong>en</strong> et<strong>en</strong> verzorg<strong>en</strong>, is deze toelage (medio 2009) als volgt: volwass<strong>en</strong><strong>en</strong>: € 55,16,<br />
kinder<strong>en</strong> tot <strong>en</strong> met 11 jaar: € 35,38, kinder<strong>en</strong> ouder dan 11 jaar <strong>en</strong> jonger dan 18 jaar: € 42,37<br />
<strong>en</strong> alle<strong>en</strong>staande minderjarige vreemdeling<strong>en</strong>: € 51,72. Alle<strong>en</strong>staande ouders krijg<strong>en</strong> daarbov<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> toeslag van € 28,45. In 2005 was dit €19 per week voor ti<strong>en</strong>ers <strong>en</strong> € 43 voor volwass<strong>en</strong> asielzoekers.<br />
51
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
neel gedrag. Wij verwacht<strong>en</strong> dat er e<strong>en</strong> verschil bestaat in de mate van criminele<br />
betrokk<strong>en</strong>heid van de drie categorieën asielmigrant<strong>en</strong>. Erk<strong>en</strong>de asielmigrant<strong>en</strong><br />
hebb<strong>en</strong> minder noodzaak tot onwettige inkomst<strong>en</strong>. Asielmigrant<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
zwakkere juridische status hebb<strong>en</strong> minder of ge<strong>en</strong> toegang tot sociale recht<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> zijn dus sterker aangewez<strong>en</strong> op onwettige inkomst<strong>en</strong>. Daarom<br />
verwacht<strong>en</strong> we het laagste <strong>criminaliteit</strong>sniveau onder erk<strong>en</strong>de asielmigrant<strong>en</strong>,<br />
asielzoekers in procedure nem<strong>en</strong> e<strong>en</strong> midd<strong>en</strong>positie is, terwijl afgewez<strong>en</strong> asielzoekers<br />
het meest betrokk<strong>en</strong> zijn bij <strong>criminaliteit</strong> (hypothese 1). Daarnaast verwacht<strong>en</strong><br />
we verschill<strong>en</strong> in het soort gepleegde delict<strong>en</strong>. Afgewez<strong>en</strong> asielzoekers die illegaal<br />
in Nederland verblijv<strong>en</strong>, zijn het sterkst aangewez<strong>en</strong> op '<strong>over</strong>levings<strong>criminaliteit</strong>'.<br />
Daarom verwacht<strong>en</strong> we dat deze categorie relatief veel kleine vermog<strong>en</strong>sdelict<strong>en</strong><br />
zal pleg<strong>en</strong>. Dit geldt in mindere mate voor asielzoekers die nog in procedure<br />
zijn <strong>en</strong> nog minder voor erk<strong>en</strong>de asielzoekers die legaal in Nederland verblijv<strong>en</strong>.<br />
We verwacht<strong>en</strong> daarom dat beide laatste categorieën onder de asielmigrant<strong>en</strong><br />
naast vermog<strong>en</strong>sdelict<strong>en</strong> ook andere delict<strong>en</strong> pleg<strong>en</strong> (hypothese 2).<br />
Data <strong>en</strong> method<strong>en</strong><br />
Om de hypothes<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> toets<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> we inzicht krijg<strong>en</strong> in (1) de totale<br />
omvang van de diverse subcategorieën asielmigrant<strong>en</strong> (erk<strong>en</strong>de asielmigrant<strong>en</strong>,<br />
nog in procedure <strong>en</strong> illegaal in Nederland verblijv<strong>en</strong>de afgewez<strong>en</strong> asielzoekers) <strong>en</strong><br />
(2) de mate <strong>en</strong> aard van <strong>criminaliteit</strong> van person<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> asielachtergrond. De<br />
hiervoor b<strong>en</strong>odigde gegev<strong>en</strong>s zijn niet in één bestaand register of onderzoeksbestand<br />
beschikbaar. Er zijn echter wel registraties waarin e<strong>en</strong> deel van de noodzakelijke<br />
informatie is opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Door deze registers onderling te koppel<strong>en</strong> is e<strong>en</strong><br />
onderzoeksbestand gecreëerd op basis waarvan de onderzoeksvrag<strong>en</strong> kond<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> beantwoord. Hierna wordt toegelicht welke registers zijn gebruikt <strong>en</strong> hoe<br />
die zijn gekoppeld.<br />
Het Herk<strong>en</strong>ningsdi<strong>en</strong>stsysteem (HKS)<br />
Om te kunn<strong>en</strong> achterhal<strong>en</strong> of <strong>en</strong> in welke mate asielmigrant<strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong> zijn bij<br />
criminele activiteit<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> we gebruik van het Herk<strong>en</strong>ningsdi<strong>en</strong>stsysteem<br />
(HKS) van de Nederlandse politie. In het HKS word<strong>en</strong> onder meer gegev<strong>en</strong>s van<br />
door de politie gehoorde verdacht<strong>en</strong> van misdrijv<strong>en</strong> geregistreerd. Overtreding<strong>en</strong><br />
zoals zwartrijd<strong>en</strong> zijn niet in het HKS opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Het HKS bevat informatie <strong>over</strong><br />
verdacht<strong>en</strong>, niet <strong>over</strong> veroordeelde daders. Wel word<strong>en</strong> verdacht<strong>en</strong> die word<strong>en</strong><br />
vrijgesprok<strong>en</strong> of bij wie de aanklacht weg<strong>en</strong>s onrechtmatig verkreg<strong>en</strong> bewijs<br />
wordt geseponeerd, in principe uit het HKS verwijderd. Het Korps Landelijke Politiedi<strong>en</strong>st<strong>en</strong><br />
(KLPD) maakt jaarlijks één bestand van alle registraties van de<br />
25 afzonderlijke politieregio's in Nederland. De KLPD maakt ook e<strong>en</strong> metabestand<br />
van alle verdacht<strong>en</strong> die sinds 1996 zijn geregistreerd. Per l januari 2005<br />
bevatte dit metabestand gegev<strong>en</strong>s <strong>over</strong> ruim 1,2 miljo<strong>en</strong> (unieke) person<strong>en</strong> die<br />
tuss<strong>en</strong> 1996-2004 werd<strong>en</strong> verdacht van e<strong>en</strong> delict.<br />
52
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Registratie van asielmigrant<strong>en</strong><br />
De basis voor dit onderzoek vorm<strong>en</strong> de diverse registers van de Im<strong>migratie</strong>- <strong>en</strong><br />
Naturalisatiedi<strong>en</strong>st (IND) met informatie <strong>over</strong> asielmigrant<strong>en</strong>. Door data uit het<br />
IND Informatie Systeem (INDIS), het C<strong>en</strong>traal Register Vreemdeling<strong>en</strong> (CRV) <strong>en</strong><br />
de BasisVoorzi<strong>en</strong>ing Vreemdeling<strong>en</strong> (BW) aan elkaar te koppel<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> onderzoeksbestand<br />
geconstrueerd waarin voor elke individuele asielmigrant de voor dit<br />
onderzoek cruciale gegev<strong>en</strong>s zijn opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Het gaat daarbij om id<strong>en</strong>tificer<strong>en</strong>de<br />
persoonsgegev<strong>en</strong>s uit het CRV, informatie <strong>over</strong> het verloop van de asielprocedure<br />
uit INDIS <strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>s <strong>over</strong> de verblijfstitel uit de BW. De BW bevat informatie<br />
op basis waarvan e<strong>en</strong> onderscheid wordt gemaakt tuss<strong>en</strong>: (1) erk<strong>en</strong>de asielmigrant<strong>en</strong><br />
met e<strong>en</strong> verblijfsvergunning of Nederlandse nationaliteit; (2) asielmigrant<strong>en</strong><br />
die nog in e<strong>en</strong> asielprocedure verwikkeld zijn; <strong>en</strong> (3) afgewez<strong>en</strong> asielzoekers<br />
die, voor z<strong>over</strong> nog in Nederland aanwezig, hier onrechtmatig verblijv<strong>en</strong>.<br />
Verblijfstitels zijn dynamische gegev<strong>en</strong>s. E<strong>en</strong> asielmigrant kan vandaag 'nog in<br />
procedure' zijn <strong>en</strong> morg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> verblijfsvergunning ontvang<strong>en</strong>. Wordt e<strong>en</strong> verblijfsvergunning<br />
niet verl<strong>en</strong>gd of ingetrokk<strong>en</strong>, dan verblijft de asielmigrant<br />
ope<strong>en</strong>s illegaal in Nederland. In dit onderzoek gebruik<strong>en</strong> we de verblijfstitel van<br />
asielmigrant<strong>en</strong> op één bepaald mom<strong>en</strong>t, namelijk februari 2005. In het onderzoek<br />
wordt de relatie gelegd tuss<strong>en</strong> de juridische status per 2005 <strong>en</strong> verd<strong>en</strong>king van<br />
<strong>criminaliteit</strong> in 2004. Omdat de verblijfsstatus e<strong>en</strong> dynamisch karakter heeft, is<br />
het mogelijk dat op het mom<strong>en</strong>t van verd<strong>en</strong>king de asielmigrant e<strong>en</strong> andere status<br />
had dan de door ons gepres<strong>en</strong>teerde status, waardoor de resultat<strong>en</strong> <strong>en</strong>igszins<br />
vertek<strong>en</strong>d kunn<strong>en</strong> zijn. Deze vertek<strong>en</strong>ing als gevolg van de verschill<strong>en</strong>de meetmom<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
is naar verwachting beperkt. De juridische status is e<strong>en</strong> afgeleide van de<br />
laatst g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> asielbeslissing (<strong>en</strong> het feit of m<strong>en</strong> in procedure is gegaan). In meer<br />
dan 95 proc<strong>en</strong>t van de gevall<strong>en</strong> is deze asielbeslissing g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> voor 2004.<br />
Het Vreemdeling Administratiesysteem (VAS)<br />
T<strong>en</strong> slotte is informatie uit het Vreemdeling Administratiesysteem (VAS)<br />
gebruikt. In het VAS staan in principe alle illegal<strong>en</strong> geregistreerd die in Nederland<br />
zijn aangehoud<strong>en</strong>. De grond voor de aanhouding kan illegale arbeid zijn, naast bijvoorbeeld<br />
zwartrijd<strong>en</strong> in het op<strong>en</strong>baar vervoer of e<strong>en</strong> verd<strong>en</strong>king van e<strong>en</strong> misdrijf.<br />
Het VAS bevat diverse persoonsk<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>, zoals het geslacht, de leeftijd <strong>en</strong><br />
de nationaliteit, ev<strong>en</strong>als informatie <strong>over</strong> het woonadres van illegal<strong>en</strong>. Voor dit<br />
onderzoek is gebruikgemaakt van gegev<strong>en</strong>s <strong>over</strong> staandehouding<strong>en</strong> van illegal<strong>en</strong><br />
in de periode van l januari 1997 tot <strong>en</strong> met 30 september 2003.<br />
Bestandsbewerking <strong>en</strong> koppeling<br />
De IND heeft op basis van INDIS, CRV <strong>en</strong> BW e<strong>en</strong> databestand geconstrueerd<br />
met alle asielmigrant<strong>en</strong> die in de periode 1995-2004 asiel hebb<strong>en</strong> aangevraagd.<br />
Dit bestand is in e<strong>en</strong> aantal stapp<strong>en</strong> bewerkt tot e<strong>en</strong> onderzoeksbestand. Daarbij<br />
is onder andere 'ontdubbeld', zodat id<strong>en</strong>tieke person<strong>en</strong> niet meer dan één keer in<br />
het bestand voorkom<strong>en</strong>, <strong>en</strong> zijn person<strong>en</strong> die per 31 december 2004 jonger zijn<br />
53
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Tabel l: Juridische status in 2005 van asielmigrant<strong>en</strong> die in de periode 1995<br />
t/m 2004 asiel aanvroeg<strong>en</strong> in Nederland<br />
Totaal Proc<strong>en</strong>t<br />
Rechtmatig 108.261 46,1<br />
waaronder<br />
rechtmatig (verblijfsvergunning/g<strong>en</strong>aturaliseerd) 73.728 31,4<br />
rechtmatig (in procedure) 34.533 14,7<br />
Onrechtmatig 126.473 53,9<br />
onbek<strong>en</strong>d/<strong>over</strong>led<strong>en</strong> 690<br />
Totaal______________________________________235.424_____100,0<br />
Bron: De Boom e.a. (2006, 34)<br />
dan twaalf jaar uit het bestand verwijderd. 9 Na deze selectie rester<strong>en</strong> ruim<br />
235.000 asielmigrant<strong>en</strong> van twaalf jaar <strong>en</strong> ouder in het onderzoeksbestand. Krap<br />
de helft verblijft per begin 2005 legaal in Nederland (met verblijfsvergunning of<br />
Nederlandse nationaliteit dan wel nog in procedure). Ruim de helft (126.500 person<strong>en</strong>;<br />
zie tabel 1) heeft per 2005 ge<strong>en</strong> geldige verblijfsvergunning (meer) <strong>en</strong> is<br />
ook niet meer in procedure. Indi<strong>en</strong> ze nog in Nederland zijn, verblijv<strong>en</strong> ze hier<br />
onrechtmatig.<br />
Vervolg<strong>en</strong>s zijn de gegev<strong>en</strong>sbestand<strong>en</strong> <strong>over</strong> verdacht<strong>en</strong> <strong>en</strong> asielmigrant<strong>en</strong> aan<br />
elkaar gekoppeld. Dit impliceert dat dezelfde persoon op basis van e<strong>en</strong> uniek persoonsk<strong>en</strong>merk<br />
in beide bestand<strong>en</strong> moet word<strong>en</strong> teruggevond<strong>en</strong>. Dit kon deels via<br />
e<strong>en</strong> relatief betrouwbaar persoonsnummer (het GBA-nummer). Omdat van e<strong>en</strong><br />
aanzi<strong>en</strong>lijk aantal person<strong>en</strong> (verdacht<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of asielmigrant<strong>en</strong>) ge<strong>en</strong> GBA-nummer<br />
bek<strong>en</strong>d was, is ook op e<strong>en</strong> andere manier gekoppeld, namelijk met behulp<br />
van e<strong>en</strong> zog<strong>en</strong>oemde k<strong>en</strong>o-sleutel (e<strong>en</strong> combinatie van (del<strong>en</strong> van) id<strong>en</strong>tificer<strong>en</strong>de<br />
variabel<strong>en</strong>, zoals geboortedatum, geslacht, naam e.d.). Het resultaat is vervolg<strong>en</strong>s<br />
steekproefsgewijs handmatig gecontroleerd. Voor e<strong>en</strong> uitgebreide<br />
beschrijving van deze bewerking<strong>en</strong> <strong>en</strong> koppeling wordt verwez<strong>en</strong> naar De Boom<br />
e.a., 2006.<br />
Verd<strong>en</strong>kingsgraad (verdacht<strong>en</strong>perc<strong>en</strong>tages)<br />
Om de criminele betrokk<strong>en</strong>heid van asielmigrant<strong>en</strong> systematisch te onderzoek<strong>en</strong><br />
is per groep de verd<strong>en</strong>kingsgraad berek<strong>en</strong>d, d.w.z. het aantal geregistreerde verdacht<strong>en</strong><br />
als perc<strong>en</strong>tage van de hele populatie (van twaalf jaar <strong>en</strong> ouder). Om de<br />
verd<strong>en</strong>kingsgraad van e<strong>en</strong> deelpopulatie te kunn<strong>en</strong> berek<strong>en</strong><strong>en</strong> moet behalve het<br />
aantal verdacht<strong>en</strong> in deze deelpopulatie ook de totale omvang van deze deelpopulatie<br />
bek<strong>en</strong>d zijn. Voor rechtmatig in Nederland verblijv<strong>en</strong>de asielmigrant<strong>en</strong> (met<br />
verblijfsvergunning of nationaliteit dan wel nog in e<strong>en</strong> procedure) gaan we ervan<br />
uit dat alle asielmigrant<strong>en</strong> die in 2005 tot e<strong>en</strong> van beide categorieën behor<strong>en</strong>, nog<br />
9 We beperk<strong>en</strong> de analyse tot asielmigrant<strong>en</strong> van twaalf jaar <strong>en</strong> ouder omdat in HKS tot 2005 ge<strong>en</strong><br />
verdacht<strong>en</strong> onder de twaalf werd<strong>en</strong> geregistreerd.<br />
54
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
in Nederland verblijv<strong>en</strong>. De verd<strong>en</strong>kingsgraad kan daarom berek<strong>en</strong>d word<strong>en</strong> door<br />
het aantal verdacht<strong>en</strong> in beide groep<strong>en</strong> te del<strong>en</strong> door de totale groep<strong>en</strong><br />
asielmigrant<strong>en</strong> met verblijfsvergunning <strong>en</strong> nog in procedure. Moeilijker is dit echter<br />
voor de afgewez<strong>en</strong> asielmigrant<strong>en</strong>. Zij hebb<strong>en</strong> per 2005 ge<strong>en</strong> verblijfsvergunning<br />
of de Nederlandse nationaliteit <strong>en</strong> zijn ook niet meer in procedure, maar niemand<br />
weet hoeveel van h<strong>en</strong> zijn vertrokk<strong>en</strong> <strong>en</strong> hoeveel van h<strong>en</strong> zonder verblijfsvergunning<br />
in Nederland zijn geblev<strong>en</strong>. We hebb<strong>en</strong> daarom het aantal illegaal in<br />
Nederland verblijv<strong>en</strong>de afgewez<strong>en</strong> asielmigrant<strong>en</strong> geschat.<br />
Schatting populatie illegaal in Nederland verblijv<strong>en</strong>de afgewez<strong>en</strong> asielzoekers<br />
Om tot e<strong>en</strong> gefundeerde schatting te kom<strong>en</strong> van het aantal illegaal in Nederland<br />
verblijv<strong>en</strong>de 'afgewez<strong>en</strong>' asielmigrant<strong>en</strong>, zijn we nagegaan welk deel van de afgewez<strong>en</strong><br />
asielmigrant<strong>en</strong> in aanraking is gekom<strong>en</strong> met de vreemdeling<strong>en</strong>politie. We<br />
baser<strong>en</strong> ons daarbij op gegev<strong>en</strong>s <strong>over</strong> 'staandehouding<strong>en</strong>' van illegale vreemdeling<strong>en</strong><br />
<strong>over</strong> de periode 1997-2003, zoals geregistreerd in het VAS. Deze gegev<strong>en</strong>s<br />
zijn eerder gebruikt in het kader van twee grote studies <strong>over</strong> illegale vreemdeling<strong>en</strong><br />
in Nederland (Engbers<strong>en</strong> e.a., 2002; Leerkes e.a., 2004). Op basis van informatie<br />
<strong>over</strong> staande gehoud<strong>en</strong> illegale vreemdeling<strong>en</strong> kon met behulp van de aan<br />
de biologie ontle<strong>en</strong>de 'capture-recapture methode' (Van der Heijd<strong>en</strong>, 1994; Van<br />
der Heijd<strong>en</strong> e.a., 2003a; 2003b) e<strong>en</strong> schatting word<strong>en</strong> gemaakt van het totale aantal<br />
illegale vreemdeling<strong>en</strong>. Opgemerkt wordt dat aan deze methodiek diverse aannames<br />
t<strong>en</strong> grondslag ligg<strong>en</strong> waarvan op voorhand duidelijk is dat die word<strong>en</strong><br />
geschond<strong>en</strong>. Zo gaat de methodiek uit van e<strong>en</strong> geslot<strong>en</strong> populatie, wat wil zegg<strong>en</strong><br />
dat alle individu<strong>en</strong> uit de populatie gedur<strong>en</strong>de de hele observatieperiode 'aanhoudbaar'<br />
moet<strong>en</strong> zijn geweest. De tweede assumptie is dat de Poisson-parameter<br />
onafhankelijk is van het aantal aanhouding<strong>en</strong>. Dit betek<strong>en</strong>t dat e<strong>en</strong> aanhouding<br />
(of het ontbrek<strong>en</strong> daarvan) niet van invloed mag zijn op de 'zichtbaarheid' van die<br />
persoon, bijvoorbeeld omdat deze zich voorzichtiger gaat gedrag<strong>en</strong>. Sch<strong>en</strong>ding<strong>en</strong><br />
van beide assumpties zijn niet (helemaal) te voorkom<strong>en</strong>. Dit kan zowel e<strong>en</strong> te<br />
hoge als e<strong>en</strong> te lage populatieschatting tot gevolg hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> dus zowel tot e<strong>en</strong> te<br />
lage of te hoge inschatting van de verd<strong>en</strong>kingsgraad onder onrechtmatige asielzoekers<br />
leid<strong>en</strong>. Naast e<strong>en</strong> puntschatting pres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> we hierna ook de verd<strong>en</strong>kingsgraad<br />
voor e<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijk grotere of kleinere populatie onrechtmatig in<br />
Nederland verblijv<strong>en</strong>de asielzoekers (voor e<strong>en</strong> uitvoerige uitleg <strong>over</strong> deze methode<br />
<strong>en</strong> bijbehor<strong>en</strong>de aannames: Engbers<strong>en</strong> e.a., 2002; Leerkes e.a., 2004). In<br />
2002 werd<strong>en</strong> 17.877 illegale vreemdeling<strong>en</strong> staande gehoud<strong>en</strong>. Op basis van dit<br />
gegev<strong>en</strong> schatt<strong>en</strong> Leerkes e.a. (2004, 38-39) dat er in 2002 bijna 212.000 illegale<br />
vreemdeling<strong>en</strong> in Nederland verblijv<strong>en</strong>. Van alle illegal<strong>en</strong> wordt er in 2002 dus<br />
gemiddeld e<strong>en</strong> op de twaalf staande gehoud<strong>en</strong>. Onze verdere analyses vertrekk<strong>en</strong><br />
vanuit deze schatting van het aantal illegale vreemdeling<strong>en</strong> in Nederland in 2002.<br />
Door de uitkomst<strong>en</strong> van deze schatting te relater<strong>en</strong> aan de gegev<strong>en</strong>s <strong>over</strong> staande<br />
gehoud<strong>en</strong> afgewez<strong>en</strong> asielmigrant<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> indicatie van de totale populatie<br />
afgewez<strong>en</strong> asielmigrant<strong>en</strong> die illegaal in Nederland verblijft. Op basis van<br />
e<strong>en</strong> uniek persoonsnummer kon e<strong>en</strong> koppeling gemaakt word<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de VASgegev<strong>en</strong>s<br />
<strong>over</strong> staande gehoud<strong>en</strong> illegal<strong>en</strong> <strong>en</strong>erzijds <strong>en</strong> het bestand met afgewe-<br />
55
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
z<strong>en</strong>, onrechtmatige asielmigrant<strong>en</strong> anderzijds. Uit deze koppeling blijkt dat 2.012<br />
van de 17.877 (11 proc<strong>en</strong>t) staande gehoud<strong>en</strong> illegal<strong>en</strong> uit 2002 e<strong>en</strong> asielachtergrond<br />
hebb<strong>en</strong>. Uitgaande van dezelfde (bij)schattingsfactor als voor de totale<br />
populatie zou dit betek<strong>en</strong><strong>en</strong> dat er 24.000 illegale afgewez<strong>en</strong> asielmigrant<strong>en</strong> in<br />
Nederland verblijv<strong>en</strong> [(212.000/17.877)*2.012=24.000]. Met e<strong>en</strong> betrouwbaarheidsinterval<br />
van 95 proc<strong>en</strong>t betek<strong>en</strong>t dit, dat de populatie afgewez<strong>en</strong> asielmigrant<strong>en</strong><br />
dat nog illegaal in Nederland verblijft, tuss<strong>en</strong> de 17.500<br />
[(156.000/17.877)*2.012=17.500] <strong>en</strong> 30.000 [(268.000/17.877)*2.012=30.000]<br />
ligt. 10 Uitgaande van e<strong>en</strong> totaal aantal van 126.500 onrechtmatige asielmigrant<strong>en</strong><br />
per 2004 betek<strong>en</strong>t dit dat naar schatting 19 proc<strong>en</strong>t (24.000/126.500) van de<br />
afgewez<strong>en</strong> asielmigrant<strong>en</strong> nog onrechtmatig in Nederland verblijft <strong>en</strong> omgekeerd<br />
dat 81 proc<strong>en</strong>t Nederland heeft verlat<strong>en</strong>. Met e<strong>en</strong> betrouwbaarheidsinterval van<br />
95 proc<strong>en</strong>t zou tuss<strong>en</strong> de 14 <strong>en</strong> 24 proc<strong>en</strong>t van de afgewez<strong>en</strong> asielmigrant<strong>en</strong> nog<br />
onrechtmatig in Nederland verblijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de 86 <strong>en</strong> 76 proc<strong>en</strong>t zijn vertrokk<strong>en</strong>.<br />
Bevinding<strong>en</strong>: asielmigrant<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong><br />
In tabel 2 wordt de verd<strong>en</strong>kingsgraad gepres<strong>en</strong>teerd van asielmigrant<strong>en</strong> van<br />
twaalf jaar <strong>en</strong> ouder in 2004, uitgesplitst naar juridische status. Van de bijna<br />
74.000 person<strong>en</strong> die in de periode 1995-2004 in Nederland asiel aanvroeg<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
inmiddels e<strong>en</strong> verblijfsvergunning dan wel de Nederlandse nationaliteit hebb<strong>en</strong>,<br />
werd<strong>en</strong> 2.516 person<strong>en</strong> in 2004 als verdachte geregistreerd door de Nederlandse<br />
politie. Dit is e<strong>en</strong> verd<strong>en</strong>kingsgraad van 3,4 proc<strong>en</strong>t. Bij asielmigrant<strong>en</strong> nog in<br />
procedure ligt de verd<strong>en</strong>kingsgraad <strong>en</strong>igszins hoger. Van de bijna 35.000 asielmigrant<strong>en</strong><br />
die nog in procedure zijn, werd<strong>en</strong> er 1.854 in 2004 verdacht van e<strong>en</strong><br />
delict (5,4 proc<strong>en</strong>t). Bij de afgewez<strong>en</strong> asielmigrant<strong>en</strong> die ge<strong>en</strong> verblijfsvergunning<br />
hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> ook niet meer in procedure zijn, ligt de verd<strong>en</strong>kingsgraad aanzi<strong>en</strong>lijk<br />
hoger (rond de 10 proc<strong>en</strong>t). Uitgangspunt hierbij is dat 81 proc<strong>en</strong>t van alle afgewez<strong>en</strong><br />
asielmigrant<strong>en</strong> in 2004 is vertrokk<strong>en</strong> <strong>en</strong> er nog 24.000 in Nederland verblijv<strong>en</strong><br />
(zie vorige paragraaf). Wanneer we e<strong>en</strong> betrouwbaarheidsinterval van<br />
95 proc<strong>en</strong>t hanter<strong>en</strong>, ligt het perc<strong>en</strong>tage verdacht<strong>en</strong> onder de afgewez<strong>en</strong> asielmigrant<strong>en</strong><br />
tuss<strong>en</strong> de 8 <strong>en</strong> 13,5 proc<strong>en</strong>t.<br />
D<strong>en</strong>kbaar is dat het verschil in verd<strong>en</strong>kingsgraad tuss<strong>en</strong> de drie groep<strong>en</strong> asielmigrant<strong>en</strong><br />
wordt veroorzaakt doordat de groep<strong>en</strong> wat betreft persoonsk<strong>en</strong>merk<strong>en</strong><br />
anders zijn sam<strong>en</strong>gesteld. Om dit te toets<strong>en</strong> do<strong>en</strong> we e<strong>en</strong> logistische regressieanalyse,<br />
waarbij het al dan niet als verdacht geregistreerd staan wordt voorspeld aan<br />
de hand van de juridische status, geslacht, leeftijd, burgerlijke staat <strong>en</strong> herkomstgroep.<br />
In tabel 3 zijn de resultat<strong>en</strong> van drie regressiemodell<strong>en</strong> gepres<strong>en</strong>teerd. In<br />
het eerste model is alle<strong>en</strong> de verblijfsstatus opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. In model 2 zijn geslacht,<br />
leeftijd <strong>en</strong> burgerlijke staat toegevoegd. Dit levert e<strong>en</strong> beeld op van het effect van<br />
10 Dit interval geeft de gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> aan waarbinn<strong>en</strong> de ware populatieomvang met e<strong>en</strong> waarschijnlijkheid<br />
van 95 proc<strong>en</strong>t ligt.<br />
56
Tijdschrift voor Criminologie<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Tabel 2: Verdachte asielmigrant<strong>en</strong> in 2004 naar juridische status<br />
Met verblijfsvergunning/Nederlandse nationaliteit<br />
Nog in procedure<br />
Ge<strong>en</strong> verblijfsvergunning/niet in procedure<br />
populatie <strong>en</strong> verd<strong>en</strong>kingsgraad bij schatting dat 1 9% van<br />
de afgewez<strong>en</strong> asielmigrant<strong>en</strong> nog in Nederland verblijft<br />
populatie <strong>en</strong> verd<strong>en</strong>kingsgraad (bov<strong>en</strong>gr<strong>en</strong>s populatie bij 95% BI)<br />
populatie <strong>en</strong> verd<strong>en</strong>kingsgraod (ondergr<strong>en</strong>s populatie bij 95% BI)<br />
Bron: De Boom e.a. (2006: 35, 44)<br />
Populatie Verdacht<strong>en</strong><br />
N N %<br />
73.728<br />
34.533<br />
24.000<br />
30.000<br />
1 7.500<br />
2.516<br />
1.854<br />
2.374<br />
2 .3 74<br />
2.374<br />
de verblijfsstatus <strong>en</strong> de verd<strong>en</strong>kingsgraad wanneer de drie groep<strong>en</strong> (asielmigrant<strong>en</strong><br />
met e<strong>en</strong> verblijfsvergunning, asielzoekers in procedure <strong>en</strong> afgewez<strong>en</strong> asielzoekers)<br />
wat betreft geslacht, leeftijd <strong>en</strong> burgerlijke staat dezelfde opbouw zoud<strong>en</strong><br />
hebb<strong>en</strong>. In model 3 is t<strong>en</strong> slotte de herkomst toegevoegd, waarbij onderscheid is<br />
gemaakt tuss<strong>en</strong> vier herkomstgebied<strong>en</strong>: Azië (inclusief Turkije), Oost-Europa,<br />
Noord-Afrika <strong>en</strong> <strong>over</strong>ig Afrika. De kans om te zijn geregistreerd als verdachte van<br />
e<strong>en</strong> delict wordt in tabel 3 onder andere weergegev<strong>en</strong> als relatieve kansverhouding<br />
(Exp (B)). Die geeft de kans van het al dan niet verdacht zijn weer t<strong>en</strong><br />
opzichte van e<strong>en</strong> refer<strong>en</strong>tiecategorie. De refer<strong>en</strong>tiecategorie heeft altijd de<br />
waarde 1. Als de relatieve kansverhouding groter is dan l, dan is de kans om verdacht<br />
te zijn van e<strong>en</strong> delict bij de betreff<strong>en</strong>de categorie groter dan bij de refer<strong>en</strong>tiecategorie;<br />
bij e<strong>en</strong> relatieve kansverhouding kleiner dan l is de kans kleiner dan<br />
bij de refer<strong>en</strong>tiecategorie, gegev<strong>en</strong> de andere k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> die in het model zijn<br />
opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
We zi<strong>en</strong> dat de verschill<strong>en</strong> in verd<strong>en</strong>kingsgraad tuss<strong>en</strong> de diverse categorieën<br />
asielmigrant<strong>en</strong> ook blijv<strong>en</strong> bestaan indi<strong>en</strong> in de analyse rek<strong>en</strong>ing wordt gehoud<strong>en</strong><br />
met verschill<strong>en</strong> in de persoonsk<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> (tabel 3). Asielzoekers in procedure<br />
word<strong>en</strong> anderhalf keer vaker verdacht <strong>en</strong> afgewez<strong>en</strong> asielzoekers ruim drie keer<br />
vaker verdacht dan asielmigrant<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> verblijfsvergunning (model 1). Na<br />
correctie voor leeftijd, geslacht <strong>en</strong> burgerlijke staat (model 2) <strong>en</strong> herkomstgebied<br />
(model 3) wordt het verschil tuss<strong>en</strong> de groep<strong>en</strong> weliswaar iets kleiner, maar blijft<br />
toch e<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijk (<strong>en</strong> significant) verschil bestaan. Hiermee is de eerste hypothese<br />
(e<strong>en</strong> sterkere juridische status hangt sam<strong>en</strong> met minder criminele betrokk<strong>en</strong>heid)<br />
bevestigd. Afgewez<strong>en</strong> asielmigrant<strong>en</strong> die illegaal in het land verblijv<strong>en</strong>,<br />
word<strong>en</strong> beduid<strong>en</strong>d vaker verdacht van e<strong>en</strong> delict dan asielmigrant<strong>en</strong> nog in procedure,<br />
die op hun beurt weer vaker verdacht word<strong>en</strong> dan erk<strong>en</strong>de asielmigrant<strong>en</strong><br />
die legaal in Nederland verblijv<strong>en</strong>. Dit verband tuss<strong>en</strong> juridische status <strong>en</strong> criminele<br />
betrokk<strong>en</strong>heid is goed te begrijp<strong>en</strong> vanuit de marginaliseringthese. Aangezi<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> betere juridische status toegang geeft tot betere lev<strong>en</strong>skans<strong>en</strong> <strong>en</strong> meer<br />
materiële welvaart, zijn migrant<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> betere juridische status minder aangewez<strong>en</strong><br />
op <strong>criminaliteit</strong> als bestaansstrategie. Erk<strong>en</strong>de asielmigrant<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> volledige<br />
toegang tot de formele arbeidsmarkt <strong>en</strong> arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van de verzor-<br />
57<br />
3,4<br />
5,4<br />
9,9<br />
7,9<br />
'3,5<br />
2010-05-01
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
gingsstaat. Ze zijn minder aangewez<strong>en</strong> op criminele inkomst<strong>en</strong> dan asielmigrant<strong>en</strong><br />
die nog in procedure zijn <strong>en</strong> minimale publieke ondersteuning g<strong>en</strong>iet<strong>en</strong>. Zij<br />
zijn echter nog altijd beter af dan afgewez<strong>en</strong> asielmigrant<strong>en</strong> die illegaal in het land<br />
verblijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> ge<strong>en</strong> toegang hebb<strong>en</strong> tot de arbeidsmarkt of tot ondersteuning door<br />
de Nederlandse <strong>over</strong>heid. Voor deze illegale migrant<strong>en</strong> zijn criminele activiteit<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> aanvull<strong>en</strong>de inkomst<strong>en</strong>bron (vgl. Engbers<strong>en</strong> & Van der Leun, 2001; Van der<br />
Leun, 2003; Leerkes, 2009).<br />
Tegelijkertijd moet<strong>en</strong> we het effect van e<strong>en</strong> zwakke of afwezige verblijfsstatus op<br />
<strong>criminaliteit</strong> niet te veel acc<strong>en</strong>t gev<strong>en</strong>. Het is e<strong>en</strong> relevante factor, maar het<br />
mer<strong>en</strong>deel van de nog in procedure zijnde of illegaal in Nederland verblijv<strong>en</strong>de<br />
asielmigrant<strong>en</strong> wordt niet verdacht van <strong>en</strong>ige vorm van <strong>criminaliteit</strong>. Ook is de<br />
pseud<strong>over</strong>klaarde variantie van de verblijfsstatus met ongeveer 3 proc<strong>en</strong>t (zeer)<br />
beperkt. Het effect van de verblijfsstatus op het al dan niet verdacht zijn is minder<br />
sterk dan het effect van de achtergrondk<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> geslacht <strong>en</strong> leeftijd op het<br />
al dan niet verdacht zijn; het effect van de verblijfsstatus is <strong>over</strong> het algeme<strong>en</strong><br />
sterker dan het effect van de herkomstgroep. 11<br />
Aard van de door asielmigrant<strong>en</strong> gepleegde delict<strong>en</strong><br />
Onze tweede onderzoeksvraag betreft het soort delict<strong>en</strong> waarvan asielmigrant<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> verdacht. Onze assumptie is dat asielmigrant<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> zwakkere juridische<br />
status vaker zijn betrokk<strong>en</strong> bij relatief kleine vermog<strong>en</strong>sdelict<strong>en</strong>. Onze analyses<br />
in deze paragraaf gaan wederom <strong>over</strong> person<strong>en</strong> die tuss<strong>en</strong> 1995-2004 in<br />
Nederland asiel hebb<strong>en</strong> aangevraagd <strong>en</strong> die in 2004 als verdachte van e<strong>en</strong> of meer<br />
delict<strong>en</strong> geregistreerd zijn. De ruim 6.700 verdachte asielmigrant<strong>en</strong> uit 2004 word<strong>en</strong><br />
verdacht van betrokk<strong>en</strong>heid bij bijna 12.000 delict<strong>en</strong>. Dit is 1,7 delict<strong>en</strong> per<br />
persoon. Het aantal delict<strong>en</strong> per persoon verschilt nauwelijks tuss<strong>en</strong> de drie subcategorieën<br />
asielmigrant<strong>en</strong>. Voor de goede orde: het gaat hier om delict<strong>en</strong> uit<br />
2004. Veel asielmigrant<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> echter ook in eerdere jar<strong>en</strong> als verdachte van<br />
e<strong>en</strong> delict gehoord. Voor z<strong>over</strong> wij kond<strong>en</strong> nagaan, word<strong>en</strong> de 6.744 asielmigrant<strong>en</strong><br />
die in 2004 e<strong>en</strong> 'anteced<strong>en</strong>t hebb<strong>en</strong>' (door de politie zijn gehoord als verdachte<br />
van e<strong>en</strong> delict), in de hele periode van 1996 tot 2004 verdacht van ruim<br />
20.000 delict<strong>en</strong> (gemiddeld 3,0 delict<strong>en</strong> per persoon in neg<strong>en</strong> jaar tijd; De Boom<br />
e.a., 2006, 52).<br />
11 Dat neemt niet weg dat zich ook naar herkomstgebied aanzi<strong>en</strong>lijke verschill<strong>en</strong> voordo<strong>en</strong> in aandel<strong>en</strong><br />
verdacht<strong>en</strong>. Zo zi<strong>en</strong> we dat vooral asielmigrant<strong>en</strong> uit (Noord-)Afrika <strong>en</strong> uit land<strong>en</strong> van het<br />
voormalig Oostblok relatief vaak word<strong>en</strong> verdacht van <strong>criminaliteit</strong>.<br />
58
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Tabel 3: Logistische regressie, effect<strong>en</strong> van verblijfsstatus <strong>en</strong><br />
achtergrondk<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> op het al dan niet verdacht word<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
delict (n=235.424)<br />
Model l Model 2 Model 3<br />
_________________B_____Exp (B) B______Exp (B) B_____Exp (B)<br />
Constante -3,34 -4,45 -4,63<br />
Verblijfstitel<br />
Rechtmatig<br />
(met verblijfsvergunning) 3<br />
In procedure 0,47* 1,60 0,38* 1,46 0,32* 1,38<br />
Onrechtmatig/illegaal 1,13* 3,10 0,99* 2,70 0,92* 2,51<br />
Geslacht<br />
Vrouw a<br />
Man 1,26* 3,51 1,28* 3,59<br />
Leeftijd<br />
12 t/m 17 jaar 3<br />
18 t/m 24 jaar 0,47* 1,59 0,44* 1,56<br />
25 t/m 44 jaar -0,05 0,95 -0,07 0,94<br />
45 <strong>en</strong> ouder -0,75* 0,47 -0,77* 0,46<br />
Burgerlijke staat<br />
Gehuwd/sam<strong>en</strong>won<strong>en</strong>d 3<br />
Alle<strong>en</strong>staand/onbek<strong>en</strong>d 0,22* 1,25 0,19* 1,21<br />
Herkomst<br />
Azië (incl. Turkije) 3<br />
Oost Europa<br />
Noord Afrika<br />
Overig Afrika<br />
Model x 2<br />
X 2 verandering<br />
A Vrijheidsgrad<strong>en</strong><br />
Nagelkerke's R 2<br />
* = p
Tijdschrift voor Criminologie<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Tabel 4: Perc<strong>en</strong>tage verdacht<strong>en</strong> <strong>en</strong> delict<strong>en</strong> naar verblijfstitel <strong>en</strong> aard van het<br />
delict (2004)<br />
Aantal verdacht<strong>en</strong> in 2004<br />
Aantal delict<strong>en</strong> in 2004<br />
Delict<strong>en</strong>/verdacht<strong>en</strong> 2004<br />
Aard delict ( % van totaal aantal<br />
delict<strong>en</strong>):<br />
Gewelddadige seksuele delict<strong>en</strong><br />
Overige seksuele delict<strong>en</strong><br />
Gewelddadige delict<strong>en</strong> <strong>over</strong>ig<br />
Vermog<strong>en</strong>sdelict<strong>en</strong> met geweld<br />
Vermog<strong>en</strong>sdelict<strong>en</strong> <strong>over</strong>ig<br />
Vernieling <strong>en</strong> op<strong>en</strong>bare orde<br />
Verkeersmisdrijv<strong>en</strong><br />
Drugsdelict<strong>en</strong><br />
Overige delict<strong>en</strong><br />
Bron: De Boom e.a. (2006, 56)<br />
Totaal Waarvan:<br />
6.744<br />
l l. 733<br />
l, 7<br />
l, 3<br />
0,5<br />
20,2<br />
2,7<br />
47,7<br />
1 3,4<br />
6,5<br />
3,7<br />
4,0<br />
Met verblijfs- Nog in Ge<strong>en</strong> verblijfsvergunning/<br />
procedure vergunning/<br />
Nederlandse nati- niet inprocedure<br />
onaliteit<br />
2.5 1 6<br />
4.327<br />
l. 7<br />
l, 6<br />
0,5<br />
24,3<br />
3,3<br />
37,4<br />
1 4,5<br />
l l,6<br />
2,6<br />
4,3<br />
l. 854<br />
3.337<br />
l, 8<br />
l. 4<br />
0,8<br />
1 9,7<br />
2,2<br />
49,4<br />
1 2,5<br />
4, l<br />
6,2<br />
3,7<br />
2.374<br />
4.069<br />
De belangrijkste uitkomst is dat bijna de helft (47,7 proc<strong>en</strong>t) van de delict<strong>en</strong><br />
waarvan asielmigrant<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verdacht '<strong>over</strong>ige vermog<strong>en</strong>sdelict<strong>en</strong>' (zonder<br />
geweld) betreft (tabel 4). Bij de afgewez<strong>en</strong> asielmigrant<strong>en</strong> valt zelfs 57 proc<strong>en</strong>t<br />
van alle delict<strong>en</strong> in deze categorie <strong>over</strong>ige vermog<strong>en</strong>sdelict<strong>en</strong>. Nadere analyse<br />
leert dat het vooral gaat om 'e<strong>en</strong>voudige diefstal', zoals winkeldiefstal: 16 proc<strong>en</strong>t<br />
van alle in 2004 door asielmigrant<strong>en</strong> gepleegde delict<strong>en</strong> valt in deze categorie, e<strong>en</strong><br />
perc<strong>en</strong>tage dat bij asielzoekers in procedure oploopt tot 17 proc<strong>en</strong>t <strong>en</strong> bij<br />
afgewez<strong>en</strong> asielmigrant<strong>en</strong> tot bijna 19 proc<strong>en</strong>t. Daarnaast zijn asielmigrant<strong>en</strong> ook<br />
betrokk<strong>en</strong> bij 'gekwalificeerde diefstal' (zoals inbraak): bijna 9 proc<strong>en</strong>t van alle<br />
delict<strong>en</strong> uit 2004 valt in deze categorie. Bij asielzoekers die nog in procedure zijn,<br />
ligt dit perc<strong>en</strong>tage zelfs nog wat hoger: ruim 10 proc<strong>en</strong>t van alle delict<strong>en</strong> van<br />
asielzoekers in procedure valt in de categorie 'gekwalificeerde diefstal'. T<strong>en</strong> slotte<br />
word<strong>en</strong> asielmigrant<strong>en</strong> relatief vaak verdacht van valsheid in geschrifte, waaronder<br />
het gebruik van valse reisdocum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> (strafbaar volg<strong>en</strong>s artikel 231 Wetboek<br />
van Strafrecht): bij de illegaal in Nederland verblijv<strong>en</strong>de afgewez<strong>en</strong> asielmigrant<strong>en</strong><br />
valt 13 proc<strong>en</strong>t van alle delict<strong>en</strong> uit 2004 in deze categorie.<br />
De uitkomst<strong>en</strong> bevestig<strong>en</strong> onze assumptie dat er e<strong>en</strong> verband is tuss<strong>en</strong> de juridische<br />
status van verdachte asielmigrant<strong>en</strong> <strong>en</strong> het soort delict<strong>en</strong> waarvan ze word<strong>en</strong><br />
verdacht (hypothese 2). Asielmigrant<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> zwakke juridische status zijn<br />
60<br />
l, 7<br />
0,9<br />
0,3<br />
1 6,2<br />
2,4<br />
57, l<br />
12,9<br />
3,1<br />
2,9<br />
4,1<br />
2010-05-01
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
vaker betrokk<strong>en</strong> bij relatief kleine vermog<strong>en</strong>sdelict<strong>en</strong>, zoals e<strong>en</strong>voudige diefstal,<br />
winkeldiefstal, inbraak <strong>en</strong> gebruik van valse docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Vorm<strong>en</strong> van zware,<br />
georganiseerde <strong>criminaliteit</strong> <strong>en</strong> vrouw<strong>en</strong>handel kom<strong>en</strong> niet of nauwelijks voor bij<br />
de verdachte asielmigrant<strong>en</strong> uit 2004. De vastgestelde delict<strong>en</strong> lijk<strong>en</strong> sterk op het<br />
soort delict<strong>en</strong> dat eerder is beschrev<strong>en</strong> in onderzoek onder illegale vreemdeling<strong>en</strong>.<br />
Het zijn delict<strong>en</strong> die nauw verbond<strong>en</strong> zijn met de precaire maatschappelijke<br />
positie van asielmigrant<strong>en</strong>, vooral van de afgewez<strong>en</strong> asielmigrant<strong>en</strong> zonder verblijfsrecht.<br />
In geval van valse docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> betreft het meestal strategieën om<br />
Nederland binn<strong>en</strong> te kom<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of toegang te krijg<strong>en</strong> tot de formele arbeidsmarkt.<br />
In geval van (kleine) vermog<strong>en</strong>sdelict<strong>en</strong> gaat het om e<strong>en</strong> strategie om aan inkomst<strong>en</strong><br />
te kom<strong>en</strong> om in Nederland te kunn<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong>. Dit type delict<strong>en</strong> staat ook wel<br />
bek<strong>en</strong>d als '<strong>over</strong>levings<strong>criminaliteit</strong>' of 'verblijfs<strong>criminaliteit</strong>' (De Haan, 1993;<br />
Engbers<strong>en</strong> & Van der Leun, 1998; Engbers<strong>en</strong> e.a., 2002; Van der Leun, 2003;<br />
Leerkes, 2009). Leerkes (2009) merkt daarbij op dat op individueel niveau e<strong>en</strong><br />
positieverslechtering gedur<strong>en</strong>de het verblijf de kans op betrokk<strong>en</strong>heid bij <strong>criminaliteit</strong><br />
vergroot.<br />
Toch gaat het niet alle<strong>en</strong> om relatief kleine vermog<strong>en</strong>sdelict<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> op de vijf<br />
delict<strong>en</strong> van asielmigrant<strong>en</strong> betreft '<strong>over</strong>ig geweldsdelict<strong>en</strong>' (niet seksueel).<br />
Opmerkelijk is dat dit soort geweldsdelict<strong>en</strong> bij erk<strong>en</strong>de asielmigrant<strong>en</strong> vaker<br />
voorkomt dan bij de <strong>over</strong>ige subcategorieën. Nadere analyse leert dat het vooral<br />
vaak gaat om gevall<strong>en</strong> van mishandeling <strong>en</strong> bedreiging. Wij hebb<strong>en</strong> vooralsnog<br />
ge<strong>en</strong> verklaring waarom mishandeling <strong>en</strong> andere geweldsdelict<strong>en</strong> vooral vaak<br />
voorkom<strong>en</strong> bij erk<strong>en</strong>de asielmigrant<strong>en</strong>, die e<strong>en</strong> sterke juridische status <strong>en</strong> volledige<br />
sociale recht<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>. Ook asielzoekers in procedure word<strong>en</strong> relatief vaak<br />
verdacht van geweldsdelict<strong>en</strong> zoals bedreiging <strong>en</strong> mishandeling. Eerder onderzoek<br />
van De Haan <strong>en</strong> Althoff (2002) suggereert dat dit voortvloeit uit de situatie<br />
in Nederlandse asielzoekersc<strong>en</strong>tra waarin het lev<strong>en</strong> van de bewoners strak gereguleerd<br />
is door allerhande regels <strong>en</strong> sancties. In combinatie met de onzekerheid<br />
waarin veel asielzoekers verker<strong>en</strong>, de verveling van het lange wacht<strong>en</strong>, de pot<strong>en</strong>tiële<br />
conflict<strong>en</strong> die voortvloei<strong>en</strong> uit het gegev<strong>en</strong> dat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> uit heel verschill<strong>en</strong>de<br />
context<strong>en</strong> <strong>en</strong> cultur<strong>en</strong> dicht op elkaar lev<strong>en</strong> <strong>en</strong> elkaar nauwelijks kunn<strong>en</strong> ontlop<strong>en</strong>,<br />
kan dit makkelijk leid<strong>en</strong> tot frustratie <strong>en</strong> onderling geweld. Volg<strong>en</strong>s De Haan<br />
<strong>en</strong> Althoff (2002) vindt het mer<strong>en</strong>deel van de geweldsdelict<strong>en</strong> waarvan asielzoekers<br />
verdacht word<strong>en</strong>, binn<strong>en</strong> de mur<strong>en</strong> van het asielzoekersc<strong>en</strong>trum plaats. Het<br />
zijn de omstandighed<strong>en</strong> van het asielzoekersc<strong>en</strong>trum, zo luidt hun boodschap, die<br />
dit soort frustratie <strong>en</strong> geweldsuiting<strong>en</strong> oproep<strong>en</strong>.<br />
Bij afgewez<strong>en</strong> asielmigrant<strong>en</strong> zonder verblijfsrecht kom<strong>en</strong> dit soort geweldsdelict<strong>en</strong><br />
verhoudingsgewijs minder vaak voor. Ook dit heeft e<strong>en</strong> rationale. Illegale<br />
migrant<strong>en</strong> prober<strong>en</strong> vooral niet op te vall<strong>en</strong> bij de politie. Door geweldsdelict<strong>en</strong>,<br />
vernieling of verstoring<strong>en</strong> van de op<strong>en</strong>bare orde zoud<strong>en</strong> ze met de politie in aanraking<br />
kunn<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>, met voor h<strong>en</strong> vergaande gevolg<strong>en</strong> (uitzettingsdet<strong>en</strong>tie of<br />
feitelijke uitzetting uit het land; Van der Leun, 2003).<br />
61
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Conclusie <strong>en</strong> discussie<br />
Niet alle<strong>en</strong> in Nederland, maar ook in omring<strong>en</strong>de land<strong>en</strong> wordt vaak e<strong>en</strong> koppeling<br />
gemaakt tuss<strong>en</strong> asiel<strong>migratie</strong> <strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong>. Ons onderzoek biedt e<strong>en</strong><br />
gefundeerde analyse van de criminele betrokk<strong>en</strong>heid van migrant<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> asielachtergrond,<br />
gebruikmak<strong>en</strong>d van administratieve gegev<strong>en</strong>s <strong>over</strong> zowel asielzoekers<br />
als geregistreerde verdacht<strong>en</strong>. We vond<strong>en</strong> dat de verd<strong>en</strong>kingsgraad bij asielmigrant<strong>en</strong><br />
varieert tuss<strong>en</strong> 3,4 proc<strong>en</strong>t (bij erk<strong>en</strong>de asielmigrant<strong>en</strong>) tot rond<br />
10 proc<strong>en</strong>t (bij afgewez<strong>en</strong> asielzoekers die illegaal in Nederland verblijv<strong>en</strong>). We<br />
kunn<strong>en</strong> dan ook niet anders concluder<strong>en</strong> dan dat het <strong>criminaliteit</strong>sniveau bij<br />
asielmigrant<strong>en</strong> hoger ligt dan bij zowel autochtone Nederlanders als reguliere<br />
migrant<strong>en</strong>groep<strong>en</strong>. Ander onderzoek laat zi<strong>en</strong> dat het gemiddeld aantal verdacht<strong>en</strong><br />
bij andere bevolkingscategorieën in 2004 varieerde tuss<strong>en</strong> 1,5 proc<strong>en</strong>t<br />
(autochton<strong>en</strong>) <strong>en</strong> 6 proc<strong>en</strong>t (Marokkan<strong>en</strong>) of 7,5 proc<strong>en</strong>t (Antillian<strong>en</strong>) (De Boom<br />
e.a., 2006, 75-76; J<strong>en</strong>niss<strong>en</strong> e.a., 2007, 232). Overig<strong>en</strong>s zijn deze laatste gegev<strong>en</strong>s<br />
niet helemaal vergelijkbaar met onze gegev<strong>en</strong>s <strong>over</strong> verdacht<strong>en</strong>perc<strong>en</strong>tages onder<br />
asielmigrant<strong>en</strong> omdat het bij deze laatst<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> zeer specifieke categorie gaat,<br />
namelijk jonge mann<strong>en</strong>, die te mak<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> sterke mate van deprivatie<br />
<strong>en</strong> mede daarom in <strong>criminaliteit</strong> verwikkeld rak<strong>en</strong>.<br />
In onze perceptie is er hooguit e<strong>en</strong> indirect verband tuss<strong>en</strong> asiel<strong>migratie</strong> <strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong>.<br />
Asielmigrant<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> zwakke juridische status (asielzoekers in procedure,<br />
afgewez<strong>en</strong> asielzoekers die illegaal in Nederland verblijv<strong>en</strong>) hebb<strong>en</strong> minder<br />
toegang tot sociale recht<strong>en</strong> <strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, <strong>en</strong> zijn daarom sterker aangewez<strong>en</strong><br />
op onwettige of criminele bronn<strong>en</strong> van inkomst<strong>en</strong> dan asielmigrant<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
sterke juridische status (erk<strong>en</strong>de asielmigrant<strong>en</strong> met verblijfsvergunning of<br />
Nederlandse nationaliteit). We zag<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> dat asielmigrant<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
zwakke juridische status (met name illegaal verblijv<strong>en</strong>de afgewez<strong>en</strong> asielzoekers)<br />
vaker verdacht word<strong>en</strong> van relatief kleine vermog<strong>en</strong>sdelict<strong>en</strong> dan asielmigrant<strong>en</strong><br />
met e<strong>en</strong> sterkere juridische status. Ook dit bevestigt onze assumptie dat er e<strong>en</strong><br />
verband is tuss<strong>en</strong> de juridische status van asielmigrant<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong>. De<br />
beschrev<strong>en</strong> delict<strong>en</strong> zijn verbond<strong>en</strong> met de doorgaans precaire maatschappelijke<br />
positie van migrant<strong>en</strong>. Het gaat <strong>en</strong>erzijds om valse docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> als middel om<br />
toegang te krijg<strong>en</strong> tot Nederland c.q. de formele arbeidsmarkt <strong>en</strong> anderzijds om<br />
delict<strong>en</strong> zoals e<strong>en</strong>voudige diefstal, winkeldiefstal <strong>en</strong> soms ook inbraak om inkomst<strong>en</strong><br />
te verwerv<strong>en</strong> om in Nederland te kunn<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> minimaal bestaan te<br />
realiser<strong>en</strong>. Beide typ<strong>en</strong> delict<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> als '<strong>over</strong>levings<strong>criminaliteit</strong>' gezi<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
Vorm<strong>en</strong> van zware <strong>criminaliteit</strong> of vrouw<strong>en</strong>handel zijn nauwelijks aangetroff<strong>en</strong><br />
(vgl. Althoff & De Haan, 2006).<br />
De c<strong>en</strong>trale veronderstelling<strong>en</strong> dat (asiel)migrant<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> zwakke juridische<br />
status vaker betrokk<strong>en</strong> zijn bij <strong>criminaliteit</strong> (hypothese 1) <strong>en</strong> met name bij (relatief)<br />
kleine vermog<strong>en</strong>sdelict<strong>en</strong> (hypothese 2) zijn in dit onderzoek bevestigd. De<br />
juridische status is e<strong>en</strong> relevante dim<strong>en</strong>sie om patron<strong>en</strong> van <strong>criminaliteit</strong> te verklar<strong>en</strong>.<br />
Tegelijkertijd moet<strong>en</strong> we het effect van e<strong>en</strong> zwakke of ge<strong>en</strong> verblijfsstatus<br />
op <strong>criminaliteit</strong> niet te veel acc<strong>en</strong>t gev<strong>en</strong>. Het is e<strong>en</strong> relevante factor, maar het<br />
62
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
mer<strong>en</strong>deel van de asielmigrant<strong>en</strong> dat nog in procedure is of illegaal in Nederland<br />
verblijft, wordt niet verdacht van <strong>en</strong>ige vorm van <strong>criminaliteit</strong>.<br />
T<strong>en</strong> slotte hebb<strong>en</strong> we opgemerkt dat er - naast de uit e<strong>en</strong> zwakke juridische status<br />
voortkom<strong>en</strong>de sociale deprivatie - ook alternatieve verklaring<strong>en</strong> zijn voor <strong>criminaliteit</strong><br />
van asielmigrant<strong>en</strong>. Zo is mogelijk dat crimineel gedrag van asielzoekers<br />
mede voortkomt uit persoonlijke factor<strong>en</strong> (psychosociale problem<strong>en</strong>, verslaving),<br />
dat asielmigrant<strong>en</strong> juist in de asielzoekersc<strong>en</strong>tra in aanraking kom<strong>en</strong> met<br />
criminele netwerk<strong>en</strong> <strong>en</strong> daardoor meer geleg<strong>en</strong>heid krijg<strong>en</strong> om delict<strong>en</strong> te pleg<strong>en</strong>,<br />
of dat ze al voor hun komst naar Nederland crimineel actief war<strong>en</strong> <strong>en</strong> hiermee<br />
verder ging<strong>en</strong> na hun asielaanvraag (het idee van criminele e<strong>migratie</strong>). Deze alternatieve<br />
verklaring<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> we echter met de ons ter beschikking staande statistische<br />
gegev<strong>en</strong>s niet kunn<strong>en</strong> toets<strong>en</strong>.<br />
Literatuur<br />
Agnew, R. (2001). Building on the foundation of g<strong>en</strong>eral strain theory. Specifying the types<br />
of strain most likely to lead to crime and delinqu<strong>en</strong>cy. Journal of Research in Crime and<br />
Delinqu<strong>en</strong>cy, 38, 319-361.<br />
Althoff, M. & Haan, W. de (2006). Criminaliteitspatron<strong>en</strong> <strong>en</strong> criminele carrières van asielzoekers.<br />
Apeldoorn: Elsevier Overheid.<br />
Bauman, Z. (1998). Globalization. The human consequ<strong>en</strong>ces. Cambridge: Polity Press.<br />
Boom, J. de, Engbers<strong>en</strong>, G. & Leerkes, A. (2006). Asielmigrant<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong>. Apeldoorn:<br />
Elsevier Overheid.<br />
Bosniak, L. (2006). The citiz<strong>en</strong> and the ali<strong>en</strong>. Dilemmas of contemporary membership. Princeton,<br />
NJ: Princeton University Press.<br />
Bov<strong>en</strong>kerk, F. (2002). Essay <strong>over</strong> de oorzak<strong>en</strong> van allochtone misdaad. In: J. Lucass<strong>en</strong> &<br />
A. de Ruijter (red.). Nederland multicultureel <strong>en</strong> pluriform? E<strong>en</strong> aantal conceptuele studies.<br />
NWO-reeks sociale cohesie in Nederland. Amsterdam: Aksant, 200-245.<br />
Cloward, R.A. & Ohlin, L. (1960). Delinqu<strong>en</strong>cy and opportunity. New York: Free Press.<br />
Engbers<strong>en</strong>, G. & Leun, J. van der (1998). Illegality and criminality. The differ<strong>en</strong>tial opportunity<br />
structure of illegal immigrants. In: K. Koser & H. Lutz (eds.), The new migration<br />
inEurope. Social constructions and social reality. Lond<strong>en</strong>: MacMillan Press, 199-223.<br />
Engbers<strong>en</strong>, G. & Leun, J. van der (2001). The social construction of illegality and criminality.<br />
European Journal on Criminal Policy and Research, 9(1), 51-70.<br />
Engbers<strong>en</strong>, G., Leun, J. van der & Boom, J. de (2007). The fragm<strong>en</strong>tation of migration and<br />
crime in the Netherlands. In: M. Tonry & C.J. Bijleveld (eds.), Crime and Justice in the<br />
Netherlands. Chicago: Chicago University Press, 389-452.<br />
Engbers<strong>en</strong>, G., Staring, R., Leun, J. van der, Boom, J. de, Heijd<strong>en</strong>, P. van der & Cruijff, M.<br />
(2002). Illegale vreemdeling<strong>en</strong> in Nederland. Omvang, <strong>over</strong>komst, verblijf <strong>en</strong> uitzetting.<br />
Rotterdam: R.<br />
Haan, W.J.M, de (1993). Beroving van voorbijgangers. Rapport van onderzoek naar straatroof<br />
in 1991 in Amsterdam <strong>en</strong> Utrecht. D<strong>en</strong> Haag: Ministerie van Binn<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong>.<br />
Haan, W.J.M, de & Althoff, M. (2002). Vreemd <strong>en</strong> verdacht. E<strong>en</strong> verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>d onderzoek naar<br />
<strong>criminaliteit</strong> in <strong>en</strong> om asielzoekersc<strong>en</strong>tra. Groning<strong>en</strong>: Vakgroep Strafrecht <strong>en</strong> Criminologie.<br />
Hagan, J. & Peterson, R.D. (eds.) (1995). Crime and inequality. Stanford: Stanford University<br />
Press.<br />
Heijd<strong>en</strong>, P. van der (1994). Hoe te lev<strong>en</strong> met statistiek. Utrecht: ISOR.<br />
63
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Heijd<strong>en</strong>, P. van der, Cruijff, M., Engbers<strong>en</strong>, G. & Houweling<strong>en</strong>, H. van (2003a). Estimating<br />
the size of a criminal population from police records using the truncated Poisson<br />
regression model. Statistica Neerlandica, 3, 1-16.<br />
Heijd<strong>en</strong>, P. van der, Bustami, R., Cruijff, M., Engbers<strong>en</strong>, G. & Houweling<strong>en</strong>, H. van<br />
(2003b). Point and interval estimation of the population size using the truncated<br />
Poisson regression model. Statistical Modelling, 3,1-18.<br />
J<strong>en</strong>niss<strong>en</strong>, R., Oosterwaal, A. & Blom, M. (2007). Geregistreerde <strong>criminaliteit</strong> onder nietwesterse<br />
allochton<strong>en</strong> <strong>en</strong> autochton<strong>en</strong>. In: J. Dagevos & M. Gijsberts (red.), Jaarrapport<br />
integratie 2007. D<strong>en</strong> Haag: SCP, 229-248.<br />
Leerkes, A. (2009). lllegal resid<strong>en</strong>ce and public safety in the Netherlands. Amsterdam: Amsterdam<br />
University Press.<br />
Leerkes, A., San, M. van, Engbers<strong>en</strong>, G., Cruijff, M. & Heijd<strong>en</strong>, P. van der (2004). Wijk<strong>en</strong><br />
voor illegal<strong>en</strong>. Over ruimtelijke spreiding, huisvesting <strong>en</strong> leefbaarheid. D<strong>en</strong> Haag: Sdu Uitgevers.<br />
Leun, J. van der (2003). Looking for loopholes. Processes of incorporation ofillegal immigrants<br />
in the Netherlands. Amsterdam: Amsterdam University Press.<br />
Marshall, T.H. (1950). Citiz<strong>en</strong>ship and social class, and other essays. Cambridge: Cambridge<br />
University Press.<br />
Merton, R.K. (1957). Social theory and social structure. NewYork: Free Press.<br />
Morris, L. (2003). Managing contradiction. Civic stratification and migrant rights. International<br />
Migration Review, 36(1), 74-100.<br />
Sutherland, E., Cressey, D. & Luck<strong>en</strong>bill, D. (1992). Principles of Criminology. New York:<br />
G<strong>en</strong>eral Hall.<br />
Torpey, J. (2000). States and the regulation of migration in the tw<strong>en</strong>tieth-c<strong>en</strong>tury North<br />
Atlantic world. In: P. Andreas & T. Snyder (eds.), The watt around the West. State borders<br />
and immigration controls in North America and Europe. Lanham/Boulder/New York/<br />
Oxford: Rowman & Littlefield Publishers, 31-54.<br />
Turner, B. (2007). The <strong>en</strong>clave society. Towards a sociology of immobility. European Journal<br />
of Social Theory, 10(2), 287-303.<br />
Vertovec, S. (2007). Super diversity and its implications. Ethnic and Racial Studies, 30(6),<br />
1024-1054.<br />
64
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Migratie <strong>en</strong> mobiele daders<br />
Heling bij rondtrekk<strong>en</strong>de dadergroep<strong>en</strong>*<br />
Stijn Van Daele & Torn Vander Bek<strong>en</strong><br />
Sinds ongeveer e<strong>en</strong> dec<strong>en</strong>nium krijg<strong>en</strong> politie-instanties in West-Europa af te rek<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
met (Zuid)Oost-Europese daderb<strong>en</strong>des die al dan niet tijdelijk in West-Europa<br />
verblijv<strong>en</strong>, vele eig<strong>en</strong>domsdelict<strong>en</strong> pleg<strong>en</strong> <strong>en</strong> zeer mobiel zijn. De vraag is echter hoe<br />
m<strong>en</strong> deze mobiliteit moet beschouw<strong>en</strong>. Gaat het om e<strong>en</strong> tijdelijke verplaatsing of is<br />
er sprake van <strong>migratie</strong>? Dit artikel rapporteert <strong>over</strong> e<strong>en</strong> onderzoek onder rondtrekk<strong>en</strong>de<br />
daders veroordeeld voor heling. Uit deze bevraging bleek dat deze heling<br />
zowel in West-Europa als in het thuisland kan plaatsvind<strong>en</strong>. Sam<strong>en</strong> met heling lijkt<br />
ook het zwaartepunt van de sociale contact<strong>en</strong> van deze daders op e<strong>en</strong> van beide<br />
plaats<strong>en</strong> geleg<strong>en</strong>. Deze heterog<strong>en</strong>iteit geeft aan dat het weinig zin heeft om te prober<strong>en</strong><br />
dé Oost-Europese b<strong>en</strong>des te bestrijd<strong>en</strong> omdat het om verschill<strong>en</strong>de dadertypes<br />
met e<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de achtergrond gaat.<br />
Eig<strong>en</strong>domsdelict<strong>en</strong> gepleegd door (Zuid-)Oost-Europese daders krijg<strong>en</strong> ruime<br />
aandacht vanuit de politiepraktijk <strong>en</strong> beleid (De Raedt, 2006; De Ruyver, 2006, 5;<br />
Dupuis, 2004, 34; Korps Landelijke Politiedi<strong>en</strong>st<strong>en</strong>, 2008, 146). Deze aandacht<br />
manifesteert zich zowel in Nederland als in België. Toch is de invulling die beide<br />
land<strong>en</strong> aan dit crimineel f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> deels verschill<strong>en</strong>d. In Nederland ging<br />
m<strong>en</strong> er lange tijd van uit dat mobiele daders slechts kort in West-Europa verblijv<strong>en</strong>.<br />
Onder meer in de definitie die werd opgesteld bij het project Polaris, werd<br />
melding gemaakt van het gebruik van e<strong>en</strong> hit-and-runtactiek (Boersma, 2006;<br />
Van der Laan & We<strong>en</strong>ink, 2005). In dit project, uitgevoerd door de Korps Landelijke<br />
Politiedi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> (KLPD) Di<strong>en</strong>st Nationale Recherche, werd het mobiel banditisme<br />
vanuit Pol<strong>en</strong> <strong>en</strong> Litouw<strong>en</strong> onder de loep g<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Specifiek ging het om<br />
deze <strong>criminaliteit</strong> in Noord- <strong>en</strong> Oost-Nederland. Politiedi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> in België bested<strong>en</strong><br />
ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s aandacht aan deze daders, maar mak<strong>en</strong> ook melding van 'rondtrekk<strong>en</strong>de<br />
daders' die hier langere tijd blijv<strong>en</strong> of zelfs e<strong>en</strong> definitieve verblijfplaats in<br />
België hebb<strong>en</strong>. De definitie van het begrip 'rondtrekk<strong>en</strong>de daders' omvat in de<br />
eerste plaats daders die operer<strong>en</strong> vanuit het buit<strong>en</strong>land. Daarnaast maakt m<strong>en</strong><br />
ook melding van daders die e<strong>en</strong> uitvalsbasis hebb<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> van de Belgische grote<br />
sted<strong>en</strong> (FOD Justitie e.a., 2007; Kadernota Integrale Veiligheid, 2004). Dit artikel<br />
stelt zich tot doel te achterhal<strong>en</strong> om welke verschijningsvorm(<strong>en</strong>) het specifiek<br />
gaat, hoe de sociale organisatie van de betrokk<strong>en</strong> 'rondtrekk<strong>en</strong>de daders' gevormd<br />
wordt <strong>en</strong> hoe dit gerelateerd kan word<strong>en</strong> aan mobiliteit <strong>en</strong> <strong>migratie</strong>. Gaat het<br />
De auteurs zijn de Belgische Federale Politie <strong>en</strong> in het bijzonder Directeur Eddy De Raedt van de<br />
C<strong>en</strong>trale Directie van de strijd teg<strong>en</strong> de <strong>criminaliteit</strong> teg<strong>en</strong> goeder<strong>en</strong> zeer erk<strong>en</strong>telijk voor de<br />
financiering <strong>en</strong> ondersteuning van dit onderzoek.<br />
65
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
hierbij om person<strong>en</strong> die hier slechts kort verblijf houd<strong>en</strong> of e<strong>en</strong> meer definitieve<br />
<strong>migratie</strong> beog<strong>en</strong>? En vooral, waar ligt het sociale zwaartepunt van de (criminele)<br />
contact<strong>en</strong> van deze daders met hun omgeving hier <strong>en</strong> in hun thuisland?<br />
Door <strong>en</strong>kel de diefstall<strong>en</strong> <strong>en</strong> de plegers ervan te bestuder<strong>en</strong> krijgt m<strong>en</strong> slechts e<strong>en</strong><br />
gefragm<strong>en</strong>teerd beeld van het f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> <strong>en</strong> de sociale organisatie van de betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
(Balthau, 2006). Het onderzoek waar<strong>over</strong> dit artikel rapporteert, heeft<br />
getracht dit op te vang<strong>en</strong> door verder te kijk<strong>en</strong> dan de gepleegde diefstall<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
ook expliciet oog te hebb<strong>en</strong> voor de (criminele) sam<strong>en</strong>werking <strong>en</strong> achterligg<strong>en</strong>de<br />
activiteit<strong>en</strong> om de inbedding van deze groep<strong>en</strong> in West-Europa beter te begrijp<strong>en</strong>.<br />
Dit verder kijk<strong>en</strong> is vormgegev<strong>en</strong> door expliciete aandacht voor de helingnetwerk<strong>en</strong><br />
van deze groep<strong>en</strong>. Heling levert immers informatie op <strong>over</strong> de sociale organisatie<br />
van daders <strong>en</strong> hun sam<strong>en</strong>werkingsverband<strong>en</strong> met de omgeving. Heling was<br />
voor ons dan ook de bril om de studie van de structuur <strong>en</strong> sociale organisatie van<br />
deze groep<strong>en</strong> te analyser<strong>en</strong>. Heling is bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> e<strong>en</strong> belangrijk aspect in de criminele<br />
ket<strong>en</strong>, omdat het de verbinding vormt tuss<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de criminele groep<strong>en</strong><br />
(Elzinga & De Wit, 1996; Hill, 1992; Stoele, 2007, 117), <strong>en</strong> helingnetwerk<strong>en</strong><br />
funger<strong>en</strong> ook als sociale netwerk<strong>en</strong> (Mawby, 2001, 69). Heling verschaft ons<br />
informatie <strong>over</strong> wat er met de goeder<strong>en</strong> gebeurt na de diefstall<strong>en</strong>. Daardoor word<strong>en</strong><br />
de contact<strong>en</strong> van deze daders blootgelegd <strong>en</strong> vormt heling de activiteit bij uitstek<br />
om de sociale omgeving van deze daders te onderzoek<strong>en</strong> <strong>en</strong> te lokaliser<strong>en</strong>.<br />
Methodologie<br />
De beoogde informatie betrof de aard van de sam<strong>en</strong>werkingsverband<strong>en</strong> <strong>en</strong> de<br />
achterligg<strong>en</strong>de activiteit<strong>en</strong> van deze dadergroep<strong>en</strong>. Deze informatie is tijd<strong>en</strong>s<br />
politioneel onderzoek veelal minder belangrijk dan de informatie met betrekking<br />
tot eig<strong>en</strong>lijke eig<strong>en</strong>domsdelict<strong>en</strong>. Hieruit volgt dat deze gegev<strong>en</strong>s zich slechts in<br />
mindere mate in de strafdossiers van deze daders bevind<strong>en</strong>. Daarom werd voor<br />
e<strong>en</strong> alternatieve werkwijze geopteerd <strong>en</strong> werd e<strong>en</strong> aantal daderinterviews<br />
gevoerd. In de interviews die wij voerd<strong>en</strong>, werd<strong>en</strong> veroordeelde helers ondervraagd<br />
die deel uitmaakt<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> rondtrekk<strong>en</strong>de dadergroep. In sam<strong>en</strong>spraak<br />
met de Belgische Federale Politie werd e<strong>en</strong> aantal daders geselecteerd die lid uitmaakt<strong>en</strong><br />
van e<strong>en</strong> dergelijke groep <strong>en</strong> die bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> e<strong>en</strong> sleutelrol vervuld<strong>en</strong> in de<br />
achterligg<strong>en</strong>de activiteit van heling.<br />
Initieel werd<strong>en</strong> 60 pot<strong>en</strong>tiële respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> geselecteerd. Het betrof hierbij Oost-<br />
Europese daders die als helers betrokk<strong>en</strong> war<strong>en</strong> bij eig<strong>en</strong>domsdelict<strong>en</strong>. Deze<br />
betrokk<strong>en</strong>heid bleek uit e<strong>en</strong> veroordeling. Er werd gekoz<strong>en</strong> voor Serviërs <strong>en</strong> Roem<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
omdat zij in België de belangrijkste nationaliteit<strong>en</strong> bij rondtrekk<strong>en</strong>de<br />
daders uitmak<strong>en</strong> (FOD Justitie e.a., 2007, 11). Door de pot<strong>en</strong>tiële respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
tot twee nationaliteit<strong>en</strong> te beperk<strong>en</strong> kon e<strong>en</strong> grotere uniformiteit bekom<strong>en</strong> word<strong>en</strong>,<br />
bijvoorbeeld door het aantal tolk<strong>en</strong> te beperk<strong>en</strong> met wie werd sam<strong>en</strong>gewerkt.<br />
Om verschill<strong>en</strong>de red<strong>en</strong><strong>en</strong> kond<strong>en</strong> we slechts e<strong>en</strong> beperkt deel van de<br />
daders bereik<strong>en</strong>. Op basis van de p<strong>en</strong>it<strong>en</strong>tiaire fiches werd<strong>en</strong> 17 daders van de<br />
lijst geschrapt, bijvoorbeeld omdat zij zich niet in de gevang<strong>en</strong>is bevond<strong>en</strong> of niet<br />
definitief veroordeeld war<strong>en</strong>. In dit laatste geval betek<strong>en</strong>de dit dat zij na e<strong>en</strong> eer-<br />
66
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
dere veroordeling - op basis waarvan zij tot de mogelijke respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> behoord<strong>en</strong><br />
- reeds opnieuw war<strong>en</strong> gearresteerd in het kader van e<strong>en</strong> andere strafzaak.<br />
Voor neg<strong>en</strong> daders werd de toestemming van de bevoegde magistrat<strong>en</strong> niet tijdig<br />
verkreg<strong>en</strong>. Slechts voor 34 pot<strong>en</strong>tiële respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> kon de gevang<strong>en</strong>is gecontacteerd<br />
word<strong>en</strong>. In deze fase viel<strong>en</strong> nog 24 daders af. Dit kon zijn omdat zij in de<br />
tuss<strong>en</strong>periode van het vervull<strong>en</strong> van administratieve voorwaard<strong>en</strong> reeds in vrijheid<br />
war<strong>en</strong> gesteld (vijf person<strong>en</strong>), omwille van de p<strong>en</strong>it<strong>en</strong>tiaire veiligheid (twee<br />
person<strong>en</strong>), of omdat zij niet w<strong>en</strong>st<strong>en</strong> mee te werk<strong>en</strong> met het onderzoek (17 person<strong>en</strong>).<br />
De beperkte medewerking is ons inzi<strong>en</strong>s te verklar<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> combinatie<br />
van factor<strong>en</strong>. Naast de administratieve klok die tikte, ging het om e<strong>en</strong> daderpopulatie<br />
die, zo blijkt uit de politiepraktijk, niet bek<strong>en</strong>dstaat als spraakzaam. Door de<br />
taalbarrière wordt dit extra bemoeilijkt. Het was derhalve minder e<strong>en</strong>voudig deze<br />
daders te bevrag<strong>en</strong> dan het geval was bij andere, gelijkaardige onderzoek<strong>en</strong> (zie<br />
B<strong>en</strong>nett & Wright, 1984; Mawby, 2001; Verwee e.a., 2007 voor <strong>en</strong>kele voorbeeld<strong>en</strong>).<br />
De selectie van de respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> gebeurde dus niet willekeurig. Enkel daders<br />
die veroordeeld war<strong>en</strong> <strong>en</strong> die bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> wild<strong>en</strong> meewerk<strong>en</strong> met het onderzoek,<br />
kwam<strong>en</strong> in aanmerking. De resultat<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> dus niet veralgeme<strong>en</strong>d word<strong>en</strong>,<br />
maar hebb<strong>en</strong> wel het voordeel dat daders weinig motivatie hadd<strong>en</strong> om te lieg<strong>en</strong>.<br />
Zij kond<strong>en</strong> immers e<strong>en</strong>voudigweg hun medewerking weiger<strong>en</strong>.<br />
De gevang<strong>en</strong>is als onderzoekssetting heeft e<strong>en</strong> aantal voor- <strong>en</strong> nadel<strong>en</strong> (Staring &<br />
Kroese, 1991, 113). De voordel<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> vooral gezocht word<strong>en</strong> in het feit dat de<br />
respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> steeds bereikbaar zijn <strong>en</strong> tijd hebb<strong>en</strong> om de onderzoeker te woord<br />
te staan. Nadel<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> vooral te mak<strong>en</strong> met het verkrijg<strong>en</strong> van de nodige toestemming<strong>en</strong>,<br />
waarmee vaak kostbare tijd verlor<strong>en</strong> gaat, <strong>en</strong> de moeilijkheid om<br />
e<strong>en</strong> vertrouwelijk gesprek aan te knop<strong>en</strong>. We steld<strong>en</strong> meermaals vast dat daders<br />
bij de aanvang van het gesprek zeer argwan<strong>en</strong>d blek<strong>en</strong>, maar doorgaans evolueerde<br />
dit positief. Inhoudelijk zijn er weinig bezwar<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> het voer<strong>en</strong> van<br />
gesprekk<strong>en</strong> in de gevang<strong>en</strong>is, de resultat<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong> doorgaans niet noem<strong>en</strong>swaardig<br />
met interviews buit<strong>en</strong> de gevang<strong>en</strong>is (Deakin e.a., 2007, 55; Kleemans<br />
e.a., 2008, 326; Sh<strong>over</strong>, 1972, 541).<br />
De onderzoekspopulatie bestond dus uit ti<strong>en</strong> daders die in de gevang<strong>en</strong>is werd<strong>en</strong><br />
bevraagd. Het war<strong>en</strong> allemaal mann<strong>en</strong>, hun leeftijd varieerde tuss<strong>en</strong> 28 <strong>en</strong> 45<br />
jaar. De helft van h<strong>en</strong> was reeds meerdere mal<strong>en</strong> veroordeeld in België. Tijd<strong>en</strong>s<br />
deze interviews werd specifiek gevraagd naar de praktische aspect<strong>en</strong> van heling,<br />
maar ook de achterligg<strong>en</strong>de structuur van deze groep<strong>en</strong> kwam aan bod. Het ging<br />
om daders uit Roem<strong>en</strong>ië <strong>en</strong> Servië.<br />
Het aantal respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> was beperkt. Toch m<strong>en</strong><strong>en</strong> wij dat de resultat<strong>en</strong> relevant<br />
zijn. In de eerste plaats ging het om daders die sleutelfuncties vervuld<strong>en</strong>. Door<br />
deze functie vormd<strong>en</strong> zij vaak e<strong>en</strong> brug tuss<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de dadergroep<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
sommig<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> daarom informatie verschaff<strong>en</strong> <strong>over</strong> verschill<strong>en</strong>de groep<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
strategieën. Daarnaast werd, ter triangulatie, door de Belgische Federale Politie<br />
e<strong>en</strong> parallel onderzoek uitgevoerd naar 34 politionele dossiers (Dubois, 2009). De<br />
resultat<strong>en</strong> van beide onderzoek<strong>en</strong> war<strong>en</strong> in hoofdzaak dezelfde. Ondanks het<br />
beperkte aantal daders m<strong>en</strong><strong>en</strong> wij daarom dat deze populatie ons waardevolle<br />
informatie kan verschaff<strong>en</strong>. Desalniettemin kunn<strong>en</strong> hier ge<strong>en</strong> veralgem<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
67
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
aan gekoppeld word<strong>en</strong>. De daders bevond<strong>en</strong> zich immers in de gevang<strong>en</strong>is op<br />
basis van e<strong>en</strong> definitieve veroordeling. Het is echter niet ond<strong>en</strong>kbaar dat meer<br />
flexibele criminel<strong>en</strong> minder vaak gearresteerd word<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarom moeilijker te<br />
bereik<strong>en</strong> zijn (Eek, 1995, 74; Eek & Weisburd, 1995, 16). Daar<strong>en</strong>bov<strong>en</strong> kon het<br />
gesprek slechts plaatsvind<strong>en</strong> op vrijwillige basis (Bachman & Schutt, 2008,<br />
211-212; Silverman, 2001, 271). Aangezi<strong>en</strong> de opdrachtgever de Federale Politie<br />
was, is deze vrijwilligheid extra belangrijk om weerbaar te zijn teg<strong>en</strong><strong>over</strong> de macht<br />
die uitgaat van officiële instanties (Hollway & Jefferson, 2000, 94). Met betrekking<br />
tot de rondtrekk<strong>en</strong>de dadergroep<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de typologieën<br />
onderscheid<strong>en</strong>, gaande van sterk gestructureerde groep<strong>en</strong> tot losse sam<strong>en</strong>werkingsverband<strong>en</strong><br />
(Di<strong>en</strong>st voor het Strafrechtelijk Beleid, 2007, 67-68). We moet<strong>en</strong><br />
rek<strong>en</strong>ing houd<strong>en</strong> met de mogelijkheid dat led<strong>en</strong> van deze gestructureerde groep<strong>en</strong><br />
minder snel bereid zijn om mee te werk<strong>en</strong>, hetzij onder invloed van e<strong>en</strong> zwijgplicht,<br />
hetzij uit angst voor represailles. Om dit effect te beteugel<strong>en</strong> werd steeds<br />
vooropgesteld dat de onderzoekers niet op zoek war<strong>en</strong> naar nam<strong>en</strong> van medeplichtig<strong>en</strong><br />
of achtergrondinformatie die groepsled<strong>en</strong> zou kunn<strong>en</strong> id<strong>en</strong>tificer<strong>en</strong>.<br />
Daarnaast komt het vaak voor dat daders die slechts korte tijd in België verblijv<strong>en</strong><br />
(<strong>en</strong> bijvoorbeeld gebruikmak<strong>en</strong> van hit-and-runtactiek<strong>en</strong>) na e<strong>en</strong> gedeelte van de<br />
straf word<strong>en</strong> gerepatrieerd, waardoor zij slechts gedur<strong>en</strong>de e<strong>en</strong> heel korte periode<br />
tot de mogelijke doelpopulatie behor<strong>en</strong>.<br />
Achtergrond: Oost-Europese diev<strong>en</strong>b<strong>en</strong>des in België <strong>en</strong> Nederland<br />
Eind 2004 <strong>en</strong> begin 2005 teisterde e<strong>en</strong> zeer actieve diev<strong>en</strong>b<strong>en</strong>de grote del<strong>en</strong> van<br />
België. De b<strong>en</strong>de opereerde vanuit Antwerp<strong>en</strong> <strong>en</strong> werd verdacht van ongeveer 500<br />
delict<strong>en</strong>. Ze besloeg hierbij e<strong>en</strong> actieradius die nag<strong>en</strong>oeg het gehele Belgische<br />
grondgebied omvatte: van de kust tot Luik, van Berg<strong>en</strong> tot Tonger<strong>en</strong>. Het onderzoek<br />
leidde naar feit<strong>en</strong> die reeds aan het eind van de jar<strong>en</strong> neg<strong>en</strong>tig door deze<br />
groep werd<strong>en</strong> gepleegd. In dit dossier kwam e<strong>en</strong> groep in beeld van e<strong>en</strong> twintigtal<br />
person<strong>en</strong> van ex-Joegoslavische afkomst die zich schuldig gemaakt hadd<strong>en</strong> aan<br />
allerlei vorm<strong>en</strong> van eig<strong>en</strong>doms<strong>criminaliteit</strong>, gaande van woninginbrak<strong>en</strong> tot ramkrak<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> voertuigdiefstall<strong>en</strong>. Sommige daders hadd<strong>en</strong> meer dan 40 feit<strong>en</strong> achter<br />
hun naam staan. Het onderzoek verliep niet zonder slag of stoot, maar op het<br />
einde van de rit werd in totaal 68 jaar gevang<strong>en</strong>isstraf t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van de led<strong>en</strong><br />
van deze b<strong>en</strong>de gevonnist (Boudry, 2006).<br />
Het dossier vormt slechts e<strong>en</strong> van de voorbeeld<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> crimineel f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong><br />
dat m<strong>en</strong> sinds meer dan e<strong>en</strong> dec<strong>en</strong>nium bestrijdt. Hoewel deze b<strong>en</strong>des in zowel<br />
België als Nederland opduik<strong>en</strong> <strong>en</strong> word<strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong>, lijkt m<strong>en</strong> in België meer<br />
beleidsmatige aandacht aan het f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> te bested<strong>en</strong> dan in Nederland. Vooraleer<br />
hier conclusies aan vast te koppel<strong>en</strong> op het gebied van omvang of ernst van<br />
het probleem, is het belangrijk twee zak<strong>en</strong> voor og<strong>en</strong> te houd<strong>en</strong>. In de eerste<br />
plaats k<strong>en</strong>t België e<strong>en</strong> gec<strong>en</strong>traliseerde aanpak ter bestrijding van deze criminele<br />
groep<strong>en</strong>. De C<strong>en</strong>trale Directie van de strijd teg<strong>en</strong> de <strong>criminaliteit</strong> teg<strong>en</strong> goeder<strong>en</strong><br />
van de Federale Politie speelt hierin e<strong>en</strong> vooraanstaande rol, sam<strong>en</strong> met het Federaal<br />
Parket. Deze gec<strong>en</strong>traliseerde aanpak zorgt ervoor dat het begrip 'rondtrek-<br />
68
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
k<strong>en</strong>de daders', zoals deze groep<strong>en</strong> in België g<strong>en</strong>oemd word<strong>en</strong>, de politiepraktijk<br />
<strong>over</strong>stijgt <strong>en</strong> weerklank vindt in het strafrechtelijk beleid (Federale Politie, 2004;<br />
2008; FOD Justitie e.a., 2007; Kadernota Integrale Veiligheid, 2004). Betreff<strong>en</strong>de<br />
eig<strong>en</strong>domsdelict<strong>en</strong> word<strong>en</strong> rondtrekk<strong>en</strong>de dadergroep<strong>en</strong> als belangrijkste gezi<strong>en</strong><br />
(Federale Politie, 2008, 7, 18), wat e<strong>en</strong> niet mis te verstaan statem<strong>en</strong>t vormt met<br />
betrekking tot vastberad<strong>en</strong>heid om deze b<strong>en</strong>des te bestrijd<strong>en</strong>. In Nederland k<strong>en</strong>t<br />
m<strong>en</strong> zo'n gec<strong>en</strong>traliseerde aanpak slechts in mindere mate. Terwijl het f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong><br />
in 2004 nog als beperkt beschouwd werd (Korps Landelijke Politiedi<strong>en</strong>st<strong>en</strong>, 2004,<br />
46-47), heeft het meest rec<strong>en</strong>te Nationaal dreigingsbeeld georganiseerde <strong>criminaliteit</strong><br />
wel e<strong>en</strong> volwaardig hoofdstuk aan deze groep<strong>en</strong> gewijd. Dit betek<strong>en</strong>t echter<br />
niet dat het f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> in Nederland slechts later kon word<strong>en</strong> vastgesteld dan in<br />
België. Bov<strong>en</strong>kerk (2001, 115-116) maakte al melding van dergelijke criminele<br />
verschijningsvorm<strong>en</strong>. Ook op regionaal <strong>en</strong> bov<strong>en</strong>regionaal vlak werd<strong>en</strong> dergelijke<br />
groep<strong>en</strong> reeds bestudeerd, in het bijzonder in Noordoost-Nederland, met name in<br />
het project Polaris (Van der Laan & We<strong>en</strong>ink, 2005). Dit betek<strong>en</strong>t uiteraard niet<br />
dat dit f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> tot deze regio beperkt blijft (Spap<strong>en</strong>s & Fijnaut, 2005, 83-86).<br />
M<strong>en</strong> heeft ervoor geopteerd om de strijd teg<strong>en</strong> deze b<strong>en</strong>des in hoofdzaak op operationeel<br />
niveau te voer<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>over</strong> te lat<strong>en</strong> aan de regionale <strong>en</strong> bov<strong>en</strong>regionale<br />
rechercheteams. Zonder <strong>en</strong>ig oordeel te will<strong>en</strong> vell<strong>en</strong> <strong>over</strong> deze keuze vanuit operationeel<br />
oogpunt, kan m<strong>en</strong> stell<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> dergelijke (bov<strong>en</strong>)regionale aanpak<br />
het niet makkelijk maakt om e<strong>en</strong> globaal beeld te krijg<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong>sf<strong>en</strong>ome<strong>en</strong><br />
(Bov<strong>en</strong>kerk, 2001,114).<br />
E<strong>en</strong> tweede elem<strong>en</strong>t is de inhoud van de definitie. De Belgische definiëring vereist<br />
dat deze b<strong>en</strong>des 'operer<strong>en</strong> of aangestuurd word<strong>en</strong> vanuit het buit<strong>en</strong>land of de<br />
grote agglomeraties' (FOD Justitie e.a., 2007, 14; Kadernota Integrale Veiligheid,<br />
2004). E<strong>en</strong> langdurig of zelfs perman<strong>en</strong>t verblijf in het land neemt niet weg dat<br />
deze b<strong>en</strong>des onder de noemer rondtrekk<strong>en</strong>de dadergroep<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> vall<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
m<strong>en</strong> besteedt zelfs specifieke aandacht aan sed<strong>en</strong>taire dadergroep<strong>en</strong>. In Nederland<br />
lag de nadruk lange tijd op het gebruik van e<strong>en</strong> hit-and-runtactiek (Boersma,<br />
2006, 41; FOD Justitie e.a., 2007, 15; Van der Laan & We<strong>en</strong>ink, 2005, 13), wat<br />
impliceert dat het verblijf ter plaatse van beperkte <strong>en</strong> zelfs korte aard is. Daar<strong>en</strong>bov<strong>en</strong><br />
werd inzake mobiel banditisme vooral aandacht besteed aan Poolse <strong>en</strong><br />
Litouwse b<strong>en</strong>des (Pool, 2003; We<strong>en</strong>ink e.a., 2004, 179-192). Vanwege deze nauwere<br />
kijk op het f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> behoeft het ge<strong>en</strong> verwondering dat de omvang van het<br />
f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> als beperkter kon beschouwd word<strong>en</strong>. Slechts meer rec<strong>en</strong>telijk werd in<br />
het kader van het Nationaal dreigingsbeeld georganiseerde <strong>criminaliteit</strong> ook in<br />
Nederland afstand g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> van dit zeer tijdelijke verblijf <strong>en</strong> heeft m<strong>en</strong> dit op<strong>en</strong>getrokk<strong>en</strong><br />
naar in Nederland gevestigde criminele sam<strong>en</strong>werkingsverband<strong>en</strong> die<br />
bov<strong>en</strong>regionaal operer<strong>en</strong> (Korps Landelijke Politiedi<strong>en</strong>st<strong>en</strong>, 2008, 146). De k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong><br />
van de respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in dit onderzoek sluit<strong>en</strong> in hoofdzaak aan bij de in<br />
België gehanteerde omschrijving. Deze wordt ruim ingevuld <strong>en</strong> omvat dus ook de<br />
daders die in Nederland onder de term 'mobiel banditisme' word<strong>en</strong> begrep<strong>en</strong>.<br />
Het schatt<strong>en</strong> van de omvang van het f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> is bijzonder moeilijk. Naast de<br />
hiervoor vermelde invloed van de definitie <strong>en</strong> de manier waarop het probleem<br />
wordt aangepakt, kunn<strong>en</strong> misdrijv<strong>en</strong> slechts aan mobiele b<strong>en</strong>des toegeschrev<strong>en</strong><br />
69
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
word<strong>en</strong> wanneer m<strong>en</strong> verdacht<strong>en</strong> in beeld heeft. Voordi<strong>en</strong> bestaat slechts e<strong>en</strong> vermoed<strong>en</strong>.<br />
De feit<strong>en</strong> die zij pleg<strong>en</strong> - het gaat om eig<strong>en</strong>domsdelict<strong>en</strong> zoals woninginbrak<strong>en</strong>,<br />
ramkrak<strong>en</strong>, inbrak<strong>en</strong> in bedrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>over</strong>vall<strong>en</strong> - word<strong>en</strong> immers niet<br />
exclusief door deze b<strong>en</strong>des gepleegd. Voor niet-opgehelderde feit<strong>en</strong> is het met<br />
andere woord<strong>en</strong> e<strong>en</strong> schier onmogelijke opdracht om vast te stell<strong>en</strong> of zij het<br />
werk zijn van dergelijke b<strong>en</strong>des. Zelfs al kan m<strong>en</strong> vermoed<strong>en</strong>s uitsprek<strong>en</strong> op basis<br />
van modus operandi <strong>en</strong>/of doelwitkeuze, zekerheid bied<strong>en</strong> deze methodes niet.<br />
De gebruikte term, hetzij 'rondtrekk<strong>en</strong>de daders', hetzij 'mobiel banditisme', verwijst<br />
in de eerste plaats naar de grote actieradius van deze b<strong>en</strong>des (Ponsaers,<br />
2004; Van Daele e.a., 2008). Dit vind<strong>en</strong> we ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s in de definitie terug. Enkele<br />
opmerking<strong>en</strong> zijn hierbij op hun plaats. Zo is de algem<strong>en</strong>e mobiliteit de laatste<br />
dec<strong>en</strong>nia drastisch toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Vervoers- <strong>en</strong> communicatiemiddel<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong><br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> steeds dichter bij elkaar gebracht, zowel binn<strong>en</strong> als buit<strong>en</strong> de landsgr<strong>en</strong>z<strong>en</strong><br />
(Bruggeman, 2007, 163; Bruinsma, 2000, 3-4). Specifiek voor België <strong>en</strong><br />
Nederland geldt daar<strong>en</strong>bov<strong>en</strong> dat zij funger<strong>en</strong> als toegangspoort tot Europa: deze<br />
land<strong>en</strong> beschikk<strong>en</strong> <strong>over</strong> e<strong>en</strong> zeer dicht weg<strong>en</strong>netwerk, de hav<strong>en</strong>s van Rotterdam<br />
<strong>en</strong> Antwerp<strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> de belangrijkste van Europa <strong>en</strong> ook de luchthav<strong>en</strong>s Schiphol<br />
<strong>en</strong> Zav<strong>en</strong>tem drag<strong>en</strong> bij tot e<strong>en</strong> grote in- <strong>en</strong> uitstroom van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>en</strong> goeder<strong>en</strong><br />
(Siegel & Bov<strong>en</strong>kerk, 2000, 433). Het spreekt voor zich dat deze toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />
mobiliteit ook voor daders geldt. Het f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> van de rondtrekk<strong>en</strong>de dadergroep<strong>en</strong><br />
vormt hierbij slechts e<strong>en</strong> van de mogelijkhed<strong>en</strong> die gecreëerd word<strong>en</strong> door de<br />
to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de mobiliteit (Bruggeman, 2007).<br />
Daar<strong>en</strong>bov<strong>en</strong> is mobiliteit e<strong>en</strong> subjectief gegev<strong>en</strong>. Wanneer daders als mobiel<br />
word<strong>en</strong> gek<strong>en</strong>merkt, is dit op basis van subjectieve criteria. E<strong>en</strong> mogelijk gehanteerd<br />
criterium vanuit strafrechtelijk oogpunt is het kruis<strong>en</strong> van landsgr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>,<br />
maar zelfs dan geldt de vraag hoe vaak zij dit moet<strong>en</strong> do<strong>en</strong> om als 'mobiel' te word<strong>en</strong><br />
beschouwd (Fijnaut, 1998, 6). Daar<strong>en</strong>bov<strong>en</strong> is mobiliteit ge<strong>en</strong> exclusief gegev<strong>en</strong>.<br />
Hoewel bepaalde criminele activiteit<strong>en</strong> als mobiel kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
beschouwd, kunn<strong>en</strong> de daders die hiervoor verantwoordelijk zijn <strong>en</strong> de figur<strong>en</strong> die<br />
ondersteun<strong>en</strong>de activiteit<strong>en</strong> verzorg<strong>en</strong>, in hoofdzaak lokaal operer<strong>en</strong> (Fijnaut,<br />
1998, 8).<br />
Tot slot vormt deze grote actieradius ge<strong>en</strong> unicum. Reeds in de achtti<strong>en</strong>de eeuw<br />
vormd<strong>en</strong> de b<strong>en</strong>des van de zogehet<strong>en</strong> bokk<strong>en</strong>rijders e<strong>en</strong> vorm van <strong>criminaliteit</strong><br />
waarbij e<strong>en</strong> grote actieradius werd gehanteerd (Augustus, 2000; Blok, 1992;<br />
Crott, 1990; De Ruyver, 2001). Meer rec<strong>en</strong>telijk teisterd<strong>en</strong> de zogehet<strong>en</strong> 'Kappab<strong>en</strong>des'<br />
de Frans-Belgische gr<strong>en</strong>sregio, waarbij zij gelijkaardige modi operandi<br />
vertoond<strong>en</strong>, althans wat inbrak<strong>en</strong> in commerciële gebouw<strong>en</strong> betreft. Hun belangrijkste<br />
troev<strong>en</strong> war<strong>en</strong> het snel handel<strong>en</strong>, het gebruik van valse id<strong>en</strong>titeit<strong>en</strong>, gr<strong>en</strong>s<strong>over</strong>schrijding,<br />
e<strong>en</strong> grote actieradius, het operer<strong>en</strong> langs de grote verkeersass<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> het halsstarrig ontk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> van de gepleegde feit<strong>en</strong> (Bruggeman e.a., 1991,<br />
142). Deze strategieën word<strong>en</strong> stuk voor stuk ook bij de rondtrekk<strong>en</strong>de daders<br />
vastgesteld. Ook de gr<strong>en</strong>sregio met Duitsland is reeds langer e<strong>en</strong> doelwit voor criminel<strong>en</strong>,<br />
<strong>en</strong> het gaat hierbij ook om andere types daders dan Oost-Europese b<strong>en</strong>des<br />
(Spap<strong>en</strong>s & Fijnaut, 2005, 82-83). Ietwat van e<strong>en</strong> andere orde, maar desalniettemin<br />
ook e<strong>en</strong> vorm van mobiele <strong>criminaliteit</strong>, zijn de zogehet<strong>en</strong> 'dacoities'<br />
uit India. Hierbij pleegd<strong>en</strong> groep<strong>en</strong> daders gewelddadige <strong>over</strong>vall<strong>en</strong> in andere dor-<br />
70
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
p<strong>en</strong> <strong>en</strong> kast<strong>en</strong> dan de hunne (Rossmo, 2000, 188-189; Sarangi & Youngs, 2006,<br />
108).<br />
Omwille van deze elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> werd mobiliteit niet als voorwaarde vooropgesteld<br />
bij de selectie van de respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Het zou ons immers dwing<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> arbitraire<br />
<strong>en</strong> discutabele gr<strong>en</strong>s te trekk<strong>en</strong> met betrekking tot mobiliteit. Daar<strong>en</strong>bov<strong>en</strong><br />
blijkt dat Oost-Europese daders van eig<strong>en</strong>domsdelict<strong>en</strong> vaak mobiel zijn (Van<br />
Daele e.a., 2008) <strong>en</strong> zegt het gedrag <strong>en</strong> de mobiliteit van helers weinig <strong>over</strong> de<br />
mobiliteit van diev<strong>en</strong>.<br />
Helingnetwerk<strong>en</strong><br />
Bij de daders die wij kond<strong>en</strong> bevrag<strong>en</strong> in het kader van het huidige onderzoek viel<br />
in hoofdzaak de flexibiliteit <strong>en</strong> snelheid op waarmee de goeder<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> geheeld.<br />
De buit betrof doorgaans goeder<strong>en</strong> die beantwoord<strong>en</strong> aan het acroniem CRAVED<br />
(Clarke, 1999), wat betek<strong>en</strong>t dat het ging om goeder<strong>en</strong> die makkelijk te verberg<strong>en</strong><br />
(concealable), te verwijder<strong>en</strong> (removable), beschikbaar (available), waardevol (valuable),<br />
te gebruik<strong>en</strong> (<strong>en</strong>joyable) <strong>en</strong> te verkop<strong>en</strong> (disposable) zijn. Voorbeeld<strong>en</strong> van dit<br />
type goeder<strong>en</strong> zijn geld <strong>en</strong> juwel<strong>en</strong>, maar ook kleine elektronica, zoals gsm's, laptops<br />
<strong>en</strong> fototoestell<strong>en</strong>, behoort tot deze categorie <strong>en</strong> werd vermeld als favoriete<br />
buit. Behalve e<strong>en</strong> minderheid die werd bewaard voor eig<strong>en</strong> gebruik, werd<strong>en</strong> deze<br />
goeder<strong>en</strong> verkocht.<br />
Enerzijds war<strong>en</strong> er groep<strong>en</strong> die deze goeder<strong>en</strong> in het thuisland verkocht<strong>en</strong>. Zij<br />
sloeg<strong>en</strong> de buit tijdelijk op, vaak in hun verblijfplaats, om vervolg<strong>en</strong>s de trip naar<br />
het land van herkomst aan te vatt<strong>en</strong>. Voor deze trip gebruikt<strong>en</strong> zij eig<strong>en</strong> vervoer<br />
of huurd<strong>en</strong> zij vervoer in. Deze voertuig<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> volgestouwd met goeder<strong>en</strong> die<br />
in het land van herkomst werd<strong>en</strong> verkocht. Soms werd er ook e<strong>en</strong> ingehuurde<br />
chauffeur mee betaald, maar meestal ging<strong>en</strong> deze goeder<strong>en</strong> naar de thuisbasis van<br />
de daders. Het aantal respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> dat deel uitmaakte van e<strong>en</strong> dergelijke groep<br />
was beperkt, maar dit werd deels opgevang<strong>en</strong> doordat e<strong>en</strong> van de bevraagde person<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> chauffeur was die k<strong>en</strong>nis had <strong>over</strong> verschill<strong>en</strong>de dadergroep<strong>en</strong>. De<br />
familie speelde vaak e<strong>en</strong> actieve rol bij de heling. Wanneer de goeder<strong>en</strong> werd<strong>en</strong><br />
opgestuurd zonder dat de daders zelf de reis maakt<strong>en</strong>, werd de familie op de<br />
hoogte gebracht van de komst van de goeder<strong>en</strong>. Het doorverkop<strong>en</strong> van de goeder<strong>en</strong><br />
bleek ge<strong>en</strong> moeilijkhed<strong>en</strong> met zich te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>: nag<strong>en</strong>oeg alle respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
gav<strong>en</strong> aan dat iedere<strong>en</strong> wel wist hoe hij goeder<strong>en</strong> op de zwarte markt kwijt kon<br />
rak<strong>en</strong>. Daarnaast zou het zelfs mogelijk zijn gestol<strong>en</strong> goeder<strong>en</strong>, wanneer zij helemaal<br />
nieuw zijn, via het legale circuit van kleinhandelaars aan de man te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />
Gezi<strong>en</strong> het gemak waarmee goeder<strong>en</strong> in het thuisland kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verkocht<br />
<strong>en</strong> het feit dat familieled<strong>en</strong> vaak op de hoogte zijn, m<strong>en</strong><strong>en</strong> we te kunn<strong>en</strong> stell<strong>en</strong><br />
dat er sprake is van e<strong>en</strong> ernstige economische push-factor in het land van herkomst<br />
om deze <strong>criminaliteit</strong> te pleg<strong>en</strong>.<br />
Anderzijds verkocht<strong>en</strong> de meeste respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> hun goeder<strong>en</strong> in België. Hoewel<br />
het doorgaans om hetzelfde type goeder<strong>en</strong> ging als bij de eerste groep daders, is<br />
de manier waarop geheeld wordt anders. Deze daders legd<strong>en</strong> informele contact<strong>en</strong><br />
met person<strong>en</strong> die zij hier hadd<strong>en</strong> ler<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> belangrijke rol was hierbij<br />
71
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
weggelegd voor bars. Deze blek<strong>en</strong> e<strong>en</strong> uitgelez<strong>en</strong> plaats om goeder<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong><br />
kop<strong>en</strong> <strong>en</strong> verkop<strong>en</strong>. In de eerste plaats varieerde het aantal gefrequ<strong>en</strong>teerde bars.<br />
Soms werd steeds hetzelfde café bezocht, andere person<strong>en</strong> war<strong>en</strong> bek<strong>en</strong>d in meerdere<br />
bars. Daarnaast steld<strong>en</strong> we verschill<strong>en</strong>de roll<strong>en</strong> van de cafés zelf vast. In<br />
sommige gevall<strong>en</strong> fungeerde het etablissem<strong>en</strong>t slechts als ontmoetingsplaats: er<br />
werd<strong>en</strong> afsprak<strong>en</strong> gemaakt <strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel discreet goeder<strong>en</strong> verhandeld. In andere<br />
gevall<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> de goeder<strong>en</strong> verkocht aan vaste klant<strong>en</strong> <strong>en</strong> was het personeel<br />
hiervan op de hoogte. Tot slot bleek e<strong>en</strong> aantal caféhouders of medewerkers van<br />
de bar actief betrokk<strong>en</strong> te zijn bij heling, in die mate dat zij sporadisch of zelfs<br />
systematisch goeder<strong>en</strong> opkocht<strong>en</strong>. Ook heling die binn<strong>en</strong> politionele onderzoek<strong>en</strong><br />
wordt gezi<strong>en</strong> als internationale heling - het gaat hierbij om heling in andere<br />
land<strong>en</strong> dan het land van herkomst of het land waar de feit<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gepleegd -<br />
kan hier soms op teruggebracht word<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> respond<strong>en</strong>t verkocht zijn gestol<strong>en</strong><br />
goeder<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> Nederlander die hij ook in e<strong>en</strong> van deze (Belgische) cafés had<br />
ler<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>. Hoewel het hier strikt g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> gaat om e<strong>en</strong> vorm van internationale<br />
heling, is de structuur zeer gelijklop<strong>en</strong>d met andere voorbeeld<strong>en</strong> van lokale<br />
heling.<br />
De goeder<strong>en</strong> die gestol<strong>en</strong> werd<strong>en</strong>, zijn voor beide types heling gelijkaardig. Het<br />
gaat in hoofdzaak om juwel<strong>en</strong> <strong>en</strong> kleine elektronica. De prijz<strong>en</strong> die omging<strong>en</strong>, zijn<br />
ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s vergelijkbaar <strong>en</strong> bedroeg<strong>en</strong> ongeveer e<strong>en</strong> vijfde tot e<strong>en</strong> derde van de originele<br />
nieuwprijs, afhankelijk van de staat van het product. Voor ongebruikte product<strong>en</strong><br />
kon bij uitzondering de helft van de oorspronkelijke kostprijs word<strong>en</strong><br />
gevang<strong>en</strong>. Dit komt tev<strong>en</strong>s <strong>over</strong>e<strong>en</strong> met prijz<strong>en</strong> die in de literatuur <strong>over</strong> heling<br />
word<strong>en</strong> teruggevond<strong>en</strong> (Stoele, 2007, 132; Walsh, 1977, 72). Ook de aard van de<br />
helingnetwerk<strong>en</strong> is nag<strong>en</strong>oeg gelijk. Het gaat in hoofdzaak om flexibele, informele<br />
netwerk<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> groot verschil is echter de snelheid <strong>en</strong> flexibiliteit waarmee goeder<strong>en</strong><br />
verkocht werd<strong>en</strong>. De verkoop van goeder<strong>en</strong> in het land van herkomst<br />
vergde e<strong>en</strong> nauwere organisatie <strong>en</strong> meer systematiek, terwijl goeder<strong>en</strong> die hier<br />
geheeld werd<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> flexibelere ad-hocbasis werd<strong>en</strong> verkocht. Het transport<br />
naar het thuisland vormde ook e<strong>en</strong> activiteit van de gehele groep, terwijl heling<br />
ter plaatse e<strong>en</strong> activiteit vormt van de individuele dader.<br />
Sociale organisatie<br />
Twee belangrijke vorm<strong>en</strong> van heling kwam<strong>en</strong> in het onderzoek naar vor<strong>en</strong>: heling<br />
in het land van herkomst <strong>en</strong> heling in West-Europa. Hoewel heling slechts e<strong>en</strong><br />
beperkt aspect van deze rondtrekk<strong>en</strong>de dadergroep<strong>en</strong> belicht, bleek zij gelieerd te<br />
zijn aan de bredere achtergrond waarbinn<strong>en</strong> deze daders operer<strong>en</strong>. Ook de motivatie<br />
om naar West-Europa te kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> de wijze waarop dit gebeurde, werd<br />
gepeild. Daders die de gestol<strong>en</strong> goeder<strong>en</strong> heeld<strong>en</strong> in het thuisland, hadd<strong>en</strong> daar<br />
doorgaans nog steeds het zwaartepunt van hun activiteit<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> van de respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
betrof e<strong>en</strong> persoon die systematisch person<strong>en</strong> <strong>en</strong> goeder<strong>en</strong> vervoerde tuss<strong>en</strong><br />
het land van herkomst <strong>en</strong> West-Europa. Het ging hierbij steeds om kleine<br />
groep<strong>en</strong> die voor e<strong>en</strong> relatief korte periode (<strong>en</strong>kele dag<strong>en</strong> tot <strong>en</strong>kele maand<strong>en</strong>) in<br />
België verblev<strong>en</strong>, waarna zij met hun buit terugkeerd<strong>en</strong> naar het thuisland. Derge-<br />
72
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
lijke expedities werd<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de mal<strong>en</strong> herhaald. Hun verblijf hier was merkbaar<br />
gericht op korte periodes: zij verblev<strong>en</strong> veelal in kleine appartem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, verlat<strong>en</strong><br />
pand<strong>en</strong> of goedkope hotels. Het comfort dat zij hier g<strong>en</strong>ot<strong>en</strong>, was minimaal.<br />
Verder werd<strong>en</strong> weinig of ge<strong>en</strong> inspanning<strong>en</strong> gedaan om hier sociale relaties op te<br />
bouw<strong>en</strong>. In de typologie die Von Lampe aanhaalt, gaat het hierbij om foreign-based<br />
networks: zij hebb<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> ondersteun<strong>en</strong>de structur<strong>en</strong> in het land waar zij operer<strong>en</strong><br />
(Von Lampe, 2004, 245). Vaak werd getracht in alle discretie te operer<strong>en</strong>,<br />
waarbij alles in het tek<strong>en</strong> stond van snelle winst<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>. Weliswaar werd met de<br />
winst e<strong>en</strong> beter lev<strong>en</strong> opgebouwd, maar de basis van dit lev<strong>en</strong> bevond zich nog<br />
steeds in het thuisland. Voor deze daders was <strong>criminaliteit</strong> het belangrijkste<br />
motief om naar West-Europa te kom<strong>en</strong>. Gezi<strong>en</strong> hun korte verblijf in West-Europa<br />
ontbreekt bij deze daders elke lokale inbedding (zie ook Von Lampe, 2004, 246).<br />
Daarnaast ontmoett<strong>en</strong> we daders die wel langer in West-Europa verblev<strong>en</strong>. Zij<br />
war<strong>en</strong> om economische of politieke red<strong>en</strong><strong>en</strong> gemigreerd, soms gevolgd door hun<br />
familie. Zij hadd<strong>en</strong> gereisd met behulp van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkelaars of uit eig<strong>en</strong> beweging<br />
(Kyle & Siracusa, 2005). De red<strong>en</strong><strong>en</strong> om naar België te kom<strong>en</strong> war<strong>en</strong> niet<br />
altijd duidelijk. Sommig<strong>en</strong> war<strong>en</strong> <strong>over</strong>geleverd aan de bestemming die bepaald<br />
was door m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkelaars, voor ander<strong>en</strong> volstond elk West-Europees land.<br />
Wanneer de red<strong>en</strong><strong>en</strong> wel duidelijk war<strong>en</strong>, ging het in hoofdzaak om gerucht<strong>en</strong> die<br />
zij hadd<strong>en</strong> opgevang<strong>en</strong> als zou België zich goed l<strong>en</strong><strong>en</strong> om asiel aan te vrag<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
werk te vind<strong>en</strong>, of - met name voor Roeme<strong>en</strong>se daders - dat m<strong>en</strong> in België Frans<br />
spreekt (zie ook Sandu, 2005, 564). Deze daders bouwd<strong>en</strong> hier e<strong>en</strong> lev<strong>en</strong> op. Zij<br />
huurd<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bescheid<strong>en</strong> woning <strong>en</strong> trachtt<strong>en</strong> in eerste instantie werk te vind<strong>en</strong>.<br />
Veelal slaagd<strong>en</strong> zij hier behoorlijk vlot in. Het ging hierbij om allerlei zwartwerk,<br />
vaak in de bouwsector of automechanica <strong>en</strong> -handel. Dit werk was van korte duur,<br />
wat inhoudt dat zij steeds nieuwe jobs moest<strong>en</strong> zoek<strong>en</strong>. Gedur<strong>en</strong>de het verblijf<br />
bouwde m<strong>en</strong> hier ook informele sociale relaties op. Zij leerd<strong>en</strong> deze person<strong>en</strong> bijvoorbeeld<br />
k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> omdat zij in hetzelfde gebouw woond<strong>en</strong> of terwijl zij op zoek<br />
war<strong>en</strong> naar werk.<br />
E<strong>en</strong> andere belangrijke ontmoetingsplaats war<strong>en</strong> de vermelde bars. De respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
gav<strong>en</strong> aan dat zij al snel wist<strong>en</strong> in welke bars zij landg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> treff<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> deze bars functioneerd<strong>en</strong> dan ook als faciliter<strong>en</strong>de factor<strong>en</strong> voor sociale<br />
relaties <strong>en</strong> heling. Hoewel zij hier soms met deze person<strong>en</strong> in hetzelfde gebouw<br />
woond<strong>en</strong> of afkomstig war<strong>en</strong> uit dezelfde streek, betek<strong>en</strong>t dit naar eig<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong><br />
niet dat zij deze person<strong>en</strong> al k<strong>en</strong>d<strong>en</strong> voor zij naar België kwam<strong>en</strong>. Deze bars gold<strong>en</strong><br />
als converg<strong>en</strong>ce settings of ontmoetingsplaats<strong>en</strong> bij uitstek. Zij ontmoett<strong>en</strong> er<br />
mogelijke compagnons. Doordat het vaak om bars ging die in hoofdzaak door<br />
landg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> bezocht, kond<strong>en</strong> zij er elkaar ler<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> zonder al te veel<br />
bemoei<strong>en</strong>is van buit<strong>en</strong>staanders. Zij gav<strong>en</strong> aan al snel aan de praat te rak<strong>en</strong> met<br />
landg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong>, omdat dez<strong>en</strong> zich vaak in dezelfde situatie bevond<strong>en</strong> <strong>en</strong> bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />
dezelfde taal sprak<strong>en</strong>. Op die manier werd aan de belangrijkste voorwaard<strong>en</strong> van<br />
succesvolle ontmoetingsplaats<strong>en</strong> voldaan <strong>en</strong> kond<strong>en</strong> daders makkelijk gemotiveerde<br />
mededaders vind<strong>en</strong>. In deze bars kond<strong>en</strong> daders hun sociale contact<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong>ige vorm van standvastigheid <strong>en</strong> continuïteit gev<strong>en</strong>. Deze werkwijze is ook<br />
terug te vind<strong>en</strong> in andere literatuur <strong>over</strong> ontmoetingsplaats<strong>en</strong> <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>pleg<strong>en</strong><br />
73
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
(Felson, 2003, 157-158; Tremblay, 2004). Opmerkelijk was wel dat de daders hun<br />
criminele feit<strong>en</strong> doorgaans niet dicht bij deze plaats<strong>en</strong> pleegd<strong>en</strong> (zie ook Van<br />
Daele & Vander Bek<strong>en</strong>, 2009; 2010; Van Daele e.a., 2008).<br />
Bij het uitbouw<strong>en</strong> van deze relaties raakt<strong>en</strong> deze person<strong>en</strong> steeds vaker betrokk<strong>en</strong><br />
bij criminele activiteit<strong>en</strong>. De bars fungeerd<strong>en</strong> met andere woord<strong>en</strong> als sociale <strong>en</strong><br />
criminele ontmoetingsplaats<strong>en</strong> (Felson, 2006, 10). De person<strong>en</strong> met wie deze<br />
daders criminele feit<strong>en</strong> pleegd<strong>en</strong>, war<strong>en</strong> in hoofdzaak van dezelfde nationaliteit.<br />
De taalgebond<strong>en</strong> isolatie die door Von Lampe in zijn studie naar wat hij subculturele<br />
netwerk<strong>en</strong> noemt, wordt aangehaald (Von Lampe, 2004, 246-247), speelde<br />
ook bij de bevraagde daders e<strong>en</strong> rol. Getuige daarvan zijn onder meer de vele contact<strong>en</strong><br />
die zij vlot met elkaar legg<strong>en</strong> <strong>en</strong> de noodzaak voor de onderzoekers om e<strong>en</strong><br />
tolk te gebruik<strong>en</strong> bij de interviews.<br />
Het gaat doorgaans om informele criminele netwerk<strong>en</strong>. Typisch aan zulke netwerk<strong>en</strong><br />
is dat zij niet standvastig zijn (Ruggiero, 1996, 5-6; Shelley, 1999). Het kan<br />
zelfs gaan om e<strong>en</strong> geheel van dyadische relaties (Von Lampe, 2001), waarbij<br />
daders ge<strong>en</strong> weet hebb<strong>en</strong> van de contactperson<strong>en</strong> van andere daders. Respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
gav<strong>en</strong> dan ook aan verbaasd te zijn dat zij tijd<strong>en</strong>s hun proces sam<strong>en</strong> werd<strong>en</strong><br />
veroordeeld met person<strong>en</strong> die zij nog nooit hadd<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong>. Dit lijkt de bevinding<br />
te bevestig<strong>en</strong> dat de organisatie van deze b<strong>en</strong>des doorgaans horizontaal <strong>en</strong><br />
beperkt (Bruinsma & Bernasco, 2004) is. Er war<strong>en</strong> weinig aanwijzing<strong>en</strong> dat het<br />
om werkelijk georganiseerde groep<strong>en</strong> ging, iets wat ook in vorig onderzoek werd<br />
vastgesteld (Van San e.a., 2002).<br />
Al snel werd duidelijk dat, sam<strong>en</strong> met de heling, de sociale organisatie van de<br />
bevraagde rondtrekk<strong>en</strong>de daders niet steeds dezelfde was. Hoewel het op het eerste<br />
zicht om e<strong>en</strong> gelijkaardig f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> gaat, zijn de achterligg<strong>en</strong>de patron<strong>en</strong> in<br />
belangrijke mate verschill<strong>en</strong>d. Het aanvaard<strong>en</strong> <strong>en</strong> kader<strong>en</strong> van deze diversiteit is<br />
belangrijk, wil m<strong>en</strong> hier conclusies uit trekk<strong>en</strong> (Von Lampe, 2004, 253).<br />
In het eerste geval ging het om person<strong>en</strong> die gedur<strong>en</strong>de e<strong>en</strong> korte periode in<br />
West-Europa verblev<strong>en</strong>, voor wie het verwerv<strong>en</strong> van snelle winst<strong>en</strong> vooropstond<br />
<strong>en</strong> die er zich van bewust war<strong>en</strong> dat deze winst<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> verkreg<strong>en</strong> word<strong>en</strong> door<br />
crimineel gedrag. Omdat zij soms <strong>en</strong>kele wek<strong>en</strong> of zelfs maand<strong>en</strong> in West-Europa<br />
verblev<strong>en</strong>, m<strong>en</strong><strong>en</strong> wij dat hit-and-run e<strong>en</strong> te <strong>en</strong>ge omschrijving vormt. Echter, zij<br />
hadd<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> ambitie om het zwaartepunt van hun lev<strong>en</strong> naar West-Europa te<br />
br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />
In het tweede geval ging het om person<strong>en</strong> die migreerd<strong>en</strong> naar West-Europa, vaak<br />
om economische of politieke motiev<strong>en</strong>, <strong>en</strong> die hier vervolg<strong>en</strong>s hun lev<strong>en</strong> wild<strong>en</strong><br />
opbouw<strong>en</strong>. Doorgaans verblev<strong>en</strong> zij al verschill<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> in West-Europa. Toch<br />
moet gezegd dat zij veelal ge<strong>en</strong> deel uitmaakt<strong>en</strong> van de grote <strong>migratie</strong>golv<strong>en</strong> na de<br />
val van de Berlijnse Muur (zie ook Korps Landelijke Politiedi<strong>en</strong>st<strong>en</strong>, 2004, 38-40;<br />
Wong, 2005, 74-76). De opkomst van dit criminele f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> is al sinds halverwege<br />
de jar<strong>en</strong> neg<strong>en</strong>tig aan de gang <strong>en</strong> beperkt zich dus ev<strong>en</strong>min tot de periode na<br />
de grote EU-uitbreiding in 2004. Verschill<strong>en</strong>de respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> gav<strong>en</strong> aan ook eerder<br />
<strong>over</strong> manier<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> beschikk<strong>en</strong> om naar West-Europa te reiz<strong>en</strong>, hetzij<br />
met behulp van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkelaars, hetzij door het omkop<strong>en</strong> van douaneambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong>.<br />
De laatste jar<strong>en</strong> is het voor deze daders makkelijker geword<strong>en</strong> om naar<br />
74
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
West-Europa te reiz<strong>en</strong>. Dit maakt dat zij nog meer <strong>en</strong> makkelijker geconfronteerd<br />
word<strong>en</strong> met de verschill<strong>en</strong>de lev<strong>en</strong>sstandaard<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> Oost- <strong>en</strong> West-Europa.<br />
Precies dit verschil bleek voor deze person<strong>en</strong> e<strong>en</strong> doorslaggev<strong>en</strong>de factor, meer<br />
nog dan hun armoede op zich. De confrontatie met deze verschill<strong>en</strong> werd ook in<br />
ander onderzoek vastgesteld (Kyle & Siracusa, 2005,156). E<strong>en</strong> van de respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
verwoordde het als volgt:<br />
'Dat is zoals e<strong>en</strong> klein kind dat je aan de arm neemt <strong>en</strong> dat je binn<strong>en</strong>loodst in<br />
e<strong>en</strong> speelgoedwinkel of in e<strong>en</strong> snoepwinkel, <strong>en</strong> je zegt: "Kijk maar rond, maar<br />
je mag niks opet<strong>en</strong> of je mag niks aanrak<strong>en</strong> of je mag met niks spel<strong>en</strong>".'<br />
E<strong>en</strong>maal aangekom<strong>en</strong> in West-Europa bouwd<strong>en</strong> zij hier informele relaties op <strong>en</strong><br />
onder invloed van deze sociale netwerk<strong>en</strong> raakt<strong>en</strong> zij betrokk<strong>en</strong> bij criminele activiteit<strong>en</strong>.<br />
Omdat <strong>criminaliteit</strong> hierbij e<strong>en</strong> gevolg was van de <strong>migratie</strong> <strong>en</strong> slechts in<br />
e<strong>en</strong> latere fase werd gepleegd, kunn<strong>en</strong> we bij deze daders sprek<strong>en</strong> van <strong>migratie</strong><strong>criminaliteit</strong>.<br />
Criminaliteit was voor h<strong>en</strong> slechts e<strong>en</strong> van de manier<strong>en</strong> om geld te verdi<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> e<strong>en</strong> beter lev<strong>en</strong> op te bouw<strong>en</strong>. Door gestol<strong>en</strong> goeder<strong>en</strong> te verkop<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
ev<strong>en</strong>tueel ook zelf diefstall<strong>en</strong> te pleg<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> zij hun financiële situatie verder<br />
verbeter<strong>en</strong>.<br />
Migratiestrom<strong>en</strong> als dusdanig kunn<strong>en</strong> doorgaans niet gekoppeld word<strong>en</strong> aan vorm<strong>en</strong><br />
van systematische of georganiseerde <strong>criminaliteit</strong>. Enige uitzondering hierop<br />
vormt m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel, waarbij gr<strong>en</strong>s<strong>over</strong>schrijding e<strong>en</strong> constitutief elem<strong>en</strong>t van<br />
de criminele handeling uitmaakt (Bort, 2002). Hierbij geldt wel dat het niet de<br />
migrant is die als crimineel kan word<strong>en</strong> bestempeld, maar de persoon die de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>handel<br />
organiseert. Het is ook in deze bijdrage niet de bedoeling om <strong>migratie</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong> onlosmakelijk aan elkaar te koppel<strong>en</strong>. Omdat deze tweede groep<br />
daders aangaf hier eerst werk gezocht te hebb<strong>en</strong> <strong>en</strong> zij pas na verloop van tijd in<br />
de <strong>criminaliteit</strong> terechtkwam<strong>en</strong>, durv<strong>en</strong> we te stell<strong>en</strong> dat het pleg<strong>en</strong> van diefstall<strong>en</strong><br />
niet gekoppeld is aan de <strong>migratie</strong> van deze person<strong>en</strong>, maar aan de ontmoetingsplaats<strong>en</strong><br />
waar zij zich nadi<strong>en</strong> begev<strong>en</strong>.<br />
Tuss<strong>en</strong> de respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> blijkt met andere woord<strong>en</strong> e<strong>en</strong> zekere verscheid<strong>en</strong>heid<br />
schuil te gaan, die reeds kon word<strong>en</strong> vastgesteld bij het bevrag<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> beperkt<br />
aantal daders. Dit f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> omvat <strong>en</strong>erzijds daders die opereerd<strong>en</strong> vanuit e<strong>en</strong><br />
hit-and-runperspectief <strong>en</strong> voor wie <strong>criminaliteit</strong> het belangrijkste motief was om<br />
West-Europa te frequ<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>. Anderzijds kwam e<strong>en</strong> aantal daders ook naar hier<br />
als migrant<strong>en</strong>, met economische, politieke <strong>en</strong>/of praktische drijfver<strong>en</strong>. Het<br />
opbouw<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> beter lev<strong>en</strong> was voor h<strong>en</strong> ess<strong>en</strong>tieel <strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong> vormde<br />
hier slechts e<strong>en</strong> middel toe. Doordat zij hier vaak ge<strong>en</strong> legale mogelijkhed<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong><br />
om te werk<strong>en</strong>, werd de confrontatie met de West-Europese lev<strong>en</strong>sstandaard<strong>en</strong><br />
hard <strong>en</strong> de verleiding (te) groot. E<strong>en</strong> dergelijk verschil vind<strong>en</strong> we ook terug<br />
met betrekking tot andere vorm<strong>en</strong> van <strong>migratie</strong> (Dustmann, 2000).<br />
De verscheid<strong>en</strong>heid tuss<strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de daders maakt ook duidelijk dat de<br />
gehanteerde terminologie niet e<strong>en</strong>duidig is. De term 'rondtrekk<strong>en</strong>de daders' lijkt<br />
te implicer<strong>en</strong> dat deze groep<strong>en</strong> e<strong>en</strong> flexibele lev<strong>en</strong>sstijl hanter<strong>en</strong> zonder vaste verblijfplaats.<br />
Nochtans blijkt dat de meeste daders e<strong>en</strong> relatief vast ankerpunt hebb<strong>en</strong>,<br />
hetzij in West-Europa als migrant<strong>en</strong>, hetzij in het thuisland als zij e<strong>en</strong> hit-<br />
75
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
and-runtactiek hanter<strong>en</strong>. Ook de term 'mobiel banditisme' schiet <strong>en</strong>igszins<br />
tekort, omdat de mobiliteit niet uitsluit<strong>en</strong>d aan de eig<strong>en</strong>lijke <strong>criminaliteit</strong> kan<br />
gekoppeld word<strong>en</strong>.<br />
Conclusie<br />
Dit artikel rapporteert <strong>over</strong> e<strong>en</strong> daderbevraging die gevoerd werd bij e<strong>en</strong> aantal<br />
led<strong>en</strong> van Oost-Europese diev<strong>en</strong>b<strong>en</strong>des die als 'rondtrekk<strong>en</strong>de daders' word<strong>en</strong><br />
b<strong>en</strong>oemd. We interviewd<strong>en</strong> h<strong>en</strong> in eerste instantie <strong>over</strong> de helingpraktijk. Heling<br />
fungeerde als e<strong>en</strong> ingang om meer zicht te krijg<strong>en</strong> op de sociale organisatie van<br />
dergelijke daders. Hierbij kwam naar vor<strong>en</strong> dat heling via informele kanal<strong>en</strong><br />
plaatshad <strong>en</strong> dat daders weinig problem<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> om hun goeder<strong>en</strong> aan de man<br />
te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Dit laatste kan op twee aspect<strong>en</strong> teruggebracht word<strong>en</strong>. T<strong>en</strong> eerste<br />
ging het om goeder<strong>en</strong> die makkelijk te hel<strong>en</strong> zijn, in hoofdzaak juwel<strong>en</strong> <strong>en</strong> kleine<br />
elektronica. T<strong>en</strong> tweede k<strong>en</strong>d<strong>en</strong> deze netwerk<strong>en</strong> e<strong>en</strong> grote flexibiliteit: de meeste<br />
daders beschikt<strong>en</strong> <strong>over</strong> verschill<strong>en</strong>de helers <strong>en</strong> vice versa. De contact<strong>en</strong> war<strong>en</strong><br />
informeel <strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> veelvuldig plaats.<br />
Aan de hand van deze helingpraktijk<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de achterligg<strong>en</strong>de<br />
structur<strong>en</strong> blootgelegd. E<strong>en</strong> deel van de daders komt voor korte periodes naar<br />
West-Europa, zodat hun activiteit kan omschrev<strong>en</strong> word<strong>en</strong> als mobiel banditisme.<br />
Zij tracht<strong>en</strong> zo snel mogelijk maximale winst<strong>en</strong> te hal<strong>en</strong> door middel van <strong>criminaliteit</strong><br />
<strong>en</strong> transporter<strong>en</strong> de gestol<strong>en</strong> goeder<strong>en</strong> veelal naar het thuisland om te verkop<strong>en</strong>.<br />
Deze daders hebb<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> binding met West-Europa <strong>en</strong> het zwaartepunt<br />
van hun sociaal netwerk blijft in het land van herkomst ligg<strong>en</strong>.<br />
Andere daders kom<strong>en</strong> wel voor langere tijd naar West-Europa. Zij hebb<strong>en</strong> de<br />
ambitie om hier e<strong>en</strong> beter lev<strong>en</strong> op te bouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> tracht<strong>en</strong> zich hier als migrant<strong>en</strong><br />
te handhav<strong>en</strong>. Criminaliteit vormt hierbij slechts e<strong>en</strong> van de manier<strong>en</strong> om geld te<br />
verdi<strong>en</strong><strong>en</strong>, maar wel e<strong>en</strong> manier die snel resultaat oplevert. Door de problem<strong>en</strong><br />
die zij k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> om hier voor langere tijd werk te vind<strong>en</strong> <strong>en</strong> omdat zij vaak land- <strong>en</strong><br />
lotg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> ontmoet<strong>en</strong> in specifieke bars, blijkt deze manier vaak de <strong>en</strong>ige succesvolle<br />
manier te zijn om hun financiële situatie te verbeter<strong>en</strong>. Deze bars zijn<br />
bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> de ontmoetingsplaats<strong>en</strong> bij uitstek <strong>en</strong> vorm<strong>en</strong> de basis voor de ontwikkeling<br />
van deze netwerk<strong>en</strong>. Hoewel het ook om Oost-Europese daders gaat die<br />
vaak e<strong>en</strong> grote mobiliteit hanter<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s het pleg<strong>en</strong> van de feit<strong>en</strong>, vertaalt dit<br />
zich bij deze daders niet in e<strong>en</strong> stroom van criminele goeder<strong>en</strong> of winst<strong>en</strong> naar<br />
Oost-Europa. Zowel de netwerk<strong>en</strong> als de stroom van criminele opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> b<strong>en</strong>adrukk<strong>en</strong><br />
de lokale inbedding van deze daders in West-Europa.<br />
Zelfs e<strong>en</strong> bevraging van e<strong>en</strong> beperkt aantal daders maakt duidelijk dat eig<strong>en</strong>domsdelict<strong>en</strong><br />
gepleegd door 'mobiele daders' e<strong>en</strong> grote verscheid<strong>en</strong>heid herberg<strong>en</strong> als<br />
ook ingegaan wordt op aspect<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> zicht gev<strong>en</strong> op de sociale organisatie van<br />
de betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong>. Door precies helers <strong>en</strong> dus sleutelfigur<strong>en</strong> in criminele netwerk<strong>en</strong><br />
te bevrag<strong>en</strong> kond<strong>en</strong> op basis van slechts e<strong>en</strong> ti<strong>en</strong>tal interviews heel wat inzicht<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> bekom<strong>en</strong> die toelat<strong>en</strong> het f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> in het algeme<strong>en</strong> <strong>en</strong> de relatie ervan<br />
tot <strong>migratie</strong> in het bijzonder, beter te begrijp<strong>en</strong>. Aangezi<strong>en</strong>, mede door de sterkere<br />
focus op de diefstall<strong>en</strong>, vanuit politiedossiers <strong>en</strong> -praktijk doorgaans erg<br />
76
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
moeilijk goede informatie beschikbaar is <strong>over</strong> helingpraktijk<strong>en</strong>, werd gekoz<strong>en</strong><br />
voor de interviews met de helers zelf. Interviews afnem<strong>en</strong> van veroordeeld<strong>en</strong> is<br />
vaak erg ondankbaar <strong>en</strong> moeilijk. Administratieve formaliteit<strong>en</strong>, tijdsdruk (bijv.<br />
door e<strong>en</strong> 'plotse' uitwijzing van respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong>), afhankelijkheid van bereidwillige<br />
respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> de taalbarrière mak<strong>en</strong> het werk erg tijdsint<strong>en</strong>sief <strong>en</strong> grote samples<br />
onmogelijk. Toch m<strong>en</strong><strong>en</strong> wij dat zelfs e<strong>en</strong> beperkte bevraging van helers zoals<br />
wij hebb<strong>en</strong> gedaan, erg relevante <strong>en</strong> anders niet toegankelijke informatie naar<br />
bov<strong>en</strong> kan hal<strong>en</strong> om verdere inzicht<strong>en</strong> te krijg<strong>en</strong> in eig<strong>en</strong>domsdelict<strong>en</strong> <strong>en</strong> de sociale<br />
organisatie <strong>en</strong> mobiliteit van de daarbij betrokk<strong>en</strong> daders.<br />
Literatuur<br />
Augustus, L. (2000). De mythe van de bokkerijders. Maasgouw, 119(4), 265-274.<br />
Bachman, R. & Schutt, R. (2008). Fundam<strong>en</strong>tals o f research in Criminology and criminal Justice.<br />
Los Angeles: Sage.<br />
Balthau, M. (2006). Rondtrekk<strong>en</strong>de dadergroep<strong>en</strong>. Naar e<strong>en</strong> geïntegreerde <strong>en</strong> integrale<br />
aanpak. In: B. De Ruyver (red.), Rondtrekk<strong>en</strong>de dadergroep<strong>en</strong>. Gr<strong>en</strong>s<strong>over</strong>schrijd<strong>en</strong>d beleid.<br />
Brussel: Politeia, 53-58.<br />
B<strong>en</strong>nett, T. & Wright, R. (1984). Burglars on burglary. Aldershot: Gower.<br />
Blok, A. (1992). De bokkerijders. R<strong>over</strong>sb<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong> geheime g<strong>en</strong>ootschapp<strong>en</strong> in de land<strong>en</strong> van<br />
Overmaas (1730-1774). Amsterdam: Prometheus.<br />
Boersma, J. (2006). Polaris bestrijdt mobiel banditisme. In: Stichting Maatschappij Veiligheid<br />
<strong>en</strong> Politie (red.). Teg<strong>en</strong>houd<strong>en</strong> van mobiel banditisme. Dordrecht: SMVP, 41-44.<br />
Bort, E. (2002). Illegal migration and cross-border crime. Chall<strong>en</strong>ges at the eastem frontier<br />
of the European Union. In: J. Zielonka (ed.), Europe unbound. Enlarging and reshaping<br />
the boundaries of the European Union. Lond<strong>en</strong>: Routledge, 191-212.<br />
Boudry, K. (2006). De V<strong>en</strong>o<strong>en</strong>-case. In: B. De Ruyver (red.), Rondtrekk<strong>en</strong>de daders. Gr<strong>en</strong>s<strong>over</strong>schrijd<strong>en</strong>d<br />
beleid. Brussel: Politeia, 63-71.<br />
Bov<strong>en</strong>kerk, F. (2001). Misdaadprofiel<strong>en</strong>. Amsterdam: Meul<strong>en</strong>hoff.<br />
Bruggeman, W. (2007). Mobiliteit vanuit daderperspectief, b<strong>en</strong>aderd vanuit e<strong>en</strong> criminologisch<br />
<strong>en</strong> politioneel perspectief. In: L. Vand<strong>en</strong>hove (red.), Integrale veiligheid. Mobiliteit.<br />
Brussel: Politeia, 163-196.<br />
Bruggeman, W., De Ruyver, B. & Zanders, P. (1991). Gr<strong>en</strong>s<strong>over</strong>schrijd<strong>en</strong>de <strong>criminaliteit</strong>.<br />
G<strong>en</strong>t: R.U. G<strong>en</strong>t, School voor Criminologie.<br />
Bruinsma, G. (2000). Geografische mobiliteit <strong>en</strong> misdaad. Leid<strong>en</strong>: Universiteit Leid<strong>en</strong>.<br />
Bruinsma, G. & Bernasco, W. (2004). Criminal groups and transnational markets. A more<br />
detailed examination on the basis of social network theory. Crime, Law and Social<br />
Change, 41(1), 79-94.<br />
Clarke, R. (1999). Hot products. Understanding, anticipating and reducing demand for stol<strong>en</strong><br />
goods. Lond<strong>en</strong>: Home Office.<br />
Crott, J. (1990). Bokkerijders in g<strong>en</strong>ealogisch perspectief. De vildersfamilie Ponts-Bemelmans<br />
uit Ho<strong>en</strong>sbroek. Maaslandse Sprokkeling<strong>en</strong>, 12(1), 1-20.<br />
De Raedt, E. (2006). Beeldvorming inzake diev<strong>en</strong>b<strong>en</strong>des. Let's have insight to see inside.<br />
In: B. De Ruyver (red.). Rondtrekk<strong>en</strong>de dadergroep<strong>en</strong>. Gr<strong>en</strong>s<strong>over</strong>schrijd<strong>en</strong>d beleid. Brussel:<br />
Politeia, 23-26.<br />
De Ruyver, B. (2001). Law & Order. De bokk<strong>en</strong>rijders. De Standaard, 30-7-2001.<br />
De Ruyver, B. (2006). T<strong>en</strong> geleide. In: B. De Ruyver (red.), Rondtrekk<strong>en</strong>de dadergroep<strong>en</strong>.<br />
Gr<strong>en</strong>s<strong>over</strong>schrijd<strong>en</strong>d beleid. Brussel: Politeia, 5-8.<br />
77
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Deakin, J., Smithson, H., Sp<strong>en</strong>cer, J., & Medina-Ariza, J. (2007). Taxing on the streets.<br />
Understanding the methods and process of street robbery. Crime Prev<strong>en</strong>tion and Community<br />
Safety, 9(1), 52-67.<br />
Di<strong>en</strong>st voor het Strafrechtelijk Beleid (2007). Jaarrapport 2007. Georganiseerde <strong>criminaliteit</strong><br />
in België 2005-2006. Brussel: Politeia.<br />
Dubois, S. (2009). Criminele process<strong>en</strong>. Heling <strong>en</strong> buit bij rondtrekk<strong>en</strong>de dadergroep<strong>en</strong>. E<strong>en</strong><br />
actualisatie (vertrouwelijk rapport). Brussel: Federale Gerechtelijke Politie.<br />
Dupuis, B. (2004). Rondtrekk<strong>en</strong>de dadergroepering<strong>en</strong>. De zon komt op in het oost<strong>en</strong>...<br />
Inforevue (juni), 34-37.<br />
Dustmann, C. (2000). Temporary migration and economie assimilation. Discussion paper,<br />
ftp://ftp.iza.org/dps/dpl86.pdf.<br />
Eek, J. (1995). A g<strong>en</strong>eral model of the geography of illicit retail marketplaces. In: J. Eek &<br />
D. Weisburd (eds.), Crime and place. Monsey: Criminal Justice Press, 67-93.<br />
Eek, J. & Weisburd, D. (1995). Crime places in crime theory. In: J. Eek & D. Weisburd<br />
(eds.). Crime and place. Monsey: Criminal Justice Press, 1-33.<br />
Elzinga, A. & De Wit, R. (1996). Heling van gestol<strong>en</strong> auto's. Onderzoek onder daders van autodiefstal.<br />
D<strong>en</strong> Haag: WODC.<br />
Federale Politie (2004). Nationaal Veiligheidsplan 2004-2007. Goedgekeurd door de Ministerraad<br />
op 30 maart 2004.<br />
Federale Politie (2008). Nationaal Veiligheidsplan 2008-2011. Goedgekeurd door de Ministerraad<br />
op l februari 2008.<br />
Felson, M. (2003). The process of co-off<strong>en</strong>ding. In: M. Smith & D. Cornish (eds.). Theory for<br />
practice in situational crime prev<strong>en</strong>tion, 16. Monsey: Criminal Justice Press, 149-167.<br />
Felson, M. (2006). The ecosystem for organized crime. Helsinki: Heuni.<br />
Fijnaut, C. (1998). De mobiliteit van daders <strong>en</strong> internationale strafrechtelijke sam<strong>en</strong>werking<br />
in de Europese Unie. E<strong>en</strong> schets van het probleem. Liber amicorum Roger Blanpain.<br />
Brugge: Die Keure, 3-14.<br />
FOD Justitie, FOD Kanselarij van de Eerste Minister & FOD Binn<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong> (2007).<br />
De aanpak van de rondtrekk<strong>en</strong>de dadergroepering<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> actualisatie. Brussel: Federale<br />
Politie.<br />
Hul, R. (1992). Criminal receiving. The 'f<strong>en</strong>ce' as marketer. Journal of Public Policy and Marketing,<br />
11(2), 126-134.<br />
Hollway, W. & Jefferson, T. (2000). Doing qualitative research differ<strong>en</strong>tly. Free association,<br />
narrative and the interview method. Lond<strong>en</strong>: Sage.<br />
Kadernota Integrale Veiligheid (2004). Ministerraad 30-31 maart 2004.<br />
Kleemans, E., Korf, D. & Staring, R. (2008). M<strong>en</strong>s<strong>en</strong> van vlees <strong>en</strong> bloed. Kwalitatief onderzoek<br />
in de criminologie. Tijdschrift voor Criminologie, 50(4), 323-336.<br />
Korps Landelijke Politiedi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> (2004). Oost-Europese <strong>criminaliteit</strong> <strong>en</strong> EU-uitbreiding. Verslag<br />
van e<strong>en</strong> onderzoek voor het nationaal dreigingsbeeld zware of georganiseerde <strong>criminaliteit</strong>.<br />
Zoetermeer: Di<strong>en</strong>st Nationale Recherche Informatie.<br />
Korps Landelijke Politiedi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> (2008). Nationaal dreigingsbeeld 2008. Georganiseerde <strong>criminaliteit</strong>.<br />
Zoetermeer: KLPD.<br />
Kyle, D. & Siracusa, C. (2005). Seeing the state like a migrant. Why so many non-criminals<br />
break immigration laws. In: W. Van Sch<strong>en</strong>del & I. Abraham (eds.). Illicit flows and criminal<br />
things. States, borders, and the other side ofglobalization. Bloomington: Indiana University<br />
Press, 153-176.<br />
Laan, F. van der & We<strong>en</strong>ink, A. (2005). Eindrapportage van het project Polaris. Mobiel banditisme<br />
uit Pol<strong>en</strong> <strong>en</strong> Litouw<strong>en</strong>. Zwolle: Korps Landelijke Politiedi<strong>en</strong>st<strong>en</strong>.<br />
Mawby, R. (2001). Burglary. Cullompton: Willan Publishing.<br />
78
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Ponsaers, P. (2004). Rondtrekk<strong>en</strong>de dadergroep<strong>en</strong>. Rationele Nederlandse criminolog<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
irrationele criminel<strong>en</strong> in Vlaander<strong>en</strong>. Tijdschrift voor Criminologie, 49(1), 15-23.<br />
Pool, C. (2003). Hed<strong>en</strong>daagse <strong>migratie</strong> van Pol<strong>en</strong> naar Nederland. Justitiële verk<strong>en</strong>ning<strong>en</strong>,<br />
29(4), 63-80.<br />
Rossmo, K. (2000). Geographic proftling. Boca Raton: CRC Press.<br />
Ruggiero, V. (1996). Organized and corporate crime in Europe. Offers that can't be refused.<br />
Aldershot: Dartmouth.<br />
Sandu, D. (2005). Emerging transnational migration from Romanian villages. Curr<strong>en</strong>tSociology,<br />
53(4), 555-582.<br />
Sarangi, S. & Youngs, D. (2006). Spatial patterns of Indian serial burglars with relevance to<br />
geographical profiling. Journal of Investigative Psychology and Off<strong>en</strong>der Profiling, 3(2),<br />
105-115.<br />
Shelley, L. (1999). Id<strong>en</strong>tifying, counting and categorizing transnational criminal organisations.<br />
Transnational Organized Crime, 5(1), 1-18.<br />
Sh<strong>over</strong>, N. (1972). Structures and careers in burglary. Journal of Criminal Law, Criminology<br />
and Police Sci<strong>en</strong>ce, 63(4), 540-549.<br />
Siegel, D. & Bov<strong>en</strong>kerk, F. (2000). Crime and manipulation of id<strong>en</strong>tity among Russianspeaking<br />
immigrants in the Netherlands. Journal of Contemporary Criminal Justice,<br />
16(4), 424-444.<br />
Silverman, D. (2001). Interpreting qualitative data. Methods for analysing talk, text and interaction.<br />
Lond<strong>en</strong>: Sage.<br />
Spap<strong>en</strong>s, T. & Fijnaut, C. (2005). Criminaliteit <strong>en</strong> rechtshandhaving in de Euregio Maas-Rijn,<br />
1. De problem<strong>en</strong> van transnationale (georganiseerde) <strong>criminaliteit</strong> <strong>en</strong> de gr<strong>en</strong>s<strong>over</strong>schijd<strong>en</strong>de<br />
politiële, justitiële <strong>en</strong> bestuurijke sam<strong>en</strong>werking. Antwerp<strong>en</strong>: Inters<strong>en</strong>tia.<br />
Staring, R. & Kroese, G. (1991). E<strong>en</strong> kwestie van vertrouw<strong>en</strong>. Daderonderzoek in gevang<strong>en</strong>iss<strong>en</strong>.<br />
Justitiële verk<strong>en</strong>ning<strong>en</strong>, 17(9), 112-138.<br />
Stoele, M. (2007). Helers <strong>over</strong> de markt van gestol<strong>en</strong> goeder<strong>en</strong>. In: D. Van de Mhe<strong>en</strong> & P.<br />
Gruter (red.), Helingpraktijk<strong>en</strong> onder de loep. Impressies van helingcircuits in Nederland.<br />
D<strong>en</strong> Haag: WODC, 91-138.<br />
Tremblay, P. (2004). Searching for suitable co-off<strong>en</strong>ders. In: R. Clarke & M. Felson (eds.),<br />
Routine activity and rational choice. New Brunswick: Transaction Publishers, 17-36.<br />
Van Daele, S. & Vander Bek<strong>en</strong>, T. (2009). Out of step? Mobility of 'itinerant crime groups'.<br />
In: P. van Duyne e.a. (eds.), Crime, money and criminal mobility in Europe. Nijmeg<strong>en</strong>:<br />
Wolf Legal Publishers, 43-70.<br />
Van Daele, S. & Vander Bek<strong>en</strong>, T. (2010). Exploring itinerant crime groups. European Journal<br />
on Criminal Policy and Research.<br />
Van Daele, S., Vander Bek<strong>en</strong>, T. & De Ruyver, B. (2008). Rondtrekk<strong>en</strong>de dadergroep<strong>en</strong>. E<strong>en</strong><br />
empirische toets. Panopticon, 29(4), 25-39.<br />
Van San, M., Snel, E. & Boers, R. (2002). Woninginbrekers <strong>en</strong> zware jong<strong>en</strong>s. Daders uit voormalig<br />
Joegoslavië in beeld. Rotterdam: RISBO.<br />
Verwee, L, Ponsaers, P. & Enhus, E. (2007). Inbrek<strong>en</strong> is mijn vak. Textuur <strong>en</strong> praktijk van<br />
woninginbraak. D<strong>en</strong> Haag: Boom Juridische uitgevers.<br />
Von Lampe, K. (2001). Organisierte Kriminalitat unter der Lupe. Netzwerke kriminell<br />
nutzbarer Kontakte als konzeptueller Zugang zur OK-Problematik. Kriminalistik,<br />
55(7), 465-471.<br />
Von Lampe, K. (2004). Making the second step before the first. Assessing organized crime.<br />
Crime, Law and Social Change, 42(4-5), 227-259.<br />
Walsh, M. (1977). The f<strong>en</strong>ce. A new look at the world ofproperty the ft. Westport: Gre<strong>en</strong>wood<br />
Press.<br />
We<strong>en</strong>ink, A., Huisman, S. & Van der Laan, F. (2004). Misdaad zonder gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>. Criminaliteitsbeeldanalyse<br />
Oost-Europa 2002-2003. Zwolle: Korps Landelijke Politiedi<strong>en</strong>st<strong>en</strong>.<br />
Wong, D. (2005). The rumor of trafficking. Border controls, illegal migration, and the<br />
s<strong>over</strong>eignty of the nation-state. In: W. Van Sch<strong>en</strong>del & I. Abraham (eds.), Illicit flows<br />
and criminal things. States, borders, and the other side ofglobalization. Bloomington: Indiana<br />
University Press, 69-100.<br />
79
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Criminele expats<br />
Britse criminel<strong>en</strong> in Nederland <strong>en</strong> Nederlandse criminel<strong>en</strong> in<br />
Spanje<br />
Meivin Soudijn & Sander Huisman<br />
In dit artikel wordt ingegaan op bewuste <strong>migratie</strong> voor criminele doeleind<strong>en</strong>. Twee<br />
specifieke groep<strong>en</strong> staan c<strong>en</strong>traal: criminele Britse migrant<strong>en</strong> in Nederland <strong>en</strong> criminele<br />
Nederlandse migrant<strong>en</strong> in Spanje. Over dit <strong>migratie</strong>motief, in combinatie<br />
met e<strong>en</strong> focus op westerling<strong>en</strong>, wordt in de literatuur weinig geschrev<strong>en</strong>. Binn<strong>en</strong> de<br />
opsporingsinstanties is het echter ge<strong>en</strong> onbek<strong>en</strong>d f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> analyse van 25<br />
afgeslot<strong>en</strong> opsporingsdossiers wijst uit dat binn<strong>en</strong> deze twee groep<strong>en</strong> migrant<strong>en</strong><br />
belangrijke spilfigur<strong>en</strong> in de internationale drugshandel zijn aan te wijz<strong>en</strong>. Hoewel<br />
het getalsmatig om e<strong>en</strong> klein aantal person<strong>en</strong> gaat, zorg<strong>en</strong> zij ervoor dat in<br />
bepaalde sted<strong>en</strong> of gebied<strong>en</strong> e<strong>en</strong> illegale internationale drugsmarktplaats is ontstaan.<br />
Tuss<strong>en</strong> criminele Britt<strong>en</strong> <strong>en</strong> Nederlanders in het buit<strong>en</strong>land zijn ook verschill<strong>en</strong><br />
op te tek<strong>en</strong><strong>en</strong>. Britt<strong>en</strong> zijn doorgaans als drugsmakelaar actief. Dat wil zegg<strong>en</strong>,<br />
zij bemiddel<strong>en</strong> voor derd<strong>en</strong> in het verzorg<strong>en</strong> van drugstransport<strong>en</strong> naar het<br />
Ver<strong>en</strong>igd Koninkrijk. Ook hebb<strong>en</strong> de Britt<strong>en</strong> in Nederland weinig binding doordat<br />
zij hier vrijwel niet invester<strong>en</strong> <strong>en</strong> in buurhuiz<strong>en</strong> won<strong>en</strong>. Nederlandse criminel<strong>en</strong> in<br />
Spanje zijn daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> vaak ge<strong>en</strong> makelaars, maar leidinggev<strong>en</strong>d<strong>en</strong> aan criminele<br />
sam<strong>en</strong>werkingsverband<strong>en</strong>. Ook invester<strong>en</strong> zij in Spanje door de aankoop van woonhuiz<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> bedrijv<strong>en</strong>.<br />
Migratie is voor alle betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> doorgaans e<strong>en</strong> moeizaam proces. Migrant<strong>en</strong><br />
moet<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bestaan zi<strong>en</strong> op te bouw<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> vreemde omgeving, terwijl die<br />
omgeving op haar beurt weer worstelt met de komst <strong>en</strong> het verblijf van buit<strong>en</strong>staanders.<br />
Al naar gelang de sam<strong>en</strong>leving bepaalde eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> als nuttig of<br />
vertrouwd ziet, kan e<strong>en</strong> wederzijds acceptatieproces langzamer of sneller plaatsvind<strong>en</strong>.<br />
Criminaliteit of de perceptie hiervan is echter e<strong>en</strong> van de elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die<br />
zo'n proces van aanpassing <strong>en</strong> acceptatie moeizamer kan do<strong>en</strong> verlop<strong>en</strong>.<br />
Migratie <strong>en</strong> transnationale <strong>criminaliteit</strong> is echter niet het exclusieve domein van<br />
verre vreemd<strong>en</strong>, maar kan ook dicht bij huis word<strong>en</strong> gevond<strong>en</strong> in de vorm van criminele<br />
westerse 'expatriates'. Zo is uit politieonderzoek bek<strong>en</strong>d geword<strong>en</strong> dat<br />
verscheid<strong>en</strong>e Britse misdaadondernemers zich tijdelijk in Nederland vestig<strong>en</strong> om<br />
specifiek als makelaar van drugstransport<strong>en</strong> naar buit<strong>en</strong>landse afzetmarkt<strong>en</strong> op<br />
te tred<strong>en</strong>. Politieonderzoek wijst ook uit dat diverse Nederlanders langdurig in<br />
Spanje verblijv<strong>en</strong> om allerlei drugszak<strong>en</strong> te regel<strong>en</strong>. Het is onduidelijk of daarbij<br />
dezelfde patron<strong>en</strong> als bij Britse criminel<strong>en</strong> in Nederland zijn te vind<strong>en</strong>. Onze<br />
onderzoeksvraag luidt daarom: wat zijn de <strong>over</strong>e<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> <strong>en</strong> verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong><br />
Britse criminel<strong>en</strong> in Nederland <strong>en</strong> Nederlandse criminel<strong>en</strong> in Spanje? Het beant-<br />
80
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
woord<strong>en</strong> van deze vraag kan wellicht meer inzicht bied<strong>en</strong> in het ontstaan <strong>en</strong> de<br />
best<strong>en</strong>diging van internationale criminele markt- <strong>en</strong> ontmoetingsplaats<strong>en</strong>.<br />
In de volg<strong>en</strong>de paragraf<strong>en</strong> volgt eerst e<strong>en</strong> algem<strong>en</strong>e inleiding <strong>over</strong> <strong>migratie</strong> <strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong><br />
van Britt<strong>en</strong> <strong>en</strong> Nederlanders in respectievelijk Nederland <strong>en</strong> Spanje. In<br />
de paragraaf 'Data' gaan we nader in op ons bronn<strong>en</strong>materiaal. Dat heeft betrekking<br />
op 25 opsporingsdossiers <strong>en</strong> vier interviews. Daarna word<strong>en</strong> Britse misdaadondernemers<br />
in Nederland nader bekek<strong>en</strong>. Daarbij zull<strong>en</strong> wij aandacht sch<strong>en</strong>k<strong>en</strong><br />
aan de k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van deze expats, hun activiteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> het belang van hun handel<strong>en</strong>.<br />
Hetzelfde do<strong>en</strong> we voor Nederlandse misdaadondernemers in Spanje. Tot<br />
slot volg<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele beschouwing<strong>en</strong> <strong>over</strong> de implicaties van dit onderzoek.<br />
Achtergrond<br />
Tot op hed<strong>en</strong> is bij transnationaal georganiseerde misdaad vooral aandacht uitgegaan<br />
naar person<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> andere <strong>etniciteit</strong> dan de Nederlandse. E<strong>en</strong> voorbeeld<br />
is de bestudering van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel. Turk<strong>en</strong> smokkel<strong>en</strong> Turk<strong>en</strong> (Staring, 2001),<br />
Hindoestan<strong>en</strong> smokkel<strong>en</strong> Hindoestan<strong>en</strong> (Peters, 1999), Chinez<strong>en</strong> smokkel<strong>en</strong> Chinez<strong>en</strong><br />
(Soudijn, 2006), <strong>en</strong> onderling wordt er ook van eikaars di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> gebruikgemaakt.<br />
Deze wet<strong>en</strong>schappelijke onderzoek<strong>en</strong> naar m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel lijk<strong>en</strong> er echter op te<br />
wijz<strong>en</strong> dat m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkelaars vaak pas via via in de misdaad terechtkom<strong>en</strong>.<br />
Veelal zijn zij criminele hand- <strong>en</strong> spandi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> gaan verricht<strong>en</strong> na moeilijkhed<strong>en</strong><br />
bij het vind<strong>en</strong> van legaal werk. Uitzondering<strong>en</strong> zijn migrant<strong>en</strong> die zelfstandig e<strong>en</strong><br />
in het thuisland achtergeblev<strong>en</strong> familielid geholp<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> door deze te voorzi<strong>en</strong><br />
van valse papier<strong>en</strong>. Maar financieel gewin komt in zulke gevall<strong>en</strong> op de tweede<br />
plaats.<br />
Het is echter onduidelijk in hoeverre person<strong>en</strong> doelbewust met criminele motiev<strong>en</strong><br />
(tijdelijk of perman<strong>en</strong>t) migrer<strong>en</strong>. Het is immers ook mogelijk dat er m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> naar<br />
Nederland kom<strong>en</strong> met het vooropgezette plan om e<strong>en</strong> specifiek smokkeltraject op<br />
te zett<strong>en</strong> of om e<strong>en</strong> al bestaand crimineel proces te verbeter<strong>en</strong>.<br />
In de literatuur wordt vrijwel niet op <strong>migratie</strong> met criminele motiev<strong>en</strong> ingegaan,<br />
<strong>en</strong>kele uitzondering<strong>en</strong> daargelat<strong>en</strong>. Zo sprak Sutherland in zijn The professional<br />
thief al <strong>over</strong> de 'migratory lives' van <strong>en</strong>kele van zijn subject<strong>en</strong>, beroepsinbrekers<br />
die naar andere land<strong>en</strong> trokk<strong>en</strong> (Sutherland, 1937). Van Joegoslavische,<br />
Litouwse, Poolse <strong>en</strong> Russische misdadigers is bek<strong>en</strong>d dat zij naar Nederland trokk<strong>en</strong><br />
om alhier <strong>en</strong>ige tijd crimineel actief te zijn alvor<strong>en</strong>s weer terug te ker<strong>en</strong> (zie<br />
ook PEO, 1996a; Snel e.a., 2000; Bov<strong>en</strong>kerk, 2001; KLPD/DNR, 2005a; <strong>en</strong> het<br />
artikel van Van Daele <strong>en</strong> Vander Bek<strong>en</strong> in dit nummer). In de precursor<strong>en</strong>handel<br />
voor xtc blek<strong>en</strong> Chinese verdacht<strong>en</strong> tijdelijk te migrer<strong>en</strong> naar andere land<strong>en</strong> om<br />
aldaar smokkeltraject<strong>en</strong> op te zett<strong>en</strong> (Huisman, 2007). Ook in <strong>en</strong>kele biografieën<br />
komt <strong>migratie</strong> met e<strong>en</strong> crimineel motief naar vor<strong>en</strong>. Te d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> valt aan de Nederlandse<br />
Betti<strong>en</strong> Mart<strong>en</strong>s in Colombia <strong>en</strong> de (tijdelijk) naar Nederland gemigreerde<br />
Pakistaanse <strong>en</strong> Engelse misdaadondernemers Fouad Abbas <strong>en</strong> Curtis Warr<strong>en</strong><br />
(Bov<strong>en</strong>kerk, 2008; De Stoop, 1998; Barnes e.a., 2008).<br />
81
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
In ons werk als wet<strong>en</strong>schappelijk onderzoeker bij de Di<strong>en</strong>st Nationale Recherche<br />
kom<strong>en</strong> wij, door het analyser<strong>en</strong> van afgeslot<strong>en</strong> dossiers <strong>en</strong> gesprekk<strong>en</strong> met<br />
rechercheurs, regelmatig informatie teg<strong>en</strong> die erop lijkt te wijz<strong>en</strong> dat doelbewuste<br />
criminele <strong>migratie</strong> ge<strong>en</strong> incid<strong>en</strong>t is. De duidelijkste voorbeeld<strong>en</strong> hiervan betreff<strong>en</strong><br />
westerling<strong>en</strong>, te wet<strong>en</strong> Britt<strong>en</strong> in Nederland <strong>en</strong> Nederlanders in Spanje. Zij zijn<br />
met name betrokk<strong>en</strong> bij de handel in verdov<strong>en</strong>de middel<strong>en</strong>.<br />
In eerste instantie lijk<strong>en</strong> deze twee groep<strong>en</strong> niet zo bijzonder. Zowel voor Nederland<br />
als voor Spanje zull<strong>en</strong> de <strong>migratie</strong>- <strong>en</strong> misdaadcijfers van deze westerling<strong>en</strong><br />
weinig aanleiding tot bezorgdheid gev<strong>en</strong>. Volg<strong>en</strong>s het C<strong>en</strong>traal Bureau voor de<br />
Statistiek (CBS) kom<strong>en</strong> jaarlijks tuss<strong>en</strong> de 5.000 <strong>en</strong> 7.000 Britt<strong>en</strong> in Nederland<br />
won<strong>en</strong> <strong>en</strong> werk<strong>en</strong>. Jaarlijks kom<strong>en</strong> er in totaal zo'n 1.830 Britt<strong>en</strong> met de wet in<br />
aanraking (informatie uit het Herk<strong>en</strong>ningsdi<strong>en</strong>stsysteem (HKS) van het Korps<br />
Landelijke Politiedi<strong>en</strong>st<strong>en</strong>).<br />
Naar Spanje migrer<strong>en</strong> jaarlijks zo'n 1.200 m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die in Nederland zijn gebor<strong>en</strong><br />
(CBS). Het gaat hierbij soms ook om p<strong>en</strong>sionados die van e<strong>en</strong> rustige oude dag will<strong>en</strong><br />
g<strong>en</strong>iet<strong>en</strong>. Hoeveel Nederlanders in Spanje weg<strong>en</strong>s wets<strong>over</strong>treding<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
aangehoud<strong>en</strong>, is ons niet bek<strong>en</strong>d. Dat wordt niet in het Nederlandse HKS bijgehoud<strong>en</strong>.<br />
Wel is bek<strong>en</strong>d hoeveel er in det<strong>en</strong>tie zitt<strong>en</strong>. Dat aantal is sinds 2004<br />
gesteg<strong>en</strong> van 177 naar 245 in 2007 (Miedema & Stoltz, 2008).<br />
Vanuit e<strong>en</strong> kwantitatief criminologisch oogpunt lijk<strong>en</strong> Britt<strong>en</strong> in Nederland of<br />
Nederlanders in Spanje dan ook niet erg interessant. Het gaat om e<strong>en</strong> relatief<br />
klein aantal person<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> hetzelfde Europa. Vanuit migratorisch oogpunt<br />
bekek<strong>en</strong> betek<strong>en</strong>t dat e<strong>en</strong> min of meer gelijke culturele achtergrond <strong>en</strong> waarschijnlijk<br />
e<strong>en</strong> relatief hoog ontwikkelingsniveau dat de arbeidsparticipatie <strong>en</strong><br />
maatschappelijke inbedding zal vergemakkelijk<strong>en</strong>. Gezi<strong>en</strong> deze geringe aantall<strong>en</strong><br />
zal de aandacht in Nederland <strong>en</strong> Spanje dan ook eerder uitgaan naar <strong>migratie</strong> uit<br />
derdewereldland<strong>en</strong>. Deze is veel grootschaliger <strong>en</strong> impliceert allerlei problem<strong>en</strong><br />
door culturele verschill<strong>en</strong>, taalbarrières, ontwikkelingsachterstand<strong>en</strong> <strong>en</strong> de daarmee<br />
gepaard gaande moeite met het toetred<strong>en</strong> tot de arbeidsmarkt. Wellicht is<br />
deze <strong>migratie</strong>problematiek ook meer zichtbaar in het publieke domein.<br />
Maar er zijn in beide land<strong>en</strong> ook diverse incid<strong>en</strong>t<strong>en</strong> geweest waaruit kan word<strong>en</strong><br />
afgeleid dat er met Britt<strong>en</strong> <strong>en</strong> Nederlanders meer aan de hand is. In 2002 werd<br />
bijvoorbeeld in Groning<strong>en</strong> e<strong>en</strong> man in opdracht van e<strong>en</strong> Britse drugscrimineel<br />
vermoord als vergelding voor de diefstal van e<strong>en</strong> partij drugs door di<strong>en</strong>s zus in<br />
Spanje. In november 2007 werd in Nederland e<strong>en</strong> Britse drugscrimineel doodgeschot<strong>en</strong><br />
die in Engeland veroordeeld was tot achtti<strong>en</strong> jaar cel, was ontsnapt <strong>en</strong><br />
daarna waarschijnlijk vijfjaar ondergedok<strong>en</strong> was in Amsterdam. In Spanje werd in<br />
februari 2008 e<strong>en</strong> Nederlandse drugscrimineel geliquideerd. E<strong>en</strong> jaar eerder werd<strong>en</strong><br />
twee in Spanje verblijv<strong>en</strong>de Nederlandse criminel<strong>en</strong> opgepakt <strong>en</strong> uitgeleverd<br />
aan Nederland.<br />
Uit de opsporingsonderzoek<strong>en</strong> van de Nederlandse <strong>en</strong> Spaanse politie bleek e<strong>en</strong><br />
transnationale criminele subcultuur te bestaan waarin grootschalige drugstransport<strong>en</strong><br />
werd<strong>en</strong> geregeld. Daartoe hadd<strong>en</strong> diverse person<strong>en</strong> zich <strong>over</strong> <strong>en</strong> weer in<br />
verschill<strong>en</strong>de land<strong>en</strong> gevestigd, soms tijdelijk, maar vaak ook op perman<strong>en</strong>te<br />
basis. Deze m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> sprak<strong>en</strong> hun tal<strong>en</strong>, woond<strong>en</strong> in luxe <strong>en</strong> blev<strong>en</strong> in nauw contact<br />
met hun thuisbasis staan voor het regel<strong>en</strong> van allerlei drugstransport<strong>en</strong>. Ook<br />
82
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
war<strong>en</strong> zij vrij vermog<strong>en</strong>d. Daarmee zijn zij te bestempel<strong>en</strong> als het criminele equival<strong>en</strong>t<br />
van de 'wereldburgers' die Saskia Sass<strong>en</strong> voor og<strong>en</strong> stond in haar global city<br />
(Sass<strong>en</strong>, 1999; 2001). In deze globale stad onttrekk<strong>en</strong> burgers zich steeds meer<br />
aan het belang van e<strong>en</strong> bepaalde natiestaat door zich internationaal te oriënter<strong>en</strong><br />
op arbeidsmogelijkhed<strong>en</strong>, gebruik te mak<strong>en</strong> van de vrijheid tot reiz<strong>en</strong> <strong>en</strong> het ontplooi<strong>en</strong><br />
van e<strong>en</strong> culturele pluriformiteit. Dit alles wordt vergemakkelijkt door<br />
moderne transport- <strong>en</strong> communicatiemiddel<strong>en</strong>. Optima forma ontstaat daarbij<br />
e<strong>en</strong> cultuur van expats, m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die <strong>over</strong>al ter wereld kunn<strong>en</strong> neerstrijk<strong>en</strong>, werk<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> zich daar thuis voel<strong>en</strong>. Hoewel Sass<strong>en</strong> e<strong>en</strong> legale leefwereld voor og<strong>en</strong> stond<br />
(die misschi<strong>en</strong> slechts voor de happy few opgaat), lijkt deze ontwikkeling ook voor<br />
het criminele milieu toepasbaar.<br />
Data<br />
Om de handel <strong>en</strong> wandel van criminele Britse <strong>en</strong> Nederlandse expats nader uit te<br />
zoek<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> wij gebruikgemaakt van 25 afgeslot<strong>en</strong> opsporingsonderzoek<strong>en</strong><br />
van de Di<strong>en</strong>st Nationale Recherche (DNR) die dit onderwerp betreff<strong>en</strong>. Daarbij is<br />
ge<strong>en</strong> steekproef getrokk<strong>en</strong>, maar is expliciet geselecteerd op de aanwezigheid van<br />
Britse criminel<strong>en</strong> in Nederland (19 onderzoek<strong>en</strong>) <strong>en</strong> Nederlandse criminel<strong>en</strong> in<br />
Spanje (zes onderzoek<strong>en</strong>). Deze opsporingsonderzoek<strong>en</strong> speeld<strong>en</strong> zich alle tuss<strong>en</strong><br />
2002 <strong>en</strong> 2008 af. De verdacht<strong>en</strong> (per zaak variër<strong>en</strong>d van vier tot meer dan twintig)<br />
hebb<strong>en</strong> uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>de achtergrond<strong>en</strong>: zij kom<strong>en</strong> uit verschill<strong>en</strong>de Britse <strong>en</strong><br />
Nederlandse regio's, sommig<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> als uitvoerder e<strong>en</strong> klus in het buit<strong>en</strong>land<br />
opgedrag<strong>en</strong>, terwijl ander<strong>en</strong> als zelfstandig misdaadondernemer operer<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun<br />
domicilie naar het buit<strong>en</strong>land verplaats<strong>en</strong>. Wat zij wel all<strong>en</strong> met elkaar geme<strong>en</strong><br />
hebb<strong>en</strong>, is dat zij de kost verdi<strong>en</strong><strong>en</strong> met de handel in allerlei soort<strong>en</strong> verdov<strong>en</strong>de<br />
middel<strong>en</strong>.<br />
Daarnaast zijn er door de tweede auteur vier interviews afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> met opsporingsambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong>.<br />
Zij hebb<strong>en</strong> ieder meer dan twintig jaar ervaring in het onderzoek<strong>en</strong><br />
van georganiseerde misdaad <strong>en</strong> daarbij unieke k<strong>en</strong>nis opgedaan <strong>over</strong> het<br />
f<strong>en</strong>ome<strong>en</strong> dat wij in dit artikel beschrijv<strong>en</strong>. De eerste respond<strong>en</strong>t werkt als strategisch<br />
analist op criminele netwerk<strong>en</strong> in de omgeving Amsterdam. De tweede doet<br />
soortgelijk analysewerk in de regio Zuid-Nederland. De derde is liaison officer<br />
geweest voor de Nederlandse politie in Spanje. De vierde leidde jar<strong>en</strong>lang e<strong>en</strong><br />
opsporingsteam dat diverse onderzoek<strong>en</strong> heeft verricht naar Nederlandse <strong>en</strong><br />
Britse verdacht<strong>en</strong> in de internationale groothandel van drugs. De vier respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
war<strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> of meer onderzoek<strong>en</strong> die voor dit artikel gebruikt<br />
zijn.<br />
Deze selectief gekoz<strong>en</strong> dossiers <strong>en</strong> interviews k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele beperking<strong>en</strong>. Er ontstaat<br />
maar e<strong>en</strong> beperkt zicht op de sociale werkelijkheid. Politieonderzoek naar de<br />
verdov<strong>en</strong>de-middel<strong>en</strong>markt gaat immers niet in op motiev<strong>en</strong> voor <strong>migratie</strong>, maar<br />
alle<strong>en</strong> op het aanton<strong>en</strong> van strafbare feit<strong>en</strong>. Daarnaast moet er rek<strong>en</strong>ing mee<br />
word<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> dat deze gegev<strong>en</strong>s uit dossiers ge<strong>en</strong> data uit e<strong>en</strong> repres<strong>en</strong>tatieve<br />
steekproef betreff<strong>en</strong>. In plaats van kwantitatieve uitsprak<strong>en</strong> is er dan ook<br />
voor gekoz<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> kwalitatieve beschrijving te gev<strong>en</strong>.<br />
83
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Britt<strong>en</strong> in Nederland<br />
De constatering dat er Britse criminel<strong>en</strong> in Nederland verblijv<strong>en</strong>, is zeker ge<strong>en</strong><br />
nieuw feit. Al vanaf het begin van de jar<strong>en</strong> tachtig kom<strong>en</strong> zij in Nederlandse<br />
drugszak<strong>en</strong> naar vor<strong>en</strong>. Weliswaar besteedt de Commissie-Van Traa in haar <strong>over</strong>zicht<br />
van allochtone criminele groepering<strong>en</strong> in Nederland ge<strong>en</strong> apart hoofdstuk<br />
aan Britt<strong>en</strong> (dat voorrecht was weggelegd voor Surinamers, Turk<strong>en</strong>, Marokkan<strong>en</strong>,<br />
Chinez<strong>en</strong>, Italian<strong>en</strong>, Colombian<strong>en</strong>, Nigerian<strong>en</strong>, Ghanez<strong>en</strong>, Russ<strong>en</strong> <strong>en</strong> Joegoslav<strong>en</strong>),<br />
toch word<strong>en</strong> zij wel tuss<strong>en</strong> neus <strong>en</strong> lipp<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd. Zo wordt verwez<strong>en</strong><br />
naar e<strong>en</strong> Nederlandse criminele groep 'D', die hasj via Cyprus importeerde. De uitvoer<br />
hiervan naar het Ver<strong>en</strong>igd Koninkrijk was in hand<strong>en</strong> 'van e<strong>en</strong> Engelse groep,<br />
met zetel in Amsterdam' (PEO, 1996b). Ook zou e<strong>en</strong> Engelsman in bepaalde<br />
opzicht<strong>en</strong> e<strong>en</strong> twee-e<strong>en</strong>heid met de <strong>over</strong>led<strong>en</strong> crimineel Bruinsma gevormd hebb<strong>en</strong>.<br />
De Parlem<strong>en</strong>taire Enquêtecommissie Opsporingsmethod<strong>en</strong> (PEO) geeft aan<br />
dat naar aanleiding van drie moord<strong>en</strong> in het Engelse drugsmilieu de Amsterdamse<br />
politie in juli 1992 zelfs e<strong>en</strong> speciaal team heeft gevormd om e<strong>en</strong> onderzoek in te<br />
stell<strong>en</strong> naar deze subcultuur. De uitkomst hiervan liet zi<strong>en</strong> dat er in de stad e<strong>en</strong><br />
netwerk van zo'n 150 <strong>over</strong>weg<strong>en</strong>d Engelse drugsdealers actief was, waarvan het<br />
mer<strong>en</strong>deel op de lokale markt handelde. Daarbij werd <strong>over</strong>ig<strong>en</strong>s wel opgemerkt<br />
dat e<strong>en</strong> <strong>en</strong>keling 'redelijk vakkundig' op grote schaal cocaïne, LSD <strong>en</strong> synthetische<br />
drugs naar het Ver<strong>en</strong>igd Koninkrijk, Scandinavië, de Ver<strong>en</strong>igde Stat<strong>en</strong> <strong>en</strong> Australië<br />
verhandelde. Deze drugs werd<strong>en</strong> weer ingekocht van andere groothandelar<strong>en</strong>,<br />
zowel van Colombian<strong>en</strong> als van Nederlanders. Tek<strong>en</strong><strong>en</strong>d is ook dat er bij wisselkantor<strong>en</strong><br />
die in het onderzoek betrokk<strong>en</strong> war<strong>en</strong>, ti<strong>en</strong>tall<strong>en</strong> miljo<strong>en</strong><strong>en</strong> gewisselde<br />
Britse pond<strong>en</strong> in relatie met verdov<strong>en</strong>de-middel<strong>en</strong>handel werd<strong>en</strong> gebracht.<br />
Ook in latere studies komt de aanwezigheid van Britse criminel<strong>en</strong> op de Nederlandse<br />
drugsmarkt naar vor<strong>en</strong>. Dat is niet zo vreemd. Nederland staat immers<br />
bek<strong>en</strong>d als belangrijk doorvoerland (logistiek knooppunt) voor verdov<strong>en</strong>de middel<strong>en</strong><br />
(Van Duyne, 1995; Kleemans e.a., 2002; Huisman e.a., 2003). In rec<strong>en</strong>t<br />
onderzoek van de Home Office gev<strong>en</strong> diverse Britse gedetineerd<strong>en</strong> aan dat zij in<br />
Nederland grootschalig drugs inkop<strong>en</strong> die bestemd zijn voor de Britse markt<br />
(Matrix Knowledge Group, 2007; Pearson & Hobbs, 2001). 1 In opdracht van<br />
Britse criminel<strong>en</strong> wordt geld via fcawa/a-bankiers naar Nederland <strong>over</strong>gemaakt<br />
(Van de Bunt, 2008).<br />
Uit literatuurstudie <strong>en</strong> eig<strong>en</strong> analyses van politieonderzoek<strong>en</strong> valt af te leid<strong>en</strong> dat<br />
de rol die de Britt<strong>en</strong> vandaag de dag op de Nederlandse drugsmarkt innem<strong>en</strong>,<br />
neerkomt op het do<strong>en</strong> van drugsinkop<strong>en</strong> om deze primair naar het Ver<strong>en</strong>igd<br />
Koninkrijk te verschep<strong>en</strong> <strong>en</strong> ze aldaar verder door te verkop<strong>en</strong>. Kortom, zij richt<strong>en</strong><br />
zich op hun eig<strong>en</strong> afzetmarkt. Hierdoor kan de indruk ontstaan dat de connectie<br />
met Nederland maar van tijdelijke aard is, namelijk zolang de transactie<br />
duurt. Dat gaat echter maar t<strong>en</strong> dele op wanneer er rek<strong>en</strong>ing wordt gehoud<strong>en</strong> met<br />
l Het is opvall<strong>en</strong>d dat de handelshoeveelhed<strong>en</strong> die in onderzoek<strong>en</strong> van de DNR word<strong>en</strong> gevond<strong>en</strong>,<br />
vijf tot ti<strong>en</strong> keer groter zijn dan de casus die door Pearson <strong>en</strong> Hobbs word<strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong> (KLPD/<br />
DNR, 2005b).<br />
84
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
de handelsomvang <strong>en</strong> de best<strong>en</strong>digheid van de afzetmarkt. Op kleinschalig niveau<br />
zijn er voorbeeld<strong>en</strong> te <strong>over</strong> van Britt<strong>en</strong> die e<strong>en</strong>s in de zoveel tijd naar Amsterdam<br />
reiz<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> kleine hoeveelheid xtc-pill<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of <strong>en</strong>kele ti<strong>en</strong>tall<strong>en</strong> gramm<strong>en</strong> hasj<br />
in te kop<strong>en</strong>. Vervolg<strong>en</strong>s wordt geprobeerd om deze op de eerstvolg<strong>en</strong>de retourvlucht<br />
in bijvoorbeeld de handbagage mee terug te smokkel<strong>en</strong> (PEO, 1996b). In<br />
zulke gevall<strong>en</strong> gaat de relatie met Nederland inderdaad niet verder dan e<strong>en</strong> oppervlakkige<br />
k<strong>en</strong>nismaking.<br />
Daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> gaat het in de groothandel niet langer om smokkelwaar die iemand<br />
in zijn week<strong>en</strong>dtas kan vervoer<strong>en</strong>, maar om ti<strong>en</strong>tall<strong>en</strong> kilo's cocaïne of heroïne,<br />
honderd<strong>en</strong> kilo's hasj <strong>en</strong> honderdduiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> xtc-pill<strong>en</strong>, vaak ook nog gecombineerd<br />
(polidrugshandel, in opsporingsjargon cocktailz<strong>en</strong>ding<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd). 2 Dossieranalyse<br />
van dergelijke grote zak<strong>en</strong> laat de betrokk<strong>en</strong>heid zi<strong>en</strong> van ti<strong>en</strong>tall<strong>en</strong><br />
Britse misdaadondernemers die gedur<strong>en</strong>de langere tijd in Nederland verblijv<strong>en</strong>.<br />
Het gaat daarbij om e<strong>en</strong> verblijf van <strong>en</strong>kele maand<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> paar jaar. Doorgaans<br />
wordt e<strong>en</strong> woonhuis in of rond Amsterdam gekocht of gehuurd, ook wel in D<strong>en</strong><br />
Haag of Rotterdam. Sommig<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> zelfs hun hele gezin mee. De kinder<strong>en</strong><br />
gaan dan naar e<strong>en</strong> privé- of internationale school. Verder blijk<strong>en</strong> de Britt<strong>en</strong> niet<br />
in de legale economie te invester<strong>en</strong> door bijvoorbeeld het opzett<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> transportbedrijf,<br />
maar hur<strong>en</strong> zij alle<strong>en</strong> wat zij nodig hebb<strong>en</strong>.<br />
De Britt<strong>en</strong> zelf nem<strong>en</strong> vaak (bewust?) de moeite niet om zich in Nederland in de<br />
bevolkingsregisters in te lat<strong>en</strong> schrijv<strong>en</strong>. Maar omdat zij zich ook niet uit de<br />
Engelse bevolkingsregisters lat<strong>en</strong> uitschrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> zij daardoor in het bezit van e<strong>en</strong><br />
geldig Brits paspoort blijv<strong>en</strong>, valt de werkelijke status van hun verblijf niet snel<br />
op. Wanneer zij in Nederland echter in hun lev<strong>en</strong>sonderhoud voorzi<strong>en</strong> door het<br />
pleg<strong>en</strong> van criminele activiteit<strong>en</strong>, kunn<strong>en</strong> zij op grond van bedreiging van de<br />
op<strong>en</strong>bare orde ongew<strong>en</strong>st word<strong>en</strong> verklaard <strong>en</strong> daarmee het verblijfsrecht verlie-<br />
De geïnterviewde rechercheurs wez<strong>en</strong> op diverse pullfactor<strong>en</strong> die het Britse criminel<strong>en</strong><br />
aantrekkelijk mak<strong>en</strong> om naar Nederland te kom<strong>en</strong>, bijvoorbeeld vanwege<br />
het gedoogbeleid, de lage gevang<strong>en</strong>isstraff<strong>en</strong>, het Engels als tweede voertaal <strong>en</strong><br />
allerlei pubs die e<strong>en</strong> breed scala aan sociale ontmoetingsplaats<strong>en</strong> bied<strong>en</strong>. Daarnaast<br />
kunn<strong>en</strong> Britse misdaadondernemers in Nederland gemakkelijk via verhuurbedrijv<strong>en</strong><br />
aan accommodatie of di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> bijkom<strong>en</strong>d voordeel is ook<br />
dat Britse criminel<strong>en</strong> lang niet altijd bij de Nederlandse opsporingsautoriteit<strong>en</strong><br />
bek<strong>en</strong>d zijn, zodat zij hier meer vrijheid van handel<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>. Maar de voornaamste<br />
red<strong>en</strong> om zich hier te vestig<strong>en</strong> lijkt echter de positie van Nederland in de<br />
internationale drugsmarkt: e<strong>en</strong> logistiek <strong>over</strong>slagpunt <strong>en</strong> productieland. Al dec<strong>en</strong>nialang<br />
loopt e<strong>en</strong> illegale verdov<strong>en</strong>de-middel<strong>en</strong>stroom van Nederland naar het<br />
Ver<strong>en</strong>igd Koninkrijk. Vanuit e<strong>en</strong> economisch oogpunt prober<strong>en</strong> de Britt<strong>en</strong> die<br />
zich in Nederland vestig<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> betere marktpositie (<strong>en</strong> dus grotere winst) te verkrijg<strong>en</strong><br />
door aan het begin van deze handelsstroom te gaan zitt<strong>en</strong>. Voor de Brit-<br />
2 Anekdotisch materiaal laat zi<strong>en</strong> dat de handelswaar bestemd voor export vaak van hogere kwaliteit<br />
is dan die voor de Nederlandse drugsmarkt. Zo lat<strong>en</strong> in beslag g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> aantek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> van<br />
Nederlandse xtc-produc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> dat Britse afnemers e<strong>en</strong> hoger perc<strong>en</strong>tage van werkzame<br />
bestanddel<strong>en</strong> in de door h<strong>en</strong> bestelde MDMA krijg<strong>en</strong> dan Nederlandse afnemers.<br />
85
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
t<strong>en</strong> in Nederland is in de verdov<strong>en</strong>de-middel<strong>en</strong>markt e<strong>en</strong> tweedeling in soort<br />
functie op te tek<strong>en</strong><strong>en</strong>, namelijk als broker of als meewerk<strong>en</strong>d voorman.<br />
Met e<strong>en</strong> broker-functie wordt bedoeld dat zij deals sluit<strong>en</strong> met in Nederland verblijv<strong>en</strong>de<br />
drugscriminel<strong>en</strong> om grootschalige drugstransport<strong>en</strong> naar het Ver<strong>en</strong>igd<br />
Koninkrijk te regel<strong>en</strong>. Daarin zijn weer twee gradaties aan te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. In het <strong>en</strong>e<br />
geval funger<strong>en</strong> zij als e<strong>en</strong> vooruitgeschov<strong>en</strong> post van e<strong>en</strong> Brits crimineel netwerk.<br />
Zij kop<strong>en</strong> dan nam<strong>en</strong>s ander<strong>en</strong>, in opdracht, drugs in. Deze brokers in di<strong>en</strong>st van<br />
e<strong>en</strong> crimineel sam<strong>en</strong>werkingsverband krijg<strong>en</strong> dan ook geregeld contante geldz<strong>en</strong>ding<strong>en</strong><br />
uit het Ver<strong>en</strong>igd Koninkrijk om in hun lev<strong>en</strong>sonderhoud te voorzi<strong>en</strong>.<br />
In andere gevall<strong>en</strong> lijk<strong>en</strong> de brokers als zelfstandige tuss<strong>en</strong>handelaar te operer<strong>en</strong>.<br />
Als tuss<strong>en</strong>handelaar kop<strong>en</strong> zij partij<strong>en</strong> drugs op, om die vervolg<strong>en</strong>s via hun eig<strong>en</strong><br />
netwerk door te verkop<strong>en</strong>. Zo belde in één geval e<strong>en</strong> broker met e<strong>en</strong> pot<strong>en</strong>tiële<br />
klant in het Ver<strong>en</strong>igd Koninkrijk <strong>en</strong> gaf daarbij aan dat hij e<strong>en</strong> partij drugs kon<br />
kop<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> bepaalde prijs. Deze klant ging niet gelijk tot aankoop <strong>over</strong>, maar<br />
wilde nog ev<strong>en</strong> <strong>over</strong> het aanbod nad<strong>en</strong>k<strong>en</strong>. Dat was ge<strong>en</strong> probleem, maar de broker<br />
belde direct hierop met e<strong>en</strong> andere pot<strong>en</strong>tiële klant in Litouw<strong>en</strong> om dezelfde<br />
partij (teg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> iets hogere prijs) aan te bied<strong>en</strong>.<br />
De tweede functie die bij Britt<strong>en</strong> in Nederland valt te onderk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>, is die van<br />
meewerk<strong>en</strong>d voorman. Dat houdt in dat zij allerlei ondersteun<strong>en</strong>de handeling<strong>en</strong><br />
voor e<strong>en</strong> broker verricht<strong>en</strong>, zoals het preparer<strong>en</strong> <strong>en</strong> daadwerkelijk uitvoer<strong>en</strong> van<br />
verdov<strong>en</strong>de-middel<strong>en</strong>transport<strong>en</strong>. Sommige person<strong>en</strong> lek<strong>en</strong> e<strong>en</strong> vaste relatie met<br />
e<strong>en</strong> bepaalde broker te hebb<strong>en</strong>, aangezi<strong>en</strong> zij keer op keer door hem werd<strong>en</strong> ingezet.<br />
Ander<strong>en</strong> lek<strong>en</strong> door iedere<strong>en</strong> te word<strong>en</strong> ingehuurd. Zij kreg<strong>en</strong> dan e<strong>en</strong> kleine<br />
vergoeding om e<strong>en</strong> partij drugs in te pakk<strong>en</strong>, <strong>en</strong> verrichtt<strong>en</strong> daarna weer voor<br />
iemand anders werkzaamhed<strong>en</strong>.<br />
Dossierstudie laat verder zi<strong>en</strong> dat de werkzaamhed<strong>en</strong> van brokers ervoor zorg<strong>en</strong><br />
dat zij op verschill<strong>en</strong>de wijz<strong>en</strong> met hun sociale kapitaal omspring<strong>en</strong>. Voor brokers<br />
die als tuss<strong>en</strong>handelaar operer<strong>en</strong>, geldt dat zij bestaansrecht hebb<strong>en</strong> dankzij hun<br />
uitgebreide netwerk <strong>en</strong> de unieke positie die zij hierin bekled<strong>en</strong>. Zij prober<strong>en</strong> dan<br />
ook hun aanleveringkanal<strong>en</strong> van hun afnemers te scheid<strong>en</strong>, uit angst dat dez<strong>en</strong><br />
anders rechtstreeks contact met leveranciers zoud<strong>en</strong> opnem<strong>en</strong>. Daarmee zou de<br />
broker <strong>en</strong> dus ook zijn marge word<strong>en</strong> omzeild (gemiddeld zo'n 1.000 euro per kilo<br />
cocaïne). Tuss<strong>en</strong>handelar<strong>en</strong> verhandel<strong>en</strong> zelfstandig, maar kunn<strong>en</strong> ook vanuit het<br />
Ver<strong>en</strong>igd Koninkrijk verzoek<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> om te bemiddel<strong>en</strong> bij het aanschaff<strong>en</strong> van<br />
specifieke partij<strong>en</strong> drugs. Vaak do<strong>en</strong> zij dit in persoon, zodat zij voortdur<strong>en</strong>d he<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> weer reiz<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> variant hierop is als leveranciers in Nederland e<strong>en</strong> Britse broker<br />
b<strong>en</strong>ader<strong>en</strong> om hun eig<strong>en</strong> partij<strong>en</strong> drugs te verkop<strong>en</strong>. Zelfstandig werk<strong>en</strong>de<br />
tuss<strong>en</strong>handelar<strong>en</strong> bemiddeld<strong>en</strong> of verzameld<strong>en</strong> soms ook voor meerdere partij<strong>en</strong>.<br />
Dit is niet alle<strong>en</strong> af te leid<strong>en</strong> uit getapte telefoongesprekk<strong>en</strong>, maar ook uit onderschepte<br />
lading<strong>en</strong>. Zo war<strong>en</strong> pakkett<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> z<strong>en</strong>ding verdov<strong>en</strong>de middel<strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong><br />
van cijfer- of lettercombinaties. Hieruit kan word<strong>en</strong> afgeleid dat bepaalde<br />
pakkett<strong>en</strong> voor verschill<strong>en</strong>de afnemers war<strong>en</strong> bestemd of van verschill<strong>en</strong>de leveranciers<br />
kwam<strong>en</strong>.<br />
Het afscherm<strong>en</strong> van aan- <strong>en</strong> verkooppartij<strong>en</strong> geldt uiteraard niet voor brokers die<br />
als e<strong>en</strong> vooruitgeschov<strong>en</strong> post van het netwerk funger<strong>en</strong>. Hierbij weet de afnemer<br />
86
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
precies wie zijn leveranciers zijn <strong>en</strong> kan hij ook zelf rechtstreeks contact zoek<strong>en</strong><br />
om <strong>over</strong> prijs <strong>en</strong> hoeveelhed<strong>en</strong> afsprak<strong>en</strong> te mak<strong>en</strong>. In dergelijke gevall<strong>en</strong> wordt<br />
vaak <strong>over</strong>e<strong>en</strong>gekom<strong>en</strong> dat de cocaïne, heroïne of hasj naar Nederland gesmokkeld<br />
wordt, maar dat het aan de Britse organisatie zelf is om deze naar Engeland te<br />
verschep<strong>en</strong>. De broker in Nederland neemt dan de drugs in ontvangst, betaalt de<br />
teg<strong>en</strong>partij <strong>en</strong> zorgt sam<strong>en</strong> met <strong>en</strong>kele ondersteuners voor het laatste deel van<br />
het transport (KLPD/DNR, 2005b).<br />
Hoewel de handelsbetrekking<strong>en</strong> voornamelijk op het verkeer tuss<strong>en</strong> Nederland <strong>en</strong><br />
het Ver<strong>en</strong>igd Koninkrijk betrekking hebb<strong>en</strong>, is er sprake van transnationale netwerk<strong>en</strong><br />
pur sang. Het gaat om autochtone Britt<strong>en</strong>, <strong>en</strong> om Pakistan<strong>en</strong>, Turk<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
Jamaican<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> Brits paspoort. De handel met criminel<strong>en</strong> in Nederland loopt<br />
vaak langs etnische lijn<strong>en</strong> in de zin dat voor het aankop<strong>en</strong> van heroïne doorgaans<br />
met Turkse criminel<strong>en</strong> wordt sam<strong>en</strong>gewerkt, voor synthetische drugs met<br />
autochtone Nederlanders, voor cocaïne met Colombian<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor hasj met allerlei<br />
nationaliteit<strong>en</strong>. Met name Amsterdam staat bek<strong>en</strong>d als marktplaats waar allerlei<br />
soort<strong>en</strong> drugs zijn te verkrijg<strong>en</strong> <strong>en</strong> waar allerlei nationaliteit<strong>en</strong> elkaar wet<strong>en</strong> te<br />
vind<strong>en</strong> (Huisman e.a., 2003; Spap<strong>en</strong>s, 2006).<br />
Sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong>d kan word<strong>en</strong> gesteld dat in Nederland e<strong>en</strong> subgroep van criminele<br />
Britse misdaadondernemers valt te onderscheid<strong>en</strong>. Zij vall<strong>en</strong> niet snel op, maar<br />
zijn wel betrokk<strong>en</strong> bij het organiser<strong>en</strong> van grootschalige drugshandel, hetzij in<br />
opdracht, hetzij als vrije broker.<br />
Nederlanders in Spanje<br />
In diverse Nederlandse opsporingsonderzoek<strong>en</strong> is ook te vind<strong>en</strong> dat criminele<br />
Nederlanders zich in het buit<strong>en</strong>land vestig<strong>en</strong>, waarbij Spanje vaak lijkt voor te<br />
kom<strong>en</strong>. De vraag is of hieraan hetzelfde patroon als bij Britt<strong>en</strong> in Nederland t<strong>en</strong><br />
grondslag ligt.<br />
Ev<strong>en</strong>als bij criminele Britt<strong>en</strong> in Nederland het geval is, is het verblijf van Nederlandse<br />
criminel<strong>en</strong> in Spanje ge<strong>en</strong> novum. Al vanaf de jar<strong>en</strong> zev<strong>en</strong>tig trekk<strong>en</strong> veel<br />
Nederlandse misdaadondernemers voor korte of langere periode naar Spanje.<br />
Rijksrechercheur C. de Bruyne merkte op dat diverse Nederlandse drugshandelar<strong>en</strong><br />
naar Spanje war<strong>en</strong> verhuisd (De Bruyne, 1987; 1990; zie ook PEO, 1996a).<br />
Elders wordt gesprok<strong>en</strong> <strong>over</strong> Nederlandse burgers die langs de Catalaanse kust<br />
zijn neergestrek<strong>en</strong> <strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong> zijn bij de xtc-handel (Gruppo Abele, 2003, 129).<br />
Net als Nederland maakt de geografische ligging Spanje e<strong>en</strong> ideaal land voor de<br />
doorvoer van drugs. Sinds het begin van de jar<strong>en</strong> tachtig is het de grootste toegangspoort<br />
van Europa voor cocaïne uit Zuid-Amerika <strong>en</strong> cannabis uit Marokko.<br />
Marokko ligt op slechts e<strong>en</strong> kwartier vliegafstand <strong>en</strong> e<strong>en</strong> halfuur var<strong>en</strong>. Spanje<br />
heeft bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> e<strong>en</strong> linguïstische relatie met Zuid-Amerika. In het World Drug<br />
Report wordt gerapporteerd dat in Spanje iets minder dan de helft van alle wereldwijd<br />
geconfisqueerde cannabis resin <strong>en</strong> ongeveer de helft van de in Europa in<br />
beslag g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> cocaïne wordt verhandeld (UNODC, 2008). Niet voor niets word<strong>en</strong><br />
in diverse casuss<strong>en</strong> die de Georganiseerde Misdaadmonitor<strong>en</strong> van het WODC<br />
87
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
behandelt, Spanje als doorvoerland van verdov<strong>en</strong>de middel<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd (Kleemans<br />
e.a., 2002).<br />
In de door ons geanalyseerde opsporingsonderzoek<strong>en</strong> was er sprake van het verblijf<br />
van e<strong>en</strong> of meer Nederlandse verdacht<strong>en</strong> in Spanje <strong>en</strong> van betrokk<strong>en</strong>heid bij<br />
Spaanse rechtsperson<strong>en</strong>. Het ging daarbij om bedrijvigheid in branches die vaker<br />
in drugsonderzoek<strong>en</strong> naar vor<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>, zoals de horeca-, toerisme- <strong>en</strong> transportsector.<br />
In elk onderzoek blek<strong>en</strong> diverse Nederlandse expats e<strong>en</strong> Spaanse accommodatie<br />
te hebb<strong>en</strong>. In <strong>en</strong>kele gevall<strong>en</strong> was er sprake van de huur van e<strong>en</strong> appartem<strong>en</strong>t<br />
(soms in onderhuur van e<strong>en</strong> andere Nederlandse crimineel) <strong>en</strong> in andere<br />
gevall<strong>en</strong> ging het om zelf aangekochte woning<strong>en</strong>. Ook werd gezi<strong>en</strong> dat voortvluchtige<br />
Nederlanders in Spanje onderdak kond<strong>en</strong> regel<strong>en</strong> via hun Nederlandse<br />
contact<strong>en</strong> in het criminele circuit.<br />
De Nederlandse criminele expats blek<strong>en</strong> naast e<strong>en</strong> Spaanse accommodatie ook<br />
<strong>over</strong> e<strong>en</strong> adres in Nederland te beschikk<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> <strong>en</strong>keling had zich formeel in<br />
Nederland lat<strong>en</strong> uitschrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> was dus geëmigreerd. Desondanks was iedere<br />
keer duidelijk te zi<strong>en</strong> dat er int<strong>en</strong>sieve <strong>en</strong> best<strong>en</strong>dige relaties met Nederland<br />
war<strong>en</strong>, zowel met familieled<strong>en</strong> als met compagnons of ander<strong>en</strong> in het criminele<br />
circuit. Er werd bijvoorbeeld vanuit Zuid-Spanje frequ<strong>en</strong>t op <strong>en</strong> neer gereisd,<br />
waarbij ontmoeting<strong>en</strong> plaatsvond<strong>en</strong> op Schiphol of in horecageleg<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> in de<br />
Randstad. Vaak ging het om e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>- of tweedaags bezoek. De meeste misdaadondernemers<br />
gebruikt<strong>en</strong> zowel Nederlandse als Spaanse telefoonnummers.<br />
Het mer<strong>en</strong>deel van de Nederlandse misdaadondernemers die zich in Spanje hebb<strong>en</strong><br />
gevestigd, komt uit de Randstad, Noord-Brabant <strong>en</strong> Limburg. Zij vestigd<strong>en</strong><br />
zich langs de hele Spaanse oostkust; het gaat met name om de Costa Brava, Costa<br />
Blanca, Costa del Sol, <strong>en</strong> de eiland<strong>en</strong> Ibiza <strong>en</strong> Mallorca. Daar zijn verschill<strong>en</strong>de<br />
red<strong>en</strong><strong>en</strong> voor.<br />
Afgezi<strong>en</strong> van het mooiere weer, is het verblijf niet alle<strong>en</strong> aang<strong>en</strong>aam, maar ook<br />
functioneel. Zo refereerde De Bruyne al aan het feit dat won<strong>en</strong> in Spanje voor h<strong>en</strong><br />
fiscaal én strafrechtelijk aantrekkelijker is dan blijv<strong>en</strong> won<strong>en</strong> in Nederland (De<br />
Bruyne, 1987; 1990). Als Nederlandse misdaadondernemer zijn zij voor de<br />
Spaanse autoriteit<strong>en</strong> anoniem, althans wanneer ze niet internationaal gesignaleerd<br />
staan. Met e<strong>en</strong> Nederlands paspoort, e<strong>en</strong> (luxe) huurauto <strong>en</strong> e<strong>en</strong> gehuurde<br />
of gekochte villa (bijvoorbeeld op naam van e<strong>en</strong> Spaans bedrijf) kan de gemiddelde<br />
Nederlandse misdaadondernemer onbekommerd aan de Spaanse Costas<br />
verblijv<strong>en</strong>. Eén opsporingsambt<strong>en</strong>aar oppert ook peer pressure als red<strong>en</strong>. Daarmee<br />
doelt hij erop dat het voor sommige Nederlandse criminel<strong>en</strong> in hun milieu status<br />
verschaft om e<strong>en</strong> woning in Spanje te hebb<strong>en</strong>. Daarmee zou te k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
gegev<strong>en</strong> dat je het als crimineel gemaakt hebt. Wie niet meedoet, hoort er dan<br />
automatisch minder bij.<br />
Maar e<strong>en</strong> belangrijke red<strong>en</strong> is zeker ook de criminele drugsmarkt. In Spanje zitt<strong>en</strong><br />
zij dichter in de buurt van sommige bronland<strong>en</strong> (Marokko, Libanon, maar ook<br />
Colombia). Dit heeft, net zoals bij Amsterdam geconstateerd werd, e<strong>en</strong> internationale<br />
criminele geme<strong>en</strong>schap aangetrokk<strong>en</strong> waarin het goed zak<strong>en</strong>do<strong>en</strong> is. Het<br />
is dan ook niet vreemd dat diverse Britse misdaadondernemers die in Nederlandse<br />
dossiers naar vor<strong>en</strong> kwam<strong>en</strong>, ook in Spanje opdok<strong>en</strong>. Daarbij hebb<strong>en</strong> de<br />
88
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Nederlandse misdaadondernemers <strong>over</strong> het algeme<strong>en</strong> ook <strong>en</strong>kele vertrouwelijke<br />
medewerkers in hun (fysieke) nabijheid. Dez<strong>en</strong> coördiner<strong>en</strong> op hun beurt weer de<br />
dagelijkse (illegale) werkzaamhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> staan bijvoorbeeld in contact met diverse<br />
uitvoerders van illegale misdaadtraject<strong>en</strong>, zoals vrachtwag<strong>en</strong>chauffeurs die drugs<br />
meesmokkel<strong>en</strong>.<br />
Al met al lijkt de situatie dus sterk op die van Britt<strong>en</strong> in Nederland. E<strong>en</strong> sociale<br />
ontmoetingsplaats, verminderde aandacht van opsporingsautoriteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> criminele<br />
handelsmogelijkhed<strong>en</strong> behor<strong>en</strong> daarbij tot de belangrijkste red<strong>en</strong><strong>en</strong> van<br />
<strong>migratie</strong>. Maar er zijn ook drie grote verschill<strong>en</strong> op te tek<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
T<strong>en</strong> eerste is de stroom van verdov<strong>en</strong>de-middel<strong>en</strong>handel niet e<strong>en</strong>zijdig. Weliswaar<br />
kom<strong>en</strong> cocaïne <strong>en</strong> hasj via Spanje richting Nederland, maar misdaadondernemers<br />
uit Nederland smokkel<strong>en</strong> op hun beurt synthetische drugs <strong>en</strong> heroïne<br />
naar Spanje. Daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> is er ge<strong>en</strong> Britse crimineel die vanuit het Ver<strong>en</strong>igd<br />
Koninkrijk drugs naar Nederland br<strong>en</strong>gt.<br />
E<strong>en</strong> tweede verschil is het soort misdaadondernemer. Waar het in Nederland<br />
vooral om Britse brokers gaat die nam<strong>en</strong>s ander<strong>en</strong> of zelfstandig makel<strong>en</strong>, betreff<strong>en</strong><br />
de Nederlandse misdaadondernemers in Spanje eerder de leidinggev<strong>en</strong>d<strong>en</strong> uit<br />
e<strong>en</strong> crimineel netwerk. Tot die gevolgtrekking zijn wij gekom<strong>en</strong> op grond van het<br />
gegev<strong>en</strong> dat de Nederlandse misdaadondernemers uit de zes opsporingsonderzoek<strong>en</strong><br />
zelf niet door derd<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> aangestuurd. Daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> bleek uit tapgesprekk<strong>en</strong><br />
dat zij zelf wel de leiding gav<strong>en</strong> aan diverse misdaadtraject<strong>en</strong>, zonder daar<br />
<strong>over</strong>ig<strong>en</strong>s rechtstreeks bij betrokk<strong>en</strong> te zijn. Dat wordt <strong>over</strong>gelat<strong>en</strong> aan andere<br />
person<strong>en</strong>.<br />
Het leidinggev<strong>en</strong> vindt <strong>over</strong>ig<strong>en</strong>s niet altijd in Spanje plaats. De Nederlanders in<br />
Spanje reiz<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>goed naar Nederland voor bespreking<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderhandeling<strong>en</strong>,<br />
zowel met compagnons als met pot<strong>en</strong>tiële afnemers. Zo is in meerdere opsporingsonderzoek<strong>en</strong><br />
geblek<strong>en</strong> dat Nederlandse misdaadondernemers in Spanje voor<br />
het ontmoet<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> criminele handelspartner op één dag van <strong>en</strong> naar Schiphol<br />
vlog<strong>en</strong>. Sommig<strong>en</strong> reisd<strong>en</strong> met de auto op <strong>en</strong> neer van Spanje naar Nederland. In<br />
één opsporingsonderzoek werd er door de leidinggev<strong>en</strong>d<strong>en</strong> wekelijks tuss<strong>en</strong><br />
Spanje <strong>en</strong> Nederland op <strong>en</strong> neer gevlog<strong>en</strong> om iemand te ontmoet<strong>en</strong>, om sleutels<br />
te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van woning<strong>en</strong> of zelfs om de post te hal<strong>en</strong>.<br />
Het derde verschil is dat Spanje ook di<strong>en</strong>t als plaats van investering. In teg<strong>en</strong>stelling<br />
tot de criminele Britt<strong>en</strong> in Nederland die weinig of ge<strong>en</strong> vermog<strong>en</strong> in de<br />
legale economie invester<strong>en</strong>, zijn Nederlandse misdaadondernemers in Spanje<br />
actief in de vastgoedsector <strong>en</strong> de toerismesector. De vastgoedsector in Spanje<br />
bood misdaadondernemers aantrekkelijke mogelijkhed<strong>en</strong> om misdaadgeld te<br />
invester<strong>en</strong>. 3 Volg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> geïnterviewde opsporingsambt<strong>en</strong>aar is het bijvoorbeeld<br />
gebruikelijk om e<strong>en</strong> zeer lage prijs vast te stell<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> verkoopcontract, omdat<br />
het grootste deel van het aankoopbedrag contant wordt betaald. Naast de vastgoedsector<br />
is ook de toerismesector e<strong>en</strong> relevante criminele infrastructuur in<br />
3 Inmiddels is geblek<strong>en</strong> dat vastgoed in Spanje e<strong>en</strong> zeer slechte investering is. Al voordat de financiële<br />
crisis losbarstte, kelderd<strong>en</strong> de huiz<strong>en</strong>prijz<strong>en</strong> flink. Voorlopig is daarin nog ge<strong>en</strong> zicht op herstel.<br />
Hoe Nederlandse misdaadondernemers met deze verliez<strong>en</strong> omgaan, is ons niet bek<strong>en</strong>d.<br />
89
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Spanje. Uit interviews <strong>en</strong> opsporingsonderzoek<strong>en</strong> is naar vor<strong>en</strong> gekom<strong>en</strong> dat misdaadondernemers<br />
vooral invester<strong>en</strong> in branches met e<strong>en</strong> grote cashflow, zoals<br />
horeca, seksclubs, aut<strong>over</strong>huurbedrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> vakantiehuisjes. De voorkeur voor<br />
dergelijke bedrijv<strong>en</strong> is geleg<strong>en</strong> in het feit dat contante geldstrom<strong>en</strong> relatief e<strong>en</strong>voudiger<br />
wit te wass<strong>en</strong> zijn dan bancaire geldstrom<strong>en</strong>. Nederlandse criminele<br />
expats zorgd<strong>en</strong> er <strong>over</strong>ig<strong>en</strong>s wel voor om hun investering<strong>en</strong> af te scherm<strong>en</strong>. Zij<br />
maakt<strong>en</strong> bijvoorbeeld gebruik van de naam van hun partner, of bracht<strong>en</strong> hun<br />
bezitting<strong>en</strong> onder in e<strong>en</strong> trustfonds. Wanneer er sprake is van ingewikkelde constructies<br />
mak<strong>en</strong> de Nederlandse misdaadondernemers ook gebruik van administratieve<br />
<strong>en</strong> financiële di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ers. De meeste van deze di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ers hebb<strong>en</strong><br />
ook e<strong>en</strong> Nederlandse achtergrond. Opvall<strong>en</strong>d is verder dat ook Britse misdaadondernemers<br />
in Spanje wel in de legale Spaanse economie invester<strong>en</strong>. Waarschijnlijk<br />
ligg<strong>en</strong> hier dezelfde red<strong>en</strong><strong>en</strong> als voor de Nederlanders aan t<strong>en</strong> grondslag.<br />
Sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong>d is in Spanje e<strong>en</strong> subgroep aan Nederlandse misdaadondernemers<br />
te onderk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>. Zij del<strong>en</strong> k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van Britse criminel<strong>en</strong> in Nederland, maar<br />
er zijn ook verschill<strong>en</strong> op te tek<strong>en</strong><strong>en</strong>: waar in Nederland vooral brokers <strong>en</strong> voormann<strong>en</strong><br />
verblijv<strong>en</strong>, herbergt Spanje (naast talrijke tijdelijk verblijv<strong>en</strong>de hulpkracht<strong>en</strong>)<br />
duidelijk ook leidinggev<strong>en</strong>de misdaadondernemers.<br />
Slotbeschouwing<br />
In de criminologische literatuur wordt <strong>migratie</strong> niet zo snel in verband gebracht<br />
met succesvolle criminele ondernemers, maar eerder met sociale achterstand <strong>en</strong><br />
aanpassingsproblem<strong>en</strong>. Dat is niet zo vreemd gezi<strong>en</strong> het feit dat laagopgeleide<br />
gastarbeiders inclusief hun in Nederland gebor<strong>en</strong> kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> (afgewez<strong>en</strong>) asielzoekers<br />
door hun getalsmatige grootte al snel in het oog spring<strong>en</strong>. Maar hierdoor<br />
kan <strong>over</strong> het hoofd word<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> kleine minderheid van 'aangepaste'<br />
westerse migrant<strong>en</strong>, zoals <strong>en</strong>kele honderd<strong>en</strong> Britt<strong>en</strong> in Nederland of Nederlanders<br />
in Spanje, ook voor belangrijke, zij het andersoortige, problem<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />
zorg<strong>en</strong>. Wij introduceerd<strong>en</strong> voor deze kleine groep vermog<strong>en</strong>de drugscriminel<strong>en</strong><br />
de term criminele expats om h<strong>en</strong> te onderscheid<strong>en</strong> van person<strong>en</strong> die in e<strong>en</strong> ander<br />
land won<strong>en</strong> <strong>en</strong> werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> toevallig met misdaad in contact kom<strong>en</strong>. Deze criminele<br />
expats hebb<strong>en</strong> zich daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong> doelbewust in e<strong>en</strong> ander land gevestigd met<br />
het oog op het organiser<strong>en</strong> van misdaadproject<strong>en</strong>. Net als managers van grote<br />
bedrijv<strong>en</strong> of diplomat<strong>en</strong> vlieg<strong>en</strong> de criminele Britt<strong>en</strong> <strong>en</strong> Nederlanders ook voortdur<strong>en</strong>d<br />
he<strong>en</strong> <strong>en</strong> weer tuss<strong>en</strong> allerlei land<strong>en</strong> om zak<strong>en</strong> te do<strong>en</strong>.<br />
Uit de analyse van de dossiers <strong>en</strong> gesprekk<strong>en</strong> met opsporingsambt<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> blijkt<br />
dat deze expats zorg<strong>en</strong> voor het stroomlijn<strong>en</strong> <strong>en</strong> best<strong>en</strong>dig<strong>en</strong> van de internationale<br />
handel in verdov<strong>en</strong>de middel<strong>en</strong>. Deze kleine groep kan als zeer invloedrijk<br />
word<strong>en</strong> bestempeld vanwege het feit dat zij zich bezighoudt met de drugsgroothandel<br />
(dat wil zegg<strong>en</strong>, afhankelijk van het soort drugs ti<strong>en</strong>tall<strong>en</strong> tot duiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong><br />
kilo's drugs per z<strong>en</strong>ding). Als er daarbij ook rek<strong>en</strong>ing mee wordt gehoud<strong>en</strong> dat<br />
deze z<strong>en</strong>ding<strong>en</strong> later e<strong>en</strong> of meer ker<strong>en</strong> word<strong>en</strong> versned<strong>en</strong> alvor<strong>en</strong>s zij op straat<br />
beland<strong>en</strong>, dan gaat het hier bij wijze van sprek<strong>en</strong> om de bevoorrading van sted<strong>en</strong>.<br />
De geldbedrag<strong>en</strong> die hiermee gemoeid zijn, lop<strong>en</strong> daarmee al snel in de miljo<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
90
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
euro's. Om nogmaals het belang van deze kleine groep te b<strong>en</strong>adrukk<strong>en</strong>, voor het<br />
geldelijke equival<strong>en</strong>t van één zo'n drugsdeal zoud<strong>en</strong> ti<strong>en</strong>tall<strong>en</strong> illegal<strong>en</strong> in naaiateliers<br />
of kastuinbouw jar<strong>en</strong>lang arbeid moet<strong>en</strong> verricht<strong>en</strong>.<br />
Het verschijnsel van criminele expats is <strong>over</strong>ig<strong>en</strong>s goed in e<strong>en</strong> migratorisch raamwerk<br />
te plaats<strong>en</strong>. Het ontstaan van handelsstrom<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> twee land<strong>en</strong>, ook al<br />
zijn deze illegaal, br<strong>en</strong>gt automatisch onderlinge contact<strong>en</strong> met zich mee. Het is<br />
dan logisch om te veronderstell<strong>en</strong> dat er in het kielzog <strong>migratie</strong> kan optred<strong>en</strong>.<br />
Migratie vindt namelijk zeld<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> vacuüm plaats. De algem<strong>en</strong>e literatuur <strong>over</strong><br />
<strong>migratie</strong> wijst op het belang van relaties tuss<strong>en</strong> land<strong>en</strong> onderling, maar ook op<br />
het persoonlijke netwerk of e<strong>en</strong> combinatie van beide.<br />
Voor het ontstaan van e<strong>en</strong> bepaalde richting kan vanuit e<strong>en</strong> macroperspectief<br />
word<strong>en</strong> gekek<strong>en</strong>. De richting van <strong>migratie</strong>strom<strong>en</strong> is dan te herleid<strong>en</strong> aan de hand<br />
van intermediate structures die in het verre <strong>en</strong> nabije verled<strong>en</strong> zijn ontstaan (Sass<strong>en</strong>,<br />
1999). Te d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> valt aan koloniale band<strong>en</strong> (bijvoorbeeld Nederland-Suriname),<br />
gastarbeidersprogramma's (bijvoorbeeld Nederland-Marokko), militaire<br />
verdrag<strong>en</strong> (bijvoorbeeld de Ver<strong>en</strong>igde Stat<strong>en</strong>-Zuid-Korea), etnische band<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
handels<strong>over</strong>e<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> of economische relaties. E<strong>en</strong> afgeleide economische relatie<br />
die in ons voorbeeld duidelijk tot <strong>migratie</strong> heeft geleid, is de drugshandel.<br />
De sociale-netwerkb<strong>en</strong>adering helpt e<strong>en</strong>maal op gang gebrachte strom<strong>en</strong> goed te<br />
verklar<strong>en</strong>. Vanuit wet<strong>en</strong>schappelijk onderzoek naar <strong>migratie</strong> waarin naar persoonlijke<br />
motiev<strong>en</strong> gevraagd wordt, is geblek<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> sociaal netwerk erg<br />
belangrijk is (Chin, 2001; MacDonald & MacDonald, 1974; Massey, 1986; Portes<br />
& Fernandez Kelly, 1989). Het zogehet<strong>en</strong> family and fri<strong>en</strong>ds-effect treedt op wanneer<br />
familie, vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong> k<strong>en</strong>niss<strong>en</strong> die eerder gemigreerd zijn, nieuwkomers<br />
<strong>over</strong>hal<strong>en</strong> om ook te kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> h<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s opvang<strong>en</strong>. Het sociale netwerk van<br />
drugshandelar<strong>en</strong> fungeert in onze dossiers als surrogaat voor de pullfactor van<br />
familieband<strong>en</strong>. De marktplaats Amsterdam of Costa del Sol wordt gek<strong>en</strong>merkt<br />
door e<strong>en</strong> hoog 'ons k<strong>en</strong>t ons'-gehalte. Britt<strong>en</strong> die als makelaar naar Nederland<br />
kom<strong>en</strong>, of Nederlanders die naar Spanje gaan, mak<strong>en</strong> direct gebruik van de contact<strong>en</strong><br />
die ze al hadd<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> belangrijk effect dat door het handel<strong>en</strong> van deze expats optreedt, is het<br />
best<strong>en</strong>dig<strong>en</strong> van criminele verzamelplaats<strong>en</strong>. Op hun beurt word<strong>en</strong> andere drugscriminel<strong>en</strong><br />
(van klein tot groot) weer aangetrokk<strong>en</strong>. Daarbij valt op te merk<strong>en</strong> dat<br />
etnische gr<strong>en</strong>z<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> beletsel vorm<strong>en</strong>. Het gevolg is dat in Amsterdam e<strong>en</strong><br />
Colombiaan met e<strong>en</strong> Engelsman kan afsprek<strong>en</strong> om via België e<strong>en</strong> hoeveelheid<br />
cocaïne naar het Ver<strong>en</strong>igd Koninkrijk te vervoer<strong>en</strong>. Hoewel dit drugstransport<br />
dan in Nederland is <strong>over</strong>e<strong>en</strong>gekom<strong>en</strong>, is er weinig Nederlandse betrokk<strong>en</strong>heid.<br />
Vanuit dit licht bezi<strong>en</strong> ligt het dan minder voor de hand om Nederland (of Spanje)<br />
verantwoordelijk te houd<strong>en</strong> voor toe- of afnames van de handel in drugs. Dat<br />
neemt <strong>over</strong>ig<strong>en</strong>s niet weg dat de Nederlandse autoriteit<strong>en</strong> criminele netwerk<strong>en</strong><br />
teg<strong>en</strong> di<strong>en</strong><strong>en</strong> te gaan.<br />
Hiertoe zou bijvoorbeeld de aantrekkingskracht van Nederland (<strong>en</strong> Amsterdam in<br />
het bijzonder) als ontmoetings- <strong>en</strong> marktplaats voor drugscriminel<strong>en</strong> moet<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> verminderd. E<strong>en</strong> eerste aanzet is inmiddels gegev<strong>en</strong> met de oprichting<br />
van e<strong>en</strong> speciaal opsporingsteam in Amsterdam dat zich speciaal op Britse crimi-<br />
91
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
nel<strong>en</strong> richt. In de regio Amsterdam zijn het afgelop<strong>en</strong> halfjaar al 23 (voortvluchtige)<br />
Britse criminel<strong>en</strong> opgepakt, <strong>en</strong> in de rest van het land nog derti<strong>en</strong> (Vugts,<br />
2010). Daarbij wordt met de Britse autoriteit<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>gewerkt om h<strong>en</strong> zo snel<br />
mogelijk uit te lever<strong>en</strong>. Op de lange termijn kan dergelijk optred<strong>en</strong> bijdrag<strong>en</strong> aan<br />
het verminder<strong>en</strong> van de aantrekkingskracht van Amsterdam als marktplaats voor<br />
de drugshandel.<br />
Tot slot, in dit artikel hebb<strong>en</strong> wij gekek<strong>en</strong> naar Britt<strong>en</strong> in Nederland <strong>en</strong> Nederlanders<br />
in Spanje omdat zich diverse voorbeeld<strong>en</strong> uit politieonderzoek aandi<strong>en</strong>d<strong>en</strong>.<br />
Het betreft hier echter ge<strong>en</strong> aselecte steekproef, maar e<strong>en</strong> keus voor bepaalde<br />
dossiers. Het ging hier om person<strong>en</strong> die doelbewust voor de drugshandel zijn<br />
gemigreerd. Maar ev<strong>en</strong>zogoed zull<strong>en</strong> er andere <strong>etniciteit</strong><strong>en</strong> zijn waarbij dezelfde<br />
patron<strong>en</strong> gevond<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Zo zijn er bijvoorbeeld ook Italian<strong>en</strong>, Colombian<strong>en</strong>,<br />
Zwed<strong>en</strong>, Litouwers <strong>en</strong> Joegoslav<strong>en</strong> die in Nederland zijn neergestrek<strong>en</strong><br />
om drugstransport<strong>en</strong> te makel<strong>en</strong>. Verdov<strong>en</strong>de middel<strong>en</strong> zijn <strong>over</strong>ig<strong>en</strong>s niet de<br />
<strong>en</strong>ige red<strong>en</strong> tot criminele <strong>migratie</strong>. Te d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> valt aan Nigerian<strong>en</strong> die met opzet<br />
in Amsterdam zijn neergestrek<strong>en</strong> om oplichting via e-mail (de zogehet<strong>en</strong> 419fraude)<br />
te pleg<strong>en</strong> (Van Wijk e.a., 2009). Ook zull<strong>en</strong> er tuss<strong>en</strong> criminele marktplaats<strong>en</strong><br />
onderling verschill<strong>en</strong> zijn op te tek<strong>en</strong><strong>en</strong>. Zo lijkt Nederland primair de<br />
functie van onderhandelings- <strong>en</strong> ontmoetingsplaats voor de groothandel in allerlei<br />
verdov<strong>en</strong>de middel<strong>en</strong> te hebb<strong>en</strong>. Spanje daar<strong>en</strong>teg<strong>en</strong>, is niet alle<strong>en</strong> e<strong>en</strong> internationaal<br />
trefpunt voor misdaadondernemers, maar bood tot voor kort tegelijkertijd<br />
ook de mogelijkheid om te invester<strong>en</strong> <strong>en</strong> geld wit te wass<strong>en</strong>.<br />
Literatuur<br />
Barnes, T., Walsh, P. & Elias, R. (2008). Cocky. The rise and fall of Curtis Warr<strong>en</strong>, Britain's<br />
biggest drugs baron. Berkshire: Milo Books.<br />
Bov<strong>en</strong>kerk, F. (2001). Misdaadprofiel<strong>en</strong>. Amsterdam: Meul<strong>en</strong>hoff.<br />
Bov<strong>en</strong>kerk, F. (2008). La Bella Betti<strong>en</strong>. Het lev<strong>en</strong>sverhaal van e<strong>en</strong> Nederlandse go-betwe<strong>en</strong> voor<br />
de Colombiaanse drugskartels. Amsterdam: Pandora.<br />
Bruyne, C. de (1987). Bestrijding hash-handel verget<strong>en</strong> prioriteit. Algeme<strong>en</strong> Politieblad, 136,<br />
488-490.<br />
Bruyne, C. de (1990). Soft drugs als dekmantel voor andere vorm<strong>en</strong> van <strong>criminaliteit</strong>. Puttershoek<br />
(scriptie Cursus Inspecteur der Rijksrecherche).<br />
Bunt, H. van de (2008). A case study on the misuse of hawala banking. International Journal<br />
of Social Economics, 35(9), 691-702.<br />
Chin, K.-L. (2001). The social organization of Chinese human smuggling. In: D. Kyle &<br />
R. Koslowski (eds.), Global human smuggling. Comparative perspectives. Baltimore: John<br />
Hopkins University Press, 216-234.<br />
Duyne, P.C. van (1995). Het spook <strong>en</strong> de dreiging van georganiseerde misdaad. D<strong>en</strong> Haag: Sdu<br />
Uitgevers.<br />
Gruppo Abele (2003). Synthetic drugs trafficking in three European cities. Major tr<strong>en</strong>ds and the<br />
involvem<strong>en</strong>t oforganised crime. Turijn: Gruppo Abele.<br />
Huisman, S. (2007). Rechercher<strong>en</strong> op Chinese criminele verband<strong>en</strong>. Drieberg<strong>en</strong>: Korps Landelijke<br />
Politiedi<strong>en</strong>st<strong>en</strong>, Di<strong>en</strong>st Nationale Recherche.<br />
92
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Huisman, W., Huikeshov<strong>en</strong>, M. & Bunt, H. van de (2003). Marktplaats Amsterdam. Op zoek<br />
naar de zwakste schakel in de logistiek van criminele process<strong>en</strong> aan de hand van Amsterdamse<br />
rechercheonderzoek<strong>en</strong>. D<strong>en</strong> Haag: Boom Juridische uitgevers.<br />
Kleemans, E.R., Bri<strong>en</strong><strong>en</strong>, M.E.I. & Bunt, H.G. van de (2002). Georganiseerde <strong>criminaliteit</strong> in<br />
Nederland. <strong>Tweede</strong> rapportage op basis van de WODC-monitor. D<strong>en</strong> Haag: WODC.<br />
KLPD/DNR (2005a). Eindrapportage van het project Polaris. Mobiel banditisme uit Litouw<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> Pol<strong>en</strong>. Zwolle: Korps Landelijke Politiedi<strong>en</strong>st<strong>en</strong>, Di<strong>en</strong>st Nationale Recherche.<br />
KLPD/DNR (2005b). Criminaliteitsbeeldanalyse synthetische drugs 2002-2004. Drieberg<strong>en</strong>:<br />
Korps Landelijke Politiedi<strong>en</strong>st<strong>en</strong>, Di<strong>en</strong>st Nationale Recherche.<br />
MacDonald, J.S. & MacDonald, L.D. (1974). Chain migration, ethnic neighborhood formation,<br />
and social networks. In: C. Tilly (ed.), An urban world. Boston: Little, Brown and<br />
Company, 226-236.<br />
Massey, S.S. (1986). The social organization of Mexican migration to the United States.<br />
The Annals, American Academy ofPolitical and Social Sci<strong>en</strong>ce, 487, 102-113.<br />
Matrix Knowledge Group (2007). The illicit drug trade in the United Kingdom. Lond<strong>en</strong>: Home<br />
Office.<br />
Miedema, F. & Stoltz, S. (2008). E<strong>en</strong> onderzoek naar het hoge aantal Nederlanders in buit<strong>en</strong>landse<br />
det<strong>en</strong>tie. D<strong>en</strong> Haag: WODC.<br />
Pearson, G. & Hobbs, D. (2001). Middle market drug distribution. Lond<strong>en</strong>: Home Office<br />
Research, Developm<strong>en</strong>t and Statistics Directorate.<br />
PEO (1996a). Inzake opsporing. Enquête opsporingsmethod<strong>en</strong>. Bijlage VIII: deelonderzoek I<br />
onderzoeksgroep Fijnaut. Autochtone, allochtone <strong>en</strong> buit<strong>en</strong>landse criminele groep<strong>en</strong> (Parlem<strong>en</strong>taire<br />
Enquêtecommissie Opsporingsmethod<strong>en</strong>). D<strong>en</strong> Haag: <strong>Kamer</strong>stukk<strong>en</strong> II<br />
1995/96, 24 072.<br />
PEO (1996b). Inzake opsporing. Enquête opsporingsmethod<strong>en</strong>. Eindrapport. D<strong>en</strong> Haag: Parlem<strong>en</strong>taire<br />
Enquêtecommissie Opsporingsmethod<strong>en</strong>.<br />
Peters, A.M. (1999). Kindersmokkelonderzoek Kibo/Travelteam (1). In: W.J. de Bruijn e.a.<br />
(red.), M<strong>en</strong>s<strong>en</strong>smokkel naar Nederland. D<strong>en</strong> Haag: Elsevier, 57-66.<br />
Portes, A. & Fernandez Kelly, M.P. (1989). Images of movem<strong>en</strong>t in a changing world.<br />
A review of curr<strong>en</strong>t theories of international migration. International Review ofComparative<br />
Public Policy, l, 15-33.<br />
Sass<strong>en</strong>, S. (1999). Guests and ali<strong>en</strong>s. New York: The New Press.<br />
Sass<strong>en</strong>, S. (2001). The global city. New York, London, Tokyo. Princeton, NJ: Princeton University<br />
Press.<br />
Snel, E., Boom, J. de, Burgers, J. & Engbers<strong>en</strong>, G. (2000). Migratie, integratie <strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong>.<br />
Migrant<strong>en</strong> uit voormalig Joegoslavië <strong>en</strong> de voormalige Sovjet-Unie in Nederland. Rotterdam:<br />
RISBO.<br />
Soudijn, M.R.J. (2006). Chinese human smuggling in transit. D<strong>en</strong> Haag: Boom Juridische uitgevers.<br />
Spap<strong>en</strong>s, A.C.M. (2006). Interactie tuss<strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong> <strong>en</strong> opsporing. De gevolg<strong>en</strong> van opsporingsactiviteit<strong>en</strong><br />
voor de organisatie <strong>en</strong> afscherming van XTC-productie <strong>en</strong> -handel in Nederland.<br />
Antwerp<strong>en</strong>/Oxford: Inters<strong>en</strong>tia.<br />
Staring, R. (2001). Reiz<strong>en</strong> onder regie. Het <strong>migratie</strong>proces van illegale Turk<strong>en</strong> in Nederland.<br />
Amsterdam: Het Spinhuis.<br />
Stoop, C. de (1998). Ik b<strong>en</strong> makelaar in hasj. Amsterdam: De Bezige Bij.<br />
Sutherland, E.H. (1937). The professional thief. Chicago: University of Chicago Press.<br />
UNODC (2008). World Drug Report. W<strong>en</strong><strong>en</strong>: UNODC.<br />
Vugts, P. (2010). Jacht op Britse criminel<strong>en</strong> in Amsterdam. Parool, 14 januari 2010.<br />
Wijk, A.Ph. van, Vries Robbé, E. de & Scho<strong>en</strong>makers, Y.M.M. (2009). Goud<strong>en</strong> berg<strong>en</strong>. E<strong>en</strong><br />
verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>d onderzoek naar Nigeriaanse 419-fraude. Achtergrond<strong>en</strong>, daderk<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
aanpak. D<strong>en</strong> Haag: Reed Business Information.<br />
93
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
'White trash' versus 'Marokkaanse<br />
straatterrorist<strong>en</strong>'<br />
E<strong>en</strong> analyse van het Nederlandse <strong>en</strong> Engelse discours rond<br />
migrant<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>over</strong>last<br />
Monique Koemans<br />
In de Nederlandse pers wordt straat<strong>over</strong>last vaak gekoppeld aan Marokkaanse jonger<strong>en</strong>.<br />
Op basis van e<strong>en</strong> vergelijking van het mediadiscours <strong>en</strong> het politiek discours<br />
vanaf ruwweg 1990 met dat in Engeland komt in dit artikel naar vor<strong>en</strong> dat de<br />
Engelse media de <strong>over</strong>lastproblematiek niet stelselmatig verbind<strong>en</strong> met migrant<strong>en</strong>,<br />
maar eerder met autochtone jeugd. De vraag die dan rijst, is: hoe wordt het probleem<br />
rond <strong>over</strong>last <strong>en</strong> <strong>etniciteit</strong> in Nederland <strong>en</strong> Engeland in het media, alsook in<br />
het politiek discours geconstrueerd? En verschilt deze constructie met de daadwerkelijke<br />
problematiek?<br />
'We moet<strong>en</strong> het leger inzett<strong>en</strong> teg<strong>en</strong> dat Marokkaanse straattuig. Dat kan dan<br />
eindelijk word<strong>en</strong> opgepakt <strong>en</strong> uitgezet' (De Telegraaf, 15 september 2009, 1). Als<br />
het aan PW-politicus Geert Wilders ligt, wordt <strong>over</strong>last op straat keihard bestred<strong>en</strong>.<br />
De PW'er zei dit naar aanleiding van gebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> buurt in Gouda,<br />
waar in september 2008 buschauffeurs na <strong>over</strong>lastproblem<strong>en</strong> weigerd<strong>en</strong> hun<br />
vaste route te rijd<strong>en</strong>.<br />
Hoewel zijn vergaande oplossing in de <strong>Tweede</strong> <strong>Kamer</strong> niet breed werd gesteund,<br />
staat Wilders in zijn roep om e<strong>en</strong> 'harde aanpak' van de <strong>over</strong>last die veroorzaakt<br />
wordt door met name Marokkaanse jonger<strong>en</strong>, 1 niet alle<strong>en</strong>. Integ<strong>en</strong>deel, e<strong>en</strong> meerderheid<br />
van het parlem<strong>en</strong>t is van m<strong>en</strong>ing dat straat<strong>over</strong>last veroorzaakt door<br />
Marokkaanse jeugd e<strong>en</strong> groot probleem is <strong>en</strong> dat str<strong>en</strong>ge maatregel<strong>en</strong> nodig zijn.<br />
De toon van de politieke discussie blijkt onder meer uit e<strong>en</strong> krant<strong>en</strong>kop als<br />
'<strong>Kamer</strong> bepleit harde aanpak Marokkaanse lastpakk<strong>en</strong>' (AD, 18 oktober 2008). De<br />
burgemeester van Gouda, Wim Cornelis, schreef in e<strong>en</strong> brief aan de <strong>Tweede</strong><br />
<strong>Kamer</strong> dat door de politiek te 'hard' wordt gesprok<strong>en</strong> <strong>over</strong> de straatterreur door<br />
Marokkaanse jonger<strong>en</strong> in zijn stad <strong>en</strong> dat de media 'steeds oprui<strong>en</strong>der' bericht<strong>en</strong><br />
<strong>over</strong> de problem<strong>en</strong> (brief 7 oktober 2008). Cornelis schreef dat hij e<strong>en</strong> andere<br />
toon 'met normalere proporties' in het publieke debat wilde.<br />
Deze uitsprak<strong>en</strong> roep<strong>en</strong> veel vrag<strong>en</strong> op. Is het Nederlandse mediadiscours rond<br />
<strong>over</strong>last op straat <strong>en</strong> migrant<strong>en</strong> inderdaad verhard, zoals wordt beweerd? Hoe<br />
l Wanneer in Nederland <strong>over</strong> Marokkan<strong>en</strong> wordt gesprok<strong>en</strong>, wordt vaak ook de tweede g<strong>en</strong>eratie<br />
bedoeld.<br />
94
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
staan politici precies teg<strong>en</strong><strong>over</strong> de koppeling van de <strong>over</strong>lastproblematiek aan<br />
etnische 2 groep<strong>en</strong> jonger<strong>en</strong>?<br />
Zoals later in het artikel zal blijk<strong>en</strong>, verbind<strong>en</strong> de Engelse media de <strong>over</strong>lastproblematiek<br />
niet <strong>over</strong>weg<strong>en</strong>d aan minderhed<strong>en</strong>problematiek, maar eerder aan arme<br />
blanke jonger<strong>en</strong>. Is de problematiek daar ook wez<strong>en</strong>lijk anders? Of wordt in die<br />
sam<strong>en</strong>leving het probleem anders geconstrueerd?<br />
Dit geheel aan subvrag<strong>en</strong> leidt tot de hoofdvraag: hoe wordt het probleem rond<br />
<strong>over</strong>last <strong>en</strong> <strong>etniciteit</strong> in Nederland <strong>en</strong> Engeland 3 in het media- <strong>en</strong> in het politiek<br />
discours geconstrueerd <strong>en</strong> verschilt dit met de daadwerkelijke problematiek? Om<br />
die vraag te kunn<strong>en</strong> beantwoord<strong>en</strong> zal in dit artikel het discours in de media <strong>en</strong> de<br />
politiek in beide land<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geanalyseerd <strong>en</strong> vergelek<strong>en</strong> <strong>en</strong> waar mogelijk<br />
naast bestaande statistische gegev<strong>en</strong>s word<strong>en</strong> gelegd.<br />
Methode<br />
Voordat aan de beantwoording van de hoofdvraag aandacht kan word<strong>en</strong> besteed,<br />
moet<strong>en</strong> eerst <strong>en</strong>kele begripp<strong>en</strong> word<strong>en</strong> b<strong>en</strong>oemd. T<strong>en</strong> eerste straat<strong>over</strong>last. Zoals<br />
diverse auteurs eerder aangav<strong>en</strong>, is het lastig om objectieve criteria voor <strong>over</strong>last<br />
te definiër<strong>en</strong> (Van Swaaning<strong>en</strong>, 2008; Van de Bunt & Bijleveld, 2003; Devroe,<br />
2008; Pakes, 2005). Invulling van het begrip hangt immers sam<strong>en</strong> met de tolerantiegr<strong>en</strong>s<br />
van e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>leving <strong>en</strong> die verandert in de tijd (Koemans, 2008). Het<br />
onvermijdelijk gevolg van het ontbrek<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>duidige definitie is dat onder<br />
straat<strong>over</strong>last veel verschill<strong>en</strong>de gedraging<strong>en</strong> vall<strong>en</strong>. Te d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> valt aan hond<strong>en</strong>poep,<br />
agressief gedrag, graffiti <strong>en</strong> rommel in de op<strong>en</strong>bare ruimte. In dit artikel<br />
wordt de definitie van de Europese Commissie (CEC, 2000) als leidraad gehanteerd.<br />
Daarin gaat het om gedrag dat op zich niet strafbaar is, maar door het<br />
cumulatieve effect e<strong>en</strong> klimaat van spanning <strong>en</strong> onveiligheid op straat 4 kan g<strong>en</strong>erer<strong>en</strong>.<br />
Bij de hier uitgevoerde discoursvergelijking word<strong>en</strong> het Engelse anti-social<br />
behaviour <strong>en</strong> <strong>over</strong>last gelijkgesteld. Hoewel het niet e<strong>en</strong> letterlijke vertaling is,<br />
wordt in de praktijk de terminologie in dezelfde situaties gebruikt (Koemans,<br />
2009).<br />
Gezi<strong>en</strong> de breedte van het begrip <strong>over</strong>last is e<strong>en</strong> discoursanalyse relevant.<br />
Immers, op deze manier kunn<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele verschill<strong>en</strong>de betek<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> in kaart<br />
word<strong>en</strong> gebracht. E<strong>en</strong> discoursanalyse is kort gezegd e<strong>en</strong> methode die de discussies<br />
<strong>en</strong> visies in de sam<strong>en</strong>leving (of e<strong>en</strong> deel ervan) rond e<strong>en</strong> bepaald onderwerp<br />
onderzoekt (Althoff, 2002). Maar ook voor dit begrip geldt dat e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>duidige<br />
definitie niet e<strong>en</strong>voudig is (Hijmans, 1996). De term discoursanalyse staat gere-<br />
Met <strong>etniciteit</strong> wordt hier bedoeld: e<strong>en</strong> id<strong>en</strong>titeit gebaseerd op gedeelde sociale <strong>en</strong> culturele norm<strong>en</strong>,<br />
ideeën <strong>en</strong> praktijk<strong>en</strong>.<br />
Wanneer Engeland wordt g<strong>en</strong>oemd, valt Wales hier ook onder. Deze keuze wordt ook in Engelstalige<br />
literatuur <strong>over</strong> de Anti-Social Behaviour Order (ASBO) gemaakt. In Schotland wordt <strong>over</strong>last<br />
ook aangepakt maar <strong>en</strong>kele maatregel<strong>en</strong> zijn anders. Daarom blijft Schotland hier buit<strong>en</strong><br />
beschouwing.<br />
Overlast in de publieke ruimte zou wellicht correcter zijn: in de media echter wordt het begrip<br />
straat<strong>over</strong>last gebruikt.<br />
95
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
geld ter discussie <strong>en</strong> is inmiddels e<strong>en</strong> containerbegrip geword<strong>en</strong>, waaronder verschill<strong>en</strong>de<br />
vorm<strong>en</strong> van kwantitatieve <strong>en</strong> kwalitatieve onderzoeksmethod<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
techniek<strong>en</strong> vall<strong>en</strong> (Wester, 2006; Levi, 2006; Kripp<strong>en</strong>dorff, 2004). Sommige<br />
onderzoekers zi<strong>en</strong> e<strong>en</strong> discoursanalyse als onderdeel van e<strong>en</strong> inhoudsanalyse,<br />
andere juist andersom (Neu<strong>en</strong>dorf, 2002; Gubrium & Holstein, 2000; Hammersley,<br />
1997). Hier is gekoz<strong>en</strong> voor de tweede visie, waarmee met inhoudsanalyse<br />
zowel e<strong>en</strong> kwantitatieve als e<strong>en</strong> kwalitatieve tekstanalyse wordt bedoeld. Daarbij<br />
wordt de woordkeuze nagegaan <strong>en</strong> de structuur van de tekst geanalyseerd (Blommaert<br />
& Verfaillie, 2009).<br />
E<strong>en</strong> algem<strong>en</strong>e deler is dat de nadruk bij e<strong>en</strong> discoursanalyse ligt op de reconstructie<br />
van de betek<strong>en</strong>isstructuur van het probleem. Daarbij moet natuurlijk materiaal<br />
van die actor<strong>en</strong> word<strong>en</strong> onderzocht die repres<strong>en</strong>tatief zijn voor de betek<strong>en</strong>isstructuur.<br />
Kort gezegd zijn dat de actor<strong>en</strong> van de driehoek politiek-media-burger<br />
(Reiner, 2007; Van Gestel, 2006; Althoff, 2002). E<strong>en</strong> scheiding tuss<strong>en</strong> deze actor<strong>en</strong><br />
is eig<strong>en</strong>lijk kunstmatig, immers in het constructieproces van e<strong>en</strong> begrip als<br />
<strong>over</strong>last reager<strong>en</strong> ze voortdur<strong>en</strong>d op elkaar. De onderlinge wisselwerking <strong>en</strong><br />
onderlinge machtsverhouding<strong>en</strong> zijn ge<strong>en</strong> onderdeel van dit onderzoek. Echter,<br />
uitgaande van het idee dat de media <strong>en</strong> de politiek de meest dominante actor<strong>en</strong><br />
zijn, is in dit artikel naar die twee actor<strong>en</strong> de aandacht uitgegaan.<br />
In dit artikel wordt eerst het mediadiscours geanalyseerd. 5 Hierbij is gekoz<strong>en</strong> voor<br />
bestudering van de schrijv<strong>en</strong>de pers vanwege de digitale toegankelijkheid. Deze<br />
keuze valt te verantwoord<strong>en</strong> aangezi<strong>en</strong> de schrijv<strong>en</strong>de pers nog steeds e<strong>en</strong>, hoewel<br />
afkalv<strong>en</strong>de, dominante positie in het medialandschap inneemt (Beunders &<br />
Muller, 2005). Zowel e<strong>en</strong> kwantitatieve (o.a. hoe vaak komt het begrip <strong>over</strong>last<br />
voor?) als e<strong>en</strong> kwalitatieve inhoudsanalyse (o.a. wat is de toon van de berichtgeving?)<br />
werd uitgevoerd.<br />
Het Nederlandse mediadiscours is bestudeerd aan de hand van 22.000 krant<strong>en</strong>artikel<strong>en</strong><br />
van twee landelijke krant<strong>en</strong>: De Telegraaf <strong>en</strong> de Volkskrant. Deze krant<strong>en</strong><br />
zijn gekoz<strong>en</strong> deels uit praktische <strong>over</strong>weging<strong>en</strong> <strong>en</strong> deels omdat ze repres<strong>en</strong>tatief<br />
zijn voor het Nederlandse politieke spectrum. De analyse is uitgevoerd <strong>over</strong> vijf<br />
verschill<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> (1990, 1993, 1998, 2002, 2008) om zo e<strong>en</strong> ontwikkeling in<br />
kaart te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Het jaar 1993 is gekoz<strong>en</strong> aangezi<strong>en</strong> to<strong>en</strong> de eerste integrale veiligheidsrapportage<br />
werd uitgebracht waarin <strong>over</strong>last als veiligheidsprobleem werd<br />
geïntroduceerd. Het jaar 1990 geldt als startpunt (voor 1993), zodat e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele<br />
verandering in toon na 1993 beter zichtbaar werd. In 1998 vond e<strong>en</strong> kabinetswisseling<br />
plaats (Paars I/Paars II), waarbij de politieke sam<strong>en</strong>stelling niet wez<strong>en</strong>lijk<br />
veranderde, maar de aandacht voor veiligheid wel to<strong>en</strong>am. Het jaar 2002 is<br />
e<strong>en</strong> meetpunt omdat uit onderzoek van Van Noije & Wittebrood (2008) is geblek<strong>en</strong><br />
dat de Nederlandse bevolking vanaf dat jaar <strong>over</strong>last als minder ernstig is<br />
gaan ervar<strong>en</strong>. T<strong>en</strong> slotte is gekoz<strong>en</strong> voor 2008 omdat to<strong>en</strong> het Gouda-incid<strong>en</strong>t<br />
plaatsvond.<br />
Onderzoek is uitgevoerd met behulp van G. Claess<strong>en</strong>, A. van Eijk, A. van d<strong>en</strong> End<strong>en</strong>, M. Heemskerk,<br />
T. Waasdorp, M. W<strong>en</strong>sve<strong>en</strong>, bachelorstud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> aan de Universiteit Leid<strong>en</strong>.<br />
96
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
De vraag blijft of deze inhoudsanalyse voldo<strong>en</strong>de inzicht biedt in de achterligg<strong>en</strong>de<br />
process<strong>en</strong> die het beeld van 'de <strong>over</strong>lastgev<strong>en</strong>de allochtoon' in de media<br />
bepal<strong>en</strong>. Daarom zijn ter aanvulling drie journalist<strong>en</strong> <strong>en</strong> drie hoofdVchefredacteur<strong>en</strong><br />
van drie landelijke dagblad<strong>en</strong> (NRC, Trouw <strong>en</strong> de Volkskrant) geïnterviewd.<br />
Het Nederlandse mediadiscours is vervolg<strong>en</strong>s vergelek<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> <strong>en</strong>igszins <strong>over</strong>e<strong>en</strong>komstige<br />
situatie. E<strong>en</strong> dergelijke vergelijk<strong>en</strong>de studie levert aanvull<strong>en</strong>de gegev<strong>en</strong>s<br />
waarmee behalve e<strong>en</strong> beschrijving van het discours mogelijk ook e<strong>en</strong> verklaring<br />
kan word<strong>en</strong> gevond<strong>en</strong>. In het geval van straat<strong>over</strong>last is het relevant te kijk<strong>en</strong><br />
naar de situatie in Engeland. 6 Sinds 1998 is de aanpak van antisociaal gedrag<br />
e<strong>en</strong> speerpunt van de Engelse regering. Vooral na de introductie van de Anti-<br />
Social Behaviour Order (ASBO) in 1999 heeft het <strong>over</strong>lastprobleem veel aandacht<br />
gekreg<strong>en</strong>. Na 2006, sinds het aantred<strong>en</strong> van Cordon Brown als premier, is deze<br />
aandacht afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> (Donoghue, 2008).<br />
Om e<strong>en</strong> beeld te krijg<strong>en</strong> van het Engelse mediadiscours is vanwege praktische<br />
<strong>over</strong>weging<strong>en</strong> gekoz<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> iets andere opzet. Zowel de kwantitatieve als de<br />
kwalitatieve inhoudsanalyse is uitgevoerd vanaf 2000 tot <strong>en</strong> met 2009, aangezi<strong>en</strong><br />
vanaf dat jaar de digitale archiev<strong>en</strong> via diverse zoekmachines beschikbaar war<strong>en</strong>.<br />
Het jaar 2004 telde de meeste artikel<strong>en</strong> (N=1.000) <strong>over</strong> antisociaal gedrag in het<br />
algeme<strong>en</strong>. Aangezi<strong>en</strong> in die jar<strong>en</strong> niet e<strong>en</strong> keer e<strong>en</strong> koppeling werd gemaakt met<br />
<strong>etniciteit</strong> is er ge<strong>en</strong> vergelijking gemaakt <strong>over</strong> de tijd. Wel zijn er meer krant<strong>en</strong><br />
bestudeerd The Guardian, The Times, The Sun <strong>en</strong> The Indep<strong>en</strong>d<strong>en</strong>t om zo recht te<br />
kunn<strong>en</strong> do<strong>en</strong> aan het Engelse krant<strong>en</strong>landschap, dat grotere uiterst<strong>en</strong> k<strong>en</strong>t.<br />
Helaas war<strong>en</strong> gezi<strong>en</strong> de omvang van het onderzoek aanvull<strong>en</strong>de interviews met<br />
redactieled<strong>en</strong> niet mogelijk.<br />
To<strong>en</strong> bleek dat de uitkomst<strong>en</strong> van deze twee media-analyses nogal van elkaar verschild<strong>en</strong>,<br />
is tev<strong>en</strong>s gekoz<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> analyse van het politiek discours. Dit in de<br />
hoop het geconstateerde verschil in de mediadiscours<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> verklar<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
de constructie van het probleem beter in kaart te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />
Het Nederlandse politiek discours is geconstrueerd aan de hand van e<strong>en</strong> kwalitatieve<br />
literatuuranalyse van <strong>Kamer</strong>stukk<strong>en</strong>, regeringsplann<strong>en</strong> <strong>en</strong> spreektekst<strong>en</strong> uit<br />
de <strong>Tweede</strong> <strong>Kamer</strong>. Deze analyse omvat de periode van 1993 (vanaf de eerste Integrale<br />
veiligheidsrapportage) tot 2009. Om het beeld compleet te krijg<strong>en</strong> zijn in<br />
2008 neg<strong>en</strong> <strong>Tweede</strong> <strong>Kamer</strong>led<strong>en</strong> van neg<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de partij<strong>en</strong> geïnterviewd. 7<br />
Zij war<strong>en</strong> all<strong>en</strong> de woordvoerder 'jonger<strong>en</strong><strong>over</strong>last' van hun partij. Het gehele<br />
politieke Nederlandse spectrum is hierbij aan bod gekom<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> zijn<br />
gesprekk<strong>en</strong> gehoud<strong>en</strong> met twee geme<strong>en</strong>teraadsled<strong>en</strong> (WD, Amsterdam <strong>en</strong> PvdA,<br />
Rotterdam) <strong>en</strong> twee beleidsmedewerkers (van de ministeries van Justitie <strong>en</strong> Binn<strong>en</strong>landse<br />
Zak<strong>en</strong>). Zij zijn gekoz<strong>en</strong> vanwege hun regelmatige bijdrage in het<br />
publieke debat <strong>en</strong> hun c<strong>en</strong>trale rol in de beleidsvorming rond dit onderwerp.<br />
Meer geme<strong>en</strong>teraadsled<strong>en</strong> van andere sted<strong>en</strong> zijn aangeschrev<strong>en</strong>, maar zij hebb<strong>en</strong><br />
niet of afwijz<strong>en</strong>d gereageerd op het verzoek om e<strong>en</strong> interview. In de semigestruc-<br />
6 Wanneer Engeland wordt g<strong>en</strong>oemd, valt Wales hier ook onder. In Schotland wordt <strong>over</strong>last ook<br />
aangepakt, maar <strong>en</strong>kele maatregel<strong>en</strong> zijn anders. Daarom blijft Schotland hier buit<strong>en</strong> beschou-<br />
wing.<br />
7 All<strong>en</strong> toond<strong>en</strong> zich direct bereid tot e<strong>en</strong> interview, hierbij is anonimiteit afgesprok<strong>en</strong>.<br />
97
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
tureerde interviews werd<strong>en</strong> onderwerp<strong>en</strong> als definiëring van straat<strong>over</strong>last <strong>en</strong> de<br />
ontwikkeling<strong>en</strong> van de omvang van het probleem besprok<strong>en</strong>.<br />
Het Engelse politiek discours is geconstrueerd aan de hand van Engelse wet<strong>en</strong>schappelijke<br />
literatuur <strong>en</strong> bestudering van de zog<strong>en</strong>oemde White Papers in de<br />
periode 1998-2008. In deze op<strong>en</strong>bare stukk<strong>en</strong> wordt het regeringsbeleid toegelicht,<br />
net zoals in de actieplann<strong>en</strong> van de Nederlandse regering (bijvoorbeeld<br />
<strong>Kamer</strong>stukk<strong>en</strong> II2007/08, 28 684, nr. 130).<br />
Helaas blek<strong>en</strong> de Engelse members of parliam<strong>en</strong>t minder makkelijk te b<strong>en</strong>ader<strong>en</strong><br />
dan hun Nederlandse collega's. Hun assist<strong>en</strong>t<strong>en</strong> verwez<strong>en</strong> door naar de Anti-<br />
Social Behaviour Unit van de Home Office. Het hoofd van de unit - de officiële<br />
regeringswoordvoerder op dit onderwerp - is in juni 2008 geïnterviewd. Via officiële<br />
persbericht<strong>en</strong> zijn de m<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> van diverse Engelse politici verder bestudeerd.<br />
Ter aanvulling is met diverse beleidsmedewerkers gesprok<strong>en</strong> op de nationale<br />
onderzoeksconfer<strong>en</strong>tie Situating Anti-Social Behaviour and Respect (Lond<strong>en</strong>,<br />
22 april 2009).<br />
Na e<strong>en</strong> vergelijking van de discours<strong>en</strong> in beide land<strong>en</strong> zijn de beschikbare statistische<br />
gegev<strong>en</strong>s bestudeerd. Wellicht verschilt de problematiek namelijk daadwerkelijk<br />
<strong>en</strong> is het dan ook logisch dat de reacties uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>. Ter aanvulling op ontbrek<strong>en</strong>de<br />
cijfers zijn semigestructureerde interviews gehoud<strong>en</strong> met veerti<strong>en</strong><br />
wet<strong>en</strong>schappers, beleidsmedewerkers <strong>en</strong> politiechefs. Deze respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zijn via<br />
e<strong>en</strong> sneeuwbalmethode geselecteerd.<br />
Mediadiscours<br />
Nederland<br />
In 422 krant<strong>en</strong>bericht<strong>en</strong> (van de 22.000) waarin <strong>over</strong>last e<strong>en</strong> rol speelde, werd de<br />
<strong>etniciteit</strong> geregistreerd of werd e<strong>en</strong> koppeling gemaakt tuss<strong>en</strong> <strong>etniciteit</strong> (algeme<strong>en</strong>)<br />
<strong>en</strong> <strong>over</strong>last. In 1990 was dat slechts in 5 proc<strong>en</strong>t van de gevall<strong>en</strong> zo, in<br />
2008 was dat perc<strong>en</strong>tage gesteg<strong>en</strong> tot bijna 35 proc<strong>en</strong>t. In meer dan 60 proc<strong>en</strong>t<br />
van de gevall<strong>en</strong> werd dus ge<strong>en</strong> <strong>etniciteit</strong> g<strong>en</strong>oemd.<br />
De berichtgeving <strong>over</strong> allochton<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>over</strong>last is tev<strong>en</strong>s verhard. De bericht<strong>en</strong><br />
<strong>over</strong> allochton<strong>en</strong> kreg<strong>en</strong> in de loop van de tijd vaker e<strong>en</strong> negatieve kop <strong>en</strong> ook de<br />
inhoud van de artikel<strong>en</strong> werd negatiever van toon. De inhoud werd als negatief<br />
beoordeeld wanneer <strong>over</strong>last werd gekoppeld aan woord<strong>en</strong> als angst, verloedering,<br />
onveiligheid <strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong> <strong>en</strong>/of in combinatie met e<strong>en</strong> negatief waardeoordeel,<br />
zoals de b<strong>en</strong>oeming van de veroorzakers als tuig of raddraaiers.<br />
Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> de bericht<strong>en</strong> steeds vaker vergezeld door e<strong>en</strong> illustratie. Deze<br />
resultat<strong>en</strong> zijn relevant omdat het belang dat het publiek aan e<strong>en</strong> onderwerp toek<strong>en</strong>t,<br />
sam<strong>en</strong>hangt met de toon, kop <strong>en</strong> illustratie van e<strong>en</strong> artikel. Bij beeldvorming<br />
is ook de plaats van e<strong>en</strong> artikel in de krant van belang, maar die bleef volg<strong>en</strong>s<br />
dit onderzoek redelijk gelijk (circa 10 proc<strong>en</strong>t op de eerste pagina <strong>en</strong> rond de<br />
30 proc<strong>en</strong>t op de derde, dit zijn de meest promin<strong>en</strong>te pagina's; hierop wordt het<br />
belangrijkste binn<strong>en</strong>landse nieuws geplaatst).<br />
Bij de kwalitatieve analyse bleek dat het noem<strong>en</strong> van de etnische achtergrond van<br />
<strong>over</strong>lastplegers vooral het noem<strong>en</strong> van de Marokkaanse achtergrond betrof.<br />
98
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Slechts drie keer werd expliciet gesprok<strong>en</strong> <strong>over</strong> Antilliaanse jonger<strong>en</strong>. Voor 2001<br />
betrof het vooral het noem<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> allochtone achtergrond in het algeme<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
werd die niet verder gespecificeerd. E<strong>en</strong> koppeling met de gebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> rond<br />
9/11 <strong>en</strong> de opkomst van anti-islams<strong>en</strong>tim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> is hierbij snel gemaakt (European<br />
Monitoring C<strong>en</strong>tre on Racism and X<strong>en</strong>ophobia, 2005). Zoals Snel (2003) constateerde,<br />
is vanaf die tijd e<strong>en</strong> duidelijke verharding in het integratiedebat opgetred<strong>en</strong>.<br />
Vooral bij incid<strong>en</strong>t<strong>en</strong> als problem<strong>en</strong> in de Amsterdamse Diamantbuurt <strong>en</strong> de<br />
Goudse wijk Oosterwei werd<strong>en</strong> Marokkaanse jonger<strong>en</strong> expliciet g<strong>en</strong>oemd, vaak<br />
gecombineerd met uitsprak<strong>en</strong> <strong>over</strong> e<strong>en</strong> harde aanpak <strong>en</strong> e<strong>en</strong> zero tolerance-beleid.<br />
Na de inhoudsanalyse zijn ter aanvulling drie journalist<strong>en</strong> <strong>en</strong> drie hoofd-/chefredacteur<strong>en</strong><br />
8 geïnterviewd. Zij besliss<strong>en</strong> in concrete gevall<strong>en</strong> <strong>over</strong> het wel of niet<br />
b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong> van de etnische achtergrond van <strong>over</strong>lastplegers. Heel algeme<strong>en</strong> g<strong>en</strong>om<strong>en</strong><br />
wordt door de respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> 'de etnische achtergrond in principe niet in<br />
berichtgeving g<strong>en</strong>oemd'. Bij Trouw is de regel dat <strong>etniciteit</strong> wordt vermeld als die<br />
onontbeerlijk is voor achtergrond <strong>en</strong> duiding. De hoofdredacteur geeft daarbij<br />
voorbeeld<strong>en</strong> als rass<strong>en</strong>rell<strong>en</strong> of eerwraak. Ook in het stijlboek 9 van de Volkskrant<br />
staat vermeld dat etnische afkomst niet wordt g<strong>en</strong>oemd, t<strong>en</strong>zij dat nodig is voor<br />
e<strong>en</strong> beter begrip van het bericht. Zoals de chef redactie van de Volkskrant zei: 'Dit<br />
beleid van ons impliceert dat het niet vermeld<strong>en</strong> van iemands achtergrond niet<br />
automatisch betek<strong>en</strong>t dat die iemand autochtoon is.'<br />
Slechts wanneer de etnische achtergrond wel relevant is, wordt die g<strong>en</strong>oemd.<br />
Maar zoals de chef verslaggeverij van het NRC terecht zelf opmerkte: 'Maar wat is<br />
relevantie? In e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>leving met relatief weinig etnische spanning<strong>en</strong> zal er zeld<strong>en</strong><br />
red<strong>en</strong> zijn om de achtergrond te meld<strong>en</strong>.' E<strong>en</strong> mogelijke verklaring voor het<br />
in 2008 vaker b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> allochtone achtergrond dan in 1990 is volg<strong>en</strong>s<br />
haar dat er nu meer etnische spanning<strong>en</strong> in de Nederlandse sam<strong>en</strong>leving zijn <strong>en</strong><br />
dus 'het b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong>' relevanter is geword<strong>en</strong>. De chef verslaggeverij van het NRC<br />
me<strong>en</strong>t dat in e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>leving die zeer gem<strong>en</strong>gd is, zoals bijvoorbeeld New York,<br />
vaak ook ge<strong>en</strong> red<strong>en</strong> zal zijn om de achtergrond te vermeld<strong>en</strong>, dat voegt dan niets<br />
meer toe. De meeste respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zi<strong>en</strong> het gevaar van e<strong>en</strong> vicieuze cirkel, waarin<br />
het b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong> van <strong>etniciteit</strong> in de media juist tot meer maatschappelijke spanning<strong>en</strong><br />
leidt. Bij de redactionele afweging tot het wel of niet b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong> van etnische<br />
achtergrond wordt dit ook meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
Engeland<br />
Wat mete<strong>en</strong> opvalt bij de Engelse media-analyse is dat het straat<strong>over</strong>lastprobleem<br />
niet één keer wordt gekoppeld aan etnische minderhed<strong>en</strong>. De veroorzakers word<strong>en</strong><br />
beschrev<strong>en</strong> als 'lost boys' (The Guardian, 2005), 'white hoodies' (The Sun,<br />
2009), 'thugs' (The Times, 2007), 'yobs' (The Times, 2007), 'white trash' (The Indep<strong>en</strong>d<strong>en</strong>t,<br />
2007) <strong>en</strong> 'council scum' (The Sun, 2005). Als e<strong>en</strong> <strong>etniciteit</strong> werd<br />
g<strong>en</strong>oemd, was die 'white' <strong>en</strong> nerg<strong>en</strong>s werd <strong>over</strong>last gekoppeld aan allochton<strong>en</strong>.<br />
8 Dit war<strong>en</strong> de redacteur<strong>en</strong> die positief op e<strong>en</strong> interviewverzoek reageerd<strong>en</strong>.<br />
9 Op<strong>en</strong>baar handboek voor Vo/fo/crant-journalist<strong>en</strong> waarin regels inzake spelling <strong>en</strong> taalgebruik<br />
zijn vastgelegd.<br />
99
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Zelfs in e<strong>en</strong> artikel <strong>over</strong> e<strong>en</strong> onderzoek waaruit bleek dat e<strong>en</strong> vijfde van de ASBOontvangers<br />
van e<strong>en</strong> minderheidsgroep kwam, werd de <strong>etniciteit</strong> van de <strong>over</strong>lastveroorzakers<br />
niet gespecificeerd (The Times, 2006). In e<strong>en</strong> artikel van de tabloid<br />
The Sun waarin werd besprok<strong>en</strong> dat de nam<strong>en</strong> <strong>en</strong> gezicht<strong>en</strong> van ASBO-ontvangers<br />
op posters war<strong>en</strong> versch<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> duidelijk zichtbaar was dat het hier slechts<br />
zwarte mann<strong>en</strong> betrof, werd in de tekst deze link niet gelegd (The Sun, 2009).<br />
Ook Flint (2006, 333) constateerde dat 'much of the imagery and discourse<br />
around antisocial behaviour has focused on white working-class communities'.<br />
Hoewel <strong>en</strong>kele ker<strong>en</strong> de blanke jeugd specifiek wordt b<strong>en</strong>oemd, blijkt uit mijn<br />
analyse niet e<strong>en</strong> continue koppeling met de blanke onderklasse. Ook hier geldt<br />
dat het niet b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong> van de <strong>etniciteit</strong> niet automatisch betek<strong>en</strong>t dat de persoon<br />
in kwestie autochtoon is. Waarbij gemeld moet word<strong>en</strong> dat ook <strong>etniciteit</strong> e<strong>en</strong><br />
moeilijk te categoriser<strong>en</strong> begrip is <strong>en</strong> dat mogelijk daarom de specificatie niet<br />
wordt gemaakt (Prior & Spalek, 2008). In Engeland is sinds 2003 e<strong>en</strong> 16-puntsclassificatiesysteem<br />
in werking, maar vaak blijkt de informele 5-puntsschaal,<br />
zwart/wit/Aziatisch/Chinees/mixed, gehanteerd te word<strong>en</strong>.<br />
Hoewel <strong>criminaliteit</strong> niet direct het onderwerp van dit onderzoek is, blijkt bij e<strong>en</strong><br />
quick scan langs digitale archiev<strong>en</strong> dat de koppeling <strong>criminaliteit</strong> (in dit geval het<br />
vaak in het nieuws voorkom<strong>en</strong>de gun crime) <strong>en</strong> allochton<strong>en</strong> ook niet vaak wordt<br />
gemaakt. Bijvoorbeeld bij e<strong>en</strong> artikel met als titel 'Gun crime soares' noemt The<br />
Sun niet de statistische <strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordiging van zwarte jonge daders (The<br />
Sun, 2002). Uit de British Crime Survey blijkt die <strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordiging wel<br />
(Moon, 2009).<br />
Politiek discours<br />
Nederland<br />
Uit de Haagse docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> bleek onteg<strong>en</strong>zeggelijk dat bestrijding van jonger<strong>en</strong><strong>over</strong>last<br />
op straat e<strong>en</strong> speerpunt is van het (inmiddels demissionaire) kabinet-Balk<strong>en</strong><strong>en</strong>de<br />
IV. Begin maart 2008 hebb<strong>en</strong> de ministers Vogelaar, Hirsch Ballin, Rouvoet<br />
<strong>en</strong> Ter Horst e<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijk Actieplan <strong>over</strong>last <strong>en</strong> verloedering gepubliceerd.<br />
'Keiharde aanpak van <strong>over</strong>last' was de begeleid<strong>en</strong>de kreet, ter ondersteuning van<br />
het kabinetsdoel om <strong>over</strong>last t<strong>en</strong> opzichte van 2002 in 2010 met 25 proc<strong>en</strong>t te<br />
verminder<strong>en</strong> (<strong>Kamer</strong>stukk<strong>en</strong> II 2007/08, 28 684, nr. 130). Hoewel <strong>over</strong>last niet<br />
wordt omschrev<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> vorm van <strong>criminaliteit</strong>, verbindt het kabinet het begrip<br />
wel aan e<strong>en</strong> groei<strong>en</strong>d veiligheidsprobleem in de grote sted<strong>en</strong> (wetsvoorstel Maatregel<strong>en</strong><br />
bestrijding voetbalvandalisme <strong>en</strong> ernstige <strong>over</strong>last; <strong>Kamer</strong>stukk<strong>en</strong> II<br />
2007/08, 31 467). Verder valt op dat waar in het actieplan wordt gesprok<strong>en</strong> <strong>over</strong><br />
jeugd<strong>over</strong>last in grootstedelijke wijk<strong>en</strong>, dit probleem wordt gekoppeld aan de achterligg<strong>en</strong>de<br />
integratieproblematiek <strong>en</strong> Marokkaanse <strong>en</strong> Antilliaanse Nederlandse<br />
jonger<strong>en</strong> specifiek word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd (<strong>Kamer</strong>stukk<strong>en</strong> II 2007/08, 28 684, nr. 130,<br />
5).<br />
Uit e<strong>en</strong> NOS/NIPO-onderzoek in 2008 onder 23 geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> bleek dat in twee<br />
derde van de geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> het aandeel jonger<strong>en</strong> van Marokkaanse afkomst in <strong>over</strong>lastgevall<strong>en</strong><br />
<strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordigd is. Het onderzoek is gebaseerd op e<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong>-<br />
100
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
lijst voorgelegd aan colleges van B&W van neg<strong>en</strong>ti<strong>en</strong> middelgrote <strong>en</strong> de vier grote<br />
geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Opgemerkt di<strong>en</strong>t te word<strong>en</strong> dat de vrag<strong>en</strong>lijst werd rondgestuurd in<br />
de herfst van 2008, dus t<strong>en</strong> tijde van de problem<strong>en</strong> in Gouda. Dit kan de uitkomst<strong>en</strong><br />
hebb<strong>en</strong> beïnvloed.<br />
Deze uitsprak<strong>en</strong> zijn gebaseerd op schatting<strong>en</strong>, aangezi<strong>en</strong> <strong>etniciteit</strong> niet apart<br />
wordt geregistreerd. 10 Toch meld<strong>en</strong> zev<strong>en</strong>ti<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> e<strong>en</strong> afname van <strong>over</strong>last,<br />
maar de helft spreekt wel van e<strong>en</strong> verharding van e<strong>en</strong> kleine <strong>over</strong>lastgev<strong>en</strong>de<br />
groep.<br />
Bijna alle b<strong>en</strong>aderde colleges van B&W waarschuw<strong>en</strong> voor stigmatisering van de<br />
Marokkaanse geme<strong>en</strong>schap <strong>en</strong> b<strong>en</strong>adrukk<strong>en</strong> dat de problem<strong>en</strong> in alle bevolkingsgroep<strong>en</strong><br />
spel<strong>en</strong>. Ti<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> specifiek aan dat de toon van het politieke<br />
debat rond jonger<strong>en</strong><strong>over</strong>last door Marokkan<strong>en</strong> onnodig hard is. Zo zegt het<br />
Amsterdams college dat in '<strong>Kamer</strong>debatt<strong>en</strong> <strong>over</strong> Marokkan<strong>en</strong><strong>over</strong>last vaak van<br />
alles wordt geroep<strong>en</strong> <strong>en</strong> voorgesteld'. De geme<strong>en</strong>te Leid<strong>en</strong> vindt dat de problematiek<br />
in Haags debatt<strong>en</strong> vele mate ernstiger werd voorgedaan 'dan de feitelijke<br />
situatie rechtvaardigt'.<br />
De vraaggesprekk<strong>en</strong> met de <strong>Kamer</strong>led<strong>en</strong> van neg<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de politieke partij<strong>en</strong><br />
bevestig<strong>en</strong> deels de constatering van de lokale politiek dat e<strong>en</strong> kleine groep<br />
Marokkaanse <strong>over</strong>lastgevers verhardt. Hoewel de interviews expliciet handeld<strong>en</strong><br />
<strong>over</strong> de brede problematiek van straat<strong>over</strong>last, was het opmerkelijk dat alle geïnterviewde<br />
politici zelf <strong>over</strong> Marokkan<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>over</strong>last begonn<strong>en</strong>. Ongeacht politieke<br />
kleur koppeld<strong>en</strong> de <strong>Kamer</strong>led<strong>en</strong> <strong>over</strong>last <strong>en</strong> Marokkaanse jonger<strong>en</strong>. Zo zei e<strong>en</strong><br />
van h<strong>en</strong>: 'In mailtjes van burgers gericht aan mij, lees ik dat ze zich door de<br />
Marokkaanse jong<strong>en</strong>s op straat onveilig voel<strong>en</strong>, daar moet je als <strong>over</strong>heid op reager<strong>en</strong>,<br />
anders ondermijn je je geloofwaardigheid.'<br />
Alle respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> constateerd<strong>en</strong> dat het taboe rond <strong>over</strong>last <strong>en</strong> allochton<strong>en</strong><br />
doorbrok<strong>en</strong> was <strong>en</strong> dat de problem<strong>en</strong> duidelijk b<strong>en</strong>oemd moest<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. 'We<br />
hebb<strong>en</strong> het lang prober<strong>en</strong> te vergoelijk<strong>en</strong>, maar Marokkaanse jonger<strong>en</strong> zijn toch<br />
echt e<strong>en</strong> specifieke probleemgroep. Dat moet<strong>en</strong> we hardop durv<strong>en</strong> zegg<strong>en</strong>.'<br />
De visie op de aanpak was wel politiek gekleurd. Zo zei e<strong>en</strong> rechts georiënteerd<br />
<strong>Kamer</strong>lid: 'Registrer<strong>en</strong> van <strong>etniciteit</strong> is belangrijk bij <strong>over</strong>last om zo de aanpak op<br />
maat te kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>. Marokkan<strong>en</strong> verwacht<strong>en</strong> e<strong>en</strong> meer repressieve aanpak,<br />
want anders vind<strong>en</strong> ze de politie maar watjes.'<br />
Sommig<strong>en</strong> nuanceerd<strong>en</strong> het 'opgeklopte' beeld van de 'Marokkaanse straatterrorist<strong>en</strong>'<br />
<strong>en</strong> wez<strong>en</strong> op groep<strong>en</strong> als blanke Lonsdale- <strong>en</strong> zuipkeet-jonger<strong>en</strong> die ook<br />
voor <strong>over</strong>lastproblem<strong>en</strong> zorg<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> <strong>Kamer</strong>lid omschreef het probleem als volgt:<br />
'Maar het aandeel Marokkaanse jonger<strong>en</strong> bij <strong>over</strong>lastproblematiek is groot. Ook<br />
omdat we er meer op zijn gaan lett<strong>en</strong>. Wij zijn het gaan b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong>. De integratiepolitiek<br />
is mislukt.' E<strong>en</strong> ander <strong>Kamer</strong>lid beschuldigde expliciet de media van het<br />
opstok<strong>en</strong> van de problem<strong>en</strong>. 'Het discours rond Marokkaanse jonger<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>over</strong>last<br />
is verhard. De media schets<strong>en</strong> e<strong>en</strong> vertek<strong>en</strong>d beeld.'<br />
10 Dit probleem is terug te zi<strong>en</strong> in de CBS-cijfers <strong>over</strong> <strong>over</strong>last, waar <strong>etniciteit</strong> ook niet apart wordt<br />
geregistreerd. Wel bij de Veiligheidsmonitor.<br />
101
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Jan Stikvoort, korpschef van Hollands-Midd<strong>en</strong>, had eerder de <strong>Kamer</strong> beschuldigd<br />
van het opblaz<strong>en</strong> van de problem<strong>en</strong> rond Marokkan<strong>en</strong>. 'Door ong<strong>en</strong>uanceerde<br />
uitsprak<strong>en</strong> van politici, ook in de media, ontstaat onterecht e<strong>en</strong> mediahype. Het<br />
gaat juist de goede kant op <strong>en</strong> het aantal aangiftes loopt terug. We ontk<strong>en</strong>n<strong>en</strong><br />
niet dat er e<strong>en</strong> probleem is, maar zo groot als het de laatste tijd is geword<strong>en</strong> is<br />
onterecht' (de Volkskrant, 4 oktober 2008).<br />
Engeland<br />
Zoals in de inleiding werd opgemerkt, heeft vooral na de introductie van de zogehet<strong>en</strong><br />
Anti-Social Behaviour Order (ASBO) het <strong>over</strong>lastprobleem in Engeland veel<br />
aandacht gekreg<strong>en</strong>. De ASBO is e<strong>en</strong> restraining order die opgelegd kan word<strong>en</strong> via<br />
de civiele rechter voor e<strong>en</strong> periode van maximaal twee jaar (Burney, 2005). Bij<br />
<strong>over</strong>treding van de ASBO komt de zaak voor de strafrechter, die e<strong>en</strong> boete of e<strong>en</strong><br />
gevang<strong>en</strong>isstraf van maximaal vijfjaar kan oplegg<strong>en</strong> (Squires & Steph<strong>en</strong>, 2005).<br />
Net als in Nederland wordt <strong>over</strong>last in Engeland beschouwd als e<strong>en</strong> urg<strong>en</strong>t maatschappelijk<br />
probleem dat gekoppeld is aan de leefbaarheid in sted<strong>en</strong> <strong>en</strong> onveiligheidsgevoel<strong>en</strong>s<br />
(Van Stokkom, 2007). Die <strong>over</strong>e<strong>en</strong>komst blijkt ook uit de interesse<br />
van Nederlandse politici <strong>en</strong> beleidsmakers voor de Engelse maatregel<strong>en</strong>.<br />
Diverse geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> landelijke politici noem<strong>en</strong> het succes van de ASBO in de<br />
bestrijding van <strong>over</strong>last (Huisman & Koemans, 2008). Echter, de ASBO's krijg<strong>en</strong><br />
in Engeland geregeld kritiek, uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>d van 'm<strong>en</strong>s<strong>en</strong>recht<strong>en</strong>sch<strong>en</strong>ding' tot 'het<br />
aanmoedig<strong>en</strong> van intolerantie' (Pakes, 2004; Millie, 2006). Toch werd<strong>en</strong> de<br />
ASBO's tot 2007 zo'n 7.000 keer opgelegd (Newburn, 2008). Maar of dat betek<strong>en</strong>t<br />
dat ze inderdaad succesvol zijn, is onduidelijk (Harradine e.a., 2004). Grootschalig<br />
evaluatieonderzoek van de ASBO is, hoewel het parlem<strong>en</strong>t er regelmatig om heeft<br />
verzocht, vooralsnog niet beschikbaar (Waiton, 2008). De lokale verschill<strong>en</strong> in<br />
uitvoering <strong>en</strong> de gebrekkige registratie mak<strong>en</strong> onderzoek naar de effect<strong>en</strong> van de<br />
ASBO zeer lastig (Prior & Spalek, 2008).<br />
Bij de nadere bestudering van het Engelse politiek discours bleek opnieuw dat<br />
nerg<strong>en</strong>s in de docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> e<strong>en</strong> koppeling werd gemaakt met <strong>etniciteit</strong>. In het<br />
onderzoek van Jacobson e.a. (2008) naar de beweegred<strong>en</strong><strong>en</strong> van Engelse politici<br />
om antisociaal gedrag aan te pakk<strong>en</strong>, word<strong>en</strong> problem<strong>en</strong> rond etnische jonger<strong>en</strong><br />
niet één keer g<strong>en</strong>oemd. Ze noemd<strong>en</strong> red<strong>en</strong><strong>en</strong> als het verhog<strong>en</strong> van de kwaliteit<br />
van lev<strong>en</strong> <strong>en</strong> het opknapp<strong>en</strong> van wijk<strong>en</strong>. Tev<strong>en</strong>s werd gesprok<strong>en</strong> <strong>over</strong> problem<strong>en</strong><br />
rond jonger<strong>en</strong> in de binn<strong>en</strong>sted<strong>en</strong> <strong>en</strong> het gevaar van het afglijd<strong>en</strong> van <strong>over</strong>lastveroorzakers<br />
naar crimineel gedrag. Maar het integratievraagstuk kwam in de politieke<br />
<strong>en</strong> beleidsstukk<strong>en</strong> niet één keer aan bod (Garret, 2006). Ter aanvulling is,<br />
zoals aangegev<strong>en</strong>, het hoofd van de Anti-Social Behaviour Unit geïnterviewd. Zij<br />
bevestigde dat <strong>etniciteit</strong> op ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele manier e<strong>en</strong> rol speelt in het politieke<br />
debat rond <strong>over</strong>last. Deze afwezigheid kon ze niet verklar<strong>en</strong> anders dan dat er<br />
ge<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>s <strong>over</strong> <strong>etniciteit</strong> <strong>en</strong> <strong>over</strong>last bek<strong>en</strong>d zijn.<br />
Dat de verschill<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> het Engelse <strong>en</strong> Nederlandse discours rond <strong>over</strong>last<br />
groot zijn, mag duidelijk zijn. Maar zoals eerder werd opgemerkt, wellicht verschilt<br />
de problematiek ook daadwerkelijk <strong>en</strong> dan is het logisch dat de reacties uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>.<br />
Red<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> nadere bestudering van de <strong>over</strong>lastcijfers.<br />
102
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Reality check<br />
Nederland<br />
Rest de vraag: hoe verhoudt het geschetste media- <strong>en</strong> politiek discours zich tot<br />
beschikbare statistische gegev<strong>en</strong>s? Eerder onderzoek onder vier landelijke dagblad<strong>en</strong><br />
in 2001 <strong>en</strong> 2004 toonde aan dat Marokkan<strong>en</strong> in de schrijv<strong>en</strong>de pers vaker <strong>en</strong><br />
promin<strong>en</strong>ter word<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd in verband met <strong>criminaliteit</strong> dan gerechtvaardigd<br />
lijkt op basis van politiecijfers (Sibon, 2004). Maar geldt dit ook voor <strong>over</strong>last?<br />
De Integrale Veiligheidsmonitor (CES e.a., 2008) geeft aan dat het aantal ervar<strong>en</strong><br />
gevall<strong>en</strong> van <strong>over</strong>last in Nederland sinds 2002 daalt. De laatste twee jar<strong>en</strong> zijn die<br />
aantall<strong>en</strong> gelijk geblev<strong>en</strong>. Etniciteit wordt hierin niet apart vermeld. Politie <strong>en</strong><br />
justitie registrer<strong>en</strong> bij <strong>criminaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>over</strong>last uitsluit<strong>en</strong>d de geboorteplaats <strong>en</strong><br />
nationaliteit. <strong>Tweede</strong> <strong>en</strong> derde g<strong>en</strong>eratie allochton<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> buit<strong>en</strong> beeld. En juist<br />
die krijg<strong>en</strong> in de media de meeste aandacht. Enkele onderzoek<strong>en</strong> van het WODC<br />
(o.a. Blom e.a., 2005; J<strong>en</strong>niss<strong>en</strong> & Blom, 2007) waar verschill<strong>en</strong>de bestand<strong>en</strong> 11<br />
werd<strong>en</strong> gecombineerd, toond<strong>en</strong> aan dat het beeld klopt dat Marokkan<strong>en</strong> zowel bij<br />
de eerste als tweede g<strong>en</strong>eratie vaker dan autochton<strong>en</strong> verdacht<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> misdrijf<br />
zijn. Maar ook dat de g<strong>en</strong>eraliser<strong>en</strong>de uitsprak<strong>en</strong> <strong>over</strong> de sam<strong>en</strong>hang tuss<strong>en</strong> herkomst<br />
<strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong> (zoals 'allochton<strong>en</strong> zijn crimineler') vaak niet correct zijn<br />
(zie ook Engbers<strong>en</strong> e.a., 2007). Deze onderzoeksgegev<strong>en</strong>s gaan <strong>over</strong> <strong>criminaliteit</strong>.<br />
Overlast wordt niet specifiek in kaart gebracht.<br />
De Jong (2007) heeft e<strong>en</strong> aanvull<strong>en</strong>d langlop<strong>en</strong>d kwalitatief onderzoek gedaan<br />
waarbij gekek<strong>en</strong> werd naar Marokkaanse straatjong<strong>en</strong>s die <strong>over</strong>last veroorzaakt<strong>en</strong>.<br />
Hij concludeerde dat ze hun 'kut-Marokkan<strong>en</strong>'-stigma als onontkoombaar<br />
zi<strong>en</strong>. Daarom ontwikkel<strong>en</strong> ze e<strong>en</strong> geuz<strong>en</strong>id<strong>en</strong>titeit van hardheid <strong>en</strong> onaangepastheid.<br />
Met <strong>over</strong>lastgev<strong>en</strong>d gedrag <strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong> versterk<strong>en</strong> ze het gevoel van wij<br />
teg<strong>en</strong> de rest. Overig<strong>en</strong>s laat ander onderzoek zi<strong>en</strong> dat juist deze jong<strong>en</strong>s vaak<br />
goed zijn geïntegreerd <strong>en</strong> zich vaak id<strong>en</strong>tificer<strong>en</strong> met Nederland (Stev<strong>en</strong>s e.a.,<br />
2009).<br />
Na e<strong>en</strong> gesprek met de burgemeesters van ti<strong>en</strong> zog<strong>en</strong>oemde 'Marokkan<strong>en</strong>geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>'<br />
erk<strong>en</strong>de Minister Ter Horst dat de <strong>over</strong>last die Marokkaans-Nederlandse<br />
jong<strong>en</strong>s veroorzak<strong>en</strong> <strong>over</strong> het algeme<strong>en</strong> is afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> (De Gelderlander,<br />
22 oktober 2008). Echter, e<strong>en</strong> kleinere groep pleegt in plaats van <strong>over</strong>last steeds<br />
meer <strong>criminaliteit</strong>. Dit beeld werd ook bevestigd in het hier eerderg<strong>en</strong>oemde<br />
NOS/NIPO-onderzoek (2008).<br />
Concluder<strong>en</strong>d blijkt dat in het nationale Nederlandse politiek discours <strong>over</strong>last<br />
wordt gekoppeld aan jonge Marokkan<strong>en</strong>. Op geme<strong>en</strong>t<strong>en</strong>iveau is het discours<br />
g<strong>en</strong>uanceerder <strong>en</strong> wordt geconstateerd dat straat<strong>over</strong>last onder alle bevolkingsgroep<strong>en</strong><br />
voorkomt. In het mediadiscours word<strong>en</strong> Marokkan<strong>en</strong> nu vaker g<strong>en</strong>oemd<br />
als veroorzakers van <strong>over</strong>last dan vroeger. En die b<strong>en</strong>oeming is e<strong>en</strong> bewuste keuze<br />
van redacteur<strong>en</strong>. Of deze constructie van Marokkaanse <strong>over</strong>lastveroorzakers conform<br />
de realiteit is, kan niet e<strong>en</strong>duidig word<strong>en</strong> beantwoord aan de hand van cij-<br />
11 In dit rapport zijn voor het eerst, op landelijk niveau, de achtergrondk<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van person<strong>en</strong><br />
die door de politie als verdacht<strong>en</strong> zijn geregistreerd, beschrev<strong>en</strong>. De uitkomst<strong>en</strong> zijn het resultaat<br />
van e<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijk onderzoeksproject van het WODC <strong>en</strong> het CBS.<br />
103
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
fermateriaal. Maar het blijkt niet e<strong>en</strong> g<strong>en</strong>uanceerde afspiegeling te zijn van de<br />
complexe problematiek. Zo neemt <strong>over</strong>last volg<strong>en</strong>s de cijfers af, terwijl de berichtgeving<br />
in aantal blijft to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>.<br />
Zoals eerder gezegd, kan behalve e<strong>en</strong> vergelijking met de officiële cijfers als 'test'<br />
voor het bestaande discours, ook e<strong>en</strong> vergelijking word<strong>en</strong> gemaakt met de <strong>en</strong>igszins<br />
<strong>over</strong>e<strong>en</strong>komstige situatie in Engeland. Het eerste dat opvalt t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van<br />
Engelse statistische data betreff<strong>en</strong>de <strong>over</strong>last <strong>en</strong> <strong>etniciteit</strong> is dat ze er niet zijn<br />
(Garland e.a., 2006).<br />
Engeland<br />
Isal (2006) constateerde ook het ontbrek<strong>en</strong> van etnische gegev<strong>en</strong>s bij de registratie<br />
van uitgevaardigde ASBO's. Uit het kwalitatieve onderzoek onder politiekorps<strong>en</strong><br />
bleek dat de korps<strong>en</strong> wel leeftijd <strong>en</strong> geslacht bijhield<strong>en</strong>, maar <strong>etniciteit</strong> niet.<br />
Dat is op zich opvall<strong>en</strong>d, aangezi<strong>en</strong> de regering sinds 1999 (Race Relations Am<strong>en</strong>dm<strong>en</strong>t<br />
Act) verplicht is de gevolg<strong>en</strong> van haar beleid op verschill<strong>en</strong>de etnische groep<strong>en</strong><br />
in kaart te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. In het rapport werd verder de bezorgdheid geuit <strong>over</strong> de<br />
mogelijkheid van het onev<strong>en</strong>redig vaak oplegg<strong>en</strong> van ASBO's aan etnische minderhed<strong>en</strong>.<br />
Het gevaar van racisme bij de politie wordt in het rapport expliciet<br />
g<strong>en</strong>oemd. Hier word<strong>en</strong> de veroorzakers dus als pot<strong>en</strong>tiële slachtoffers b<strong>en</strong>aderd.<br />
E<strong>en</strong> geheel andere insteek dan de situatie in Nederland, waar de nadruk ligt op<br />
etnische minderhed<strong>en</strong>groep<strong>en</strong> als veroorzakers.<br />
Prior <strong>en</strong> Spalek (2008) noem<strong>en</strong> de mogelijkheid van <strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordiging van<br />
allochton<strong>en</strong> bij opgelegde ASBO's. Dit zou volg<strong>en</strong>s h<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> duid<strong>en</strong> op institutioneel<br />
racisme <strong>en</strong> zij noem<strong>en</strong> het 'curieus' <strong>en</strong> 'zorgelijk' dat er ge<strong>en</strong> statistische<br />
gegev<strong>en</strong>s beschikbaar zijn <strong>over</strong> de <strong>etniciteit</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die klag<strong>en</strong> of die mogelijk<br />
zelf <strong>over</strong>last veroorzak<strong>en</strong>. Zij onderzocht<strong>en</strong> via interviews met deskundig<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
betrokk<strong>en</strong> instanties de vraag of <strong>over</strong>lastmaatregel<strong>en</strong> disproportioneel gebruikt<br />
word<strong>en</strong> t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van etnische minderhed<strong>en</strong>. Bijvoorbeeld omdat hun ev<strong>en</strong>tueel<br />
'andere of afwijk<strong>en</strong>de' gedrag betiteld wordt als antisociaal <strong>en</strong> (onterecht)<br />
maatregel<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opgelegd. Gezi<strong>en</strong> de eerdere beschuldiging<strong>en</strong> van institutioneel<br />
racisme binn<strong>en</strong> het Engelse justitiële systeem (MacPherson, 1999) <strong>en</strong> hun<br />
eig<strong>en</strong> resultat<strong>en</strong>, acht<strong>en</strong> de onderzoekers het mogelijk dat de maatregel<strong>en</strong> teg<strong>en</strong><br />
<strong>over</strong>last minderheidsgroep<strong>en</strong> verder hebb<strong>en</strong> gecriminaliseerd. Deze red<strong>en</strong>ering<br />
kond<strong>en</strong> ze alle<strong>en</strong> empirisch niet onderbouw<strong>en</strong>, aangezi<strong>en</strong> statistische gegev<strong>en</strong>s<br />
ontbrak<strong>en</strong>. Hun conclusies zijn, zoals de onderzoekers zelf ook aangev<strong>en</strong>, daarom<br />
nogal 'hypothetisch'.<br />
Eerder b<strong>en</strong>oemd<strong>en</strong> Fitzgerald <strong>en</strong> Hale (2006), deels op basis van gegev<strong>en</strong>s van de<br />
British Crime Survey, dat minderhed<strong>en</strong> vaker word<strong>en</strong> aangehoud<strong>en</strong> bij gevall<strong>en</strong><br />
van 'stop and search' <strong>en</strong> disproportioneel <strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordigd zijn in Britse<br />
gevang<strong>en</strong>iss<strong>en</strong>. Of dat ook geldt voor antisociaal gedrag, wordt niet bijgehoud<strong>en</strong><br />
(Moon, 2009). Ook in de Off<strong>en</strong>ding, Crime and Justice Survey, waar wel antisociaal<br />
gedrag wordt g<strong>en</strong>oteerd, wordt dit niet uitgesplitst naar <strong>etniciteit</strong>. Wel neemt de<br />
ervar<strong>en</strong> <strong>over</strong>last langzaam af (Roe & Ashe, 2008).<br />
E<strong>en</strong> van de weinige statistische studies t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van <strong>over</strong>last <strong>en</strong> minderhed<strong>en</strong><br />
betreft de buurt King's Cross in het noord<strong>en</strong> van Lond<strong>en</strong> (Young e.a., 2006). Uit<br />
deze studie bleek dat 37 proc<strong>en</strong>t van de uitgevaardigde ASBO's opgelegd was aan<br />
104
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Afrikaanse/Caribische mann<strong>en</strong>, hoewel zij slechts 8 proc<strong>en</strong>t van de bevolking uitmaakt<strong>en</strong>.<br />
Uit de studie kwam echter niet naar vor<strong>en</strong> of deze disproportionele verteg<strong>en</strong>woordiging<br />
ontstaan was door discriminer<strong>en</strong>de praktijk<strong>en</strong> of dat deze groep<br />
mann<strong>en</strong> in verhouding ook daadwerkelijk meer <strong>over</strong>last veroorzaakte. E<strong>en</strong> onderzoek<br />
van The Youth Study Board (zie National Audit Office, 2006) waarbij e<strong>en</strong><br />
jaar lang de opgelegde ASBO's werd<strong>en</strong> bestudeerd, bleek dat 22 proc<strong>en</strong>t van de<br />
betrokk<strong>en</strong> person<strong>en</strong> van zwarte/Aziatische afkomst was (in verhouding 2,5 keer<br />
zoveel als de rest van de Engelse bevolking). Sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong>d blijkt dat <strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordiging<br />
van zwart<strong>en</strong> in het justitiële Britse systeem statistisch is aangetoond<br />
<strong>en</strong> er langzaam meer aandacht ontstaat voor de mogelijke problem<strong>en</strong> rond<br />
<strong>etniciteit</strong> <strong>en</strong> <strong>over</strong>last.<br />
Enkele geïnterviewde politiemanagers verteld<strong>en</strong> dat in bepaalde etnische geme<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong><br />
<strong>over</strong>last anders wordt ervar<strong>en</strong> dan in van oorsprong blanke wijk<strong>en</strong>. 'Ze<br />
zijn toleranter t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van <strong>over</strong>last', verklaarde het hoofd van de afdeling veiligheid<br />
van Leeds City Council. 'Ze zi<strong>en</strong> gedraging<strong>en</strong> niet als <strong>over</strong>last die in blanke<br />
wijk<strong>en</strong> wel word<strong>en</strong> gemeld.'<br />
De s<strong>en</strong>ior politieofficier van de West Yorkshire Police verklaarde het gebrek aan<br />
<strong>over</strong>lastmelding<strong>en</strong> anders: 'Sommige groep<strong>en</strong> minderhed<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> absoluut ge<strong>en</strong><br />
vertrouw<strong>en</strong> in de <strong>over</strong>heid. Zij hebb<strong>en</strong> traumatische ervaring<strong>en</strong> met autoriteit<strong>en</strong><br />
elders <strong>en</strong> zull<strong>en</strong> bijvoorbeeld ge<strong>en</strong> aangifte do<strong>en</strong> omdat ze niet verwacht<strong>en</strong> dat de<br />
politie daadwerkelijk iets kan uitricht<strong>en</strong>.' Daardoor ontstaan zog<strong>en</strong>oemde cold<br />
spots, waar ge<strong>en</strong> <strong>over</strong>lastmelding<strong>en</strong> zijn, maar of in die wijk<strong>en</strong> met minderhed<strong>en</strong><br />
daadwerkelijk ge<strong>en</strong> problem<strong>en</strong> bestaan, is onduidelijk. Zoals het hoofd van de<br />
ASBO-unit van Birmingham het raak typeerde: 'Binn<strong>en</strong> de meeste etnische<br />
geme<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> zijn weinig klacht<strong>en</strong> van <strong>over</strong>last, maar of dat betek<strong>en</strong>t dat ze er<br />
niet zijn, of dat het toleranti<strong>en</strong>iveau lager ligt of dat het vertrouw<strong>en</strong> in politie<br />
minder is, we wet<strong>en</strong> het gewoon niet. En dat kan niet langer. Onderzoek is hard<br />
nodig. Ook om ev<strong>en</strong>tueel racisme bij de politie in kaart te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.'<br />
E<strong>en</strong> andere verklaring werd gegev<strong>en</strong> door het voormalig hoofd van de Leeds<br />
ASBO-unit, die vertelde dat binn<strong>en</strong> het Engelse discours de ASBO als maatregel<br />
zelf zo omstred<strong>en</strong> is dat daar de negatieve aandacht naar uitgaat. 'Ruimte voor<br />
discussie rond mogelijke problem<strong>en</strong> rond <strong>over</strong>last <strong>en</strong> minderhed<strong>en</strong> is er simpelweg<br />
niet.'<br />
Vergelijk<strong>en</strong>de analyse, discussie <strong>en</strong> conclusie<br />
Wat bij de vergelijking mete<strong>en</strong> opvalt, is dat zowel in Engeland als in Nederland<br />
<strong>over</strong>last door politici <strong>en</strong> de media als e<strong>en</strong> groot <strong>en</strong> groei<strong>en</strong>d probleem wordt aangemerkt<br />
dat hard aangepakt di<strong>en</strong>t te word<strong>en</strong>, terwijl de ervar<strong>en</strong> <strong>over</strong>last daalt <strong>en</strong>/<br />
of gelijk blijft. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> zijn in beide land<strong>en</strong> minderhed<strong>en</strong> in het justitiële systeem<br />
<strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordigd, maar duidelijke cijfers <strong>over</strong> e<strong>en</strong> vergelijkbare situatie<br />
bij <strong>over</strong>last ontbrek<strong>en</strong>. De wel beschikbare onderzoek<strong>en</strong> (met name kwalitatief)<br />
wijz<strong>en</strong> in de richting van e<strong>en</strong> <strong>over</strong>verteg<strong>en</strong>woordiging.<br />
Het is natuurlijk waar dat de hier gepres<strong>en</strong>teerde data niet via exact dezelfde<br />
methodes zijn verzameld. Vanwege praktische problem<strong>en</strong> (tijd <strong>en</strong> geld) <strong>en</strong> ver-<br />
105
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
schill<strong>en</strong> in registratie zijn e<strong>en</strong>-op-e<strong>en</strong>vergelijking<strong>en</strong> niet mogelijk. Wel is hier<br />
getracht zo veel mogelijk vergelijkbare situaties te creër<strong>en</strong>. Zo zijn de krant<strong>en</strong> van<br />
gelijk 'signatuur' gekoz<strong>en</strong> <strong>en</strong> zijn binn<strong>en</strong> het politiek discours onder meer White<br />
Papers/actieplann<strong>en</strong> met elkaar vergelek<strong>en</strong>. Door aanvull<strong>en</strong>de triangulatie (interviews<br />
<strong>en</strong> inhoudsanalyses aangevuld met beschikbaar cijfermateriaal) is e<strong>en</strong> illustratie<br />
van e<strong>en</strong> bepaald discours wel degelijk mogelijk.<br />
Het is toch zeer opvall<strong>en</strong>d dat de b<strong>en</strong>adering t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van minderhed<strong>en</strong> zowel<br />
in de schrijv<strong>en</strong>de pers, als bij de politici <strong>en</strong> de beleidsmakers in Engeland afwijkt<br />
van die in Nederland. Minderhed<strong>en</strong> spel<strong>en</strong> in het Engelse media- <strong>en</strong> politiek discours<br />
rond <strong>over</strong>last totaal ge<strong>en</strong> rol. Overlast wordt eerder gekoppeld aan blanke<br />
arme jeugd. Terwijl in Nederland de aandacht voor 'Marokkaanse straatschoffies'<br />
in de schrijv<strong>en</strong>de pers <strong>en</strong> onder landelijke politici rec<strong>en</strong>t <strong>en</strong>orm is gegroeid.<br />
We staan hier voor e<strong>en</strong> raadsel. Hoe kan het dat het Engelse <strong>en</strong> Nederlandse discours<br />
rond <strong>over</strong>last <strong>en</strong> allochton<strong>en</strong> zo sterk verschilt, terwijl deels de problematiek<br />
<strong>en</strong> het gehanteerde beleid wel <strong>over</strong>e<strong>en</strong>kom<strong>en</strong>?<br />
In Nederland is de verklaring van <strong>en</strong>kele geïnterviewde lokale politici, beleidsmakers<br />
<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele onderzoekers dat het beeld rond <strong>over</strong>last dat is ontstaan in het<br />
media- <strong>en</strong> politiek discours niet klopt. Marokkaanse jonger<strong>en</strong> word<strong>en</strong> onev<strong>en</strong>redig<br />
vaak in verband gebracht met <strong>over</strong>last. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> constateerde Minister Ter<br />
Horst zelf dat <strong>over</strong>last door deze groep is afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, hoewel e<strong>en</strong> kleine groep<br />
harder wordt.<br />
De Engelse respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> is ook gevraagd e<strong>en</strong> verklaring te gev<strong>en</strong> voor het verschil.<br />
All<strong>en</strong> gav<strong>en</strong> aan dat Engelse instituties <strong>en</strong> media bang zijn om van racisme<br />
te word<strong>en</strong> beschuldigd. Red<strong>en</strong><strong>en</strong> hiervoor zoud<strong>en</strong> zijn: het eerderg<strong>en</strong>oemde rapport<br />
<strong>over</strong> institutioneel racisme bij de Lond<strong>en</strong>se politie <strong>en</strong> de Britse koloniale<br />
geschied<strong>en</strong>is. Door e<strong>en</strong> collectief schuldgevoel <strong>over</strong> de achterstand van minderhed<strong>en</strong><br />
in de Engelse sam<strong>en</strong>leving zoud<strong>en</strong> <strong>over</strong>lastveroorzakers uit deze groep eerder<br />
als slachtoffers behandeld word<strong>en</strong> dan als e<strong>en</strong> soort 'folk devils', zoals volg<strong>en</strong>s<br />
sommige respond<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in Nederland gebeurt. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> zou er weinig aandacht<br />
in de politiek <strong>en</strong> media voor zijn omdat de ASBO-maatregel op zichzelf al omstred<strong>en</strong><br />
g<strong>en</strong>oeg is <strong>en</strong> daar de meeste aandacht naar uitgaat.<br />
Dit geconstateerde schuldgevoel is natuurlijk niet nieuw. Diverse onderzoekers<br />
(Isal, 2006; Matthews & Easton, 2007; Millie, 2006; Spalek, 2006) b<strong>en</strong>oemd<strong>en</strong> al<br />
eerder dat de gevoeligheid rond <strong>etniciteit</strong> <strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong> <strong>en</strong> <strong>over</strong>last in Engeland<br />
groot is. Hetzelfde beweerde Frank Bov<strong>en</strong>kerk in e<strong>en</strong> interview in de Volkskrant (6<br />
juni 2009): 'Ook in Engeland bepal<strong>en</strong> politieke motiev<strong>en</strong> wat criminolog<strong>en</strong> wel <strong>en</strong><br />
niet met<strong>en</strong>. Vanwege het koloniale verled<strong>en</strong> kamp<strong>en</strong> ze met e<strong>en</strong> <strong>en</strong>orm schuldgevoel<br />
<strong>over</strong> alles wat zwart is. Als er cijfers zijn die e<strong>en</strong> verband tuss<strong>en</strong> <strong>etniciteit</strong> <strong>en</strong><br />
misdaad lat<strong>en</strong> zi<strong>en</strong>, is de <strong>en</strong>ige interpretatie dat dit verklaarbaar is door racisme<br />
bij de politie.'<br />
Deze verklaring is boei<strong>en</strong>d omdat Nederland natuurlijk ook e<strong>en</strong> koloniaal verled<strong>en</strong><br />
heeft, hoewel rec<strong>en</strong>ter met andere <strong>migratie</strong>strom<strong>en</strong> dan in Engeland. Hebb<strong>en</strong><br />
wij dan ge<strong>en</strong> schuldgevoel (meer)? In Nederland speelt in het debat rond <strong>criminaliteit</strong><br />
<strong>en</strong> <strong>over</strong>last racisme nauwelijks e<strong>en</strong> rol. Slechts e<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele keer, zoals in het<br />
arrest van de Holl<strong>en</strong>de kleurling (1976), werd e<strong>en</strong> verdachte vrijgesprok<strong>en</strong> omdat<br />
106
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
ag<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van Bureau Warmoesstraat hem op basis van zijn kleur niet mocht<strong>en</strong><br />
aanhoud<strong>en</strong>. Soms wordt, bijvoorbeeld bij het uitbreid<strong>en</strong> van prev<strong>en</strong>tief fouiller<strong>en</strong>,<br />
de mogelijkheid b<strong>en</strong>oemd dat hangjonger<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> Marokkaans uiterlijk eerder<br />
word<strong>en</strong> gecontroleerd dan die met e<strong>en</strong> blank uiterlijk. E<strong>en</strong> rapport van Bureau<br />
Jans<strong>en</strong> & Janss<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> organisatie die de politie kritisch volgt, besteedt aandacht<br />
aan die mogelijkheid (www.bureaujans<strong>en</strong>.nl). Maar ook dit bureau constateert dat<br />
de Nederlandse politie zich correcter gedraagt dan bijvoorbeeld de Britse politie.<br />
E<strong>en</strong> andere verklaring kan zijn dat de Engelse situatie in de achterstandswijk<strong>en</strong><br />
moeilijk te vergelijk<strong>en</strong> is met de Nederlandse. In de van oudsher Engelse klass<strong>en</strong>maatschappij<br />
is de sociale achterstand van bepaalde buurt<strong>en</strong> groter dan die van de<br />
Nederlandse wijk<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> is de opbouw van de problem<strong>en</strong> anders (Nicholas,<br />
e.a. 2007). Er is e<strong>en</strong> grotere groep blank<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> sociale achterstand. Dit is<br />
mede ontstaan door het de-industrialiser<strong>en</strong> van bepaalde hav<strong>en</strong>- <strong>en</strong> mijnbouwsted<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> de daarbij kom<strong>en</strong>de massale werkloosheid.<br />
Daarnaast speelt mee dat Engelse sted<strong>en</strong> sterker gesegregeerd zijn dan in Nederland.<br />
Dat leidde tot problem<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> andere orde dan <strong>over</strong>last, zoals bleek uit<br />
de rass<strong>en</strong>rell<strong>en</strong> in de zomer van 2001 in Coldham, Bradford, Leeds <strong>en</strong> Burnely<br />
(Waddington, 2007). Wellicht zijn Engelse instituties <strong>en</strong> media zich bewust van<br />
de mogelijke explosiviteit in de sted<strong>en</strong> <strong>en</strong> hanter<strong>en</strong> ze e<strong>en</strong> vorm van zelfc<strong>en</strong>suur.<br />
Of is Engeland, zoals de chef van het NRC <strong>over</strong> New York beweerde, inmiddels<br />
zo'n gem<strong>en</strong>gde sam<strong>en</strong>leving dat het meld<strong>en</strong> van de etnische achtergrond ge<strong>en</strong><br />
toegevoegde waarde heeft? Hoewel dat niet waarschijnlijk lijkt sinds het Europese<br />
electorale gewin van de zeer rechtse British National Party in juni 2009. Uit de<br />
felle reacties hierop bleek dat ook in Engeland immigrant<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>etniciteit</strong> nog<br />
belangrijke maatschappelijke thema's zijn.<br />
Dit gezegd hebb<strong>en</strong>de blijft het curieus dat het media- <strong>en</strong> het politiek discours van<br />
beide land<strong>en</strong> zo ver uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> dergelijk raadsel verdi<strong>en</strong>t verder onderzoek.<br />
Bestudering van minder formele kanal<strong>en</strong> als internetfora geeft e<strong>en</strong> breder beeld<br />
van het discours. Ook e<strong>en</strong> vergelijking tuss<strong>en</strong> het Nederlandse discours <strong>en</strong> dat in<br />
andere Europese land<strong>en</strong> als Duitsland of Frankrijk heeft toegevoegde waarde. Dan<br />
ontstaat duidelijkheid <strong>over</strong> de vraag welke situatie uniek is, het Nederlandse of<br />
het Engelse discours. Met die additionele informatie komt e<strong>en</strong> theoretische verklaring<br />
voor het mysterie dat hier is b<strong>en</strong>oemd, dichterbij. Tot die tijd is het van<br />
belang bewust te zijn van de Nederlandse barometer. Want het kwik geeft wellicht<br />
niet de juiste stand van de sam<strong>en</strong>leving aan.<br />
Literatuur<br />
Althoff, M. (2002). Zinloos geweld als thema in de media. Tijdschrift voor Criminologie, 3,<br />
262-281.<br />
Beunders, H. & Muller, E. (2005). Politie <strong>en</strong> media. Feit<strong>en</strong>, fictie <strong>en</strong> imagopolitiek. Apeldoorn:<br />
Politie <strong>en</strong> Wet<strong>en</strong>schap.<br />
Blom, M., Oudhof, J., Bijl, R.V. & Bakker, B.F.M. (2005). Verdacht van <strong>criminaliteit</strong>. Allochton<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> autochton<strong>en</strong> nader bekek<strong>en</strong>. D<strong>en</strong> Haag: Ministerie van Justitie/WODC/CBS.<br />
107
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
Blommaert, J. & Verfaillie, K. (2009). Discoursanalyse. In: T. Decorte & D. Zaitch (red.),<br />
Kwalitatieve method<strong>en</strong> <strong>en</strong> techniek<strong>en</strong> in de criminologie. Leuv<strong>en</strong>/D<strong>en</strong> Haag- Acco<br />
311-338.<br />
Bunt, H. van de & Bijleveld, C. (2003). De gr<strong>en</strong>s van onveiligheid. Amsterdam, Diesrede Vrije<br />
Universiteit.<br />
Burney, E. (2005). Making people behave. Anti-social behaviour, politics and policy. Uffculme:<br />
Willan Publishing.<br />
C<strong>en</strong>traal Bureau voor de Statistiek, Ministerie van Binn<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> Koninkrijksrelaties<br />
& Ministerie van Justitie (2008). Integrale Veiligheidsmonitor (TVM). D<strong>en</strong> Haag:<br />
CBS/Ministerie van BZK/Ministerie van Justitie.<br />
Commission of the European Communities (CEC) (2000). The prev<strong>en</strong>tion of crime in the<br />
European Union. Reflection on common guidelines and proposals for community financial<br />
support. 29 november, COM 786.<br />
Devroe, E. (2008). The policy approach of nuisance problems in public space in Belgium<br />
and the Netherlands. In: L. Cachet (ed.), G<strong>over</strong>nance of security in the Netherlands and<br />
Belgium. D<strong>en</strong> Haag: BJu legal publishers, 149-176.<br />
Donoghue, J. (2008). Anti-Social Behaviour Orders (ASBOs) in Britain. Contextualizing<br />
risk and reflexive modernization. Sociology, 42(2), 337-355.<br />
Engbers<strong>en</strong>, G., Leun, J. van der & Boom, J. van der (2007). The fragm<strong>en</strong>tation of migration<br />
and crime in the Netherlands. Crime and Justice, 35, 389-452.<br />
European Monitoring C<strong>en</strong>tre on Racism and X<strong>en</strong>ophobia (EUMC) (2005). The impact of the<br />
7 July 2005 bomb attacks on Muslim communities in the EU. W<strong>en</strong><strong>en</strong>: EUMC.<br />
FitzGerald, M. & Hale, C. (2006). Ethnic minorities and community safety. In: P. Squires<br />
(ed.), Community safety. Critical perspectives on policy and practice. Bristol: The Policy<br />
Press, 71-92.<br />
Flint, J. (2006). Housing, urban g<strong>over</strong>nance and anti-social behaviour. Bristol: The Policy<br />
Press.<br />
Garland, J., e.a. (2006). Hearing lost voices. Issues in researching 'hidd<strong>en</strong>' minority ethnic<br />
communities. British Journal of Criminology, 46, 423-437.<br />
Garret, P. (2006). Making 'anti-social behaviour'. A fragm<strong>en</strong>t of the evolution of 'ASBO<br />
politics' in Britain. British Journal of Social Work, 2-18.<br />
Gestel, B. van (2006). Nieuws, beleid <strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong>. Over de wisselwerking tuss<strong>en</strong> lokale <strong>en</strong><br />
<strong>criminaliteit</strong>sbestrijders. Amsterdam: Aksant.<br />
Gubrium, J.F. & Holstein, J.A. (2000). Analysing interpretive practice. In: N. D<strong>en</strong>zing &<br />
Y. Lincoln (eds.), Handbook of qualitative research. Thousand Oaks: Sage.<br />
Hammersley, M. (1997). On the foundation of critical discourse analysis. Language and<br />
Communications, 17, 237-248.<br />
Harradine, S., Kodz, J., Lernetti, F. & Jones, B. (2004). Defining and measuring anti-social<br />
behaviour. Lond<strong>en</strong>: Home Office.<br />
Hijmans, E. (1996). The logic of qualitative media cont<strong>en</strong>t analysis. A typology. Communications,<br />
21(1), 93-108.<br />
Huisman, W. & Koemans, M. (2008). Administrative measures in crime control. Erasmus<br />
Law Review, 1(5), 121-145.<br />
Isal, S. (2006). Equal respect, ASBO and race equality. Lond<strong>en</strong>: The Runnymede Trust.<br />
Jacobson, J., Millie, A. & Hough, M. (2008). Why tackle anti-social behaviour? In: P. Squires<br />
(ed.), ASBO nation. The criminalisation of nuisance. Bristol: The Policy Press, 37-56.<br />
J<strong>en</strong>niss<strong>en</strong>, R. & Blom, M. (2007). Allochtone <strong>en</strong> autochtone verdacht<strong>en</strong> van verschill<strong>en</strong>de<br />
delicttyp<strong>en</strong> nader bekek<strong>en</strong>. D<strong>en</strong> Haag: WODC.<br />
Jong, J. de (2007). Kapot moeilijk. E<strong>en</strong> etnografisch onderzoek naar opvall<strong>en</strong>d delinqu<strong>en</strong>t<br />
groepsgedrag van 'Marokkaanse'jong<strong>en</strong>s. Rijksuniversiteit Groning<strong>en</strong>.<br />
108
Tijdschrift voor Criminologie 2010-05-01<br />
52(2010)2 : 105-217<br />
<strong>Kamer</strong>stukk<strong>en</strong> II 2007/08, 28 684, nr. 130, Actieplan <strong>over</strong>last <strong>en</strong> verloedering. Te vind<strong>en</strong> op<br />
www.minbzk.nl/110952/actieplan-<strong>over</strong>last.<br />
Koemans, M. (2008). T<strong>en</strong> strijde teg<strong>en</strong> <strong>over</strong>last. Proces, 6, 206-211.<br />
Koemans, M. (2009). The political reasons for tackling anti-social behaviour. In: M. Hildebrandt,<br />
A. Makinwa & A. Oehmich<strong>en</strong> (eds.), Controlling security in a culture offear. D<strong>en</strong><br />
Haag: Boom legal publishers, 57-74.<br />
Kripp<strong>en</strong>dorff, K. (2004). Cont<strong>en</strong>t analyses. An introduction to its methodology. Lond<strong>en</strong>: Sage<br />
Publications.<br />
Levi, M. (2006). The media construction of financial white-collar crimes. British Journal of<br />
Criminology, 46(6), 1037-1057.<br />
MacPherson, Sir W. (1999). The Steph<strong>en</strong> Lawr<strong>en</strong>ce Inquiry. Report of an inquiry by Sir William<br />
MacPherson ofCluny. Lond<strong>en</strong>: HMSO.<br />
Matthews, R. & Easton, H. (2007). Assessing the use and impact of Anti-Social Behaviour<br />
Orders. Bristol: The Policy Press.<br />
Mülie, A. (2006). Anti-social behaviour. Concerns of minority and marginalised Londoners.<br />
Internet Journal of Criminology. Bekek<strong>en</strong> op 14-1-2007 via www.internetjournalofcriminology.com.<br />
Ministerie van Binn<strong>en</strong>landse Zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> Koninkrijksrelaties & Ministerie van Justitie<br />
(2002). Naar e<strong>en</strong> veiliger sam<strong>en</strong>leving. Bekek<strong>en</strong> op 20-11-2008 via www.minbzk.nl.<br />
Moon, D. (ed.) (2009). Perceptions of crime and anti-social behaviour. Findings from the<br />
2008/09 British Crime Survey. Lond<strong>en</strong>: Home Office Research Developm<strong>en</strong>t and Statistics<br />
Directorate.<br />
National Audit Office (NAO) (2006). Tackling anti-social behaviour. Lond<strong>en</strong>: Home Office.<br />
Neu<strong>en</strong>dorf, K. (2002). The cont<strong>en</strong>t analysisguidebook. Thousand Oaks: Sage.<br />
Newburn, T. (2008). The politics of anti-social behaviour. Amoral panics. Lond<strong>en</strong>: Routledge.<br />
Nicholas, S., e.a. (2007). Crime in England and Wales 2006/7. Lond<strong>en</strong>: Home Office.<br />
Noije, L. van & Wittebrood, K., e.a. (2008). Sociale vettigheid ontsleuteld. Veronderstelde <strong>en</strong><br />
werkelijke effect<strong>en</strong> van veiligheidsbeleid. D<strong>en</strong> Haag: SCP.<br />
NOS/NIPO (2008). Sted<strong>en</strong>onderzoek. www.nos.nl/nosjournaal/artikel<strong>en</strong>/2008/10/22/2210<br />
08_onderzoek_sted<strong>en</strong>_lijst.html.<br />
Pakes, F. (2004). The politics of discont<strong>en</strong>t. The emerg<strong>en</strong>ce of a new criminal Justice discourse<br />
in the Netherlands. Howard Journal of Criminal Justice, 43, 284-298.<br />
Pakes, F. (2005). De Britse aanpak van antisociaal gedrag. Tijdschrift voor Criminologie,<br />
47(3), 284-289.<br />
Prior, D. & Spalek, B. (2008). Antisocial behaviour and minority ethnic populations. In:<br />
P. Squires (ed.), ASBO nation. The criminalisation of nuisance. Bristol. The Policy Press,<br />
117-134.<br />
Reiner, R. (2007). Media made criminality. The repres<strong>en</strong>tation of crime in the mass media.<br />
In: M. Maguire, R. Morgan & R. Reiner (eds.), The Oxford handbook of criminology.<br />
Oxford: Oxford University Press, 376-416.<br />
Roe, S. & Ashe, J. (2008). Young people and crime. Findings from the 2006 Off<strong>en</strong>ding, Crime<br />
and Justice Survey. Lond<strong>en</strong>: Home Office Research Developm<strong>en</strong>t and Statistics Directorate.<br />
Sibon, S. (2004). Berichtgeving <strong>over</strong> allochton<strong>en</strong> <strong>en</strong> <strong>criminaliteit</strong>, Master scriptie. Universiteit<br />
Tw<strong>en</strong>te. Via www.k<strong>en</strong>nislink.nl.<br />
Snel, E. (2003). De verme<strong>en</strong>de kloof tuss<strong>en</strong> cultur<strong>en</strong>. Oratie. Universiteit Tw<strong>en</strong>te.<br />
Spalek, B. (2006). British Muslims and the criminal Justice system. In: T. Choudhury e.a.<br />
(eds.), Muslims in the UK. Policies for <strong>en</strong>gaged citiz<strong>en</strong>s. Boedapest: Op<strong>en</strong> Society Institute,<br />
253-326.<br />
Squires, P. & Steph<strong>en</strong>, D. (2005). Rougherjustice. Anti-social behaviour andyoung people. Cullompton:<br />
Willan Publishing.<br />
Stev<strong>en</strong>s, G., Ve<strong>en</strong>, V. & Vollebergh, W. (2009). Marokkaanse jeugddelinqu<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> klasse<br />
apart? D<strong>en</strong> Haag: Nicis Institute.<br />
Stokkom, B. van (2007). Regulering van antisociaal gedrag. Aanpak van persist<strong>en</strong>t <strong>over</strong>lastgev<strong>en</strong>de<br />
jonger<strong>en</strong> in Engeland <strong>en</strong> Nederland. Tijdschrift voor Veiligheid, 6(3), 36-50.<br />
Swaaning<strong>en</strong>, R. van (2008). Sweeping the streef. Civil society and community safety in<br />
Rotterdam. In: J. Shapland (ed.). Justice, community and civil society. A contested terrain<br />
across Europe. Cullompton: Willan Publishing, 87-106.<br />
Waddington, D. (2007). Policing public order. Cullompton: Willan Publishing.<br />
Waiton, S. (2008). The politics of antisocial behaviour. Amoral panics. New York: Routledge.<br />
Wester, F. (red.) (2006). Inhoudsanalyse. Theorie <strong>en</strong> praktijk. Amsterdam: Kluwer.<br />
Young, T., Hallsworth, S., Jackson, E. & Lindsey, J. (2006). Crime displacem<strong>en</strong>t in King's<br />
Cross. Lond<strong>en</strong>: C<strong>en</strong>tre for Social and Evaluation research, London Metropolitan University.<br />
109