Ontwikkel- en onderzoeksprojecten - Kentalis
Ontwikkel- en onderzoeksprojecten - Kentalis
Ontwikkel- en onderzoeksprojecten - Kentalis
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
<strong>Ontwikkel</strong>- <strong>en</strong><br />
onderzoeksproject<strong>en</strong>
“ Aan m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> voor wie<br />
hor<strong>en</strong> of communicer<strong>en</strong><br />
niet vanzelfsprek<strong>en</strong>d<br />
is, biedt K<strong>en</strong>talis<br />
de best pass<strong>en</strong>de<br />
toegang tot actuele<br />
mogelijkhed<strong>en</strong> van<br />
taal <strong>en</strong> communicatie,<br />
met als doel h<strong>en</strong> zo<br />
goed mogelijk deel te<br />
lat<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> aan de<br />
maatschappij.”
Woord vooraf<br />
Koninklijke K<strong>en</strong>talis werkt hard aan de ambitie<br />
‘om specifieke k<strong>en</strong>nis op het gebied van auditieve <strong>en</strong><br />
communicatieproblem<strong>en</strong> te bundel<strong>en</strong>, te del<strong>en</strong> <strong>en</strong> uit<br />
te drag<strong>en</strong>’. Dat hebb<strong>en</strong> we ook dit verslagjaar weer<br />
gedaan <strong>en</strong> dat zull<strong>en</strong> we in de kom<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong><br />
do<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> belangrijk deel van onze nieuwe k<strong>en</strong>nis<br />
komt voort uit onderzoek<strong>en</strong> <strong>en</strong> project<strong>en</strong> die<br />
plaatsvind<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> het primair proces van<br />
Koninklijke K<strong>en</strong>talis of in het kader van de<br />
leerstoelprogramma’s. K<strong>en</strong>nis die we niet<br />
alle<strong>en</strong> voor onze eig<strong>en</strong> klant<strong>en</strong> will<strong>en</strong> b<strong>en</strong>utt<strong>en</strong>,<br />
maar ook voor ander<strong>en</strong> ter beschikking<br />
will<strong>en</strong> stell<strong>en</strong>. Wij zi<strong>en</strong> het als onze maatschappelijke<br />
opdracht om op deze wijze e<strong>en</strong><br />
bijdrage te lever<strong>en</strong> aan kwaliteit van lev<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
de maatschappelijke participatie van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
met e<strong>en</strong> auditieve/communicatieve beperking.<br />
Met gepaste trots mak<strong>en</strong> wij u met deze<br />
publicatie weer graag deelg<strong>en</strong>oot van onze<br />
onderzoeks- <strong>en</strong> ontwikkelproject<strong>en</strong>. U vindt<br />
hierin e<strong>en</strong> overzicht van alle actuele project<strong>en</strong><br />
die bedoeld zijn om onze k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> expertise<br />
te verstevig<strong>en</strong>. Project<strong>en</strong>, waarmee wij onze<br />
k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> de toepassing ervan evaluer<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
innover<strong>en</strong>. Zo kunn<strong>en</strong> wij op de best mogelijke<br />
manier<strong>en</strong> vorm blijv<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> aan het<br />
onderwijs, de zorg <strong>en</strong> de diagnostiek voor<br />
onze klant<strong>en</strong>. Veel van de project<strong>en</strong> in<br />
dit overzicht word<strong>en</strong> gefinancierd uit de<br />
algem<strong>en</strong>e middel<strong>en</strong> waarover K<strong>en</strong>talis kan<br />
beschikk<strong>en</strong>. Maar er zijn ook diverse project<strong>en</strong><br />
die zonder het vertrouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> de steun van<br />
externe financiers ge<strong>en</strong> doorgang hadd<strong>en</strong><br />
kunn<strong>en</strong> vind<strong>en</strong>. Uiteraard vermeld<strong>en</strong> we in<br />
dit verslag deze bronn<strong>en</strong>, met onze hartelijke<br />
dank voor hun bijdrag<strong>en</strong>!<br />
Uitnodiging<br />
Graag nodig<strong>en</strong> wij u uit naar aanleiding van<br />
deze publicatie te reager<strong>en</strong>, vrag<strong>en</strong> te stell<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> ideeën te lancer<strong>en</strong> om – sam<strong>en</strong> met ons –<br />
k<strong>en</strong>nis te blijv<strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong> <strong>en</strong> zo de zorg,<br />
het onderwijs <strong>en</strong> de diagnostiek voor onze<br />
klant<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong>d te verbeter<strong>en</strong>.<br />
Raad van Bestuur<br />
J.H. Bakker MHA<br />
Drs. B.E. van d<strong>en</strong> Dung<strong>en</strong><br />
1
Inleiding<br />
De missie van Koninklijke K<strong>en</strong>talis luidt: ‘Aan m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
voor wie hor<strong>en</strong> of communicer<strong>en</strong> niet vanzelfsprek<strong>en</strong>d is,<br />
biedt K<strong>en</strong>talis de best pass<strong>en</strong>de toegang tot actuele<br />
mogelijkhed<strong>en</strong> van taal <strong>en</strong> communicatie, met als doel<br />
h<strong>en</strong> zo goed mogelijk deel te lat<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> aan de<br />
maatschappij’.<br />
Voor wie<br />
K<strong>en</strong>talis is e<strong>en</strong> landelijke organisatie die<br />
gespecialiseerd is in diagnostiek, zorg <strong>en</strong><br />
onderwijs aan m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die doof, (ernstig)<br />
slechthor<strong>en</strong>d of doofblind zijn. Maar ook aan<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met stoorniss<strong>en</strong> in hun taalontwikkeling<br />
of autistische m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met stoorniss<strong>en</strong> in spraak<br />
<strong>en</strong> taal. Sommige m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> verstandelijke<br />
beperking of motorische of psychische<br />
problem<strong>en</strong>. Sommig<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> andere<br />
thuistaal. Voor deze m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> zett<strong>en</strong> wij ons met<br />
hart <strong>en</strong> ziel in. En omdat taal <strong>en</strong> communicatie<br />
zo belangrijk zijn voor het contact met ander<strong>en</strong>,<br />
zijn wij er ook voor hun omgeving: ouders,<br />
verzorgers, schol<strong>en</strong>, huisarts<strong>en</strong>, logopedist<strong>en</strong>,<br />
consultatiebureaus, kinderdagverblijv<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
andere zorgorganisaties.<br />
Expertise <strong>en</strong> innovatie<br />
Wij zijn ambitieus <strong>en</strong> will<strong>en</strong> onze klant<strong>en</strong><br />
(leerling<strong>en</strong>, cliënt<strong>en</strong> <strong>en</strong> patiënt<strong>en</strong>) de beste<br />
diagnostiek, zorg <strong>en</strong> onderwijs gev<strong>en</strong>. Om dat te<br />
kunn<strong>en</strong> do<strong>en</strong> beschikt K<strong>en</strong>talis over specialistische<br />
k<strong>en</strong>nis. En over medewerkers die in staat zijn om<br />
deze k<strong>en</strong>nis goed toe te pass<strong>en</strong> in hun werk. Door<br />
deze expertise te del<strong>en</strong>, te bundel<strong>en</strong> <strong>en</strong> verder<br />
te ontwikkel<strong>en</strong>, will<strong>en</strong> wij onze di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing<br />
steeds verder verbeter<strong>en</strong>. Dat do<strong>en</strong> we in dialoog<br />
met onze klant<strong>en</strong> <strong>en</strong> met partnerorganisaties.<br />
2 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013<br />
Sam<strong>en</strong>werking<br />
In de zorg wordt daartoe nauwe sam<strong>en</strong>werking<br />
gerealiseerd onder de vlag van het project<br />
‘Verbind<strong>en</strong>d Vernieuw<strong>en</strong>’, dat vanuit het<br />
ministerie van Volksgezondheid, Welzijn <strong>en</strong><br />
Sport (VWS) in sam<strong>en</strong>werking met de sector<br />
Zintuiglijk Gehandicapt<strong>en</strong> (ZG) in volle gang<br />
is. In het kader van dit project is onder meer in<br />
het voorjaar van 2011 de Stichting Expertise<br />
ZG opgericht. De stichting wil de gezam<strong>en</strong>lijke<br />
expertisefunctie van de gespecialiseerde<br />
instelling<strong>en</strong> stimuler<strong>en</strong> <strong>en</strong> verstevig<strong>en</strong>.<br />
Daarmee zet de ZG-sector maximaal in op<br />
het uiteindelijke doel dat alle instelling<strong>en</strong><br />
bindt: bevordering van de maatschappelijke<br />
participatie van cliënt<strong>en</strong>.<br />
Binn<strong>en</strong> het onderwijs word<strong>en</strong> de kracht<strong>en</strong><br />
gebundeld binn<strong>en</strong> de koepelorganisatie<br />
Siméa, waarbij alle schoolbestur<strong>en</strong> cluster 2<br />
zijn aangeslot<strong>en</strong>. In de ontwikkeling<strong>en</strong><br />
naar Pass<strong>en</strong>d Onderwijs speelt Siméa e<strong>en</strong><br />
belangrijke rol <strong>en</strong> word<strong>en</strong> gezam<strong>en</strong>lijk lijn<strong>en</strong><br />
ontwikkeld op het gebied van bijvoorbeeld<br />
onderwijsarrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, kwaliteitskaders <strong>en</strong><br />
leeropbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong>.<br />
Project<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderzoek<strong>en</strong>: het kader<br />
Veel van de onderzoeks- <strong>en</strong> ontwikkelproject<strong>en</strong><br />
ontstaan uit vrag<strong>en</strong> van mede-
werkers die direct met onze klant<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
zijn daarom sterk praktijkgericht. De c<strong>en</strong>trale<br />
doel<strong>en</strong> van onderzoek binn<strong>en</strong> K<strong>en</strong>talis zijn:<br />
• bevordering van communicatie in al zijn<br />
modaliteit<strong>en</strong> (inclusief geletterdheid);<br />
• bevordering van de interactie met onze<br />
klant<strong>en</strong>;<br />
• bevordering van instructie (in onderwijs);<br />
• bevordering van maatschappelijke<br />
participatie van onze klant<strong>en</strong>.<br />
De ambitie om het beste te lever<strong>en</strong> aan onze<br />
klant<strong>en</strong> betek<strong>en</strong>t ook, dat de nadruk bij alles<br />
wat wij do<strong>en</strong> ligt op het resultaat <strong>en</strong> dat we<br />
werk<strong>en</strong> met middel<strong>en</strong> die aantoonbaar<br />
effectief zijn. Daarom zijn opbr<strong>en</strong>gstgericht<br />
<strong>en</strong> ‘evid<strong>en</strong>ce based’ werk<strong>en</strong> belangrijke ankers<br />
in het onderzoek.<br />
In diverse project<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> we nauw sam<strong>en</strong><br />
met nationale <strong>en</strong> internationale partners,<br />
zowel collega-instelling<strong>en</strong> als hogeschol<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> universiteit<strong>en</strong>.<br />
Leeswijzer<br />
Alle project<strong>en</strong> die K<strong>en</strong>talis mom<strong>en</strong>teel uitvoert,<br />
zijn per doelgroep:<br />
• Doof/Blind<br />
• Auditief/Communicatief<br />
Verstandelijk Beperkt<br />
• Doof/Slechthor<strong>en</strong>d<br />
• Ernstige spraak <strong>en</strong>/of<br />
taalmoeilijkhed<strong>en</strong> (ESM)<br />
• Autisme<br />
• Culturele <strong>en</strong> Linguistische Diversiteit)<br />
weergegev<strong>en</strong>. Tev<strong>en</strong>s zijn opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> rec<strong>en</strong>t<br />
afgeslot<strong>en</strong> project<strong>en</strong> <strong>en</strong> project<strong>en</strong> die in e<strong>en</strong><br />
gevorderd stadium van acquisitie zijn. Veel<br />
project<strong>en</strong> word<strong>en</strong> uitgevoerd door PonTeM<br />
R&D, de onderzoeksafdeling van K<strong>en</strong>talis,<br />
meestal in sam<strong>en</strong>werking met collega’s in het<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013<br />
primair proces. Daarnaast word<strong>en</strong> met de<br />
innovatiemiddel<strong>en</strong> die K<strong>en</strong>talis/onderwijs<br />
beschikbaar stelt, in de schol<strong>en</strong> project<strong>en</strong><br />
uitgevoerd door de medewerkers van de<br />
schol<strong>en</strong> zelf. De onderzoeksprogramma’s die<br />
gekoppeld zijn aan de drie leerstoel<strong>en</strong> aan de<br />
Radboud Universiteit Nijmeg<strong>en</strong> <strong>en</strong> de Rijksuniversiteit<br />
Groning<strong>en</strong> zijn weergegev<strong>en</strong>, ev<strong>en</strong>als<br />
onze internationale project<strong>en</strong>, die word<strong>en</strong><br />
geïnitieerd <strong>en</strong> uitgevoerd door de afdeling<br />
K<strong>en</strong>talis- E&I/International. In deze project<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> naast medewerkers van International<br />
ook medewerkers uit het primair proces<br />
ingeschakeld. De in het buit<strong>en</strong>land opgedane<br />
ervaring<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gedeeld met de thuisorganisatie<br />
waardoor ook de medewerkers van<br />
K<strong>en</strong>talis profiter<strong>en</strong> van internationale<br />
k<strong>en</strong>nisuitwisseling.<br />
T<strong>en</strong> slotte vindt u onder het kopje ‘algeme<strong>en</strong>’<br />
e<strong>en</strong> aantal onderzoeks- <strong>en</strong> ontwikkeltraject<strong>en</strong><br />
die doelgroepoverstijg<strong>en</strong>d zijn.<br />
3
Inhoud<br />
Woord vooraf 1<br />
Inleiding 2<br />
Doofblind (DB)<br />
Intern, praktijkgestuurd onderzoek<br />
1 ComVoor-V: Termijn-effectstudie naarcommunicatieondersteuning vanuit de ComVoor-V indicatie 11<br />
2 Het Sociale Netwerk <strong>en</strong> Communicatiespecialist<strong>en</strong> 13<br />
3 CHOCOPASTA: Computer Hulp bij het <strong>Ontwikkel</strong><strong>en</strong> van Communicatievaardighed<strong>en</strong>:<br />
Object<strong>en</strong> PASs<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> Tablet 14<br />
4 Meetbaar mak<strong>en</strong> van de kwaliteit van interactie <strong>en</strong> communicatie bij doofblinde kinder<strong>en</strong> 15<br />
5<br />
Afgerond 2012/2013<br />
Opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van het onderwijs inzichtelijk <strong>en</strong> meetbaar mak<strong>en</strong> 16<br />
1<br />
Leerstoel <strong>en</strong> promotieonderzoek<br />
Aangebor<strong>en</strong> doofblindheid <strong>en</strong> assessm<strong>en</strong>t 17<br />
2 De invloed van affectieve betrokk<strong>en</strong>heid op negatieve emoties 18<br />
3 Bevorder<strong>en</strong> van hoogwaardige communicatie bij m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met aangebor<strong>en</strong> doofblindheid 18<br />
4 Tactiele strategieën in interactie <strong>en</strong> communicatie 19<br />
1<br />
Leerstoel <strong>en</strong> promotieonderzoek<br />
Het onderscheid<strong>en</strong> van k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van autisme in m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met meervoudige beperking<strong>en</strong> 19<br />
1<br />
Internationale project<strong>en</strong><br />
India S<strong>en</strong>se 20<br />
2 Oeganda S<strong>en</strong>se 20<br />
3 Ethiopië 21<br />
Auditief Communicatief Verstandelijk Beperkt (ACVB)<br />
1<br />
Intern praktijkgestuurd onderzoek<br />
Het Sociale Netwerk <strong>en</strong> Communicatiespecialist<strong>en</strong> 23<br />
2 Effectiviteit van het methodisch reguler<strong>en</strong> van arousal bij cliënt<strong>en</strong> met ACVB <strong>en</strong> autisme 23<br />
3<br />
Afgerond 2012/2013<br />
Doof/Doof MG-arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>: Thuisnabij het beste Onderwijs 24<br />
4 De ontwikkeling van digitale pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong>boek<strong>en</strong> <strong>en</strong> bijbehor<strong>en</strong>de pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong>boek<strong>en</strong>test als<br />
meetinstrum<strong>en</strong>t voor de woord<strong>en</strong>schat bij kinder<strong>en</strong> met meervoudige beperking<strong>en</strong> 25<br />
5 Miloland: Serious Gaming voor taalondersteun<strong>en</strong>d onderwijs bij kinder<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
verstandelijke <strong>en</strong> auditiefverstandelijke beperking 26<br />
6 iCon Apps: Initiatiev<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> in Communicatie Ondersteuning met Apps 27<br />
7 Opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van het onderwijs inzichtelijk <strong>en</strong> meetbaar mak<strong>en</strong> 28<br />
4 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013
Leerstoel <strong>en</strong> promotieonderzoek<br />
1 comOOK: Communicatie Ondersteuning voor Ouders van Kinder<strong>en</strong> met<br />
meervoudige beperking<strong>en</strong>’ 29<br />
2 Spraaktolk 30<br />
3 Woord decodeervaardighed<strong>en</strong> (technisch lez<strong>en</strong>) bij verstandelijk <strong>en</strong> auditief-verstandelijk<br />
beperkte kinder<strong>en</strong> 31<br />
4 Begrijp<strong>en</strong>d lez<strong>en</strong> bij kinder<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> verstandelijke <strong>en</strong> auditief-verstandelijke beperking 32<br />
1<br />
Leerstoel <strong>en</strong> promotieonderzoek<br />
Het onderscheid<strong>en</strong> van k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van autisme in m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met meervoudige beperking<strong>en</strong> 33<br />
1<br />
In acquisitie<br />
Kwalitatief onderzoek naar ervaring<strong>en</strong> van ouders met MG kinder<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> CI 34<br />
Doof/Slechthor<strong>en</strong>d (D/SH)<br />
1<br />
Intern praktijkgestuurd onderzoek<br />
Verwachtingspatroon leerkracht: hal<strong>en</strong> we eruit wat erin zit? 37<br />
2 Optimaliser<strong>en</strong> Rek<strong>en</strong>onderwijs – deel II 38<br />
3 Oneindig 38<br />
4 ICT <strong>en</strong> ouderbetrokk<strong>en</strong>heid lez<strong>en</strong> 39<br />
5 HAVO op het VSO 39<br />
6 Training<strong>en</strong> emotionele <strong>en</strong> sociale ontwikkeling 41<br />
7 Innovatieproject Taal (<strong>en</strong> rek<strong>en</strong><strong>en</strong>) 42<br />
8 Digitale pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong>boek<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> iPad: perspectiev<strong>en</strong> voor het interactief voorlez<strong>en</strong> 43<br />
9 Leesverbetertraject in het onderwijs aan dove <strong>en</strong> slechthor<strong>en</strong>de kinder<strong>en</strong> 43<br />
10 OPBOD: Ondersteuning in de Praktijk – Beeldcommunicatie bij Oudere Dov<strong>en</strong> 44<br />
11 <strong>Ontwikkel</strong>ing 20 NGT less<strong>en</strong> voor slechthor<strong>en</strong>de leerling<strong>en</strong> 45<br />
12 Engels aan dove <strong>en</strong> slechthor<strong>en</strong>de leerling<strong>en</strong> in cluster 2 VSO 45<br />
13 Welbevind<strong>en</strong> van dove <strong>en</strong> slechthor<strong>en</strong>de kinder<strong>en</strong>/jonger<strong>en</strong> 46<br />
14<br />
Afgerond 2012/2013<br />
Leesdidactiek voor dove <strong>en</strong> ernstig slechthor<strong>en</strong>de leerling<strong>en</strong> van 12-15 jaar 47<br />
15 BIG: Beeldtelefoon in Gezinsbegeleiding 47<br />
16 Spraakafzi<strong>en</strong> bij vreemde tal<strong>en</strong> 48<br />
17 CITO rek<strong>en</strong><strong>en</strong>/wiskunde in standaard NGT 49<br />
18 Dove leerling<strong>en</strong> in het regulier onderwijs: K<strong>en</strong>talis/Tal<strong>en</strong>t 49<br />
19 Taakspel binn<strong>en</strong> SO cluster 2 50<br />
20 GIJS: Guyot’s Interactieve Jeugd Systeem 51<br />
21 Herstelrecht in het Onderwijs 51<br />
22 Videoless<strong>en</strong> biologie VSO 52<br />
23 Videovergelijker 53<br />
1<br />
Leerstoel <strong>en</strong> promotieonderzoek<br />
Verwerving van de morfosyntaxis van het gesprok<strong>en</strong> Nederlands 53<br />
2 De kwaliteit van instructie in het onderwijs 54<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013<br />
5
3 Effectief spraak ondersteun<strong>en</strong> met gebar<strong>en</strong> 54<br />
Afgerond 2012/2013<br />
4 Sociale participatie van dove jonger<strong>en</strong> op school: Onderzoek naar de acceptatie <strong>en</strong><br />
populariteit van dove <strong>en</strong> slechthor<strong>en</strong>de jonger<strong>en</strong> in de leeftijd van 11-14 jaar 55<br />
Overig universitair onderzoek<br />
1 Bimodale <strong>en</strong> unimodale tweetalig<strong>en</strong> 56<br />
Internationale Project<strong>en</strong><br />
1 Film Dove rolmodell<strong>en</strong> K<strong>en</strong>ia 57<br />
2<br />
Afgerond 2012/2013<br />
Rwanda: ontwikkel<strong>en</strong> van opleiding tot leraar Dov<strong>en</strong>onderwijs 57<br />
3 Indonesië: opleiding leraar dov<strong>en</strong>onderwijs 58<br />
4<br />
In acquisitie<br />
Oost Afrika Regionaal Programma Dov<strong>en</strong> Onderwijs 58<br />
5 Vroegbegeleiding Tanzania, Oeganda <strong>en</strong> Zambia 59<br />
6 Postgraduate cursus ‘Dov<strong>en</strong> kinder<strong>en</strong> in ontwikkelingssam<strong>en</strong>werking’ 59<br />
7 BA teacher training 60<br />
8 Turkije TiV ll 60<br />
9 E-learning Audiologie 61<br />
Ernstige Spraak- <strong>en</strong>/of taalMoeilijkhed<strong>en</strong> (ESM)<br />
1<br />
Intern praktijkgestuurd onderzoek<br />
PPG bij ESM 63<br />
2 Fonologisch bewustzijn in het communicatief klimaat 64<br />
3 Evid<strong>en</strong>ce Based profiel<strong>en</strong> bij kinder<strong>en</strong> met specifieke taalontwikkelingsstoorniss<strong>en</strong><br />
(S-TOS) (EBP S-TOS)<br />
64<br />
3.1 <strong>Ontwikkel</strong>ing van informatieverwerkingsprofiel<strong>en</strong> bij kinder<strong>en</strong> met S-TOS 64<br />
3.1a<br />
Deelproject<strong>en</strong><br />
AUDEXLING 65<br />
3.1b AUDFON 65<br />
3.1c WERKTAAL 66<br />
3.1d Vertell<strong>en</strong> <strong>en</strong> EF 66<br />
4 SpraakSaam4Ever 66<br />
5 STER-training 67<br />
6 Oneindig 68<br />
7 ESM-neuro-imaging project ‘Taal in het peuterbrein’ 68<br />
8 ESM-neuro-imaging project ‘Taal in het kleuterbrein’ 69<br />
9 Optimaliser<strong>en</strong> Rek<strong>en</strong>onderwijs – deel II 69<br />
10 HAVO op het VSO 69<br />
6 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013
11 Innovatieproject Taal (<strong>en</strong> Rek<strong>en</strong><strong>en</strong>) 70<br />
12 Communicatie via scherm! 70<br />
13 Evid<strong>en</strong>ce Based profiel<strong>en</strong> bij kinder<strong>en</strong> met specifieke taalontwikkelingsstoorniss<strong>en</strong><br />
(EBP S-TOS): effectonderzoek bij interv<strong>en</strong>ties 70<br />
13a<br />
Deelproject<strong>en</strong><br />
Effectmeting 1 71<br />
13b Effectmeting 2 71<br />
13c Interv<strong>en</strong>tieonderzoek 72<br />
14 SOM, SO Mindmapp<strong>en</strong>! 72<br />
15<br />
Afgerond in 2011/2012<br />
Taakspel binn<strong>en</strong> SO cluster 2 73<br />
16 Herstelrecht in het Onderwijs 73<br />
17 Evid<strong>en</strong>ce Based Practice in Vroegbehandeling ESM 73<br />
18 PRO-ESM 74<br />
18.1<br />
Deelproject<strong>en</strong><br />
MET-ESM: Methodiek Ernstige Spraak- <strong>en</strong>/of taalMoeilijkhed<strong>en</strong> 74<br />
18.2 VSO-peiling 75<br />
18.3 Spraaksaam 75<br />
19 Coachingsvaardighed<strong>en</strong> logopedist<strong>en</strong>: pilot Implem<strong>en</strong>tatie 76<br />
20 Com-Pas 77<br />
21 Doelmatigheid Vroegbehandeling ESM 77<br />
22 Directe therapie bij fonologische stoorniss<strong>en</strong> 78<br />
23 Welbevind<strong>en</strong> van ESM-leerling<strong>en</strong> 78<br />
24 Spraaktaal, gids voor jonger<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> taalstoornis 79<br />
25 WIKI-therapie Spraak-Taal 79<br />
26 Herontwikkeling programma Fonologische Analyse van het Nederlands (FAN)<br />
van DOS-versie naar Windows-versie 80<br />
27<br />
Overig universitair onderzoek<br />
Aandacht <strong>en</strong> taalproductie bij kinder<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> specifieke taalstoornis 80<br />
1<br />
In acquisitie<br />
De effectiviteit van aandachtstraining<strong>en</strong> bij kinder<strong>en</strong><br />
met e<strong>en</strong> specifieke taalstoornis 81<br />
2 LENA: inzicht in de taalsituatie thuis 82<br />
1<br />
Leerstoel <strong>en</strong> promotieonderzoek<br />
Effectief spraak ondersteun<strong>en</strong> met gebar<strong>en</strong> 83<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013<br />
7
Autisme Spectrum Stoorniss<strong>en</strong> (ASS)<br />
Intern praktijkgestuurd onderzoek<br />
1 HAVO op het VSO 85<br />
2 Com-ID 85<br />
Afgerond 2012 /2013<br />
3 Vroegsignalering van Autisme Spectrum Stoorniss<strong>en</strong> (ASS) 86<br />
4 Taakspel binn<strong>en</strong> SO cluster 2 87<br />
5 Herstelrecht in het Onderwijs 87<br />
Leerstoel <strong>en</strong> promotieonderzoek<br />
1 Het onderscheid<strong>en</strong> van k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van autisme in m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met meervoudige beperking<strong>en</strong> 87<br />
In acquisitie<br />
2 Autcome 87<br />
Culturele <strong>en</strong> Linguïstische Diversiteit (CLD)<br />
Intern praktijkgestuurd onderzoek<br />
1 Pilot Taalstimulering ook in de thuistaal 89<br />
2 Diagnostiek bij meertalige kinder<strong>en</strong>: e<strong>en</strong> taalstoornis of taalachterstand? 90<br />
3 Project Empowerm<strong>en</strong>t 91<br />
4 <strong>Ontwikkel</strong>ing meertalig articulatie lotto 92<br />
In acquisitie<br />
5 MULTISLI - Multilingual childr<strong>en</strong> with SLI - bridging the gap betwe<strong>en</strong> theory and practice,<br />
and betwe<strong>en</strong> practitioners in differ<strong>en</strong>t countries 93<br />
Algeme<strong>en</strong> <strong>en</strong> doelgroepoverstijg<strong>en</strong>d<br />
Intern praktijkgestuurd onderzoek & ontwikkeling<br />
1 ELO 94<br />
2 Evid<strong>en</strong>ce Based Practice 95<br />
3 eZorg 95<br />
4 Ondertitelde CVE exam<strong>en</strong>s <strong>en</strong> Cito Kijk- <strong>en</strong> luistertoets<strong>en</strong> 96<br />
5 Logopedie in het cluster twee onderwijs – de rol van de logopedist in de klas 96<br />
6 Literatuurstudie ICT in Onderwijs 97<br />
7 Rek<strong>en</strong>verbetertraject 97<br />
Afgerond in 2012/2013<br />
8 Typering van cliënt<strong>en</strong> K<strong>en</strong>talis met ICF 98<br />
9 Innovatieproject Tablet in de klas fase 2 99<br />
10 Communicatieve Int<strong>en</strong>tie Onderzoek (CIO) 100<br />
11 Cluster 2 Mediawijs 100<br />
8 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013
In acquisitie<br />
13 MICAS 102<br />
14 C2Mediawijs – vervolg 102<br />
Project<strong>en</strong> in ontwikkeling bij opleiding<strong>en</strong><br />
1 Basisleertraject<strong>en</strong> 103<br />
2 Overige cursuss<strong>en</strong> in ontwikkeling 104<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013<br />
9
Doofblind (DB)<br />
Intern, praktijkgestuurd onderzoek<br />
1 ComVoor-V: Termijn-effectstudie naar<br />
communicatieondersteuning vanuit de<br />
ComVoor-V indicatie.<br />
Doofblinde cliënt<strong>en</strong> zijn beperkt in hun visuele <strong>en</strong> auditieve waarneming. Voor doofblinde <strong>en</strong><br />
autistische cliënt<strong>en</strong> geldt daarnaast, dat zij vaak fragm<strong>en</strong>tarisch waarnem<strong>en</strong> <strong>en</strong> (mede daardoor) e<strong>en</strong><br />
heel andere dan de gebruikelijke betek<strong>en</strong>is toek<strong>en</strong>n<strong>en</strong> aan hetge<strong>en</strong> zij waarnem<strong>en</strong>. Zo kan e<strong>en</strong> cliënt<br />
e<strong>en</strong> hamer waarnem<strong>en</strong> als e<strong>en</strong> losse steel <strong>en</strong> e<strong>en</strong> kop, zonder het geheel te zi<strong>en</strong> <strong>en</strong> het de betek<strong>en</strong>is<br />
te gev<strong>en</strong> zoals wij die k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>. Om deze cliënt<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> ondersteun<strong>en</strong> in hun ontwikkeling<br />
moet<strong>en</strong> we zo optimaal mogelijk met h<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> communicer<strong>en</strong>. Daarvoor moet<strong>en</strong> we wet<strong>en</strong> wat<br />
hun mogelijkhed<strong>en</strong> zijn in die communicatie. Wat kan iemand via zijn visus <strong>en</strong> zijn gehoor bijvoorbeeld<br />
nog wel <strong>en</strong> wat niet? In hoeverre kan hij uit de voet<strong>en</strong> met tactiele informatie? Welke manier<br />
van communicer<strong>en</strong> heeft zijn voorkeur? Hoe fragm<strong>en</strong>tarisch is de wereld voor deze cliënt <strong>en</strong> hoe<br />
beangstig<strong>en</strong>d is dat voor hem? En hoe kunn<strong>en</strong> we dus het beste aansluit<strong>en</strong> op zijn mogelijkhed<strong>en</strong><br />
zodat we de voorwaard<strong>en</strong> <strong>en</strong> de veiligheid creër<strong>en</strong> die nodig zijn om te kunn<strong>en</strong> communicer<strong>en</strong>?<br />
De ComVoor-V nu, br<strong>en</strong>gt deze communicatiemogelijkhed<strong>en</strong> van cliënt<strong>en</strong> in kaart.<br />
De ComVoor-V is e<strong>en</strong> onderzoeksinstrum<strong>en</strong>t dat speciaal ontwikkeld is voor blinde of slechtzi<strong>en</strong>de<br />
person<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> diagnose autisme of e<strong>en</strong> ernstig vermoed<strong>en</strong> dat sprake is van autisme. Het<br />
instrum<strong>en</strong>t is gebaseerd op de ComVoor, die is ontwikkeld voor m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met autisme <strong>en</strong> ernstige<br />
communicatieproblem<strong>en</strong>. De ondergr<strong>en</strong>s ligt rond e<strong>en</strong> ontwikkelingsleeftijd van 12 maand<strong>en</strong>; de<br />
bov<strong>en</strong>gr<strong>en</strong>s rond het begin van lez<strong>en</strong>. Het instrum<strong>en</strong>t is bedoeld om de communicatiemogelijkhed<strong>en</strong><br />
van cliënt<strong>en</strong> in kaart te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. In dit onderzoek, dat breed binn<strong>en</strong> de sector Zintuiglijk Beperkt<strong>en</strong><br />
wordt uitgevoerd, wordt de ComVoor-V gevalideerd <strong>en</strong> g<strong>en</strong>ormeerd. Dit betek<strong>en</strong>t dat wordt<br />
nagegaan of het instrum<strong>en</strong>t meet wat het beoogt te met<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat het op e<strong>en</strong> aantal cliënt<strong>en</strong> wordt<br />
geijkt. K<strong>en</strong>talis neemt actief deel aan dit onderzoek, omdat goede onderzoeksinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> op het<br />
gebied van communicatiemogelijkhed<strong>en</strong> voor doof/blinde cli<strong>en</strong>t<strong>en</strong> met de diagnose autisme of sterk<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOFBLIND<br />
11
vermoed<strong>en</strong> ervan vooralsnog ontbrek<strong>en</strong> <strong>en</strong> het dus van belang is om na te gaan of het instrum<strong>en</strong>t<br />
ook voor h<strong>en</strong> geschikt is.<br />
Inmiddels is de ontwikkelfase van de ComVoor-V voorbij. Onderzoek naar betrouwbaarheid <strong>en</strong><br />
validiteit is ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s afgerond.De uitkomst<strong>en</strong> vanuit onderzoek met de ComVoor-V zijn in de<br />
ondersteuning van e<strong>en</strong> aantal cliënt<strong>en</strong> in de praktijk geïmplem<strong>en</strong>teerd. Mom<strong>en</strong>teel wordt de<br />
DVD geproduceerd.<br />
Meerwaarde<br />
Klant de ComVoor-V maakt het mogelijk om in de hulpverl<strong>en</strong>ing beter aan te<br />
sluit<strong>en</strong> bij de communicatiemogelijkhed<strong>en</strong> van doofblinde cliënt<strong>en</strong> met<br />
autisme. Het draagt bij aan verbetering van de communicatie tuss<strong>en</strong> cliënt <strong>en</strong><br />
hulpverl<strong>en</strong>er <strong>en</strong> bevordert daarmee indirect het welbevind<strong>en</strong> van de cliënt<br />
Primair proces de hulpverl<strong>en</strong>er krijgt de beschikking over e<strong>en</strong> instrum<strong>en</strong>t dat inzicht geeft<br />
in de communicatiemogelijkhed<strong>en</strong> van individuele cliënt<strong>en</strong>. Het biedt<br />
informatie over het niveau waarop de cliënt communicatie kan (ler<strong>en</strong>)<br />
begrijp<strong>en</strong> <strong>en</strong> welke vorm<strong>en</strong> van communicatie kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ingezet<br />
voor succesvol communicer<strong>en</strong>. Het onderzoek wordt uitgevoerd in de<br />
eig<strong>en</strong> praktijk met twee cliënt<strong>en</strong>. Op deze manier kunn<strong>en</strong> de voorwaard<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> consequ<strong>en</strong>ties van succesvolle implem<strong>en</strong>tatie word<strong>en</strong> nagegaan<br />
Looptijd september 2009 - december 2013<br />
Status in uitvoering, eindfase<br />
Onderzoeker(s) drs. W. D<strong>en</strong>t<strong>en</strong>eer-Van der Pasch, P. Hag<strong>en</strong> (K<strong>en</strong>talis/zorg)<br />
Financiering ZON-MW <strong>en</strong> alle sam<strong>en</strong>werk<strong>en</strong>de instelling<strong>en</strong>, waaronder K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> ComVoor-V: e<strong>en</strong> klinisch onderzoeksinstrum<strong>en</strong>t voor<br />
communicatieondersteuning voor blinde of slechtzi<strong>en</strong>de person<strong>en</strong> met<br />
(e<strong>en</strong> sterk vermoed<strong>en</strong> van) autisme. E<strong>en</strong> DVD waarin voorbeeld<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
getoond waarop implem<strong>en</strong>tatie van de ComVoor-V resultat<strong>en</strong> binn<strong>en</strong><br />
Conceptondersteun<strong>en</strong>de Communicatie. Daarnaast e<strong>en</strong> DVD voor gebruik<br />
in de opleiding van de ComVoor-V.<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
12 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOFBLIND
2 Het Sociale Netwerk <strong>en</strong> Communicatiespecialist<strong>en</strong><br />
De communicatie tuss<strong>en</strong> cliënt<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun sociale netwerk is één van de belangrijkste aandachtspunt<strong>en</strong><br />
in de behandeling <strong>en</strong> begeleiding van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die doofblind zijn <strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> auditieve<br />
<strong>en</strong> verstandelijke beperking. K<strong>en</strong>talis zet communicatiespecialist<strong>en</strong> in om deze communicatie te<br />
ondersteun<strong>en</strong>. Het overdrag<strong>en</strong> van k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> vaardighed<strong>en</strong> aan de cliënt zelf <strong>en</strong> zijn sociale netwerk,<br />
<strong>en</strong> met name ook continuïteit daarin, is ess<strong>en</strong>tieel voor het welbevind<strong>en</strong> van cliënt<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun<br />
omgeving. Vaak ontbreekt het tijd<strong>en</strong>s transitiemom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> (verandering van woonomgeving, verloop<br />
in begeleiders e.d.) aan die continuïteit, waardoor grote problem<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> ontstaan voor de cliënt<br />
<strong>en</strong> di<strong>en</strong>s sociale netwerk.<br />
Dit project wil de ess<strong>en</strong>ties van deze communicatiebegeleiding in kaart br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Op basis daarvan<br />
formuler<strong>en</strong> we de voorwaard<strong>en</strong> voor adequate hulpverl<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> borging van de k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> vaardighed<strong>en</strong><br />
gedur<strong>en</strong>de de lev<strong>en</strong>sloop.<br />
In eerste instantie beschrijv<strong>en</strong> we hoe de communicatiespecialist<strong>en</strong> hun hulpverl<strong>en</strong>ing op dit<br />
mom<strong>en</strong>t binn<strong>en</strong> het sociale netwerk vormgev<strong>en</strong>. Dit wordt gedaan aan de hand van logboek<strong>en</strong> die<br />
ti<strong>en</strong> communicatiespecialist<strong>en</strong> (vanuit verschill<strong>en</strong>de K<strong>en</strong>talis-locaties) bijhoud<strong>en</strong> met betrekking tot de<br />
communicatiebegeleiding van de cliënt. Daarnaast is e<strong>en</strong> kader voor het beschrijv<strong>en</strong> van het sociale<br />
netwerk geformuleerd. Dit kader moet de mogelijkheid bied<strong>en</strong> verdere structuur aan te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> in<br />
de communicatiebegeleiding van de cliënt. Mom<strong>en</strong>teel wordt het kader op werkbaarheid beoordeeld.<br />
Meerwaarde<br />
Klant de inzicht<strong>en</strong> <strong>en</strong> product<strong>en</strong> van het project drag<strong>en</strong> bij aan e<strong>en</strong> efficiënte<br />
<strong>en</strong> continue vorm van begeleiding <strong>en</strong> behandeling, waardoor adequate<br />
hulpverl<strong>en</strong>ing tijd<strong>en</strong>s de lev<strong>en</strong>sloop beter gegarandeerd is. De stapp<strong>en</strong><br />
in het hulpverl<strong>en</strong>ingsproces word<strong>en</strong> voor cliënt <strong>en</strong> netwerk inzichtelijker.<br />
Primair proces het primaire proces krijgt inzicht in de ess<strong>en</strong>ties van communicatiebegeleiding<br />
<strong>en</strong> het sociale netwerk van e<strong>en</strong> cliënt.<br />
Looptijd oktober 2011 t/m september 2013<br />
Status in uitvoering<br />
Projectleider dr. N. Wolters<br />
Onderzoeker(s) dr. N. Wolters (PonTeM), drs. W. Pull<strong>en</strong>s (k<strong>en</strong>nisnetwerk)<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> (eind) verslag, procesbeschrijving communicatiespecialist, kader<br />
beschrijving sociaal netwerk<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOFBLIND<br />
13
3 CHOCOPASTA: Computer Hulp bij het <strong>Ontwikkel</strong><strong>en</strong> van Communicatievaardighed<strong>en</strong>:<br />
Object<strong>en</strong> PASs<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> TAblet<br />
Veel doofblinde kinder<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> nog e<strong>en</strong> (zeer) kleine hoeveelheid restgehoor <strong>en</strong> gezichtsvermog<strong>en</strong>.<br />
Die prober<strong>en</strong> zij te gebruik<strong>en</strong> bij het ler<strong>en</strong> communicer<strong>en</strong> met m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in hun omgeving, ouders,<br />
familieled<strong>en</strong>, leerkracht<strong>en</strong> <strong>en</strong> leeftijdg<strong>en</strong>ootjes. Om zo succesvol mogelijk te kunn<strong>en</strong> communicer<strong>en</strong>,<br />
is het van belang dat zij hun taalvermog<strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong>. Aanvankelijk zal dit gebeur<strong>en</strong> door het<br />
lat<strong>en</strong> betast<strong>en</strong> <strong>en</strong> voel<strong>en</strong> van alledaagse voorwerp<strong>en</strong>. Het proces dat kinder<strong>en</strong> doorlop<strong>en</strong> om te ler<strong>en</strong><br />
dat e<strong>en</strong> voorwerp dezelfde betek<strong>en</strong>is heeft als e<strong>en</strong> afbeelding daarvan of, in e<strong>en</strong> later stadium, het<br />
woordbeeld, kan ondersteund word<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> match-table waarop dergelijke par<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
‘gematched’. In de ontwikkeling van dergelijke match-tables wordt gebruikgemaakt van microchips<br />
(RFID-tags), waarin informatie over de object<strong>en</strong> <strong>en</strong> afbeelding<strong>en</strong> ligt opgeslag<strong>en</strong>.<br />
Meerwaarde<br />
Klant cliënt<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ondersteund bij het ontwikkel<strong>en</strong> van abstract d<strong>en</strong>k<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> beginn<strong>en</strong>de geletterdheid<br />
Primair proces medewerkers krijg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> hulpmiddel waarmee ze hun cliënt<strong>en</strong> beter<br />
kunn<strong>en</strong> begeleid<strong>en</strong> in de ontwikkeling van taal <strong>en</strong> geletterdheid<br />
Looptijd september 2011 – november 2013<br />
Status in uitvoering<br />
Onderzoeker(s) dr. B. Els<strong>en</strong>doorn<br />
Financiering Stichting Theodora Boasson, Revalidatiefonds<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> Match-table (de ‘pasta’)<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
14 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOFBLIND
4 Meetbaar mak<strong>en</strong> van de kwaliteit van interactie <strong>en</strong><br />
communicatie bij doofblinde kinder<strong>en</strong><br />
Het project richt zich op het ontwikkel<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> scre<strong>en</strong><strong>en</strong>de vrag<strong>en</strong>lijst om de kwaliteit van<br />
interactie <strong>en</strong> communicatie bij het kind met cong<strong>en</strong>itale doofblindheid meetbaar te mak<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
daardoor de kinder<strong>en</strong> cyclisch te kunn<strong>en</strong> monitor<strong>en</strong>. De vrag<strong>en</strong>lijst zal ontwikkeld word<strong>en</strong> voor<br />
kinder<strong>en</strong> met (cong<strong>en</strong>itale) doofblindheid <strong>en</strong> gebaseerd zijn op het theoretisch kader van<br />
intersubjectiviteit. Het onderscheidt zich van andere instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> omdat deze vrag<strong>en</strong>lijst zich<br />
onder andere richt op het bepal<strong>en</strong> van de kwaliteit van interactie <strong>en</strong> communicatie met de<br />
communicatiepartner. De bestaande <strong>en</strong> gebruikte instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> richt<strong>en</strong> zich veelal op kindfactor<strong>en</strong>,<br />
terwijl communicatie e<strong>en</strong> wisselwerking tuss<strong>en</strong> beide person<strong>en</strong> is. De scre<strong>en</strong><strong>en</strong>de vrag<strong>en</strong>lijst zal<br />
zowel ‘kindfactor<strong>en</strong>’ <strong>en</strong> factor<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> ‘het kind <strong>en</strong> de communicatiepartner’ meetbaar mak<strong>en</strong>.<br />
Meerwaarde<br />
Klant de vrag<strong>en</strong>lijst biedt mogelijkhed<strong>en</strong> om op diverse factor<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong><br />
scre<strong>en</strong><strong>en</strong> waar e<strong>en</strong> kind op e<strong>en</strong> ‘normale range’ zit <strong>en</strong> wat de zorgelijke<br />
factor<strong>en</strong> zijn die meer aandacht vrag<strong>en</strong>.<br />
Primair proces de effectiviteit van product<strong>en</strong> van K<strong>en</strong>talis voor de doelgroep kinder<strong>en</strong><br />
met doofblindheid kunn<strong>en</strong> gescre<strong>en</strong>d word<strong>en</strong> met de vrag<strong>en</strong>lijst. De lijst<br />
is laagdrempelig om in te vull<strong>en</strong> <strong>en</strong> niet zeer tijdsint<strong>en</strong>sief in gebruik<br />
<strong>en</strong> uitwerking ervan. Ook is de vrag<strong>en</strong>lijst e<strong>en</strong> hulpmiddel om<br />
in gesprek te gaan met betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> om interv<strong>en</strong>ties voor het kind<br />
met doofblindheid te optimaliser<strong>en</strong>.<br />
Looptijd april 2013 - juni 2014<br />
Status in uitvoering<br />
Onderzoeker(s) J. Van Halbeek, dr. B. Els<strong>en</strong>doorn<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> scre<strong>en</strong>ingsvrag<strong>en</strong>lijst<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOFBLIND<br />
15
Afgerond 2012/2013<br />
5 Opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van het onderwijs inzichtelijk <strong>en</strong><br />
meetbaar mak<strong>en</strong><br />
Het wettelijk kader van de onderwijsinspectie eist dat vordering<strong>en</strong> van leerling<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gevolgd <strong>en</strong><br />
(zo mogelijk) getoetst. De (bestaande) leerlijn<strong>en</strong> voor onderwijs aan doofblinde <strong>en</strong> dove meervoudig<br />
gehandicapte leerling<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong> aan de kerndoel<strong>en</strong> voor het onderwijs aan zeer moeilijke<br />
ler<strong>en</strong>de kinder<strong>en</strong> (ZML). In dit project wordt nagegaan hoe het te volg<strong>en</strong> leertraject het beste kan<br />
word<strong>en</strong> afgestemd op het uitstroomprofiel dat voor elke leerling wordt geformuleerd <strong>en</strong> de daarbij<br />
behor<strong>en</strong>de opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong>.<br />
De opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> zijn geformuleerd voor de domein<strong>en</strong> interactie, communicatie <strong>en</strong> taal, zelfstandigheid<br />
<strong>en</strong> zelfredzaamheid <strong>en</strong> sociaal emotionele ontwikkeling.<br />
De bestaande leerlijn<strong>en</strong> (het onderwijs- <strong>en</strong> ondersteuningsaanbod voor kinder<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> (ernstige)<br />
verstandelijke beperking) word<strong>en</strong> ingepast in e<strong>en</strong> – voor de doelgroep – pass<strong>en</strong>d leerlingvolgsysteem<br />
(<strong>Ontwikkel</strong>ingsvolgmodel OVM <strong>en</strong> LVS2000/Nova). Daarin wordt per uitstroomprofiel de ontwikkelingsverwachting<br />
gedefinieerd, steeds over periodes van vier jaar (8, 12, 16 <strong>en</strong> 20-jarige leeftijd).<br />
Verder wordt zichtbaar gemaakt welke onderdel<strong>en</strong> van de leerlijn op deze mom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> gehaald<br />
moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>en</strong> welke doel<strong>en</strong> daartoe moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in het Individueel<br />
Handelingsplan.<br />
Meerwaarde<br />
Klant het leertraject (4-20 jaar) wordt gerelateerd aan de vordering<strong>en</strong> die<br />
daartoe per periode nodig zijn. De vordering<strong>en</strong> van leerling<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
systematisch bijgehoud<strong>en</strong> <strong>en</strong> getoetst aan de verwachting<strong>en</strong>. Leerling<strong>en</strong><br />
ontvang<strong>en</strong> gedur<strong>en</strong>de hun hele schoolloopbaan e<strong>en</strong> op hun individuele<br />
ontwikkeling afgestemd aanbod.<br />
Primair proces de leerkracht kan op basis van de vastgelegde ontwikkelingslijn<br />
doelstelling<strong>en</strong> formuler<strong>en</strong> voor de vastgestelde periode, planmatig<br />
werk<strong>en</strong> aan de ontwikkeling, toets<strong>en</strong> of doelstelling<strong>en</strong> ook daadwerkelijk<br />
gehaald word<strong>en</strong>, prioriteit<strong>en</strong> stell<strong>en</strong> op basis van observeerbare criteria,<br />
onderbouw<strong>en</strong> of vertraging dan wel versnelling binn<strong>en</strong> het onderwijsprogramma<br />
noodzakelijk is.<br />
Het behandelteam is in staat met meetbare criteria de behandeling te<br />
evaluer<strong>en</strong> <strong>en</strong> doelstelling<strong>en</strong> te formuler<strong>en</strong>.<br />
De Commissie van Begeleiding (CvB) kan met deze criteria toets<strong>en</strong> of<br />
aan de onderwijsdoelstelling<strong>en</strong> in relatie tot het uitstroomperspectief<br />
wordt voldaan <strong>en</strong> daarmee voldo<strong>en</strong> aan de voorwaard<strong>en</strong> van de<br />
Inspectie onderwijs.<br />
Looptijd september 2011 – september 2012<br />
Status afgerond<br />
Onderzoeker/uitvoerder Prof. dr. M. Janss<strong>en</strong>, I. Haakma (K<strong>en</strong>talis/RUG), C. Wanning<strong>en</strong> (SvO)<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis (innovatiemiddel<strong>en</strong> onderwijs)<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> e<strong>en</strong> op leerlijn<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitstroomprofiel pass<strong>en</strong>d <strong>en</strong> werkbaar volgmodel.<br />
Op basis van dit onderzoek is het leerstoel project ‘Het belang van<br />
leerkracht-leerling interacties voor leerling<strong>en</strong> met aangebor<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
verworv<strong>en</strong> doofblindheid’ opgezet.<br />
Contact E. m.smeets@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
16 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOFBLIND
Leerstoel <strong>en</strong> promotieonderzoek<br />
Prof. dr. Marle<strong>en</strong> Janss<strong>en</strong>, K<strong>en</strong>talis/Rijksuniversiteit Groning<strong>en</strong>.<br />
Onderzoekslijn ‘Communicatie <strong>en</strong> ondersteuning bij m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met doofblindheid’<br />
1 Aangebor<strong>en</strong> doofblindheid <strong>en</strong> assessm<strong>en</strong>t<br />
Dit onderzoek is gericht op de ontwikkeling van e<strong>en</strong> assessm<strong>en</strong>tprocedure om het interactie <strong>en</strong><br />
communicatiemogelijkhed<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met aangebor<strong>en</strong> doofblindheid te kunn<strong>en</strong> bepal<strong>en</strong>.<br />
Assessm<strong>en</strong>t is e<strong>en</strong> doorlop<strong>en</strong>d <strong>en</strong> dynamisch onderzoekstraject waarin diagnostiek <strong>en</strong> interv<strong>en</strong>tie<br />
als het ware zijn vervlocht<strong>en</strong>. Op basis van diagnostiek wordt nagegaan welke interv<strong>en</strong>tie het best<br />
kan word<strong>en</strong> ingezet. De effect<strong>en</strong> van de ingezette interv<strong>en</strong>ties word<strong>en</strong> voortdur<strong>en</strong>d gemonitord,<br />
de interv<strong>en</strong>ties zelf word<strong>en</strong> op basis van de resultat<strong>en</strong> steeds bijgesteld.<br />
Meerwaarde<br />
Klant de procedure draagt bij aan de ontwikkeling van de interactie- <strong>en</strong><br />
communicatievaardighed<strong>en</strong> van de cliënt, doordat in de hulpverl<strong>en</strong>ing<br />
gerichter kan word<strong>en</strong> ingestok<strong>en</strong> op zijn mogelijkhed<strong>en</strong><br />
Primair proces communicatiecoaches <strong>en</strong> gedragsdeskundig<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> de beschikking over<br />
de assessm<strong>en</strong>tprocedure (op te nem<strong>en</strong> in de cyclus van het handelingsplan),<br />
waarmee ze in staat word<strong>en</strong> gesteld de interactie <strong>en</strong> communicatie beter<br />
op de cliënt af te stemm<strong>en</strong><br />
Looptijd augustus 2008 – augustus 2013<br />
Status proefschrift wordt uitgewerkt<br />
Onderzoeker(s) drs. E. Boers<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis, uitvoering (deels) binn<strong>en</strong> K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> 4 artikel<strong>en</strong> <strong>en</strong> proefschrift<br />
Product<strong>en</strong> Analyse lijst Interactie <strong>en</strong> Communicatie<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOFBLIND<br />
17
2 De invloed van affectieve betrokk<strong>en</strong>heid op negatieve<br />
emoties<br />
Bij m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met aangebor<strong>en</strong> doofblindheid is regelmatig sprake van moeilijke verstaanbaar gedrag,<br />
dat doorgaans wordt beschrev<strong>en</strong> als probleemgedrag. De oorzaak daarvan wordt vaak gezocht in het<br />
niet of onvoldo<strong>en</strong>de op elkaar afgestemd zijn van de communicatie van de cliënt <strong>en</strong> zijn omgeving.<br />
Dit onderzoek richt zich op het evaluer<strong>en</strong> van de effect<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> communicatieve interv<strong>en</strong>tie op<br />
moeilijk verstaanbaar gedrag <strong>en</strong> negatieve emoties.<br />
Meerwaarde<br />
Klant de inzicht<strong>en</strong> drag<strong>en</strong> bij aan de kwaliteit van lev<strong>en</strong> van de cliënt. Door<br />
e<strong>en</strong> betere afstemming in de communicatie <strong>en</strong> vergroting van de affectieve<br />
betrokk<strong>en</strong>heid tuss<strong>en</strong> cliënt <strong>en</strong> begeleider kunn<strong>en</strong> negatieve emoties<br />
word<strong>en</strong> verminderd of word<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong><br />
Primair proces begeleiders ler<strong>en</strong> beter communicer<strong>en</strong> met de cliënt waardoor moeilijk<br />
verstaanbaar gedrag bij de cliënt afneemt <strong>en</strong> de begeleiders hun rol<br />
gemakkelijker kunn<strong>en</strong> vervull<strong>en</strong><br />
looptijd november 2008 – juli 2013<br />
Status proefschrift op basis van artikel<strong>en</strong> wordt uitgewerkt<br />
Onderzoeker(s) drs. M. Mart<strong>en</strong>s<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis, uitvoering (deels) binn<strong>en</strong> K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> vier artikel<strong>en</strong> <strong>en</strong> proefschrift<br />
Product<strong>en</strong> Interv<strong>en</strong>tieprogramma Affectieve Betrokk<strong>en</strong>heid<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
3 Bevorder<strong>en</strong> van hoogwaardige communicatie bij m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
met aangebor<strong>en</strong> doofblindheid<br />
Onderzoek, gericht op het evaluer<strong>en</strong> van de effect<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> communicatieprogramma op de<br />
kwaliteit van interactie <strong>en</strong> communicatie tuss<strong>en</strong> m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met doofblindheid <strong>en</strong> hun communicatiepartners.<br />
Meerwaarde<br />
Klant de inzicht<strong>en</strong> drag<strong>en</strong> bij aan de kwaliteit van lev<strong>en</strong> van de cliënt. Hij leert<br />
zich voor ander<strong>en</strong> begrijpelijker <strong>en</strong> gevarieerder te uit<strong>en</strong> waardoor hij<br />
beter verstaan wordt<br />
Primair proces begeleiders ler<strong>en</strong> de cliënt beter verstaan <strong>en</strong> pass<strong>en</strong> e<strong>en</strong> narratieve<br />
b<strong>en</strong>adering toe om de cliënt te stimuler<strong>en</strong> zijn communicatieve uiting<strong>en</strong><br />
uit te breid<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarin te variër<strong>en</strong><br />
Looptijd mei 2008 – december 2013<br />
Status in uitvoering<br />
Onderzoeker(s) drs. S. Dam<strong>en</strong><br />
Financiering ZonMW Inzicht <strong>en</strong> Bartiméus, uitvoering (deels) binn<strong>en</strong> K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> vijf artikel<strong>en</strong> <strong>en</strong> proefschrift<br />
Product<strong>en</strong> Interv<strong>en</strong>tieprogramma Betek<strong>en</strong>isoverdracht<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
18 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOFBLIND
4 Tactiele strategieën in interactie <strong>en</strong> communicatie<br />
Vierhand<strong>en</strong> gebar<strong>en</strong> spel<strong>en</strong> e<strong>en</strong> belangrijke rol in de interactie tuss<strong>en</strong> doofblinde cliënt<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun<br />
communicatiepartners. Bij communicatie via vierhand<strong>en</strong> gebar<strong>en</strong> speelt de tactiele modaliteit e<strong>en</strong><br />
belangrijke rol: m<strong>en</strong> voelt de gebar<strong>en</strong> die de ander maakt. Het systeem van de vierhand<strong>en</strong> gebar<strong>en</strong><br />
wordt echter nog lang niet altijd toegepast. In dit project ler<strong>en</strong> cliënt<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun communicatiepartners<br />
vierhand<strong>en</strong> gebar<strong>en</strong> toe te pass<strong>en</strong>. De effect<strong>en</strong> word<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s het interv<strong>en</strong>tietraject geëvalueerd<br />
(dynamische assessm<strong>en</strong>t).<br />
Meerwaarde<br />
Klant door uitbreiding van het ars<strong>en</strong>aal aan communicatiemogelijkhed<strong>en</strong><br />
met vierhand<strong>en</strong> gebar<strong>en</strong> ler<strong>en</strong> cliënt <strong>en</strong> omgeving elkaar beter verstaan.<br />
De cliënt krijgt betere kans<strong>en</strong> zijn communicatieve vaardighed<strong>en</strong> te<br />
ontwikkel<strong>en</strong><br />
Primair proces begeleiders ler<strong>en</strong> beter (meer op de cliënt toegesned<strong>en</strong>) tactiel te<br />
communicer<strong>en</strong> <strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> daardoor middel<strong>en</strong> om hun handel<strong>en</strong><br />
beter op de cliënt af te stemm<strong>en</strong><br />
Looptijd augustus 2008 – september 2013<br />
Status proefschrift op basis van artikel<strong>en</strong> wordt uitgewerkt<br />
Onderzoeker(s) drs. H. Huisk<strong>en</strong>s<br />
Financiering Rijksuniversiteit Groning<strong>en</strong>, uitvoering (deels) binn<strong>en</strong> K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> vier artikel<strong>en</strong> <strong>en</strong> proefschrift<br />
Product<strong>en</strong> Interv<strong>en</strong>tieprogramma Tactiele Communicatie<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
Leerstoel <strong>en</strong> promotieonderzoek<br />
Prof. dr. Harry Knoors, K<strong>en</strong>talis/Radboud Universiteit Nijmeg<strong>en</strong><br />
1 Het onderscheid<strong>en</strong> van k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van autisme in<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met meervoudige beperking<strong>en</strong><br />
In dit promotieonderzoek wordt, voortbordur<strong>en</strong>d op eerder onderzoek van M. Hoev<strong>en</strong>aars <strong>en</strong><br />
A. Antoniss<strong>en</strong> (K<strong>en</strong>talis), e<strong>en</strong> instrum<strong>en</strong>t doorontwikkeld om autisme vast te kunn<strong>en</strong> stell<strong>en</strong> bij<br />
meervoudig gehandicapte m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>. Het gaat hierbij om m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> de 5 <strong>en</strong> 55 jaar oud met<br />
e<strong>en</strong> visuele beperking, ev<strong>en</strong>tueel e<strong>en</strong> auditieve beperking <strong>en</strong> tev<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> lichte tot ernstige<br />
verstandelijke beperking.<br />
Meerwaarde<br />
Klant behandeling <strong>en</strong> dagelijkse omgang kunn<strong>en</strong> meer op de cliënt word<strong>en</strong><br />
toegesned<strong>en</strong> als bek<strong>en</strong>d is of hij/zij ook autistisch is<br />
Primair proces krijgt de beschikking over diagnostische procedure/instrum<strong>en</strong>t om<br />
autisme bij m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met meervoudige beperking<strong>en</strong> vast te stell<strong>en</strong><br />
Looptijd 2011 – 2015<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOFBLIND<br />
19
Status in uitvoering<br />
Onderzoeker(s) drs. G. de Vaan (Radboud Universiteit Nijmeg<strong>en</strong>), begeleid door<br />
dr. M. Vervloed (Radboud Universiteit Nijmeg<strong>en</strong>) , prof. dr. L. Verhoev<strong>en</strong><br />
(Radboud Universiteit Nijmeg<strong>en</strong>), <strong>en</strong> prof. dr. H. Knoors (K<strong>en</strong>talis/Radboud<br />
Universiteit Nijmeg<strong>en</strong>)<br />
Financiering Stichting Inzicht, ZonMW <strong>en</strong> K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> diverse lezing<strong>en</strong>, artikel<strong>en</strong>, dissertatie<br />
Product<strong>en</strong> diagnostische procedure/instrum<strong>en</strong>t<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
Internationale project<strong>en</strong><br />
1 India S<strong>en</strong>se<br />
Dit project maakt deel uit van het programma ‘India S<strong>en</strong>se International’, dat e<strong>en</strong> diversiteit aan<br />
di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> <strong>en</strong> activiteit<strong>en</strong> biedt om de k<strong>en</strong>nis over doofblindheid in India te vergrot<strong>en</strong> <strong>en</strong> om<br />
organisaties voor onderwijs, zorg <strong>en</strong> di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong>ing te ondersteun<strong>en</strong>. Het project richt zich op het<br />
versterk<strong>en</strong> van de vroegtijdige interv<strong>en</strong>tie t<strong>en</strong> behoeve van doofblinde kinder<strong>en</strong> met behulp van<br />
Community Based Rehabilitation (CBR) workers, hulpverl<strong>en</strong>ers binn<strong>en</strong> de eig<strong>en</strong> geme<strong>en</strong>schap.<br />
Meerwaarde<br />
Projectpartner door vroegtijdige diagnose <strong>en</strong> adequate hulpverl<strong>en</strong>ing wordt het<br />
ontwikkelpot<strong>en</strong>tieel van kinder<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> multi-s<strong>en</strong>sorische beperking<br />
op jonge leeftijd gestimuleerd, waardoor uiteindelijk de kans<strong>en</strong> voor<br />
deze kinder<strong>en</strong> in het in het onderwijs word<strong>en</strong> vergroot<br />
Primair proces zelfreflectie van uitgezond<strong>en</strong> experts, verbreding werkveld voor de<br />
afdeling, nieuwe k<strong>en</strong>nis, netwerkcontact<strong>en</strong><br />
Looptijd 2011-2013<br />
Status in uitvoering<br />
Project coordinator F. Marinus (K<strong>en</strong>talis International Foundation) i.s.m. S<strong>en</strong>se India<br />
Financiering Cordaid<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> early interv<strong>en</strong>tion services<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.com > Int. foundation E. international@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
2 Oeganda S<strong>en</strong>se<br />
In sam<strong>en</strong>werking met de Kyambogo Universiteit wordt e<strong>en</strong> trainingsprogramma voor (toekomstige)<br />
doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van doofblinde kinder<strong>en</strong>, jonger<strong>en</strong> <strong>en</strong> jongvolwass<strong>en</strong><strong>en</strong> ontwikkeld. Dit programma<br />
beoogt het onderwijs aan deze doelgroep in Oeganda te verbeter<strong>en</strong>.<br />
Meerwaarde<br />
Projectpartner leerkracht<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opgeleid om onderwijs op maat te bied<strong>en</strong>.<br />
Daarmee word<strong>en</strong> de onderwijskans<strong>en</strong> voor doofblinde kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
jonger<strong>en</strong> vergroot<br />
20 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOFBLIND
Primair proces zelfreflectie van uitgezond<strong>en</strong> experts, verbreding werkveld voor de<br />
afdeling, nieuwe k<strong>en</strong>nis, netwerkcontact<strong>en</strong><br />
Looptijd 2011-2013<br />
Status in uitvoering<br />
Uitvoering N. Mostert (K<strong>en</strong>talis International Foundation) i.s.m. Kyambogo<br />
Universiteit, Kampala <strong>en</strong> S<strong>en</strong>se Uganda/Oost Afrika<br />
Financiering Cordaid<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> baseline studie, certificate course material<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.com > Int. foundation E. international@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
3 Ethiopië<br />
In sam<strong>en</strong>werking met de Addis Ababa Universiteit ondersteunt K<strong>en</strong>talis in het opzett<strong>en</strong> van e<strong>en</strong><br />
expertisec<strong>en</strong>trum Doofblind. Er vindt k<strong>en</strong>nisoverdracht plaats door middel van diverse training<strong>en</strong>,<br />
materiaal ontwikkeling <strong>en</strong> deelname aan de MA Doofblind aan de RUG Groning<strong>en</strong>.<br />
Meerwaarde<br />
Projectpartner heeft k<strong>en</strong>nis ontwikkeld over de complexiteit van de doelgroep<br />
doofblind<strong>en</strong> <strong>en</strong> is in staat op grond daarvan keuzes te mak<strong>en</strong> voor zorg<br />
<strong>en</strong> onderwijs; heeft cursuss<strong>en</strong> tot haar beschikking om diverse groep<strong>en</strong><br />
te train<strong>en</strong>. Daarmee nem<strong>en</strong> de ontwikkelingskans<strong>en</strong> van doofblinde<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> toe<br />
K<strong>en</strong>talis zelfreflectie van uitgezond<strong>en</strong> experts, verbreding werkveld voor de<br />
afdeling, nieuwe k<strong>en</strong>nis, netwerkcontact<strong>en</strong>, stud<strong>en</strong>t voor<br />
MA in Groning<strong>en</strong><br />
Looptijd: 2011-2013<br />
Status in uitvoering<br />
Uitvoering J. van Grinsv<strong>en</strong> (K<strong>en</strong>talis International Foundation) i.s.m. Addis Ababa<br />
University, Departm<strong>en</strong>t of Linguistics, Sign Language & Deaf Culture Unit.<br />
Financiering Particuliere Stichting<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> praktijk gerichte cursuss<strong>en</strong> voor uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>de groep<strong>en</strong><br />
betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> van <strong>en</strong> rond doofblind<strong>en</strong><br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.com > Int. foundation E. international@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOFBLIND<br />
21
Auditief Communicatief<br />
Verstandelijk Beperkt (ACVB)<br />
Intern praktijkgestuurd onderzoek<br />
1 Het Sociale Netwerk <strong>en</strong> Communicatiespecialist<strong>en</strong><br />
Zie voor projectomschrijving pagina 13.<br />
2 Effectiviteit van het methodisch reguler<strong>en</strong> van arousal<br />
bij cliënt<strong>en</strong> met ACVB <strong>en</strong> autisme<br />
Cliënt<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> auditieve <strong>en</strong> verstandelijke beperking <strong>en</strong> e<strong>en</strong> autisme spectrum stoornis hebb<strong>en</strong><br />
(bijna) altijd problem<strong>en</strong> met hun s<strong>en</strong>sorische informatieverwerking. M<strong>en</strong>s<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> stoornis hebb<strong>en</strong><br />
in de s<strong>en</strong>sorische informatieverwerking zijn over- of ondergevoelig voor bepaalde prikkels binn<strong>en</strong><br />
de zintuig<strong>en</strong>. Dit kan invloed hebb<strong>en</strong> op het arousal, oftewel de mate van alertheid <strong>en</strong> het in staat<br />
zijn om je te conc<strong>en</strong>trer<strong>en</strong> op het juist uitvoer<strong>en</strong> van tak<strong>en</strong>. Het arousal wordt beïnvloed door de<br />
hoeveelheid informatie uit de omgeving; elke prikkel heeft zijn effect. De fase van arousal, die<br />
wisselt per activiteit <strong>en</strong> mom<strong>en</strong>t van de dag, bepaalt in hoeverre je in staat b<strong>en</strong>t om prikkels op te<br />
nem<strong>en</strong>. Niet optimaal functioner<strong>en</strong> kan veroorzaakt word<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> te laag of te hoog arousal.<br />
Uit onderzoek blijkt dat er nog bij veel cliënt<strong>en</strong> (ACVB/ASS) e<strong>en</strong> hulpvraag ligt op dit gebied. E<strong>en</strong><br />
meervoudige case study bij drie cliënt<strong>en</strong> (door A. van Kessel) heeft aangetoond dat inzet van e<strong>en</strong><br />
methodische werkwijze e<strong>en</strong> positief effect kan hebb<strong>en</strong> op het arousal van cliënt<strong>en</strong> (ACVB/ASS).<br />
Hierdoor kan de cliënt beter word<strong>en</strong> begrep<strong>en</strong> <strong>en</strong> begeleid. Uiteindelijk kan dit het welbevind<strong>en</strong><br />
van deze cliënt<strong>en</strong> positief beïnvloed<strong>en</strong>. In de huidige effectstudie zal op grotere schaal de effectiviteit<br />
van de ontwikkelde methodische werkwijze word<strong>en</strong> onderzocht. De methodische werkwijze zal<br />
word<strong>en</strong> gebruikt door begeleiders die direct met de cliënt werk<strong>en</strong>, namelijk ergotherapeut<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
behandelcoördinator<strong>en</strong>. Vooraf zal het arousal van de cliënt tijd<strong>en</strong>s verschill<strong>en</strong>de activiteit<strong>en</strong> in<br />
kaart word<strong>en</strong> gebracht waarbij tev<strong>en</strong>s wordt gekek<strong>en</strong> naar het gew<strong>en</strong>ste arousal gedur<strong>en</strong>de<br />
deze activiteit<strong>en</strong>. Hierdoor wordt duidelijk bij welke activiteit<strong>en</strong> de cliënt problem<strong>en</strong> ervaart met<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – AUDITIEF COMMUNICATIEF VERSTANDELIJK BEPERKT<br />
23
arousal. Wanneer de begeleiders van de cliënt <strong>en</strong>ige tijd volg<strong>en</strong>s de methodische werkwijze hebb<strong>en</strong><br />
gehandeld (interv<strong>en</strong>tie), wordt het arousal van de cliënt weer in kaart gebracht. Middels deze voor<strong>en</strong><br />
nameting kan word<strong>en</strong> bepaald of de methodische werkwijze effectief is. Indi<strong>en</strong> nodig word<strong>en</strong><br />
aanbeveling<strong>en</strong> geformuleerd om de effectiviteit van de werkwijze te verbeter<strong>en</strong>.<br />
Meerwaarde<br />
Klant de inzicht<strong>en</strong> <strong>en</strong> product<strong>en</strong> van het project drag<strong>en</strong> bij aan e<strong>en</strong> efficiënte<br />
vorm van begeleiding <strong>en</strong> behandeling van cliënt<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> auditieve <strong>en</strong><br />
verstandelijke beperking <strong>en</strong> autisme. Dit draagt weer indirect bij aan het<br />
verbeter<strong>en</strong> van het welbevind<strong>en</strong> van deze cliënt<strong>en</strong><br />
Primair proces het primaire proces krijgt handvatt<strong>en</strong> aangereikt om de begeleiding van<br />
cliënt<strong>en</strong> (doelgroep ACVB met ASS) te verbeter<strong>en</strong> middels e<strong>en</strong> (bewez<strong>en</strong><br />
effectieve) interv<strong>en</strong>tie die door dagelijks begeleiders in te zett<strong>en</strong> is<br />
Looptijd april 2013 t/m april 2014<br />
Status in uitvoering<br />
Projectleider dr. N. Wolters<br />
Onderzoeker(s) dr. N. Wolters (PonTeM), dr. B. Els<strong>en</strong>doorn (PonTeM)<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> onderzoeksrapport m.b.t. effectiviteit van de methodische werkwijze,<br />
handleiding van de methodische werkwijze (met aanbeveling<strong>en</strong>;<br />
protocol voor de praktijk)<br />
Informatie & contact www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
Afgerond 2012/2013<br />
3 Doof/Doof MG-arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>: Thuisnabij het beste<br />
onderwijs<br />
De K<strong>en</strong>talis/Dr. Bosschool heeft op dit mom<strong>en</strong>t drie leerling<strong>en</strong> die in aanmerking kom<strong>en</strong> voor<br />
e<strong>en</strong> Doof MG-indicatie (IQ < 70). Plaatsing binn<strong>en</strong> de K<strong>en</strong>talis/Mariëlla-school voor Meervoudig<br />
Gehandicapte dove leerling<strong>en</strong> is (nog) niet haalbaar. Daarom wordt in dit project nagegaan of er<br />
voor deze drie leerling<strong>en</strong>, met ondersteuning vanuit Mariella, e<strong>en</strong> MG-arrangem<strong>en</strong>t kan word<strong>en</strong><br />
gerealiseerd binn<strong>en</strong> de ‘reguliere setting’ van de Dr.Bosschool. Nagegaan wordt hoe de visie op<br />
onderwijs aan Meervoudig Gehandicapte dove leerling<strong>en</strong>, Ankergestuurd onderwijs, <strong>en</strong> de<br />
bijbehor<strong>en</strong>de zorgstructuur binn<strong>en</strong> de setting van de Dr.Bosschool het best vormgegev<strong>en</strong> kan<br />
word<strong>en</strong> zonder dat dit t<strong>en</strong> koste gaat van de bestaande kwaliteit in beide onderwijsvorm<strong>en</strong>.<br />
Meerwaarde<br />
Klant realisering toegesned<strong>en</strong> onderwijs voor de drie MG-leerling<strong>en</strong> binn<strong>en</strong><br />
de setting van hun huidige school; de resultat<strong>en</strong> tot nu toe zijn positief<br />
<strong>en</strong> ton<strong>en</strong> aanwijsbare vooruitgang bij de leerling<strong>en</strong><br />
Primair proces inzicht in de vorm <strong>en</strong> de voorwaard<strong>en</strong> waaronder MG-arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
buit<strong>en</strong> de doof /MG-setting mogelijk zijn. Het project kan als model<br />
di<strong>en</strong><strong>en</strong> voor andere initiatiev<strong>en</strong>/ arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.<br />
Looptijd september 2011 - september 2012<br />
24 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – AUDITIEF COMMUNICATIEF VERSTANDELIJK BEPERKT
Status afgerond<br />
Uitvoering F. van Houtum (projectleiding), H. Schuijt, W. van Doremal<strong>en</strong>,<br />
K. van de Sande (all<strong>en</strong> Mariëlla), E. Mooibroek, M. de Ru, A. van de Meer,<br />
A. van der Eijk (all<strong>en</strong> Dr. Bosschool)<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis (innovatiemiddel<strong>en</strong> onderwijs)<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> eindverslag (f.vanhoutum@k<strong>en</strong>talis.nl)<br />
Contact f.vanhoutum@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
4 De ontwikkeling van digitale pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong>boek<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
bijbehor<strong>en</strong>de pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong>boek<strong>en</strong>test als meetinstrum<strong>en</strong>t<br />
voor de woord<strong>en</strong>schat bij kinder<strong>en</strong> met meervoudige<br />
beperking<strong>en</strong><br />
Binn<strong>en</strong> de KLIN©-interv<strong>en</strong>tie (zie onder afgeronde project<strong>en</strong>) werd<strong>en</strong> ti<strong>en</strong> thema’s (ankercycli)<br />
uitgewerkt <strong>en</strong> ti<strong>en</strong> pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong>boek<strong>en</strong> ontwikkeld met bijbehor<strong>en</strong>d begripp<strong>en</strong>kader of woord<strong>en</strong>schat.<br />
Gedur<strong>en</strong>de dat project lukte het niet om deze material<strong>en</strong> om te zett<strong>en</strong> in digitale pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong>boek<strong>en</strong><br />
met bijbehor<strong>en</strong>de tests <strong>en</strong> vertelplat<strong>en</strong>, zoals oorspronkelijk de bedoeling was. Het betreft in het<br />
gegev<strong>en</strong> geval e<strong>en</strong> test op de woord<strong>en</strong>schat binn<strong>en</strong> ankergestuurde instructie <strong>en</strong> e<strong>en</strong> dynamische<br />
assessm<strong>en</strong>t aanpak.<br />
KLIN© is inmiddels beschrev<strong>en</strong> <strong>en</strong> gepubliceerd als e<strong>en</strong> evid<strong>en</strong>ce based interv<strong>en</strong>tieprogramma <strong>en</strong><br />
wordt sinds 2010 toegepast op verschill<strong>en</strong>de locaties als communicatie ondersteund taalstimuleringsprogramma<br />
voor kinder<strong>en</strong> met meervoudige beperking<strong>en</strong>. In het huidige project word<strong>en</strong> de digitale<br />
pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong>boekjes (toepasbaar op tablets, SMART-bord<strong>en</strong>) met bijbehor<strong>en</strong>de test <strong>en</strong> (na)vertelplat<strong>en</strong><br />
alsnog gemaakt. Digitalisering is ess<strong>en</strong>tieel vanwege de animatie in pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong> om handelingswerkwoord<strong>en</strong>,<br />
bijwoordelijke bepaling<strong>en</strong>, voorzetsels <strong>en</strong>z. te kunn<strong>en</strong> weergev<strong>en</strong>, waarvoor beweg<strong>en</strong>de<br />
beeld<strong>en</strong> nodig zijn. De eerder snel ontworp<strong>en</strong> tek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> word<strong>en</strong> nieuw in 3D getek<strong>en</strong>d <strong>en</strong><br />
verwerkt in computeranimaties. Tev<strong>en</strong>s word<strong>en</strong> templates <strong>en</strong> sjablon<strong>en</strong> aangeleverd om<br />
leerkracht<strong>en</strong>, therapeut<strong>en</strong>, ouders <strong>en</strong> groepsleiding in staat te stell<strong>en</strong> om zelf oef<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, spelletjes,<br />
navertelplat<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere activiteit<strong>en</strong> op maat te mak<strong>en</strong>.<br />
Meerwaarde<br />
Klant aansprek<strong>en</strong>de webgebaseerde pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong>boek<strong>en</strong> <strong>en</strong> bijbehor<strong>en</strong>d test-/<br />
navertelmateriaal voor o.a. KLIN© <strong>en</strong> andere taalstimuleringsprogramma’s<br />
bij vroegbehandeling, met de mogelijkheid om de boekjes, animaties <strong>en</strong><br />
tests ook op maat van kinder<strong>en</strong> te pres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> op tablet <strong>en</strong> SMART-bords.<br />
Primair proces ondersteuning bij het vormgev<strong>en</strong> van ankergestuurde interv<strong>en</strong>ties <strong>en</strong><br />
toetsing<br />
Looptijd januari 2011 – mei/juni 2013<br />
Status afgerond<br />
Onderzoeker(s) prof. dr. H. van Balkom (Radboud Universiteit Nijmeg<strong>en</strong>), H. Luik<strong>en</strong> (E&I)<br />
Financiering Revalidatiefonds<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> serie van neg<strong>en</strong> tot ti<strong>en</strong> webgebaseerde pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong>boek<strong>en</strong> <strong>en</strong> pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong>boek<strong>en</strong>tests<br />
behor<strong>en</strong>d bij KLIN©, maar ook los daarvan te gebruik<strong>en</strong> (in<br />
kinderdag-c<strong>en</strong>tra, peuterspeelzal<strong>en</strong> <strong>en</strong> taalstimuleringsprogramma’s)<br />
met de daarbij behor<strong>en</strong>de vertelplat<strong>en</strong> <strong>en</strong> tests, ook voor tablet-pc’s<br />
(waaronder ipad).<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem <strong>en</strong> www.milonet.nl E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – AUDITIEF COMMUNICATIEF VERSTANDELIJK BEPERKT<br />
25
5 Miloland: Serious Gaming voor taalondersteun<strong>en</strong>d onderwijs<br />
bij kinder<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> verstandelijke <strong>en</strong> auditief-<br />
verstandelijke beperking<br />
Het betreft e<strong>en</strong> haalbaarheidsproject naar de opzet <strong>en</strong> het gebruik van e<strong>en</strong> ‘serious game’ platform<br />
voor niet sprek<strong>en</strong>de kinder<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> meervoudige, verstandelijk of motorische beperking.<br />
De vraag is afkomstig van twee schol<strong>en</strong>, Mariëllaschool van K<strong>en</strong>talis (kinder<strong>en</strong> met auditief-verstandelijke<br />
beperking<strong>en</strong>) <strong>en</strong> Mariëndaal (kinder<strong>en</strong> met motorische beperking<strong>en</strong>) in Arnhem. Het projectvoorstel<br />
werd uitgewerkt in sam<strong>en</strong>werking met de HKU (Hogeschool voor de Kunst<strong>en</strong>) in Utrecht.<br />
Niet of nauwelijks sprek<strong>en</strong>de kinder<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> extra risico op e<strong>en</strong> grote taalachterstand. Zeker<br />
de doelgroep leerling<strong>en</strong> met verschill<strong>en</strong>de lichamelijke, zintuiglijke <strong>en</strong>/of verstandelijke beperking<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> interactief gameproduct kan help<strong>en</strong> bij onderwijs, remediëring <strong>en</strong> revalidatie. Dit helpt om hun<br />
taalvaardighed<strong>en</strong>, beginn<strong>en</strong>de geletterdheid <strong>en</strong> algem<strong>en</strong>e (daarmee sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>de) cognitieve<br />
vaardighed<strong>en</strong> te verbeter<strong>en</strong>. Bij die sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>de cognitieve vaardighed<strong>en</strong> gaat het onder meer<br />
over aandacht, geheug<strong>en</strong>, ord<strong>en</strong>ingsrelaties, patroonherk<strong>en</strong>ning, oriëntatie (tijd, plaats, lichaam)<br />
maar ook om beweging <strong>en</strong> s<strong>en</strong>somotorische integratie. Hierin staat c<strong>en</strong>traal dat kinder<strong>en</strong> ervaringsgericht<br />
<strong>en</strong> spel<strong>en</strong>derwijs moet<strong>en</strong> ler<strong>en</strong> om zelf initiatiev<strong>en</strong> te nem<strong>en</strong> in hun ontwikkeling waarbij de<br />
interactie met andere kinder<strong>en</strong>, begeleiders of ouders wordt gestimuleerd. De doelstelling die voor<br />
dit haalbaarheidsproject (geformuleerd door leerkracht<strong>en</strong>, behandelaars van Mariëllaschool), luidt:<br />
‘Het aanreik<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> interactieve beleving voor het behandel<strong>en</strong> <strong>en</strong> ondersteun<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> niet of<br />
nauwelijks sprek<strong>en</strong>d kind met meervoudige beperking (doof-verstandelijk, z-esm), door gebruik te<br />
mak<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> interactief game product waar taal <strong>en</strong> andere daarmee sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>de cognitieve<br />
ontwikkeling<strong>en</strong> c<strong>en</strong>traal staan.’<br />
Uitgangspunt<strong>en</strong>, mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> war<strong>en</strong>:<br />
1 De voorkeur moet uitgaan naar het evaluer<strong>en</strong> van twee interfaces voor besturing; te wet<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> bewegingsinterfaces <strong>en</strong> het gebruik van tactiele interactieve aanstuurmethod<strong>en</strong> (‘tangible<br />
interface’).<br />
2 De moeilijkheidsgraad, (taal)inhoudelijke opbouw, multimodaliteit, tempo <strong>en</strong> duur moet<strong>en</strong><br />
adaptief <strong>en</strong> dus volledig variabel blijv<strong>en</strong> (aanpasbaarheid).<br />
3 Het product moet webgebaseerd zijn.<br />
4 Het product moet e<strong>en</strong> ideale speelleerervaring bied<strong>en</strong> in de vorm van e<strong>en</strong> interactieve beleving<br />
voor de kinder<strong>en</strong> door gebruik te mak<strong>en</strong> van leergebied<strong>en</strong> waar ze hun taal, beginn<strong>en</strong>de<br />
geletterdheid <strong>en</strong> andere cognitieve vaardighed<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> voorkeur om dit<br />
over te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> is om het product vorm te gaan gev<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> stijl die afgeleid is van het<br />
Amerikaanse kinderboek The Phantom Tollbooth (Norton Juster, 1988).<br />
5 De karakters Milo <strong>en</strong> Lara (uit het Pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong>boektest-project van Stichting Milo, behor<strong>en</strong>d bij het<br />
KLIN©-Atelier) moet<strong>en</strong> terugkom<strong>en</strong> in de game.<br />
6 Het product moet te integrer<strong>en</strong> zijn met de KLIN©-leeromgeving, waarin kinder<strong>en</strong> reeds begeleid<br />
<strong>en</strong> getraind word<strong>en</strong> door vakkundige begeleiders (KLIN© staat voor Kinder<strong>en</strong> Ler<strong>en</strong> Initiatiev<strong>en</strong><br />
nem<strong>en</strong> in communicatie, zie ook www.milonet.nl <strong>en</strong> www.ocleerstoel.nl).<br />
7 Het doel van het product is dat er e<strong>en</strong> taalkundige <strong>en</strong> <strong>en</strong>cyclopedische k<strong>en</strong>nisontwikkeling bij de<br />
kinder<strong>en</strong> optreedt. Hierbij is daarbij belangrijk om e<strong>en</strong> onderscheid te mak<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de<br />
stadia van taalontwikkeling.<br />
8 Het is de bedoeling dat het concept <strong>en</strong> product e<strong>en</strong> aanzet gev<strong>en</strong> tot het verder ontwikkel<strong>en</strong> van<br />
het product door e<strong>en</strong> professionele game-ontwikkelaar. Hierbij zal de professionele ontwikkelaar<br />
van het projectteam e<strong>en</strong> overdrachtsdocum<strong>en</strong>t aangeleverd krijg<strong>en</strong> om het concept <strong>en</strong> product<br />
verder te ontwikkel<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> retail game-product.<br />
26 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – AUDITIEF COMMUNICATIEF VERSTANDELIJK BEPERKT
De ’serious game’ werd in juni 2012 afgeleverd naar volle tevred<strong>en</strong>heid <strong>en</strong> <strong>en</strong>thousiasme van beide<br />
schol<strong>en</strong> (mariëllaschool <strong>en</strong> Mariëndal). Het protoptype werd op e<strong>en</strong> iPad ontwikkeld op basis van<br />
tuss<strong>en</strong>tijdse ervaring<strong>en</strong> via uitprobeersessies met leerling<strong>en</strong> op beide schol<strong>en</strong>. Deze haalbaarheidsstudie<br />
moet leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> uitgebreidere ontwikkel- <strong>en</strong> implem<strong>en</strong>tatiestudie gericht op e<strong>en</strong><br />
leeromgeving <strong>en</strong> gebaseerd op ‘The Phantom Tollbooth’. E<strong>en</strong> poging daartoe in het kader van<br />
de subsidieregel voor Creatieve Industrie/Gaming werd overwog<strong>en</strong> (gedur<strong>en</strong>de zomermaand<strong>en</strong>),<br />
maar kon helaas niet op tijd word<strong>en</strong> afgeleverd. Er wordt nu overleg gevoerd met ‘Grandel Games’,<br />
HKU Radboud Universiteit (Letter<strong>en</strong> <strong>en</strong> Orthopedagogiek) om mogelijkhed<strong>en</strong> te vind<strong>en</strong> dit project<br />
alsnog te kunn<strong>en</strong> gaan uitvoer<strong>en</strong> (i.c. in financieringsaanvraag onder te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>).<br />
Meerwaarde<br />
Klant door verbetering van taalvaardigheid <strong>en</strong> interactief ler<strong>en</strong> bij<br />
verstandelijk <strong>en</strong> auditief-verstandelijk beperkte kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> kinder<strong>en</strong><br />
met motorische beperking<strong>en</strong>.<br />
Primair proces duidelijke aanknopingspunt<strong>en</strong> ‘serious game’ toepassing<strong>en</strong> in het<br />
taalonderwijs<br />
Looptijd januari 2012- juni 2012<br />
Status afgeronde pilotstudy<br />
Onderzoeker(s) prof. dr. H. van Balkom (E&I/Radboud Universiteit Nijmeg<strong>en</strong>),<br />
Hans Luik<strong>en</strong> (K<strong>en</strong>talis), stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> HKU Utrecht<br />
Financiering De Drie Triangels <strong>en</strong> K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> Prototype van game op iPad (webbased) <strong>en</strong> beschrijving daarvan<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem <strong>en</strong> www.ocleerstoel.nl<br />
E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
6 iCon Apps: Initiatiev<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> in Communicatie<br />
Ondersteuning met Apps<br />
Vanuit verschill<strong>en</strong>de richting<strong>en</strong> kwam het verzoek om e<strong>en</strong> gewog<strong>en</strong> keuzeprotocol voor Apps<br />
gericht op Ondersteunde Communicatie (OC). In de zomermaand<strong>en</strong> van 2012 werd e<strong>en</strong> eerder<br />
opgebouwd overzicht van Apps voor OC uitgebreid beschrev<strong>en</strong> <strong>en</strong> ontstond de idee van e<strong>en</strong> boek.<br />
Teveel Apps om te kunn<strong>en</strong> overzi<strong>en</strong>...! Hoe hieruit te kiez<strong>en</strong>?<br />
Kunn<strong>en</strong> iPad’s traditionele communicatiehulpmiddel<strong>en</strong> vervang<strong>en</strong>? Hoe ? En is dat zo?<br />
Schakelaars koppel<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> iPad..., kan dat?<br />
En nog veel meer vrag<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> vanuit de behandelpraktijk, het onderwijs, gezinn<strong>en</strong> met communicatief<br />
gehandicapte kinder<strong>en</strong> of gezinn<strong>en</strong> waarbij één van de ouders of partners afasie heeft.<br />
De iPad <strong>en</strong> vooral de apps bied<strong>en</strong> in to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de mate haalbare <strong>en</strong> betaalbare perspectiev<strong>en</strong> voor<br />
communicatie-ontwikkeling <strong>en</strong> -ondersteuning, voor geletterdheid <strong>en</strong> recreatieve toepassing<strong>en</strong><br />
(muziek, games, films, sociale media). Maar hoe kies je? Hoe pas je de iPad aan als de gebruiker<br />
motorisch, verstandelijk, zintuiglijk of meervoudig beperkt is? Op het internet zijn inmiddels verschill<strong>en</strong>de<br />
goed gedocum<strong>en</strong>teerde overzicht<strong>en</strong> te vind<strong>en</strong> van apps voor communicatie-ondersteuning, ook<br />
wel ‘Augm<strong>en</strong>tative and Alternative Communication (AAC)’ g<strong>en</strong>oemd of voor de e<strong>en</strong> ‘Ondersteunde<br />
Communicatie (OC)’ <strong>en</strong> voor de ander ‘Totale Communicatie (TC)’. De meeste overzicht<strong>en</strong> bevatt<strong>en</strong><br />
ge<strong>en</strong> keuzegids voor OC/TC-apps. In dit boekje wordt e<strong>en</strong> overzicht gegev<strong>en</strong> van 83 OC/TC-apps.<br />
Om uit die OC/TC-apps de best pass<strong>en</strong>de keuze te kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>, werd per app aangegev<strong>en</strong> welke<br />
vaardighed<strong>en</strong> nodig zijn <strong>en</strong> getraind kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. De gegev<strong>en</strong>s daarvoor zijn afkomstig uit<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – AUDITIEF COMMUNICATIEF VERSTANDELIJK BEPERKT<br />
27
analyses die per app werd<strong>en</strong> gemaakt. Dat geschiedde aan de hand van de ti<strong>en</strong> kerndomein<strong>en</strong> uit<br />
het Communicatie Compet<strong>en</strong>tie Profiel (CCP). De vereiste vaardighed<strong>en</strong> voor het gebruik van e<strong>en</strong><br />
app werd<strong>en</strong> per kerndomein gekoppeld aan k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van ondersteuningsmethod<strong>en</strong> <strong>en</strong> technische<br />
hulpmiddel<strong>en</strong>. In het eerste inleid<strong>en</strong>de hoofdstuk ligt de nadruk op de verschill<strong>en</strong>de technische <strong>en</strong><br />
softwarematige aanpassing<strong>en</strong> die teg<strong>en</strong>woordig bek<strong>en</strong>d zijn om de iPad <strong>en</strong> apps op maat om te<br />
bouw<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> pass<strong>en</strong>d adequaat communicatiehulpmiddel. Het tweede hoofdstuk gaat over het<br />
assessm<strong>en</strong>t- <strong>en</strong> keuzeproces voor OC/TC-apps, gebaseerd op het CCP. Het hoofdstuk sluit af met e<strong>en</strong><br />
praktijkvoorbeeld. Het derde hoofdstuk bespreekt de 83 geselecteerde OC/TC-apps. Het boekje is per<br />
28 september 2012 uitgegev<strong>en</strong> in opdracht van de stichting Milo: Wegbereiders in Communicatie in<br />
sam<strong>en</strong>werking met Radboud Universiteit Nijmeg<strong>en</strong>/OC-Leerstoel, Koninklijke K<strong>en</strong>talis (E&I), ISAAC-nf<br />
<strong>en</strong> Vilans (auteurs Hans van Balkom, Hans Luik<strong>en</strong> <strong>en</strong> Daniëlle Golsteijn-Kramers). Verkrijgbaar via<br />
www.stichtingmilo.nl<br />
Meerwaarde<br />
Klant geeft informatie aan ouders, verzorgers, therapeut<strong>en</strong> <strong>en</strong> leerkracht<strong>en</strong> over<br />
hoe pass<strong>en</strong>d apps te kiez<strong>en</strong> te kiez<strong>en</strong> voor ondersteund communicer<strong>en</strong><br />
Primair proces duidelijke ondersteuning bij onderwijs, maar ook bij therapie <strong>en</strong><br />
Ondersteunde Communicatie (OC)<br />
Looptijd juni 2012 – september 2012<br />
Status afgerond met publicatie<br />
Onderzoeker(s) prof. dr. H. van Balkom (E&I/Radboud Universiteit Nijmeg<strong>en</strong>),<br />
Hans Luik<strong>en</strong> (K<strong>en</strong>talis), Danïelle Golsteijn-Kramers<br />
Financiering Stichting Milo, Stichting ‘De Drie Triangels’ <strong>en</strong> K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> boekpublicatie<br />
Informatie & contact I. www.stichtingmilo.nl, www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem <strong>en</strong> www.ocleerstoel.nl<br />
E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
7 Opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van het onderwijs inzichtelijk <strong>en</strong><br />
meetbaar mak<strong>en</strong><br />
Zie voor projectomschrijving pagina 16.<br />
28 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – AUDITIEF COMMUNICATIEF VERSTANDELIJK BEPERKT
Leerstoel <strong>en</strong> promotieonderzoek<br />
Prof. dr. Hans van Balkom, K<strong>en</strong>talis/Radboud Universiteit Nijmeg<strong>en</strong><br />
Onderzoekslijn ‘Ondersteunde Communicatie (OC) voor m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met meervoudige beperking<strong>en</strong>’<br />
1 comOOK: Communicatie Ondersteuning voor Ouders van<br />
Kinder<strong>en</strong> met meervoudige beperking<strong>en</strong>’.<br />
Vroegtijdige instructie <strong>en</strong> Video Home Training voor ouders/verzorgers bij ondersteund communicer<strong>en</strong><br />
met hun kinder<strong>en</strong> met meervoudige beperking<strong>en</strong>. Het project betreft de ontwikkeling van e<strong>en</strong><br />
vroeginterv<strong>en</strong>tieprogramma dat gericht is op ouders/verzorgers van jonge peuters met e<strong>en</strong> bedreigde<br />
ontwikkeling t<strong>en</strong> gevolge van meervoudige beperking<strong>en</strong>.<br />
Dit vroeginterv<strong>en</strong>tieprogramma wordt ontwikkeld op verzoek van de BOSK (Ver<strong>en</strong>iging voor ouders<br />
van gehandicapte kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> (jong) volwass<strong>en</strong><strong>en</strong> met e<strong>en</strong> handicap) <strong>en</strong> uitgevoerd in sam<strong>en</strong>werking<br />
met verschill<strong>en</strong>de zorgverzekeraars.<br />
De duur van de vroeginterv<strong>en</strong>tie is 12 wek<strong>en</strong>. Er kunn<strong>en</strong> zes ouders <strong>en</strong> hun kinder<strong>en</strong> per interv<strong>en</strong>tiecyclus<br />
deelnem<strong>en</strong>. Gedur<strong>en</strong>de die periode word<strong>en</strong> drie ouder-workshops georganiseerd bij één<br />
van de ouders thuis of (als dat niet lukt) op e<strong>en</strong> andere locatie.<br />
ComOOK start met e<strong>en</strong> introductie workshop, na e<strong>en</strong> periode van zes wek<strong>en</strong> volgt e<strong>en</strong> tweede<br />
workshop gericht op technische hulpmiddel<strong>en</strong> <strong>en</strong> de inrichting daarvan. Aan het eind van de 12<br />
wek<strong>en</strong> interv<strong>en</strong>tie volgt de derde, meer evaluatieve workshop. De nadruk ligt op contactname,<br />
verbeterde interactie <strong>en</strong> het schepp<strong>en</strong> van voorwaard<strong>en</strong> om (weer) in communicatie met elkaar te<br />
kom<strong>en</strong>. Ouders word<strong>en</strong> geholp<strong>en</strong> om zelf de mogelijkhed<strong>en</strong> van hun kind te zi<strong>en</strong> <strong>en</strong> de communicatie<br />
zo pass<strong>en</strong>d <strong>en</strong> adequaat mogelijk te ondersteun<strong>en</strong> met nontech of lowtech hulpmiddel<strong>en</strong>. In het<br />
gegev<strong>en</strong> geval volgt ook k<strong>en</strong>nismak<strong>en</strong> met high-tech communicatie ondersteun<strong>en</strong>de hulpmiddel<strong>en</strong>.<br />
BComOOk is gec<strong>en</strong>treerd rondom ‘Video Home Training’ <strong>en</strong> Ondersteunde Communicatie, gericht<br />
op verbeterde interactie tuss<strong>en</strong> ouders <strong>en</strong> hun meervoudig gehandicapte kind om van daaruit<br />
communicatie via ondersteuning geleg<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> <strong>en</strong> kans<strong>en</strong> te bied<strong>en</strong>. Ankergestuurde instructie,<br />
dynamische assessm<strong>en</strong>t, interactief voorlez<strong>en</strong>, ondersteund spel <strong>en</strong> woord<strong>en</strong>schatontwikkeling zijn<br />
daarbij belangrijke onderdel<strong>en</strong>. De VHT <strong>en</strong> interv<strong>en</strong>tie zijn gebaseerd op e<strong>en</strong> eerder ontwikkeld<br />
(evid<strong>en</strong>ce based) vroeginterv<strong>en</strong>tie programma, ‘Visite’. Het Visite-programma is bedoeld voor peuters<br />
met e<strong>en</strong> vertraagde taalontwikkeling (zie Van Balkom, Verhoev<strong>en</strong>, Van de Weerd<strong>en</strong>burg & Stoep,<br />
2010: Effects of Par<strong>en</strong>t-based Video-Home-Training in childr<strong>en</strong> with developm<strong>en</strong>tal language delay.<br />
Child Language Teaching and Therapy, 2010, 1-17).<br />
Er zijn inmiddels (medio 2013) drie comOOK-interv<strong>en</strong>tiecycli geweest waaraan 18 ouder-kind par<strong>en</strong><br />
deelnam<strong>en</strong>. De kinder<strong>en</strong> varieerd<strong>en</strong> in etiologie van Down Syndroom, Angelman Syndroom, Rett<br />
Syndroom, 1p-36 deletie syndroom <strong>en</strong> Complex Aneuploïde Syndroom. Het interv<strong>en</strong>tietraject van<br />
12 wek<strong>en</strong> wordt afgerond met e<strong>en</strong> volledig CCP (communicatie compet<strong>en</strong>tie profiel) <strong>en</strong> aanbeveling<br />
voor communicatie-ondersteuning, meestal met e<strong>en</strong> advies voor e<strong>en</strong> vervolg interv<strong>en</strong>tie waarin de<br />
geadviseerde Ondersteunde Communicatie geïmplem<strong>en</strong>teerd wordt.<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – AUDITIEF COMMUNICATIEF VERSTANDELIJK BEPERKT<br />
29
Meerwaarde<br />
Klant de mogelijkhed<strong>en</strong> van ouders om in de thuissituatie de vroege taalverwerving<br />
van hun kind te stimuler<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vergroot<br />
Primair proces uitbreiding van de mogelijkhed<strong>en</strong> om thuisnabije ondersteuning te bied<strong>en</strong><br />
Looptijd april 2011 – 30 september 2013<br />
Status in afrond<strong>en</strong>de fase<br />
Onderzoeker(s) prof. dr. H. van Balkom (E&I/Radboud Universiteit Nijmeg<strong>en</strong>)<br />
Financiering Revalidatiefonds<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> interv<strong>en</strong>tieprogramma gebaseerd op VHT <strong>en</strong> interactief voorlez<strong>en</strong>;<br />
handboek comOOK, publicaties<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem <strong>en</strong> www.milonet.nl <strong>en</strong> www.ocleerstoel.nl<br />
E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
2 Spraaktolk<br />
Het meest wez<strong>en</strong>lijke middel van sociaal gedrag is communicatie. De erk<strong>en</strong>ning dat communicatie<br />
basaal is voor m<strong>en</strong>selijk gedrag <strong>en</strong> dat ieder individu het recht heeft gebruik te mak<strong>en</strong> van zijn<br />
of haar communicatiemogelijkhed<strong>en</strong> ligt aan de basis van dit project. M<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met ernstige<br />
communicatieve beperking<strong>en</strong> als gevolg van e<strong>en</strong> lichamelijke handicap of hers<strong>en</strong>aando<strong>en</strong>ing<br />
vorm<strong>en</strong> e<strong>en</strong> minderheidsgroep binn<strong>en</strong> de sam<strong>en</strong>leving. Doordat zij niet verstaanbaar zijn of niet<br />
vloei<strong>en</strong>d kunn<strong>en</strong> sprek<strong>en</strong> is hun communicatie ernstig beperkt. De functie van spraaktolk voorziet er<br />
in dat hun mogelijkhed<strong>en</strong> om te kunn<strong>en</strong> communicer<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vergroot <strong>en</strong> uitgebreid. Het doel<br />
van het project is het opleid<strong>en</strong> <strong>en</strong> de inzet van spraaktolk<strong>en</strong>.<br />
Meerwaarde<br />
Klant is in staat deel te nem<strong>en</strong> aan alle mogelijke vorm<strong>en</strong> van maatschappelijk<br />
verkeer door de inzet van de tolk in leefsfeer/sociale contact<strong>en</strong>, in werk<br />
<strong>en</strong> in onderwijs<br />
Primair proces helderheid over roll<strong>en</strong> <strong>en</strong> verantwoordelijkhed<strong>en</strong> van spraaktolk<strong>en</strong>, <strong>en</strong><br />
verbeterde afstemmingsmogelijkhed<strong>en</strong> voor professionals die werk<strong>en</strong><br />
met m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> ernstige spraak-/taal stoornis <strong>en</strong>/ of e<strong>en</strong> ernstige<br />
communicatieve beperking<br />
Looptijd januari 2010<br />
Status on hold<br />
Onderzoeker(s) prof. dr. H. van Balkom (E&I/Radboud Universiteit Nijmeg<strong>en</strong>), met<br />
medewerking van Hogeschool Utrecht, BOSK, Hers<strong>en</strong>stichting, Stichting<br />
Cerebraal, Balans, PhiladelphiaSupport<br />
Financiering VWS, ovv BOSK<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> werkdocum<strong>en</strong>t om te kom<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> wettelijke regeling voor de inzet van<br />
spraaktolk<strong>en</strong>, erk<strong>en</strong>de opleiding tot persoonlijk begeleider - spraaktolk<br />
voor m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> ernstige spraak-/taal stoornis <strong>en</strong>/ of e<strong>en</strong> ernstige<br />
communicatieve beperking<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl <strong>en</strong> BOSK Landelijk<br />
bureau Utrecht (www.bosk.nl)<br />
30 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – AUDITIEF COMMUNICATIEF VERSTANDELIJK BEPERKT
3 Woord decodeervaardighed<strong>en</strong> (technisch lez<strong>en</strong>) bij<br />
verstandelijk <strong>en</strong> auditief-verstandelijk beperkte kinder<strong>en</strong><br />
Dit project verschaft inzicht in het verloop van beginn<strong>en</strong>de geletterdheid bij verstandelijk <strong>en</strong><br />
auditief-verstandelijk beperkte kinder<strong>en</strong> in de leeftijd van 5 tot 7 jaar. De nadruk ligt op auditieve<br />
waarneming, fonologisch bewustzijn, letterk<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> elem<strong>en</strong>taire lees- <strong>en</strong> spellingvaardighed<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
kritieke succesfactor<strong>en</strong> in de thuis- <strong>en</strong> schoolomgeving. Het project kwam tot stand op verzoek van<br />
K<strong>en</strong>talis, school Mariëlla voor kinder<strong>en</strong> met auditief-verstandelijke beperking<strong>en</strong>. Het onderzoek<br />
moet leid<strong>en</strong> tot aanbeveling<strong>en</strong> voor verbetering van het leesonderwijs bij kinder<strong>en</strong> met verstandelijke<br />
beperking<strong>en</strong>, waaronder dove kinder<strong>en</strong> met verstandelijke beperking<strong>en</strong>.<br />
Er wordt e<strong>en</strong> cohortonderzoek opgezet met drie leeftijdscohort<strong>en</strong> (5-jarig<strong>en</strong> bij de start) van<br />
verstandelijk <strong>en</strong> auditief-verstandelijk beperkte kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> leeftijdg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> zonder e<strong>en</strong> verstandelijke<br />
beperking, met minimaal 50 kinder<strong>en</strong> per groep. Op vijf meetmom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> met tuss<strong>en</strong>poz<strong>en</strong> van<br />
telk<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> halfjaar word<strong>en</strong> bij deze groep<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de tak<strong>en</strong> afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Dit zijn tak<strong>en</strong> op het<br />
terrein van gehoor, auditieve waarneming, auditief <strong>en</strong> visueel geheug<strong>en</strong>, woord<strong>en</strong>schat, snel<br />
b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong> van plaatjes, fonologisch bewustzijn, letterk<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> beginn<strong>en</strong>de lees- <strong>en</strong> spellingvaardigheid<br />
naast intellig<strong>en</strong>tiemeting. Tuss<strong>en</strong>tijds word<strong>en</strong> aan de hand van observaties <strong>en</strong> interviews ook<br />
het aanbod in taal <strong>en</strong> geletterdheid van kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> de verwachting<strong>en</strong> van ouders (home-literacy)<br />
<strong>en</strong> leerkracht<strong>en</strong> in kaart gebracht. Met behulp van variantie- <strong>en</strong> regressietechniek<strong>en</strong> wordt nagegaan<br />
welke kind- <strong>en</strong> omgevingsvariabel<strong>en</strong> de ontwikkeling van beginn<strong>en</strong>de geletterdheid binn<strong>en</strong> <strong>en</strong> tuss<strong>en</strong><br />
groep<strong>en</strong> bepal<strong>en</strong>.<br />
Meerwaarde<br />
Klant beter inzicht in de wijze waarop deze kinder<strong>en</strong> het proces van beginn<strong>en</strong>de<br />
geletterdheid doorlop<strong>en</strong> geeft meer mogelijkhed<strong>en</strong> om dit proces goed<br />
te ondersteun<strong>en</strong><br />
Primair proces duidelijke aanknopingspunt<strong>en</strong> in het onderwijs in beginn<strong>en</strong>de<br />
geletterdheid aan kinder<strong>en</strong> met verstandelijke <strong>en</strong> auditief-verstandelijke<br />
beperking<strong>en</strong><br />
Looptijd september 2011 – augustus 2016<br />
Status on hold<br />
Onderzoeker(s) prof. dr. H. van Balkom (E&I/Radboud Universiteit Nijmeg<strong>en</strong>), prof. dr.<br />
L. Verhoev<strong>en</strong> (Radboud Universiteit Nijmeg<strong>en</strong>), Dr. Eliane Segers (Radboud<br />
Universiteit Nijmeg<strong>en</strong>), Dr. Judith Stoep (OC Leerstoel/Radboud Universiteit<br />
Nijmeg<strong>en</strong>), Arjan van Tilborg, MA (uitvoerder <strong>en</strong> AiO)<br />
Financiering Koninklijke K<strong>en</strong>talis <strong>en</strong> BOSK/Stichting ‘De Drie Triangels’<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schappelijke artikel<strong>en</strong>, proefschrift<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem <strong>en</strong> www.ocleerstoel.nl<br />
E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – AUDITIEF COMMUNICATIEF VERSTANDELIJK BEPERKT<br />
31
4 Begrijp<strong>en</strong>d lez<strong>en</strong> bij kinder<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> verstandelijke<br />
<strong>en</strong> auditief-verstandelijke beperking<br />
Begrijp<strong>en</strong>d lez<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> belangrijke vaardigheid in de schoolloopbaan van kinder<strong>en</strong>. Het kan word<strong>en</strong><br />
gezi<strong>en</strong> als het product van de vaardigheid in woord decoder<strong>en</strong> <strong>en</strong> de vaardigheid in begrijp<strong>en</strong>d<br />
luister<strong>en</strong>. Ook de woord<strong>en</strong>schat speelt e<strong>en</strong> belangrijke ondersteun<strong>en</strong>de rol. Dit project richt zich<br />
op kinder<strong>en</strong> met verstandelijke <strong>en</strong> auditief/verstandelijke beperking<strong>en</strong> in de leeftijd van 9-11 jaar.<br />
Het wil meer inzicht verschaff<strong>en</strong> in de kind- <strong>en</strong> omgevingsfactor<strong>en</strong> die het verloop van de<br />
ontwikkeling van het begrijp<strong>en</strong>d lez<strong>en</strong> bepal<strong>en</strong>. Het project kwam tot stand op verzoek van<br />
K<strong>en</strong>talis, school Mariëlla voor kinder<strong>en</strong> met auditief-verstandelijke beperking<strong>en</strong>. Het onderzoek<br />
moet leid<strong>en</strong> tot aanbeveling<strong>en</strong> voor verbetering van het leesonderwijs bij kinder<strong>en</strong> met<br />
verstandelijke beperking<strong>en</strong>, waaronder dove kinder<strong>en</strong> met verstandelijke beperking<strong>en</strong>.<br />
De studie betreft e<strong>en</strong> cohortonderzoek. Het onderzoek vindt plaats met drie groep<strong>en</strong> van 100<br />
kinder<strong>en</strong>: verstandelijk <strong>en</strong> auditief-verstandelijk beperkte kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> leeftijdg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> zonder e<strong>en</strong><br />
verstandelijke beperking. Te start<strong>en</strong> op de leeftijd van 9 jaar word<strong>en</strong> op drie meetmom<strong>en</strong>t<strong>en</strong> met<br />
tuss<strong>en</strong>poz<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> jaar verschill<strong>en</strong>de tak<strong>en</strong> afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. Dat betreft tak<strong>en</strong> op het terrein van<br />
gehoor, auditieve waarneming, auditief <strong>en</strong> visueel geheug<strong>en</strong>, woord<strong>en</strong>schat, begrijp<strong>en</strong>d luister<strong>en</strong>,<br />
woorddecodeer-vaardigheid, begrijp<strong>en</strong>d lez<strong>en</strong> <strong>en</strong> intellig<strong>en</strong>tiemeting. Tuss<strong>en</strong>tijds word<strong>en</strong> aan de<br />
hand van observaties <strong>en</strong> interviews het thuisaanbod in geletterdheid, de kwaliteit van het onderwijsaanbod<br />
<strong>en</strong> de verwachting<strong>en</strong> van ouders <strong>en</strong> leerkracht<strong>en</strong> in kaart gebracht. Met behulp van variantie<br />
<strong>en</strong> regressietechniek<strong>en</strong> wordt nagegaan welke kind- <strong>en</strong> omgevingsvariabel<strong>en</strong> de ontwikkeling van<br />
begrijp<strong>en</strong>d lez<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> <strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> groep<strong>en</strong> bepal<strong>en</strong>.<br />
Meerwaarde<br />
Klant door verbetering van het onderwijs in begrijp<strong>en</strong>d lez<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong><br />
verstandelijk <strong>en</strong> auditief-verstandelijk beperkte kinder<strong>en</strong> meer kans<strong>en</strong><br />
op volwaardige maatschappelijke participatie<br />
Primair proces duidelijke aanknopingspunt<strong>en</strong> in het onderwijs in begrijp<strong>en</strong>d lez<strong>en</strong><br />
Looptijd september 2011 – augustus 2016<br />
Status in uitvoering<br />
Onderzoeker(s) prof. dr. H. van Balkom (E&I/Radboud Universiteit Nijmeg<strong>en</strong>),<br />
prof. dr. L. Verhoev<strong>en</strong> (Radboud Universiteit Nijmeg<strong>en</strong>), dr. J. Stoep<br />
(OC Lerrstoel,Radboud Universiteit Nijmeg<strong>en</strong>). Dr. Eliane Segers (Radboud<br />
Universiteit Nijmeg<strong>en</strong>) <strong>en</strong> Eveli<strong>en</strong> van Wingerd<strong>en</strong>, MA (uitvoerder <strong>en</strong> AiO)<br />
Financiering Koninklijke K<strong>en</strong>talis/BOSK/De Drie Triangels<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> wet<strong>en</strong>schappelijke artikel<strong>en</strong>, proefschrift<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem <strong>en</strong> www.ocleerrstoel.nl<br />
E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
32 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – AUDITIEF COMMUNICATIEF VERSTANDELIJK BEPERKT
Leerstoel <strong>en</strong> promotieonderzoek<br />
Prof. dr. Harry Knoors, K<strong>en</strong>talis/Radboud Universiteit Nijmeg<strong>en</strong><br />
1 Het onderscheid<strong>en</strong> van k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van autisme in<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met meervoudige beperking<strong>en</strong><br />
Zie voor projectomschrijving pagina 19<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – AUDITIEF COMMUNICATIEF VERSTANDELIJK BEPERKT<br />
33
In acquisitie<br />
1 Kwalitatief onderzoek naar ervaring<strong>en</strong> van ouders met<br />
MG kinder<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> CI<br />
Bijna alle doof gebor<strong>en</strong> kinder<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> inmiddels op steeds jongere leeftijd e<strong>en</strong> cochleair implantaat<br />
(CI). Bij kinder<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> meervoudige beperking is lang gedacht dat e<strong>en</strong> CI gecontra-indiceerd<br />
zou zijn. Steeds vaker krijg<strong>en</strong> ook deze kinder<strong>en</strong> e<strong>en</strong> CI. Over de effect<strong>en</strong> van implantatie, de<br />
besluitvormingsprocess<strong>en</strong> die eraan voorafgaan <strong>en</strong> de ervaring<strong>en</strong> van ouders <strong>en</strong> professionals is<br />
weinig bek<strong>en</strong>d. In Nederland is hier nog ge<strong>en</strong> onderzoek naar gedaan <strong>en</strong> in Engeland op kleine<br />
schaal door The Ear Foundation naar ervaring<strong>en</strong> van ouders. Om ouders <strong>en</strong> kinder<strong>en</strong> adequaat te<br />
kunn<strong>en</strong> begeleid<strong>en</strong> <strong>en</strong> zicht te krijg<strong>en</strong> op de afweging<strong>en</strong> van ouders <strong>en</strong> professionals rond (tijdstip<br />
van) implantatie, zal in e<strong>en</strong> exploratief-kwalitatief onderzoek word<strong>en</strong> nagegaan wat de ervaring<strong>en</strong><br />
zijn met cochleaire implantatie bij deze complexe doelgroep. Dit zal word<strong>en</strong> uitgevoerd in Nederland<br />
<strong>en</strong> Engeland, in sam<strong>en</strong>werking met The Ear Foundation.<br />
Meerwaarde<br />
Klant ondersteun<strong>en</strong> van ouders bij besluitvormingsproces voorafgaande aan<br />
implantatie <strong>en</strong> de sam<strong>en</strong>werking hierin met professionals (CI-teams)<br />
Primair proces inzicht in realistische verwachting<strong>en</strong> over de ontwikkelmogelijkhed<strong>en</strong><br />
(communicatie, kwaliteit van lev<strong>en</strong>) van kinder<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> meervoudige<br />
beperking met e<strong>en</strong> CI <strong>en</strong> de impact van het proces op het gezin<br />
Looptijd 1 jaar<br />
Status in acquisitie<br />
Projectleider dr. J. Isarin<br />
Onderzoeker(s) dr. J. Isarin (PonTeM) <strong>en</strong> dr. N. Wolters (PonTeM)<br />
Financiering wordt aangevraagd<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> Engelstalige publicatie, eindrapportage <strong>en</strong> publieksbrochure<br />
(te verschijn<strong>en</strong>)<br />
Informatie & contact E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
34 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – AUDITIEF COMMUNICATIEF VERSTANDELIJK BEPERKT
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – AUDITIEF COMMUNICATIEF VERSTANDELIJK BEPERKT<br />
35
Doof/Slechthor<strong>en</strong>d (D/SH)<br />
Intern praktijkgestuurd onderzoek<br />
1 Verwachtingspatroon leerkracht: hal<strong>en</strong> we eruit<br />
wat erin zit?<br />
Uit onderzoek is bek<strong>en</strong>d dat de verwachting<strong>en</strong> van leerkracht<strong>en</strong> van invloed zijn op de schoolprestaties<br />
van leerling<strong>en</strong>. In dit project wordt de relatie tuss<strong>en</strong> verwachting<strong>en</strong> <strong>en</strong> leerkrachtgedrag<br />
in kaart gebracht <strong>en</strong> wordt bekek<strong>en</strong> in hoeverre het verwachtingspatroon dan wel het leerkrachtgedrag<br />
te beïnvloed<strong>en</strong> is.<br />
Meerwaarde<br />
Klant door het in kaart br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van de verwachting<strong>en</strong> van leerkracht<strong>en</strong> wordt<br />
het mogelijk die te beïnvloed<strong>en</strong>. Als de verwachting<strong>en</strong> van leerkracht<strong>en</strong><br />
hoog zijn, kunn<strong>en</strong> we meer uit de leerling<strong>en</strong> hal<strong>en</strong><br />
Primair proces inzicht in de verwachting<strong>en</strong> bij de leerkracht<strong>en</strong> <strong>en</strong> bewustwording bij de<br />
leerkracht<strong>en</strong> zelf over de reflectie van hun verwachting<strong>en</strong> in hun gedrag<br />
Looptijd januari 2012 - augustus 2013<br />
Status in uitvoering<br />
Onderzoeker(s) Dr. D. Hermans (PonTeM), dr. L. Wauters (PonTeM),<br />
A. de Klerk MA (K<strong>en</strong>talis Tal<strong>en</strong>t)<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis (innovatiemiddel<strong>en</strong> onderwijs)<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> eindrapportage<br />
Product<strong>en</strong> indi<strong>en</strong> mogelijk instrum<strong>en</strong>t om verwachtingspatron<strong>en</strong> te beïnvloed<strong>en</strong><br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND<br />
37
2 Optimaliser<strong>en</strong> Rek<strong>en</strong>onderwijs – deel II<br />
In de voorloper van dit project, Optimaliser<strong>en</strong> Rek<strong>en</strong>onderwijs deel I, is het rapport ‘Rek<strong>en</strong><strong>en</strong> in<br />
cluster 2 onderwijs’ tot stand gekom<strong>en</strong> met daarin o.a. de rek<strong>en</strong>doel<strong>en</strong> voor groep 3 t/m 8. Ook zijn<br />
de rek<strong>en</strong>doel<strong>en</strong> in zog<strong>en</strong>oemde organisatieschema’s gekoppeld aan de rek<strong>en</strong>methode Wis <strong>en</strong> Rek<strong>en</strong><br />
waarin tev<strong>en</strong>s verschill<strong>en</strong>de leerarrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zijn meeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> (basis, verdieping, verl<strong>en</strong>gd). In<br />
deel II van het project vindt de implem<strong>en</strong>tatie van die organisatieschema’s plaats met video-coaching<br />
van leerkracht<strong>en</strong> op K<strong>en</strong>talis Tal<strong>en</strong>t.<br />
Meerwaarde<br />
Klant verbeter<strong>en</strong> van het rek<strong>en</strong>onderwijs <strong>en</strong> daarmee de rek<strong>en</strong>vaardigheid<br />
van de leerling<strong>en</strong><br />
Primair proces ondersteuning van leerkracht<strong>en</strong> bij het rek<strong>en</strong>onderwijs. Door het<br />
gebruik van video coaching krijg<strong>en</strong> leerkracht<strong>en</strong> feedback op hun<br />
eig<strong>en</strong> onderwijspraktijk.<br />
Looptijd januari 2012 – december 2013<br />
Status in uitvoering<br />
Onderzoekers Dr. L. Wauters (PonTeM), drs. K. de Keijser (K<strong>en</strong>talis Tal<strong>en</strong>t)<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis (onderwijs innovatiemiddel<strong>en</strong>)<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> eindrapportage (te verschijn<strong>en</strong>)<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
3 Oneindig<br />
Vooralsnog is er weinig bek<strong>en</strong>d over hoe het gaat met de ex-leerling<strong>en</strong> van het K<strong>en</strong>talis/VSO-onderwijs.<br />
Oneindig wil via online vrag<strong>en</strong>lijst<strong>en</strong> jaarlijks peil<strong>en</strong> hoe het met deze schoolverlaters gaat, welk<br />
vervolgonderwijs zij volg<strong>en</strong>, of ze werk vind<strong>en</strong>, of ze nog hinder ondervind<strong>en</strong> van hun spraak-/<br />
taalproblem<strong>en</strong> etc.<br />
Meerwaarde<br />
Klant resultat<strong>en</strong> drag<strong>en</strong> bij aan optimalisering van voorbereiding op het lev<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> na schoolverlat<strong>en</strong><br />
Primair proces vergrot<strong>en</strong> van het inzicht in de ev<strong>en</strong>tuele problematiek die ex-leerling<strong>en</strong><br />
ervar<strong>en</strong> in hun volwass<strong>en</strong> lev<strong>en</strong> biedt de mogelijkheid tot optimalisering<br />
van de voorbereiding op het lev<strong>en</strong> <strong>en</strong> werk<strong>en</strong> na school<br />
Looptijd vanaf 2010 doorlop<strong>en</strong>d<br />
Status in uitvoering<br />
Onderzoeker(s) dr. B. Els<strong>en</strong>doorn <strong>en</strong> drs. F. Bonder (PonTeM) i.s.m. de K<strong>en</strong>talisschol<strong>en</strong><br />
voor VSO aan SH/ESM <strong>en</strong> VSO-dov<strong>en</strong>onderwijs<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> interne rapport<strong>en</strong> (te verschijn<strong>en</strong>)<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
38 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND
4 ICT <strong>en</strong> ouderbetrokk<strong>en</strong>heid lez<strong>en</strong><br />
In de afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> heeft K<strong>en</strong>talis/Tal<strong>en</strong>t in de afdeling doof/slechthor<strong>en</strong>d het project Optimaliser<strong>en</strong><br />
Leesonderwijs uitgevoerd met als doel het verhog<strong>en</strong> van de effectiviteit van het leesonderwijs <strong>en</strong><br />
uiteindelijk de leesresultat<strong>en</strong> van de leerling<strong>en</strong>. Binn<strong>en</strong> dat project heeft de implem<strong>en</strong>tatie van de<br />
dvd ‘Leesonderwijs aan dove <strong>en</strong> slechthor<strong>en</strong>de leerling<strong>en</strong>’ plaatsgevond<strong>en</strong> door middel van videocoaching<br />
voor leerkracht<strong>en</strong>.<br />
In het huidige project verschuift de aandacht van de leerkracht<strong>en</strong> naar de ouders van de leerling<strong>en</strong><br />
om zo de ouderbetrokk<strong>en</strong>heid bij de leesontwikkeling te vergrot<strong>en</strong>. Binn<strong>en</strong> het project wordt<br />
gezocht naar e<strong>en</strong> adequate manier om ouders van informatie te voorzi<strong>en</strong> over leesontwikkeling <strong>en</strong><br />
leesbevorder<strong>en</strong>de activiteit<strong>en</strong>. Doordat het binn<strong>en</strong> het speciaal onderwijs niet vanzelfsprek<strong>en</strong>d is<br />
dat leerling<strong>en</strong> dichtbij school won<strong>en</strong>, wordt in het project gezocht naar e<strong>en</strong> combinatie van<br />
ouderbije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> <strong>en</strong> de inzet van ICT toepassing<strong>en</strong> om ouders van informatie te voorzi<strong>en</strong>.<br />
Meerwaarde<br />
Klant ouders informatie gev<strong>en</strong> over hoe zij thuis met hun kind aan de slag<br />
kunn<strong>en</strong> om de leesontwikkeling op e<strong>en</strong> speelse manier te bevorder<strong>en</strong><br />
Primair proces hogere betrokk<strong>en</strong>heid ouders bij de leesontwikkeling waardoor meer<br />
afstemming tuss<strong>en</strong> leerkracht <strong>en</strong> ouders kan plaatsvind<strong>en</strong> <strong>en</strong> de leesresultat<strong>en</strong><br />
positief beïnvloed kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
Looptijd januari 2012 - december 2013<br />
Status in uitvoering<br />
Onderzoekers Dr. L. Wauters (PonTeM), A. de Klerk MA (K<strong>en</strong>talis Tal<strong>en</strong>t)<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis (innovatiemiddel<strong>en</strong> onderwijs)<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> eindrapportage<br />
Product<strong>en</strong> applicatie voor het verschaff<strong>en</strong> van informatie over lez<strong>en</strong> aan ouders<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
5 HAVO op het VSO<br />
K<strong>en</strong>talis/Rotsoord biedt (Voortgezet) Speciaal Onderwijs aan leerling<strong>en</strong> in cluster 2. Rotsoord<br />
VSO bood tot voor kort onderwijstraject<strong>en</strong> aan tot maximaal VMBO TL.<br />
De afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> war<strong>en</strong> er echter regelmatig leerling<strong>en</strong> met leercapaciteit<strong>en</strong> op HAVO/VWO<br />
niveau. VSO-schol<strong>en</strong> zijn doorgaans niet in staat de voor HAVO onderwijs noodzakelijke eerste<br />
graads doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> aan te stell<strong>en</strong>, omdat het aantal ur<strong>en</strong> dat h<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> gebod<strong>en</strong> niet toereik<strong>en</strong>d<br />
is; zo ook op Het Rotsoord. Om toch ook deze leerling<strong>en</strong> e<strong>en</strong> pass<strong>en</strong>d onderwijstraject te kunn<strong>en</strong><br />
bied<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> voor h<strong>en</strong>, gezi<strong>en</strong> hun beperking<strong>en</strong>, gew<strong>en</strong>ste schoolcontext is e<strong>en</strong> oplossing<br />
gezocht <strong>en</strong> gevond<strong>en</strong> in het aanbod van Ivio@school, de zog<strong>en</strong>aamde Wereldschool (Instituut voor<br />
Individueel Onderwijs). Rond dit aanbod is daarom e<strong>en</strong> pilot-project gestart. Deze pilot is al weer<br />
2 jaar in werking naar tevred<strong>en</strong>heid van leerling<strong>en</strong> <strong>en</strong> ouders. Ivio@school biedt e<strong>en</strong> methode aan<br />
voor thuisonderwijs (afstandseducatie) <strong>en</strong> is eig<strong>en</strong>lijk bedoeld voor ambassade kinder<strong>en</strong>. Deze<br />
methode is geschikt gemaakt voor VSO <strong>en</strong> wordt nu geïmplem<strong>en</strong>teerd op 13 VSO-schol<strong>en</strong> in<br />
Nederland. VSO Rotsoord is de <strong>en</strong>ige cluster 2-school die meedoet aan dit project, daarnaast ook<br />
de <strong>en</strong>ige VSO-school in de regio Utrecht.<br />
In schooljaar 2011/2012 werd het HAVO onderwijs voor het eerst aan vijf leerling<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> Rotsoord<br />
gegev<strong>en</strong> (vier in de derde klas, één in de vierde klas). In dat schooljaar zijn vier leerling<strong>en</strong> overgegaan<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND<br />
39
naar de vierde klas <strong>en</strong> is er één derdeklasser bijgekom<strong>en</strong>; de vierdeklasser van vorig jaar heeft buit<strong>en</strong><br />
Het Rotsoord e<strong>en</strong> ander traject gevolgd.<br />
De leerling<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> HAVO leerstof aangebod<strong>en</strong> via ‘reguliere’ lesmethod<strong>en</strong>. Dit wordt aangevuld<br />
met VSO-cluster 2 specifieke vakk<strong>en</strong>, SOVA (sociale vaardighed<strong>en</strong>), projectonderwijs, planning,<br />
bewegingsonderwijs <strong>en</strong> creatieve vakk<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> VSO-doc<strong>en</strong>t begeleidt het leerproces van de leerling<strong>en</strong><br />
waarbij communicer<strong>en</strong> <strong>en</strong> omgaan met elkaar (hetge<strong>en</strong> zo specifiek is voor cluster 2-onderwijs) veel<br />
<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong>d aandacht krijgt. De leerling<strong>en</strong> do<strong>en</strong> tev<strong>en</strong>s mee aan, de binn<strong>en</strong> Rotsoord VSO gangbare,<br />
schoolactiviteit<strong>en</strong> zoals schoolkamp, stage, sportdag etc. De combinatie van het HAVO-leertraject<br />
met de voor cluster 2-leerling<strong>en</strong> specifieke <strong>en</strong> noodzakelijke b<strong>en</strong>adering vraagt om meer onderwijstijd<br />
dan dat normaliter voor het HAVO traject staat. Om dit haalbaar <strong>en</strong> effectief te mak<strong>en</strong> zal (voor<br />
HAVO 3-4-5) waarschijnlijk e<strong>en</strong> verl<strong>en</strong>ging van de leertijd van e<strong>en</strong> jaar nodig zijn. De pilot biedt<br />
exam<strong>en</strong> garantie (staatsexam<strong>en</strong>) voor de leerling<strong>en</strong>.<br />
Meerwaarde<br />
Klant de leerling<strong>en</strong> word<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> de communicatieondersteun<strong>en</strong>de <strong>en</strong><br />
-bevorder<strong>en</strong>de context van het VSO-cluster 2 op hun eig<strong>en</strong> intellectuele<br />
niveau aangesprok<strong>en</strong> <strong>en</strong> hal<strong>en</strong> e<strong>en</strong> HBO uitstroomprofiel. Ze word<strong>en</strong><br />
specifiek gestimuleerd <strong>en</strong> ondersteund op de compet<strong>en</strong>ties die zij bij<br />
e<strong>en</strong> vervolgopleiding nodig hebb<strong>en</strong>. Voorbeeld<strong>en</strong>: zelfstandigheid in<br />
doelmatig werk<strong>en</strong>, oplossingsgericht werk<strong>en</strong>, plann<strong>en</strong> <strong>en</strong> communicer<strong>en</strong><br />
met de ‘buit<strong>en</strong>wereld’.<br />
Primair proces wanneer de gekoz<strong>en</strong> oplossing succesvol blijkt te zijn (<strong>en</strong> de resultat<strong>en</strong><br />
totnogtoe zijn zeer positief), op<strong>en</strong>t dit de weg naar e<strong>en</strong> uitbreiding van<br />
pass<strong>en</strong>de onderwijsvoorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> voor cluster-2 leerling<strong>en</strong> die qua<br />
leervermog<strong>en</strong> meer in hun mars hebb<strong>en</strong>. Wellicht biedt het in regio<br />
Utrecht ook e<strong>en</strong> mogelijkheid voor (thuiszitt<strong>en</strong>de) cluster 4 leerling<strong>en</strong><br />
die dit aanbod op ge<strong>en</strong> andere school kunn<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong>.<br />
Looptijd augustus 2011 - augustus 2013<br />
Status in uitvoering<br />
Projectleider L. Brandse<br />
Uitvoering K<strong>en</strong>talis/Het Rotsoord VSO, L.Brandse<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis (innovatiemiddel<strong>en</strong> onderwijs)<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> interne verslaglegging K<strong>en</strong>talis/Rotsoord VSO<br />
Informatie & contact E. brandse@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
40 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND
6 Training<strong>en</strong> emotionele <strong>en</strong> sociale ontwikkeling<br />
Psychische problem<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> frequ<strong>en</strong>t voor onder dove jonger<strong>en</strong> (bij ongeveer 40%, Knoors &<br />
Wessel, 2010). De auteurs adviser<strong>en</strong> het begeleidings- <strong>en</strong> behandelaanbod uit te breid<strong>en</strong> met<br />
training<strong>en</strong> <strong>en</strong> individuele therapie. Binn<strong>en</strong> het onderwijs <strong>en</strong> de zorg van K<strong>en</strong>talis/regio Zuid-West zijn<br />
training<strong>en</strong> met betrekking tot psychisch welbevind<strong>en</strong> (<strong>en</strong> in het bijzonder de emotionele <strong>en</strong> sociale<br />
ontwikkeling) onvoldo<strong>en</strong>de toegankelijk voor dove/slechthor<strong>en</strong>de jonger<strong>en</strong>. Doel van het project is<br />
deze training<strong>en</strong> te realiser<strong>en</strong> vanuit de sector zorg, in nauwe sam<strong>en</strong>werking met onderwijs, volg<strong>en</strong>s<br />
het principe 1-kind-1-plan. Er wordt geïnv<strong>en</strong>tariseerd welke material<strong>en</strong> er binn<strong>en</strong> K<strong>en</strong>talis beschikbaar<br />
zijn. Om de training maximaal te lat<strong>en</strong> aansluit<strong>en</strong> bij de hulpvraag van de jonger<strong>en</strong> word<strong>en</strong> bestaande<br />
material<strong>en</strong> aangevuld met nieuw te ontwikkel<strong>en</strong> materiaal. Het domein ‘emotionele ontwikkeling’<br />
wordt expliciet onderdeel van het aanbod. Daarbij wordt gebruik gemaakt van de nieuwste inzicht<strong>en</strong><br />
in de emotionele ontwikkeling bij dove kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> jonger<strong>en</strong> (prof.dr.J.C.Rieffe, Universiteit<br />
Leid<strong>en</strong>). Het project wordt uitgevoerd op K<strong>en</strong>talis Compas (VSO) in sam<strong>en</strong>werking met de K<strong>en</strong>talis<br />
Zorg regio Zuid-West (OC).<br />
In februari is gestart met e<strong>en</strong> pilot met vier cliënt<strong>en</strong>. De training is opgezet <strong>en</strong> wordt gaandeweg<br />
aangepast <strong>en</strong> verder ontwikkeld. Hierbij is gekoz<strong>en</strong> voor inzet van e<strong>en</strong> dove trainer <strong>en</strong> e<strong>en</strong> goed<br />
gebar<strong>en</strong>de hor<strong>en</strong>de trainer. In plaats van het train<strong>en</strong> van vaardighed<strong>en</strong> aan de hand van het werkboek,<br />
word<strong>en</strong> nu cases uit de leefwereld van de cliënt<strong>en</strong> gebruikt. Aan deze cases word<strong>en</strong><br />
de te train<strong>en</strong> vaardighed<strong>en</strong> gehang<strong>en</strong>. De casuistiek wordt nu meer <strong>en</strong> meer door cliënt<strong>en</strong> zelf<br />
aangedrag<strong>en</strong>. Tuss<strong>en</strong>evaluatie heeft meerwaarde om transfer naar ander<strong>en</strong> die met leerling<strong>en</strong><br />
werk<strong>en</strong>/lev<strong>en</strong> te bevorder<strong>en</strong>. Voor de zomer 2013 volgt de evaluatie <strong>en</strong> na de zomer start de<br />
volg<strong>en</strong>de groep. Verder uitzett<strong>en</strong> van training kan via train-de-trainer principe.<br />
W<strong>en</strong>selijke vervolg-ontwikkeling<strong>en</strong>:<br />
• training<strong>en</strong> voor alle leeftijdsgroep<strong>en</strong>;<br />
• deskundigheidsbevordering om in alle leefsfer<strong>en</strong> de sociaal-emotionele<br />
ontwikkeling te bevorder<strong>en</strong>.<br />
Verder is er e<strong>en</strong> voucher aangevraagd <strong>en</strong> zal in het project onder leiding van Nina Wolters gekek<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> welk geme<strong>en</strong>schappelijk kader initiatiev<strong>en</strong> op gebied van psychische welbevind<strong>en</strong><br />
tot e<strong>en</strong> project kunn<strong>en</strong> leid<strong>en</strong>.<br />
Meerwaarde<br />
Klant prev<strong>en</strong>tie van <strong>en</strong> begeleiding bij psychische problem<strong>en</strong> drag<strong>en</strong> bij aan e<strong>en</strong><br />
positieve ontwikkeling op sociaal <strong>en</strong> emotioneel vlak.<br />
Primair proces Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> begeleiders krijg<strong>en</strong> de beschikking over e<strong>en</strong> pass<strong>en</strong>d trainingsaanbod<br />
voor dove/slechthor<strong>en</strong>de jonger<strong>en</strong>. Daarnaast biedt het materiaal<br />
h<strong>en</strong> inzicht in hoe -pass<strong>en</strong>d bij hun sociale <strong>en</strong> emotionele niveau- het beste<br />
met deze jonger<strong>en</strong> om te gaan<br />
Looptijd januari 2011 - december 2013<br />
Status in uitvoering<br />
Uitvoerders drs. E. Vromans <strong>en</strong> drs. E. Dousi (beid<strong>en</strong> K<strong>en</strong>talis Zorg), drs. J. Van Damme<br />
<strong>en</strong> drs. K. Dieliss<strong>en</strong> (beid<strong>en</strong> K<strong>en</strong>talis Compas)<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis (innovatiemiddel<strong>en</strong> onderwijs) <strong>en</strong> middel<strong>en</strong> K<strong>en</strong>talis zorg<br />
Product<strong>en</strong> training o.g.v. sociaal <strong>en</strong> emotioneel functioner<strong>en</strong> voor dove/slechthor<strong>en</strong>de<br />
jonger<strong>en</strong><br />
Contact E. e.vromans@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND<br />
41
7 Innovatieproject Taal (<strong>en</strong> rek<strong>en</strong><strong>en</strong>)<br />
Doel van dit project is verbetering in de didactiek voor het taalonderwijs binn<strong>en</strong> de<br />
K<strong>en</strong>talis/dr.J.de Graafschool, waarbij transfer naar alle vakk<strong>en</strong> wordt nagestreefd. De verbetering<br />
wordt gerealiseerd door het toepass<strong>en</strong> van het universele Directe Instructie Model. Dit model richt<br />
zich op het aanler<strong>en</strong> van d<strong>en</strong>kstrategieën (Think aloud) voor het begrijp<strong>en</strong>d lez<strong>en</strong>.<br />
In dit instructiemodel wordt gelijktijdig gewerkt aan woord<strong>en</strong>schatonderwijs. Het project wordt<br />
uitgevoerd met medewerkers van K<strong>en</strong>talis onderwijs Dr. J. de Graafschool ondersteund door externe<br />
expertise (voor het schooljaar 2013-2014 nog nader in te vull<strong>en</strong>). De werkwijze wordt over e<strong>en</strong><br />
periode van drie jaar geïmplem<strong>en</strong>teerd in het hele team <strong>en</strong> geëvalueerd op effectiviteit.<br />
Bij het rek<strong>en</strong><strong>en</strong> wordt verder gebruik gemaakt van de expertise van het Cedin om op termijn e<strong>en</strong><br />
doorlop<strong>en</strong>de leerlijn rek<strong>en</strong><strong>en</strong> te implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> de Dr. J. de Graafschool. Tev<strong>en</strong>s wordt er<br />
vanuit onze visie beleid gemaakt om op structurele <strong>en</strong> systematische wijze te kom<strong>en</strong> tot het<br />
vergrot<strong>en</strong> van de rek<strong>en</strong>vaardighed<strong>en</strong> van onze leerling<strong>en</strong>. Structureel, omdat het gaat om blijv<strong>en</strong>de<br />
verandering<strong>en</strong> <strong>en</strong> systematisch omdat het vastgelegd wordt volg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> vaststaand plan.<br />
Meerwaarde<br />
Klant leerling<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> door middel van het Directe Instructie Model in alle<br />
afdeling<strong>en</strong> in het onderwijs uniform les. De leerling<strong>en</strong> profiter<strong>en</strong> in hun<br />
(voortgezette) taalontwikkeling maximaal van het aanbod, hetge<strong>en</strong> leidt<br />
tot verhoogde onderwijsopbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong><br />
Primair proces doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> zich de vaardighed<strong>en</strong> van het Directe Instructiemodel<br />
eig<strong>en</strong> <strong>en</strong> volg<strong>en</strong> hun eig<strong>en</strong> proces door middel van e<strong>en</strong> portfolio. Dit leidt<br />
tot implem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>duidige <strong>en</strong> uniform doc<strong>en</strong>tonafhankelijke<br />
didactiek in alle less<strong>en</strong><br />
Looptijd april 2012 – juli 2015<br />
Status in uitvoering<br />
Uitvoering teamleider, coördinator taal (K<strong>en</strong>talis/De Graafschool)<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis (innovatiemiddel<strong>en</strong> onderwijs)<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> eindverslag (te verschijn<strong>en</strong>)<br />
Product<strong>en</strong> werkwijze e<strong>en</strong>duidig taalonderwijs in alle vakgebied<strong>en</strong><br />
Informatie & contact E. M.Maes@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
42 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND
8 Digitale pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong>boek<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> iPad: perspectiev<strong>en</strong><br />
voor het interactief voorlez<strong>en</strong><br />
Regelmatig voorlez<strong>en</strong> heeft e<strong>en</strong> positief effect op ontluik<strong>en</strong>de geletterdheid. Het lez<strong>en</strong> van (digitale)<br />
pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong>boek<strong>en</strong> vergroot de woord<strong>en</strong>schat <strong>en</strong> het verhaalbegrip waarmee het risico op leesproblem<strong>en</strong><br />
verkleind wordt. Jonge kinder<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> steeds meer in aanraking met <strong>en</strong> zijn gefascineerd door<br />
tablets, zoals e<strong>en</strong> iPad. Het gebruik van zo’n iPad zou de motivatie van e<strong>en</strong> kind om sam<strong>en</strong> met de<br />
ouder te lez<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong>lijk kunn<strong>en</strong> vergrot<strong>en</strong>, waardoor ouders vaker met hun kind gaan lez<strong>en</strong>. Het is<br />
nog niet bek<strong>en</strong>d of dit daadwerkelijk zo is <strong>en</strong> of de inzet van e<strong>en</strong> dergelijk medium de kwantiteit <strong>en</strong><br />
kwaliteit van het voorlez<strong>en</strong> bij deze doelgroep zal verhog<strong>en</strong>. In het huidige onderzoek wordt<br />
onderzocht in hoeverre e<strong>en</strong> iPad kan bijdrag<strong>en</strong> verhoogt van deze kwantiteit <strong>en</strong> kwaliteit.<br />
Hiervoor zal e<strong>en</strong> cursus interactief voorlez<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> word<strong>en</strong> waarbij aandacht besteed wordt aan<br />
het voorlez<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> iPad. Ouders die de cursus volg<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s de beschikking over e<strong>en</strong><br />
iPad met daarop digitale pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong>boek<strong>en</strong>. De frequ<strong>en</strong>tie van voorlez<strong>en</strong>, de beleving van het voorlez<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> het toepass<strong>en</strong> van de principes van het interactief voorlez<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vergelek<strong>en</strong> met het<br />
voorlez<strong>en</strong> van traditionele pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong>boek<strong>en</strong>.<br />
Meerwaarde<br />
klant ouders krijg<strong>en</strong> tips over het interactief voorlez<strong>en</strong> zowel met traditionele<br />
pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong>boek<strong>en</strong> als op e<strong>en</strong> iPad<br />
primair proces bij positieve resultat<strong>en</strong> <strong>en</strong> toestemming van de uitgevers komt de cursus<br />
interactief voorlez<strong>en</strong>, met de bijbehor<strong>en</strong>de digitale pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong>boek<strong>en</strong>,<br />
beschikbaar voor de gezinsbegeleidingsdi<strong>en</strong>st<strong>en</strong> van de betrokk<strong>en</strong><br />
instelling<strong>en</strong>.<br />
Looptijd 2 jaar<br />
Status in uitvoering<br />
Onderzoekers Dr. L. Wauters (PonTeM) in sam<strong>en</strong>werking met drs. E. Dirks (NSDSK)<br />
Financiering verbind<strong>en</strong>d vernieuw<strong>en</strong><br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> eindrapportage (te verschijn<strong>en</strong>)<br />
Product<strong>en</strong> bij toestemming van de uitgevers: digitale pr<strong>en</strong>t<strong>en</strong>boek<strong>en</strong><br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
9 Leesverbetertraject in het onderwijs aan dove <strong>en</strong><br />
slechthor<strong>en</strong>de kinder<strong>en</strong><br />
In dit project staat het professionaliser<strong>en</strong> van leerkracht<strong>en</strong> in hun leesonderwijs c<strong>en</strong>traal. Uitgangspunt<br />
hierbij is dat positieve resultat<strong>en</strong> geboekt kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> wanneer de leerkracht op interactieve<br />
wijze k<strong>en</strong>nis tot zich kan nem<strong>en</strong> <strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s gerichte begeleiding ontvangt bij de toepassing<br />
daarvan in de praktijk. Dit project is e<strong>en</strong> vervolg op het project ‘Optimaliser<strong>en</strong> leesonderwijs’ <strong>en</strong><br />
is gebaseerd op de aanbeveling<strong>en</strong> uit dat project. Er wordt e<strong>en</strong> e-learningmodule ontwikkeld voor<br />
leerkracht<strong>en</strong> om op interactieve wijze k<strong>en</strong>nis te verwerv<strong>en</strong> over de richtlijn<strong>en</strong> uit het rapport<br />
‘Lez<strong>en</strong> bij dove <strong>en</strong> slechthor<strong>en</strong>de leerling<strong>en</strong>’. Dit gebeurt onder andere met de goede voorbeeld<strong>en</strong><br />
op de DVD die hoort bij dit rapport. Tev<strong>en</strong>s wordt er e<strong>en</strong> e-learningmodule <strong>en</strong> e<strong>en</strong> korte cursus<br />
ontwikkeld voor IB’ers leesspecialist<strong>en</strong> om h<strong>en</strong> handvatt<strong>en</strong> te gev<strong>en</strong> voor de begeleiding van leerkracht<strong>en</strong><br />
in de toepassing van die richtlijn<strong>en</strong> bij hun leesonderwijs.<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND<br />
43
Meerwaarde<br />
klant verbeter<strong>en</strong> van het leesonderwijs <strong>en</strong> daarmee de leesvaardigheid van<br />
de leerling<strong>en</strong><br />
primair proces de e-learningmodules <strong>en</strong> de cursus bied<strong>en</strong> diverse handreiking<strong>en</strong> aan<br />
doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun begeleiders <strong>en</strong> is te gebruik<strong>en</strong> in het speciaal <strong>en</strong><br />
regulier onderwijs aan dove <strong>en</strong> slechthor<strong>en</strong>de kinder<strong>en</strong>.<br />
Looptijd maart 2013- juni 2014<br />
Status verloopt volg<strong>en</strong>s planning<br />
Projectleider drs. E. Vinks (Projectleider E&I)<br />
Onderzoekers Dr. L. Wauters (PonTeM)<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> eindverslag project<br />
Product<strong>en</strong> E-learning module voor leerkracht<strong>en</strong>, e-learningmodule <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
cursus voor IB’ers.<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
10 OPBOD: Ondersteuning in de Praktijk – Beeldcommunicatie<br />
bij Oudere Dov<strong>en</strong><br />
De gezinsbegeleiding biedt ondersteuning aan jonge dove kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun ouders. De ondersteuning<br />
aan ouders vindt doorgaans plaats binn<strong>en</strong> de thuissituatie door gezinsbegeleidsters. In dit project<br />
werd nagegaan of de inzet van beeldtelefoons <strong>en</strong> webcams van nut kan zijn om zeer jonge dove<br />
cliënt<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun ouders op afstand te bedi<strong>en</strong><strong>en</strong>. Het project is gestart in de gezinsbegeleiding op de<br />
locatie Sint Michielsgestel, werd ondertuss<strong>en</strong> uitgebreid <strong>en</strong> liep op diverse locaties binn<strong>en</strong> K<strong>en</strong>talis.<br />
Het vormde onderdeel van het programma eZorg.<br />
Meerwaarde<br />
Klant oudere dov<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> sneller <strong>en</strong> gemakkelijker communicer<strong>en</strong> met hun<br />
zorgverl<strong>en</strong>ers<br />
Primair proces positief effect op zorgverl<strong>en</strong>ing, waardoor kwaliteit, effectiviteit <strong>en</strong><br />
efficiëntie zal kunn<strong>en</strong> to<strong>en</strong>em<strong>en</strong><br />
Looptijd maart 2013 t/m december 2013<br />
Status in uitvoering<br />
Projectleider dr. B. Els<strong>en</strong>doorn<br />
Onderzoeker(s) dr. B. Els<strong>en</strong>doorn (K<strong>en</strong>talis/E&I/Pontem), J. Goverde (De Gelderhorst)<br />
Financiering verbind<strong>en</strong>d Vernieuw<strong>en</strong><br />
Product<strong>en</strong> gefundeerd advies over de w<strong>en</strong>selijkheid/mogelijkheid om deze toepassing<br />
te implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> De Gelderhorst<br />
Informatie & contact E. b.els<strong>en</strong>doorn@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
44 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND
11 <strong>Ontwikkel</strong>ing 20 NGT less<strong>en</strong> voor slechthor<strong>en</strong>de leerling<strong>en</strong><br />
In de literatuur is veel informatie te vind<strong>en</strong> over het belang van de gebar<strong>en</strong>taal als ‘moedertaal’ voor<br />
dove kinder<strong>en</strong>. Dove kinder<strong>en</strong> die Nedelandse Gebar<strong>en</strong> Taal, naast het gesprok<strong>en</strong> Nederlands, goed<br />
beheers<strong>en</strong>, zijn in het voordeel als het gaat om leesbegrip <strong>en</strong> communicatievaardigheid (zie Hermans,<br />
Knoors, Ormel, Verhoev<strong>en</strong> 2008, Hoffmeister, R. 2000). NGT-beheersing bij slechthor<strong>en</strong>de kinder<strong>en</strong> is<br />
amper of niet onderzocht. De meeste slechthor<strong>en</strong>de kinder<strong>en</strong> kreg<strong>en</strong> in de afgelop<strong>en</strong> dec<strong>en</strong>nia in<br />
Nederland Nederlands met Gebar<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong>. Het is niet duidelijk of slechthor<strong>en</strong>d-functioner<strong>en</strong>de<br />
leerling<strong>en</strong> ook profiter<strong>en</strong> van NGT als ‘moedertaal’. In dit project wordt onderzocht in hoeverre het<br />
begrip <strong>en</strong> de productie van NGT van slechthor<strong>en</strong>de leerling<strong>en</strong> verhoogd kan word<strong>en</strong> door het<br />
aanbied<strong>en</strong> van 20 NGT less<strong>en</strong>.<br />
Meerwaarde<br />
Klant verhog<strong>en</strong> van de vaardigheid in NGT voor slechthor<strong>en</strong>de leerling<strong>en</strong><br />
Primair proces bij positief resultaat kan het less<strong>en</strong>pakket beschikbaar kom<strong>en</strong> voor<br />
schol<strong>en</strong> om zo e<strong>en</strong> aanbod in NGT te bied<strong>en</strong> voor slechthor<strong>en</strong>de leerling<strong>en</strong><br />
Looptijd maart 2013 t/m februari 2014<br />
Status in uitvoering<br />
Projectleider dr. L. Wauters<br />
Onderzoeker(s) D. Timmerman (Het Rotsoord), dr. L. Wauters (PonTeM)<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> eindrapportage<br />
Product<strong>en</strong> lespakket NGT less<strong>en</strong> voor leerling<strong>en</strong> in orale onderwijssetting<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
12 Engels aan dove <strong>en</strong> slechthor<strong>en</strong>de leerling<strong>en</strong><br />
in cluster 2 VSO<br />
<strong>Ontwikkel</strong>ing van e<strong>en</strong> curriculum Engels voor SO <strong>en</strong> VSO Doof/SH. Daartoe wordt e<strong>en</strong> analyse<br />
gemaakt op basis van (inter)nationale literatuur van de struikelblokk<strong>en</strong> voor leerling<strong>en</strong> van de<br />
VMBO- <strong>en</strong> HAVO-strom<strong>en</strong>. Vervolg<strong>en</strong>s wordt met behulp van reguliere methodes voor Engels als<br />
tweede taal, de ervaring<strong>en</strong> in ‘Sprong Vooruit’, internationale ervaring<strong>en</strong> met de inzet van ASL<br />
(Amerikaanse gebar<strong>en</strong>taal) <strong>en</strong> BSL (Britse gebar<strong>en</strong>taal) bij het ler<strong>en</strong> van het Engels <strong>en</strong> de opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong><br />
van het Etoc-project (zie project ‘Naar e<strong>en</strong> nieuwe leesdidactiek voor VSO-Doof/SH’, pagina 46) e<strong>en</strong><br />
nieuw curriculum gemaakt. Het eindproduct komt ter beschikking van alle cluster 2 schol<strong>en</strong> voor<br />
onderwijs aan Doof/SH.<br />
Meerwaarde<br />
Klant e<strong>en</strong> betere aansluiting op (regulier) vervolgonderwijs <strong>en</strong> daarmee e<strong>en</strong><br />
beter uitgangspunt voor participatie in de sam<strong>en</strong>leving/op de arbeidsmarkt<br />
Primair proces schol<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> de beschikking over e<strong>en</strong> curriculum Engels<br />
Looptijd september 2011 – juni 2013<br />
Status in uitvoering<br />
Onderzoeker(s) M. Drogt, A. Wijb<strong>en</strong>ga (K<strong>en</strong>talis Guyotschol<strong>en</strong>)<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> verslag<strong>en</strong>, richtlijn voor de stroming ‘Theoretische Leerweg’<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND<br />
45
Product<strong>en</strong> richtlijn<strong>en</strong> voor curriculum Engels voor het Dov<strong>en</strong>onderwijs<br />
Informatie & contact A.Wijb<strong>en</strong>ga@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
13 Welbevind<strong>en</strong> van dove <strong>en</strong> slechthor<strong>en</strong>de<br />
kinder<strong>en</strong>/jonger<strong>en</strong><br />
D/SH leerling<strong>en</strong> blijk<strong>en</strong> vaker problem<strong>en</strong> te ervar<strong>en</strong> op het gebied van hun sociaal-emotionele<br />
ontwikkeling/welbevind<strong>en</strong> <strong>en</strong> relaties met (hor<strong>en</strong>de) klasg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> dan leerling<strong>en</strong> zonder gehoorverlies.<br />
Zo valt het in het onderwijs bijvoorbeeld op dat er e<strong>en</strong> tr<strong>en</strong>d is waarbij dove leerling<strong>en</strong> met<br />
CI na het volg<strong>en</strong> van regulier basisonderwijs de overstap mak<strong>en</strong> naar het speciaal voortgezet onderwijs.<br />
Ook binn<strong>en</strong> de ambulante di<strong>en</strong>st ziet m<strong>en</strong> veel sociaal-emotionele problem<strong>en</strong> bij dove <strong>en</strong><br />
slechthor<strong>en</strong>de leerling<strong>en</strong> in het regulier onderwijs. In het project ‘Sociale participatie van DSH<br />
jonger<strong>en</strong>’ (2007-2012) is onder andere geblek<strong>en</strong> dat communicatieve vaardighed<strong>en</strong> <strong>en</strong> gedrag in<br />
het regulier onderwijs belangrijk zijn bij het tot stand kom<strong>en</strong> van goede relaties met klasg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong>. In<br />
het speciaal onderwijs is prosociaal gedrag erg belangrijk. De relaties met klasg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong>, maar ook de<br />
relatie met de leerkracht, beïnvloed<strong>en</strong> gevoel<strong>en</strong>s van welbevind<strong>en</strong> op school. In het VSO wordt vaak<br />
al expliciet ondersteuning gebod<strong>en</strong> aan DSH leerling<strong>en</strong> met training<strong>en</strong> gericht op sociaal-emotionele<br />
ontwikkeling, maar de effectiviteit van deze training<strong>en</strong> is nog niet getoetst.<br />
Het huidige project betreft e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de regio’s van K<strong>en</strong>talis (voucherproject<strong>en</strong><br />
van de Guyotschool, ambulante di<strong>en</strong>st in Amsterdam <strong>en</strong> Zoetermeer, K<strong>en</strong>talis Compas <strong>en</strong><br />
K<strong>en</strong>talis Zorg OC) <strong>en</strong> is e<strong>en</strong> vervolg op het promotietraject van N. Wolters van PonTeM) waarin<br />
bov<strong>en</strong>staande zak<strong>en</strong> aan bod zull<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>. Enkele vrag<strong>en</strong> zijn of de training in het VSO effectief is<br />
<strong>en</strong> hoe we leerling<strong>en</strong> in het regulier onderwijs ondersteuning kunn<strong>en</strong> bied<strong>en</strong>. Dit landelijke project<br />
zal concrete handvatt<strong>en</strong> bied<strong>en</strong> om DSH leerling<strong>en</strong> (in de vroege puberteit) ondersteuning te bied<strong>en</strong><br />
op het gebied van hun sociaal-emotionele ontwikkeling <strong>en</strong> welbevind<strong>en</strong>.<br />
Meerwaarde<br />
Klant vergrot<strong>en</strong> van het welbevind<strong>en</strong> van DSH leerling<strong>en</strong><br />
Primair proces gerichter ondersteun<strong>en</strong> van de sociaal-emotionele ontwikkeling van dove<br />
<strong>en</strong> slechthor<strong>en</strong>de leerling<strong>en</strong> door leerkracht<strong>en</strong> <strong>en</strong> ambulant begeleiders<br />
Looptijd 2 jaar<br />
Status in acquisitie<br />
Projectleider dr. N. Wolters<br />
Onderzoeker(s) dr. N. Wolters (PonTeM) <strong>en</strong> dr. J. Isarin (PonTeM)<br />
Financiering wordt aangevraagd<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> <strong>en</strong>gelstalige publicatie <strong>en</strong> eindrapportage (te verschijn<strong>en</strong>)<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/project<strong>en</strong> E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
46 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND
Afgerond 2012/2013<br />
14 Leesdidactiek voor dove <strong>en</strong> ernstig slechthor<strong>en</strong>de<br />
leerling<strong>en</strong> van 12-15 jaar<br />
In het voortgezet (speciaal) onderwijs aan dove <strong>en</strong> ernstig slechthor<strong>en</strong>de leerling<strong>en</strong> wordt nauwelijks<br />
expliciet leesonderwijs gegev<strong>en</strong>, ondanks de steeds weer geconstateerde leesachterstand bij de<br />
meeste leerling<strong>en</strong>. Tegelijkertijd leert de ervaring dat deze leerling<strong>en</strong> gedur<strong>en</strong>de hun VSO-periode<br />
meestal nog e<strong>en</strong> aantal leesniveaus vooruit kunn<strong>en</strong> gaan. Dit project richt zich op de verbetering<br />
van het begrijp<strong>en</strong>d/studer<strong>en</strong>d lez<strong>en</strong> van dove leerling<strong>en</strong>. Daartoe is lesmateriaal ontwikkeld, dat op<br />
effectiviteit wordt getoetst.<br />
De experim<strong>en</strong>tele leesdidactiek is gericht op het visualiser<strong>en</strong> van tekststructur<strong>en</strong> <strong>en</strong> op het stimuler<strong>en</strong><br />
van interactie tuss<strong>en</strong> leerling<strong>en</strong> (<strong>en</strong> leerling-doc<strong>en</strong>t) over de tekst. Dat gebeurt in de Nederlandse<br />
Gebar<strong>en</strong>taal (of in NmG), gebaseerd op zelfbedachte vrag<strong>en</strong> die aansluit<strong>en</strong> op de tekststructuur <strong>en</strong><br />
-inhoud. In het onderzoek wordt als nev<strong>en</strong>effect e<strong>en</strong> uitbreiding van de woord<strong>en</strong>schat verwacht.<br />
Meerwaarde<br />
Klant door verhoging van het niveau van (begrijp<strong>en</strong>d) lez<strong>en</strong> wordt het –<br />
Nederlandstalige- onderwijsmateriaal aanzi<strong>en</strong>lijk toegankelijker voor de<br />
leerling<strong>en</strong>. Daarmee zou het totale onderwijsniveau kunn<strong>en</strong> stijg<strong>en</strong><br />
Primair proces na evaluatie <strong>en</strong> bijstelling wordt het ontwikkelde materiaal met de<br />
bijbehor<strong>en</strong>de werkwijze beschikbaar gesteld aan de andere schol<strong>en</strong><br />
voor VSO binn<strong>en</strong> cluster 2<br />
Looptijd 2010 – augustus 2012<br />
Status afgerond<br />
Onderzoeker(s) drs. M. Buré (K<strong>en</strong>talis Guyot) i.s.m. ETOC (Expertisec<strong>en</strong>trum Taal,<br />
Onderwijs <strong>en</strong> Communicatie) RU Groning<strong>en</strong><br />
Financiering Onderwijs Bewijs<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> Jaarverslag 2010 <strong>en</strong> 2011, lezing ICED 2010, workshop Siméa april 2012,<br />
artikel <strong>en</strong> lezing Anéla Confer<strong>en</strong>tie april 2012; lezing Onderwijs Research<br />
dag<strong>en</strong> juni 2012.<br />
Product<strong>en</strong> less<strong>en</strong>reeks voor VMBO/HAVO leerjaar 1-3 met handleiding voor de doc<strong>en</strong>t;<br />
format om zelf leestekst<strong>en</strong> in te voer<strong>en</strong><br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
15 BIG: Beeldtelefoon in Gezinsbegeleiding<br />
De gezinsbegeleiding biedt ondersteuning aan jonge dove kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun ouders. De ondersteuning<br />
aan ouders vindt doorgaans plaats binn<strong>en</strong> de thuissituatie door gezinsbegeleidsters. In dit project<br />
werd nagegaan of de inzet van beeldtelefoons <strong>en</strong> webcams van nut kan zijn om zeer jonge dove<br />
cliënt<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun ouders op afstand te bedi<strong>en</strong><strong>en</strong>. Het project is gestart in de gezinsbegeleiding op de<br />
locatie Sint Michielsgestel, werd ondertuss<strong>en</strong> uitgebreid <strong>en</strong> liep op diverse locaties binn<strong>en</strong> K<strong>en</strong>talis.<br />
Het vormde onderdeel van het programma eZorg.<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND<br />
47
Meerwaarde<br />
Klant ondersteuning op afstand vergroot de flexibiliteit <strong>en</strong> kan ook voor<br />
tuss<strong>en</strong>tijdse vrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> problem<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ingezet, zodat ouders snel<br />
contact kunn<strong>en</strong> zoek<strong>en</strong> (<strong>en</strong> niet wacht<strong>en</strong> tot het bezoek van de gezinsbegeleidster).<br />
Daarbij is het idee dat voor sommige problem<strong>en</strong> voor ouders<br />
(<strong>en</strong> zeker dove ouders die communicer<strong>en</strong> in de Nederlandse Gebar<strong>en</strong>taal)<br />
het prettiger is om beeldcontact te hebb<strong>en</strong> dan regulier telefonisch contact<br />
Primair proces de zorg kan flexibeler word<strong>en</strong> ingezet <strong>en</strong> reistijd kan wordt verminderd<br />
Looptijd september 2008 tot augustus 2012<br />
Status afgerond<br />
Projectleider dr. B. Els<strong>en</strong>doorn<br />
Onderzoeker(s) dr. B. Els<strong>en</strong>doorn (PonTeM) i.s.m. Gezinsbegeleiding K<strong>en</strong>talis<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis, NutsOhra<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong>verslag juli/augustus 2011. Eindrapportage op te vrag<strong>en</strong><br />
bij B. Els<strong>en</strong>doorn<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
16 Spraakafzi<strong>en</strong> bij vreemde tal<strong>en</strong><br />
Daartoe wordt gebruikgemaakt van e<strong>en</strong> bestaand pakket ‘liplezer’. Het lijkt aannemelijk dat het<br />
spraakafzi<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> e<strong>en</strong> moderne vreemde taal door dove <strong>en</strong> slechthor<strong>en</strong>de leerling<strong>en</strong> moeilijker<br />
is dan spraakafzi<strong>en</strong> van de moedertaal. Door gebruik te mak<strong>en</strong> van het programma ‘liplezer’, e<strong>en</strong><br />
programma dat zelfgemaakt oef<strong>en</strong>materiaal ondersteunt, kunn<strong>en</strong> spraakafzi<strong>en</strong> vaardighed<strong>en</strong> in e<strong>en</strong><br />
vreemde taal word<strong>en</strong> getraind. Binn<strong>en</strong> het project wordt de mogelijke inzetbaarheid van ‘liplezer’ <strong>en</strong><br />
de effectiviteit ervan onderzocht. E<strong>en</strong> mogelijke spin-off van het project is Engelstalig oef<strong>en</strong>materiaal<br />
dat voor het train<strong>en</strong> van spraakafzi<strong>en</strong> vaardighed<strong>en</strong> kan word<strong>en</strong> ingezet.<br />
Meerwaarde<br />
Klant leerling<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> hun spraakafzi<strong>en</strong> bij moderne (vreemde) tal<strong>en</strong> met<br />
behulp van het oef<strong>en</strong>materiaal verbeter<strong>en</strong><br />
Primair proces doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in het voortgezet onderwijs beschikk<strong>en</strong> over oef<strong>en</strong>materiaal t<strong>en</strong><br />
behoeve van spraakafzi<strong>en</strong> moderne (vreemde) tal<strong>en</strong>, waarmee leerling<strong>en</strong><br />
zelfstandig kunn<strong>en</strong> werk<strong>en</strong><br />
Looptijd september 2010 tot december 2012<br />
Status afgerond<br />
Projectleider dr. B. Els<strong>en</strong>doorn<br />
Onderzoeker(s) dr. B. Els<strong>en</strong>doorn (PonTeM) i.s.m. K<strong>en</strong>talis/De Graafschool in Groning<strong>en</strong><br />
Financiering K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> eindverslag project<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
48 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND
17 CITO rek<strong>en</strong><strong>en</strong>/wiskunde in standaard NGT<br />
De bestaande CITO toets<strong>en</strong> voor rek<strong>en</strong><strong>en</strong>/wiskunde in het primair onderwijs word<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong> in<br />
het geschrev<strong>en</strong> Nederlands. Dit levert voor dove kinder<strong>en</strong> die (nog) niet voldo<strong>en</strong>de vaardig zijn in het<br />
Nederlands grote problem<strong>en</strong> op. De toetsresultat<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> daarmee eerder de leesvaardigheid van<br />
de kinder<strong>en</strong> weer dan de (beoogde) rek<strong>en</strong>vaardighed<strong>en</strong>. Dit project beoogt één van de toets<strong>en</strong> te<br />
vertal<strong>en</strong> in de Nederlandse Gebar<strong>en</strong>taal (NGT), zodat de geconstateerde taalbarrière wordt<br />
opgehev<strong>en</strong>. De toetsopdracht<strong>en</strong> van de CITO toets LOVS Rek<strong>en</strong><strong>en</strong>/wiskunde voor toets M4 word<strong>en</strong><br />
in overleg met CITO omgezet naar e<strong>en</strong> NGT-versie, die wordt uitgebracht op dvd. De versie wordt in<br />
eerste instantie geïmplem<strong>en</strong>teerd op <strong>en</strong>kele schol<strong>en</strong> <strong>en</strong> na evaluatie <strong>en</strong> aanpassing beschikbaar<br />
gesteld aan alle schol<strong>en</strong> voor onderwijs aan dove kinder<strong>en</strong>.<br />
Meerwaarde<br />
Klant door de toets in de eig<strong>en</strong> taal van de kinder<strong>en</strong> af te nem<strong>en</strong> zijn ze voor h<strong>en</strong><br />
toegankelijker <strong>en</strong> bied<strong>en</strong> de resultat<strong>en</strong> naar verwachting e<strong>en</strong> ‘zuiverder’<br />
beeld van hun rek<strong>en</strong>vaardighed<strong>en</strong>. Daarmee kan ook het rek<strong>en</strong>onderwijs<br />
beter word<strong>en</strong> afgestemd op hun mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> vaardighed<strong>en</strong><br />
Primair proces krijgt de beschikking over e<strong>en</strong> voor dove kinder<strong>en</strong> toegankelijke toets<br />
Looptijd maart 2012-juni 2013<br />
Status afgerond<br />
Onderzoeker(s) dr. L. Wauters (PonTeM) <strong>en</strong> M. Siem<strong>en</strong>s (K<strong>en</strong>talis/Guyotschol<strong>en</strong>)<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> eindrapportage (te verschijn<strong>en</strong>)<br />
Product<strong>en</strong> CITO-toets voor rek<strong>en</strong><strong>en</strong>/wiskunde M4 in NGT<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
18 Dove leerling<strong>en</strong> in het regulier onderwijs: K<strong>en</strong>talis/Tal<strong>en</strong>t<br />
Dit project is bedoeld om zicht te krijg<strong>en</strong> op (1) hoe de huidige situatie van dove leerling<strong>en</strong> in het<br />
regulier onderwijs is <strong>en</strong> (2) welke criteria er op dit mom<strong>en</strong>t word<strong>en</strong> gehanteerd om dove leerling<strong>en</strong><br />
in het regulier onderwijs te plaats<strong>en</strong>. De huidige situatie wordt in beeld gebracht door de<br />
schoolprestaties, de sociale positie <strong>en</strong> het emotioneel welbevind<strong>en</strong> te peil<strong>en</strong>. Dat gebeurt door de<br />
leerling<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun ouders te bevrag<strong>en</strong> op hun sociaal buit<strong>en</strong>schools netwerk <strong>en</strong> door leerling<strong>en</strong>, hun<br />
ouders/verzorgers, hun doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun ambulant begeleiders te bevrag<strong>en</strong> op hoe zij aankijk<strong>en</strong><br />
teg<strong>en</strong> de plaatsing in het regulier onderwijs. Voorts wordt nagegaan hoe de plaatsing in het regulier<br />
onderwijs op dit mom<strong>en</strong>t verloopt <strong>en</strong> welke criteria daarbij geld<strong>en</strong>.<br />
Meerwaarde<br />
Klant bundeling van ervaring<strong>en</strong> <strong>en</strong> werkwijz<strong>en</strong> leidt tot e<strong>en</strong> betere voorbereiding<br />
op <strong>en</strong> e<strong>en</strong> soepeler overgang naar het regulier onderwijs. Op basis van e<strong>en</strong><br />
analyse van de huidige situatie kunn<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel verbetertraject<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
ontwikkeld die leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> succesvoller deelname aan dat regulier<br />
onderwijs<br />
Primair proces informatie over de huidige situatie van leerling<strong>en</strong> in het regulier onderwijs<br />
<strong>en</strong> mom<strong>en</strong>teel gehanteerde criteria <strong>en</strong> werkwijze transitie<br />
Looptijd augustus 2011 – augustus 2013<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND<br />
49
Status afgerond<br />
Onderzoeker(s) dr. D. Hermans (PonTeM), G. van Rijn, S. Zant (K<strong>en</strong>talis/Tal<strong>en</strong>t)<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> (eind)rapport (te verschijn<strong>en</strong>)<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
19 Taakspel binn<strong>en</strong> SO cluster 2<br />
Taakspel is e<strong>en</strong> door de CED-Groep ontwikkeld spel, dat leerling<strong>en</strong> spel<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de reguliere less<strong>en</strong><br />
of activiteit<strong>en</strong>. De doc<strong>en</strong>t <strong>en</strong> de leerling<strong>en</strong> besprek<strong>en</strong> welke klass<strong>en</strong>regels er tijd<strong>en</strong>s Taakspel geld<strong>en</strong>.<br />
Doel van het spel is het versterk<strong>en</strong> van taakgericht gedrag bij kinder<strong>en</strong>, waardoor regelovertred<strong>en</strong>d<br />
gedrag afneemt <strong>en</strong> er e<strong>en</strong> positief onderwijsklimaat wordt bevorderd. Taakspel is e<strong>en</strong> door het NJI<br />
(Nederlands Jeugd Instituut) bewez<strong>en</strong> effectieve interv<strong>en</strong>tie. Taakspel is e<strong>en</strong> op de leertheorie<br />
gebaseerde interv<strong>en</strong>tie, die zich in eerste instantie richt op leerling<strong>en</strong> van groep 4 tot <strong>en</strong> met<br />
groep 8 van het basisonderwijs.<br />
Doel van dit project is Taakspel binn<strong>en</strong> het SO van cluster 2 (K<strong>en</strong>talis/Tine Marcusschool) te<br />
implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>, zodanig dat duidelijk wordt welke aanpassing<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gedaan om het<br />
zo doeltreff<strong>en</strong>d mogelijk te lat<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> voor de doelgroep. De implem<strong>en</strong>tatie wordt uitgevoerd<br />
door de gedragskundige, e<strong>en</strong> gelic<strong>en</strong>seerd Taakspelbegeleider.<br />
Meerwaarde<br />
Klant: positief taakgedrag wordt bevorderd <strong>en</strong> het klass<strong>en</strong>klimaat wordt<br />
positiever (objectiveerbaar aan de hand van observatieformulier<strong>en</strong> van<br />
Taakspel <strong>en</strong> resultat<strong>en</strong> van de SCOL). E<strong>en</strong> positief klimaat draagt bij aan de<br />
leerresultat<strong>en</strong> van de leerling<strong>en</strong><br />
Primair proces leerkracht<strong>en</strong> breid<strong>en</strong> hun pedagogische vaardighed<strong>en</strong> uit, ervar<strong>en</strong> minder<br />
handelingsverleg<strong>en</strong>heid <strong>en</strong> word<strong>en</strong> compet<strong>en</strong>ter t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van de<br />
gedragsbeïnvloeding in de groep. Als gevolg daarvan wordt e<strong>en</strong> afname<br />
verwacht van leerkracht<strong>en</strong>verzuim <strong>en</strong> e<strong>en</strong> stijging van de leerresultat<strong>en</strong>.<br />
Het project verschaft verder inzicht in welke aanpassing<strong>en</strong> <strong>en</strong> aanvulling<strong>en</strong><br />
nodig zijn op het Taakspel, zodat het aansluit bij de onderwijspraktijk<br />
Cluster 2.<br />
Looptijd oktober 2011 - juni 2013<br />
Status afgerond<br />
Projectleider drs. A. E. Smit<br />
Uitvoering drs. A. E. Smit (Tine Marcusschool Groning<strong>en</strong>)<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis (innovatiemiddel<strong>en</strong> onderwijs)<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> evaluatie, werkwijze / beschrijving cluster 2 gerichte aanpassing<strong>en</strong>,<br />
gecertificeerde opleider; handleiding Taakspel; artikel NJI<br />
Informatie & contact E. i.smit@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
50 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND
20 GIJS: Guyot’s Interactieve Jeugd Systeem<br />
In de huidige sam<strong>en</strong>leving verspreidt nieuws zich door de verschill<strong>en</strong>de digitale media wereldwijd<br />
als e<strong>en</strong> lop<strong>en</strong>d vuurtje. GIJS biedt schol<strong>en</strong> e<strong>en</strong> functionaliteit om nieuws continu <strong>en</strong> (veelal via NGT)<br />
toegankelijk beschikbaar te mak<strong>en</strong> via beeldscherm<strong>en</strong> die geplaatst zijn in de vrije ruimte van de<br />
school. Doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> jonger<strong>en</strong> van de K<strong>en</strong>talis/Guyotschool voor Voortgezet Speciaal Onderwijs zijn<br />
sam<strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong> bij het voed<strong>en</strong> van het systeem.<br />
Meerwaarde<br />
Klant leerling<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong>, gelijkwaardig aan hor<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, k<strong>en</strong>nis nem<strong>en</strong> van het<br />
wereldnieuws, hetge<strong>en</strong> hun wereld- <strong>en</strong> begripp<strong>en</strong>k<strong>en</strong>nis, maar ook hun<br />
wereldburgerschap stimuleert<br />
Primair proces de school krijgt de beschikking over e<strong>en</strong> systeem dat continu nieuws<br />
op maat biedt<br />
Looptijd september 2011- 2013<br />
Status afgerond<br />
Uitvoering E. Post (Guyotschool VSO, Har<strong>en</strong>)<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis (innovatiemiddel<strong>en</strong> onderwijs)<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> GIJS, uitontwikkeld voor gebruik in alle cluster 2-schol<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarbuit<strong>en</strong><br />
Informatie <strong>en</strong> contact E. e.post@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
21 Herstelrecht in het onderwijs<br />
Sinds het schooljaar 2010-2011 loopt op K<strong>en</strong>talis Compas het traject Herstelrecht in het Onderwijs.<br />
Dit heeft geresulteerd in e<strong>en</strong> nieuw Pedagogisch model dat sindsdi<strong>en</strong> op Compas gehanteerd wordt.<br />
Het model is gestoeld op het rechtssysteem van Nieuw Zeeland waar daders van misdrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
overtreding<strong>en</strong> de kans krijg<strong>en</strong> de schade die ze hebb<strong>en</strong> aangericht te herstell<strong>en</strong>.<br />
Waar m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> lev<strong>en</strong>, werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> ler<strong>en</strong> ontstaan conflict<strong>en</strong>. In schol<strong>en</strong> is dat niet anders.<br />
Herstelrecht is e<strong>en</strong> manier van omgaan met elkaar waarbij conflict<strong>en</strong> zo klein mogelijk gehoud<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong>. Het systeem leidt ertoe dat leerling<strong>en</strong> ler<strong>en</strong> om problem<strong>en</strong> <strong>en</strong> conflict<strong>en</strong> zelf op te loss<strong>en</strong>.<br />
Soms sam<strong>en</strong>, soms met behulp van e<strong>en</strong> leeftijdsg<strong>en</strong>oot, e<strong>en</strong> m<strong>en</strong>tor of e<strong>en</strong> leraar. In sommige<br />
gevall<strong>en</strong> is er e<strong>en</strong> intermediair nodig die de gesprekk<strong>en</strong> begeleidt. Op Compas zijn voor dit doel<br />
twee doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, ‘dorpsoudst<strong>en</strong>’ g<strong>en</strong>aamd, opgeleid in het voer<strong>en</strong> van gesprekk<strong>en</strong> met behulp van<br />
herstelrecht-principes. Het leuke is dat wanneer leerling<strong>en</strong> hun conflict<strong>en</strong> ler<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> gezonde<br />
manier aan te pakk<strong>en</strong>, lerar<strong>en</strong> <strong>en</strong> ouders weer ler<strong>en</strong> van de leerling<strong>en</strong>. Dus iedere<strong>en</strong> wordt er beter<br />
van. Het bijzondere van herstelrecht is niet alle<strong>en</strong> dat conflict<strong>en</strong> goed word<strong>en</strong> uitgepraat, maar ook<br />
dat schade wordt hersteld. Iemand die de fout ingaat, richt schade aan. Vaak aan de hele school.<br />
Wanneer bijvoorbeeld twee leerling<strong>en</strong> ruzie hebb<strong>en</strong> of vecht<strong>en</strong>, wordt de hele school er onveiliger<br />
<strong>en</strong> onprettiger door. Door te werk<strong>en</strong> met herstelrecht krijg<strong>en</strong> leerling<strong>en</strong> die schade hebb<strong>en</strong><br />
aangericht, de kans die te herstell<strong>en</strong>. Ze krijg<strong>en</strong> daarmee ook de kans om weer opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> te<br />
word<strong>en</strong> in de groep. Het is dan ook e<strong>en</strong> manier om e<strong>en</strong>, vaak nare periode, af te sluit<strong>en</strong>. Dat geldt<br />
zowel voor de slachtoffers als voor daders. Natuurlijk moet er soms gestraft word<strong>en</strong>, maar dat neemt<br />
nooit de mogelijkheid van herstel weg. Om goed te kunn<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> met dit model is geïnvesteerd<br />
in e<strong>en</strong> tweetal studiedag<strong>en</strong> over pedagogisch handel<strong>en</strong> met Herstelrecht (Jan Ruigrok, Stichting<br />
Rigardus). Opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> van deze studiedag<strong>en</strong>: inzicht over schoolregels <strong>en</strong> regels die doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
zichzelf oplegd<strong>en</strong> zijn drastisch herzi<strong>en</strong>. Verder zijn alle doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> getraind in het omgaan met<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND<br />
51
Herstelrecht <strong>en</strong> zijn twee doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> extern opgeleid om herstelgesprekk<strong>en</strong> te kunn<strong>en</strong> voer<strong>en</strong>.<br />
Resultaat van dit alles is de certificering van Compas tot ECHO-school. Voor volg<strong>en</strong>d jaar wordt e<strong>en</strong><br />
nieuw pestprotocol ontwikkeld, gebaseerd op de principes van herstelrecht.<br />
Meerwaarde<br />
Klant leert problem<strong>en</strong> <strong>en</strong> conflict<strong>en</strong> op te loss<strong>en</strong>. Ervaart wat het betek<strong>en</strong>t voor<br />
jezelf om op die manier met problem<strong>en</strong> om te gaan<br />
Primair proces verbetering van de sfeer op de werkvloer. Beschikking over e<strong>en</strong>voudig<br />
hanteerbaar protocol<br />
Looptijd september 2010 - 2013<br />
Status afgerond<br />
Projectleider E. Schrav<strong>en</strong><br />
Onderzoeker(s)/uitvoering Werkgroep Herstelrecht; projectleiding E. Schrav<strong>en</strong> (K<strong>en</strong>talis/Compas)<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis (innovatiemiddel<strong>en</strong> onderwijs)<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> protocol herstelrecht (verheldering escalaties <strong>en</strong> acties m.b.t.<br />
herstelgericht gedrag); integratie hertstelrecht in schoolregels.<br />
Informatie & contact E. e.schrav<strong>en</strong>@k<strong>en</strong>talis.nl.<br />
22 Videoless<strong>en</strong> biologie VSO<br />
Dit project beoogt de in de klas aangebod<strong>en</strong> less<strong>en</strong> biologie breder toegankelijk te mak<strong>en</strong> voor<br />
leerling<strong>en</strong> in het voortgezet onderwijs binn<strong>en</strong> én buit<strong>en</strong> K<strong>en</strong>talis. Less<strong>en</strong> biologie die in het<br />
schooljaar 2011-2013 word<strong>en</strong> aangebod<strong>en</strong> in het VSO binn<strong>en</strong> de dr. De Graafschool word<strong>en</strong> op<br />
video opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, van ondertiteling voorzi<strong>en</strong> <strong>en</strong> op www.mijnles.nl <strong>en</strong> www.youtube.com geplaatst.<br />
Zo kunn<strong>en</strong> leerling<strong>en</strong> de les nogmaals zi<strong>en</strong> <strong>en</strong> informatie die aanvankelijk werd gemist of niet goed<br />
wordt begrep<strong>en</strong>, alsnog tot zich nem<strong>en</strong>. Ook leerling<strong>en</strong> die tijd<strong>en</strong>s de les ziek war<strong>en</strong>, kunn<strong>en</strong> de<br />
lesstof inhal<strong>en</strong>. De less<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gebruikt binn<strong>en</strong> andere schol<strong>en</strong> van K<strong>en</strong>talis<br />
of in het regulier onderwijs waar zich leerling<strong>en</strong> uit de doelgroep bevind<strong>en</strong>.<br />
Evaluatie van de bruikbaarheid vindt plaats in het schooljaar 2012/2013. De direct betrokk<strong>en</strong><br />
leerling<strong>en</strong> word<strong>en</strong> middels e<strong>en</strong> <strong>en</strong>quête bevraagd op hun bevinding<strong>en</strong> <strong>en</strong> het gebruik van het<br />
beschikbare filmmateriaal.<br />
Meerwaarde<br />
Klant slechthor<strong>en</strong>de leerling<strong>en</strong> <strong>en</strong> leerling<strong>en</strong> met taalstoorniss<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> baat<br />
bij herhaling. Met de videoless<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> ze de informatie nogmaals<br />
bekijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> zo gemiste of niet goed begrep<strong>en</strong> informatie tot zich nem<strong>en</strong><br />
Primair proces voortgezet onderwijs krijgt de beschikking over ondertitelde videoless<strong>en</strong><br />
die ze tijd<strong>en</strong>s hun eig<strong>en</strong> less<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> inzett<strong>en</strong>. De less<strong>en</strong> zijn ook<br />
bruikbaar binn<strong>en</strong> het concept flipping the classroom.<br />
Looptijd september 2011 - juli 2013<br />
Status afgerond<br />
Projectleider P. Buma<br />
Uitvoering Pieter Buma (Dr.De Graafschool Groning<strong>en</strong>)<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis (innovatiemiddel<strong>en</strong> onderwijs)<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> videoless<strong>en</strong> biologie VO-jaar op www.mijnles.nl <strong>en</strong> www.youtube.com<br />
Informatie & contact E. P.Buma@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
52 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND
23 Videovergelijker<br />
In het proces van het ler<strong>en</strong> van Nederlandse Gebar<strong>en</strong>taal is het functioneel om de eig<strong>en</strong><br />
gebar<strong>en</strong>taalproductie te kunn<strong>en</strong> vergelijk<strong>en</strong> met woord<strong>en</strong> <strong>en</strong> zinn<strong>en</strong> in gebar<strong>en</strong>taal van e<strong>en</strong><br />
voorbeeld-gebaarder. In het project Videovergelijker is e<strong>en</strong> webapplicatie ontwikkeld waarmee het<br />
mogelijk is om opnam<strong>en</strong> die met e<strong>en</strong> webcam gemaakt word<strong>en</strong> direct te vergelijk<strong>en</strong> met bestaande<br />
(voorbeeld)filmpjes. De applicatie wordt in nauw contact met eindgebruikers op de K<strong>en</strong>talis Guyotschool<br />
voor VSO in Groning<strong>en</strong> gevuld <strong>en</strong> uitgetest. Ook is de functionaliteit ingebouwd in het K<strong>en</strong>talis<br />
leerportal voor NGt. De software is ontwikkeld door ClearCode. Voorbeeldfilmpjes zijn geproduceerd<br />
door K<strong>en</strong>talis E&I-multimedia. Het feit dat de applicatie webgebaseerd is, maakt c<strong>en</strong>tralisatie van<br />
het beheer mogelijk. Dit betek<strong>en</strong>t dat het bestand aan (voorbeeld-)filmpjes op die manier snel kan<br />
word<strong>en</strong> gewijzigd of uitgebouwd.<br />
Meerwaarde<br />
Klant ondersteunt het proces van het ler<strong>en</strong> door leerling<strong>en</strong> <strong>en</strong> ouders van de<br />
Nederlandse Gebar<strong>en</strong>taal. Kan tijd- <strong>en</strong> plaatsonafhankelijk word<strong>en</strong> ingezet<br />
Primair proces ondersteunt het proces van het ler<strong>en</strong> door professionals van de<br />
Nederlandse Gebar<strong>en</strong>taal. Kan tijd- <strong>en</strong> plaatsonafhankelijk word<strong>en</strong> ingezet<br />
Looptijd mei 2011 tot juni 2012<br />
Status afgerond<br />
Onderzoeker(s) H. Otermann (K<strong>en</strong>talis/multimedia), A. Terpstra (Guyotschool VSO),<br />
ClearCode<br />
Financiering Innovatieregeling K<strong>en</strong>nisnet/Surfnet, K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> het resultaat van het project is e<strong>en</strong> webapplicatie die als op<strong>en</strong> source<br />
project vrij beschikbaar is. Zie: http://videovergelijker-snkntest.edubox.nl/<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
Leerstoel <strong>en</strong> promotieonderzoek<br />
Prof. dr. Harry Knoors, K<strong>en</strong>talis/Radboud Universiteit Nijmeg<strong>en</strong><br />
1 Verwerving van de morfosyntaxis van het gesprok<strong>en</strong><br />
Nederlands<br />
Promotieonderzoek naar mogelijke problem<strong>en</strong> met waarneming, begrip <strong>en</strong> productie van<br />
morfosyntactische structur<strong>en</strong> in het gesprok<strong>en</strong> Nederlands bij dove kinder<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> CI <strong>en</strong> bij<br />
slechthor<strong>en</strong>de kinder<strong>en</strong>. Het onderzoek resulteert in e<strong>en</strong> testbatterij gesprok<strong>en</strong> Nederlands met<br />
e<strong>en</strong> (bescheid<strong>en</strong>) normering voor g<strong>en</strong>oemde doelgroep<strong>en</strong>.<br />
Meerwaarde<br />
Klant draagt via inzicht in de ontwikkeling van de morfosyntaxis <strong>en</strong> daarop<br />
afgestemd taalaanbod bij aan de taalontwikkeling van dove <strong>en</strong><br />
slechthor<strong>en</strong>de kinder<strong>en</strong><br />
Primair proces krijgt de beschikking over e<strong>en</strong> (pass<strong>en</strong>de) testbatterij gesprok<strong>en</strong> Nederlands<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND<br />
53
Looptijd 2009 – 2014<br />
Status in uitvoering<br />
Onderzoeker(s) drs. B. de Hoog (Radboud Universiteit Nijmeg<strong>en</strong>), begeleid door dr. M.<br />
Langereis (UMC St.Radboud), prof. dr. L. Verhoev<strong>en</strong> (Radboud Universiteit<br />
Nijmeg<strong>en</strong>), <strong>en</strong> prof. dr. H. Knoors (K<strong>en</strong>talis/Radboud Universiteit Nijmeg<strong>en</strong>)<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis <strong>en</strong> Fonds NutsOhra<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> diverse lezing<strong>en</strong>, artikel<strong>en</strong>, dissertatie<br />
Product<strong>en</strong> testbatterij gesprok<strong>en</strong> Nederlands voor dove kinder<strong>en</strong> met CI<br />
<strong>en</strong> slechthor<strong>en</strong>de kinder<strong>en</strong><br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
2 De kwaliteit van instructie in het onderwijs<br />
Onderzoek naar factor<strong>en</strong> (relatie tuss<strong>en</strong> leerkracht <strong>en</strong> leerling, begrip van instructie) die bijdrag<strong>en</strong><br />
aan e<strong>en</strong> goede kwaliteit van instructie voor dove <strong>en</strong> slechthor<strong>en</strong>de leerling<strong>en</strong> in verschill<strong>en</strong>de<br />
onderwijssettings.<br />
Meerwaarde<br />
Klant de resultat<strong>en</strong> drag<strong>en</strong> bij aan optimalisering van het onderwijs aan dove<br />
<strong>en</strong> slechthor<strong>en</strong>de leerling<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarmee aan hun ontwikkeling<br />
Primair proces inzicht in de factor<strong>en</strong> die bijdrag<strong>en</strong> aan e<strong>en</strong> optimale onderwijssituatie<br />
voor dove leerling<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarmee de mogelijkheid tot gerichte<br />
professionalisering van onderwijskundig handel<strong>en</strong> van leerkracht<strong>en</strong><br />
Looptijd 2010 – 2013<br />
Status in uitvoering<br />
Onderzoeker(s) dr. D. Hermans (PonTeM) <strong>en</strong> prof. dr. H. Knoors (K<strong>en</strong>talis/Radboud<br />
Universiteit Nijmeg<strong>en</strong>) i.s.m. prof. dr. M. Marschark (C<strong>en</strong>tre for<br />
Educational Partnerships, Rochester Institute of Technology).<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> Engelstalige publicatie (op te vrag<strong>en</strong> via infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl)<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
3 Effectief spraak ondersteun<strong>en</strong> met gebar<strong>en</strong><br />
Onderzoek naar factor<strong>en</strong> (o.a. timing, redundantie, activer<strong>en</strong> motoriek) die kunn<strong>en</strong> bijdrag<strong>en</strong><br />
aan het effectief ondersteun<strong>en</strong> van spraak voor het ler<strong>en</strong> van woord<strong>en</strong> door dove <strong>en</strong><br />
slechthor<strong>en</strong>de kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> door kinder<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> taalontwikkelingsstoornis.<br />
Meerwaarde<br />
Klant de resultat<strong>en</strong> drag<strong>en</strong> bij aan optimalisering van behandeling van <strong>en</strong> het<br />
onderwijs aan dove<br />
Primair proces inzicht in de factor<strong>en</strong> die bijdrag<strong>en</strong> e<strong>en</strong> betere toegang tot gesprok<strong>en</strong><br />
taal voor de g<strong>en</strong>oemde doelgroep<strong>en</strong>, van belang voor taalontwikkeling<br />
<strong>en</strong> taalonderwijs.<br />
Looptijd 2013 – 2017<br />
54 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND
Status in uitvoering<br />
Onderzoeker(s) drs. L. van Berkel-van Hoof M.A., begeleid door dr. D. Hermans (PonTeM),<br />
prof. dr. L. Verhoev<strong>en</strong> <strong>en</strong> prof. dr. H. Knoors (K<strong>en</strong>talis/Radboud<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> Engelstalig <strong>en</strong> Nederlandstalig projectvoorstel (op te vrag<strong>en</strong> via<br />
infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl)<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
Afgerond 2012/2013<br />
4 Sociale participatie van dove jonger<strong>en</strong> op school:<br />
Onderzoek naar de acceptatie <strong>en</strong> populariteit van dove<br />
<strong>en</strong> slechthor<strong>en</strong>de jonger<strong>en</strong> in de leeftijd van 11-14 jaar<br />
Steeds meer dove <strong>en</strong> slechthor<strong>en</strong>de (DSH) kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> jonger<strong>en</strong> in Nederland volg<strong>en</strong> onderwijs op<br />
e<strong>en</strong> gewone school. Hier zijn zij vaak de <strong>en</strong>ige leerling in de klas met e<strong>en</strong> gehoorverlies, vaak zelfs<br />
op school. Sociaal isolem<strong>en</strong>t kan daarom op de loer ligg<strong>en</strong>. De communicatiebarrière tuss<strong>en</strong> DSH <strong>en</strong><br />
hor<strong>en</strong>de leerling<strong>en</strong> <strong>en</strong> het gedrag dat daar soms mee gepaard gaat, kunn<strong>en</strong> voor afwijzing door<br />
klasg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> zorg<strong>en</strong>. Dit kan het welbevind<strong>en</strong> van (DSH) jonger<strong>en</strong> beïnvloed<strong>en</strong>, aangezi<strong>en</strong> in de<br />
vroege puberteit relaties met leeftijdg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> steeds belangrijker word<strong>en</strong>. Psychologische problem<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> aanpassingsproblem<strong>en</strong> op school kunn<strong>en</strong> het gevolg zijn. Ook de schoolprestaties <strong>en</strong> gevoel<strong>en</strong>s<br />
van welbevind<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> er onder leid<strong>en</strong>.<br />
Om meer inzicht te krijg<strong>en</strong> in de sociale positie (acceptatie, populariteit) van DSH jonger<strong>en</strong> in de<br />
vroege puberteit is er e<strong>en</strong> longitudinaal promotieonderzoek naar het verband tuss<strong>en</strong> communicatieve<br />
vaardighed<strong>en</strong>, persoonlijkheidsk<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> <strong>en</strong> gedrag <strong>en</strong>erzijds <strong>en</strong> de sociale positie <strong>en</strong> welbevind<strong>en</strong><br />
anderzijds, uitgevoerd bij dove <strong>en</strong> slechthor<strong>en</strong>de leerling<strong>en</strong> in de bov<strong>en</strong>bouw van het basisonderwijs<br />
<strong>en</strong> de onderbouw van het voortgezet onderwijs (speciaal <strong>en</strong> regulier). DSH leerling<strong>en</strong> in groep 8 van<br />
het regulier <strong>en</strong> speciaal onderwijs zijn gevolgd tot in de 2e klas van het middelbaar voortgezet<br />
onderwijs. Hun (hor<strong>en</strong>de) klasg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> ook deelg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> aan het project. In totaal hebb<strong>en</strong><br />
er 155 DSH <strong>en</strong> meer dan 1500 hor<strong>en</strong>de klasg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> deelg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>, middels het invull<strong>en</strong> van<br />
vrag<strong>en</strong>lijst<strong>en</strong>. Leerkracht<strong>en</strong> <strong>en</strong> ouders hebb<strong>en</strong> ook vrag<strong>en</strong>lijst<strong>en</strong> ingevuld.<br />
Meerwaarde<br />
Klant inzicht<strong>en</strong> drag<strong>en</strong> indirect bij aan het vergrot<strong>en</strong> van het welbevind<strong>en</strong> van<br />
DSH leerling<strong>en</strong><br />
Primair proces inzicht<strong>en</strong> bied<strong>en</strong> de mogelijkheid tot gerichter ondersteuning van de<br />
sociaal-emotionele ontwikkeling van leerling<strong>en</strong>, relaties met klasg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong>,<br />
relatie met de leerkracht, begeleiding door ambulant begeleiders.<br />
Looptijd 2007 – 2012<br />
Status afgerond<br />
Projectleider dr. N. Wolters<br />
Onderzoekers dr. N. Wolters (PonTeM/Radboud Universiteit Nijmeg<strong>en</strong>). Promotors: prof.<br />
dr. H. Knoors (K<strong>en</strong>talis/Radboud Universiteit Nijmeg<strong>en</strong>), prof. dr. L.<br />
Verhoev<strong>en</strong> (Radboud Universiteit Nijmeg<strong>en</strong>) <strong>en</strong> prof. dr. A. Cilless<strong>en</strong><br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND<br />
55
(Radboud Universiteit Nijmeg<strong>en</strong>)<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis <strong>en</strong> Revalidatiefonds<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> diverse artikel<strong>en</strong> <strong>en</strong> lezing<strong>en</strong>, publieksbrochure, dissertatie<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem<br />
E. N.Wolters@k<strong>en</strong>talis.nl / infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
Overig universitair onderzoek<br />
1 Bimodale <strong>en</strong> unimodale tweetalig<strong>en</strong><br />
Psycholinguïstisch georiënteerd onderzoek naar de verschill<strong>en</strong> <strong>en</strong> overe<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> in taalproductie,<br />
taalbegrip <strong>en</strong> tolkvaardighed<strong>en</strong> bij bimodale <strong>en</strong> unimodale hor<strong>en</strong>de tweetalig<strong>en</strong>. Bimodaal hor<strong>en</strong>de<br />
tweetalig<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> gesprok<strong>en</strong> taal als eerste taal <strong>en</strong> verwerv<strong>en</strong> e<strong>en</strong> gebar<strong>en</strong>taal als tweede taal.<br />
Unimodaal hor<strong>en</strong>de tweetalig<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> gesprok<strong>en</strong> taal als eerste taal <strong>en</strong> verwerv<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
gesprok<strong>en</strong> taal als tweede taal.<br />
Meerwaarde<br />
Klant k<strong>en</strong>nis leidt indirect tot doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, hulpverl<strong>en</strong>ers <strong>en</strong> tolk<strong>en</strong> die via<br />
gebar<strong>en</strong>taal optimaler kunn<strong>en</strong> communicer<strong>en</strong> met dove cliënt<strong>en</strong><br />
Primair proces voor het opleid<strong>en</strong> van gebar<strong>en</strong>taalvaardige medewerkers (leerkracht<strong>en</strong>,<br />
tolk<strong>en</strong>) is het van belang om meer inzicht te hebb<strong>en</strong> in de opslag <strong>en</strong><br />
verwerking van taal bij bimodale tweetalig<strong>en</strong><br />
Looptijd 2007 – 2013<br />
Status in uitvoering<br />
Onderzoeker(s) dr. D. Hermans (PonTeM), dr. E. Ormel (Radboud Universiteit Nijmeg<strong>en</strong>),<br />
dr. I. Christoffels (Universiteit Leid<strong>en</strong>), prof. J. van Hell (P<strong>en</strong>nState<br />
University/Radboud Universiteit Nijmeg<strong>en</strong>) <strong>en</strong> prof. J. Kroll (P<strong>en</strong>nState<br />
University)<br />
Financiering n.v.t.<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> diverse Engelstalige publicaties (opvraagbaar bij infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl)<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
56 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND
Internationale Project<strong>en</strong><br />
1 Film Dove rolmodell<strong>en</strong> K<strong>en</strong>ia<br />
In sam<strong>en</strong>werking met de K<strong>en</strong>iaanse Dov<strong>en</strong>organisatie (KNAD) in Nairobi (K<strong>en</strong>ia) wordt er e<strong>en</strong><br />
docum<strong>en</strong>taire ‘Dove Rolmodell<strong>en</strong> in Afrika’ gerealiseerd. E<strong>en</strong> aantal dove kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> (jonge) m<strong>en</strong>s<strong>en</strong><br />
lat<strong>en</strong> in deze docum<strong>en</strong>taire zi<strong>en</strong> dat ze ook dezelfde emoties hebb<strong>en</strong> als hor<strong>en</strong>de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat<br />
ook zij drom<strong>en</strong> om iets te bereik<strong>en</strong> in hun lev<strong>en</strong>. Dove kinder<strong>en</strong> vertell<strong>en</strong> over hun ervaring<strong>en</strong> op<br />
school <strong>en</strong> thuis. Dove volwass<strong>en</strong><strong>en</strong> vertell<strong>en</strong> over hun dagelijks lev<strong>en</strong> <strong>en</strong> over de uitdaging<strong>en</strong> die ze<br />
teg<strong>en</strong>kom<strong>en</strong> als dove. Het doel van deze docum<strong>en</strong>taire is het vergrot<strong>en</strong> van de bewustwording over<br />
de doofheid bij ouders van dove kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> de geme<strong>en</strong>schap waarin het dove kind opgroeit.<br />
Meerwaarde<br />
Projectpartner e<strong>en</strong> concreet product wat ingezet kan word<strong>en</strong> voor het creër<strong>en</strong> van<br />
draagvlak <strong>en</strong> bewustwording K<strong>en</strong>talis zelfreflectie voor uitgezond<strong>en</strong><br />
experts, nieuwe k<strong>en</strong>nis, netwerkcontact<strong>en</strong><br />
Looptijd 2012 – 2015<br />
Status in uitvoering<br />
Projectleider K. Meereboer MSc<br />
Uitvoering K. Meereboer MSc (K<strong>en</strong>talis International Foundation) i.s.m.<br />
K<strong>en</strong>yan National Association for the Deaf (KNAD)<br />
Financiering Hermusfonds<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> docum<strong>en</strong>taire<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.com > Int. foundation E. international@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
Afgerond 2012/2013<br />
2 Rwanda: ontwikkel<strong>en</strong> van opleiding tot leraar<br />
dov<strong>en</strong>onderwijs<br />
Binn<strong>en</strong> dit project wordt e<strong>en</strong> opleidingsprogramma ontwikkeld voor (huidige <strong>en</strong> toekomstige)<br />
lerar<strong>en</strong> dov<strong>en</strong>onderwijs. In 2011 is e<strong>en</strong> baseline studie afgerond die de status quo beschrijft van<br />
dov<strong>en</strong>onderwijs in Rwanda. Vervolg<strong>en</strong>s is e<strong>en</strong> (certificate / diploma) cursus ontwikkeld <strong>en</strong> ingedi<strong>en</strong>d<br />
voor goedkeuring bij de Universiteit van Kigali.<br />
Meerwaarde<br />
Projectpartner het project creëert draagvlak voor de dov<strong>en</strong>geme<strong>en</strong>schap in Rwanda.<br />
Daarmee nem<strong>en</strong> de onderwijs- <strong>en</strong> de revalidatiemogelijkhed<strong>en</strong> voor<br />
kinder<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> auditieve beperking toe<br />
Primair proces zelfreflectie van uitgezond<strong>en</strong> experts, verbreding werkveld voor de<br />
afdeling, nieuwe k<strong>en</strong>nis, netwerkcontact<strong>en</strong><br />
Looptijd 2010-2012<br />
Status Afgerond<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND<br />
57
Uitvoering F. Marinus (K<strong>en</strong>talis international Foundation) i.s.m. Kigali<br />
Institute for Education<br />
Financiering Mgr Hermusfonds <strong>en</strong> Particulier fonds (fase 1 / 2010/11)<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> opleidingsprogramma, curriculum<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.com > Int. foundation E. international@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
3 Indonesië: opleiding leraar dov<strong>en</strong>onderwijs<br />
Binn<strong>en</strong> dit project wordt e<strong>en</strong> opleidingsprogramma ontwikkeld voor (huidige <strong>en</strong> toekomstige)<br />
lerar<strong>en</strong> dov<strong>en</strong>onderwijs. De modules van het curriculum zijn onafhankelijk van elkaar inzetbaar.<br />
De ontwikkeling vindt plaats aan de hand van compet<strong>en</strong>tieprofiel<strong>en</strong> <strong>en</strong> het toepass<strong>en</strong> van het<br />
nieuwe curriculum bij e<strong>en</strong> pilotgroep van lerar<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> acht dov<strong>en</strong>schol<strong>en</strong>. Tev<strong>en</strong>s word<strong>en</strong> de<br />
toekomstige Indonesische doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> voor de opleiding getraind volg<strong>en</strong>s het train-de-trainers-principe.<br />
Daartoe word<strong>en</strong> doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van de universiteit <strong>en</strong> van verschill<strong>en</strong>de dov<strong>en</strong>schol<strong>en</strong> opgeleid.<br />
Meerwaarde<br />
Projectpartner de universiteit in Yogyakarta krijgt de beschikking over e<strong>en</strong> uitgewerkt<br />
curriculum voor de opleiding lerar<strong>en</strong> dov<strong>en</strong>onderwijs, alsmede in dit<br />
curriculum getrainde doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Deze ontwikkeling komt direct t<strong>en</strong><br />
goede aan de onderwijskans<strong>en</strong> voor dove kinder<strong>en</strong> in Indonesië<br />
K<strong>en</strong>talis zelfreflectie van uitgezond<strong>en</strong> experts, verbreding werkveld voor de<br />
afdeling, nieuwe k<strong>en</strong>nis, netwerkcontact<strong>en</strong>, ervaring met concretiser<strong>en</strong><br />
van compet<strong>en</strong>ties naar de praktijk van het onderwijs<br />
Looptijd 2009 – 2012<br />
Status Afgerond<br />
Uitvoering K<strong>en</strong>talis International i.s.m. Sanata Dharma Universiteit (Yogyakarta)<br />
<strong>en</strong> Stichting D<strong>en</strong>a Upakara (Wonosobo)<br />
Financiering: particulier fonds<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> compet<strong>en</strong>tieprofiel<strong>en</strong>, curriculum, opleidingsmodules<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.com > Int. foundation E. international@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
In acquisitie<br />
4 Oost-Afrika Regionaal Programma Dov<strong>en</strong> Onderwijs<br />
Voor de ontwikkeling van het dov<strong>en</strong>onderwijs in Oost-Afrika is, naast verdere expertiseontwikkeling,<br />
regionale uitwisseling <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking van groot belang. Dit project br<strong>en</strong>gt ministeries,<br />
dov<strong>en</strong>organisaties, universiteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> teacher training colleges van de betrokk<strong>en</strong> land<strong>en</strong> sam<strong>en</strong><br />
om e<strong>en</strong> regionale b<strong>en</strong>adering te bewerkstellig<strong>en</strong> voor de verbetering van het dov<strong>en</strong>onderwijs in<br />
Oost-Afrika. In 2012 heeft e<strong>en</strong> regionale confer<strong>en</strong>tie plaatsgevond<strong>en</strong> waaraan alle zes land<strong>en</strong> van<br />
de Oost-Afrika Geme<strong>en</strong>schap hebb<strong>en</strong> deelg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> <strong>en</strong> ook Zambia. De uitkomst wordt omgezet in<br />
concrete projectideeën, die gedur<strong>en</strong>de 2013 uitgewerkt word<strong>en</strong> <strong>en</strong> in acquisitie zijn.<br />
58 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND
Meerwaarde<br />
Projectpartner strategisch <strong>en</strong> regionaal gedrag<strong>en</strong> plan voor de ontwikkeling van het<br />
dov<strong>en</strong>onderwijs<br />
K<strong>en</strong>talis verbreding werkveld voor de afdeling, nieuwe k<strong>en</strong>nis, netwerkcontact<strong>en</strong>,<br />
consist<strong>en</strong>t <strong>en</strong> duurzaam integraal programma voor de regio<br />
Looptijd 2011 – 2015<br />
Status In acquisitie<br />
Uitvoering Fred Marinus/K<strong>en</strong>talis international Foundation<br />
Financiering particuliere fonds<strong>en</strong><br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> strategisch docum<strong>en</strong>t voor de ontwikkeling van het dov<strong>en</strong>onderwijs<br />
in regio Oost-Afrika<br />
Product<strong>en</strong> 5 regionale programma’s<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.com > Int. foundation E. international@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
5 Vroegbegeleiding Tanzania, Oeganda <strong>en</strong> Zambia<br />
Dit project conc<strong>en</strong>treert zich op de vroegbegeleiding van dove <strong>en</strong> slechthor<strong>en</strong>de kinder<strong>en</strong> in Tanzania,<br />
Oeganda <strong>en</strong> Zambia. In dit project will<strong>en</strong> we de mogelijkhed<strong>en</strong> gaan onderzoek<strong>en</strong> voor het<br />
vroeg signaler<strong>en</strong> van deze doelgroep. Daarnaast will<strong>en</strong> we in dit project in deze land<strong>en</strong> meer k<strong>en</strong>nis<br />
ontwikkel<strong>en</strong> op het gebied van diagnostiek <strong>en</strong> informatievoorzi<strong>en</strong>ing over doofheid naar ouders<br />
toe <strong>en</strong> daarnaast naar de lokale geme<strong>en</strong>schap op het gebied van uitdaging<strong>en</strong> <strong>en</strong> mogelijkhed<strong>en</strong> van<br />
dove kinder<strong>en</strong>. Hierbij komt ook gebar<strong>en</strong>taaltraining voor ouders <strong>en</strong> kinder<strong>en</strong> aan bod <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
gecertificeerde cursus voor professionals in de vroegbegeleiding.<br />
Meerwaarde<br />
Projectpartner door vroegtijdige signalering <strong>en</strong> diagnose wordt het ontwikkelpot<strong>en</strong>tieel<br />
van dove <strong>en</strong> slechthor<strong>en</strong>de kinder<strong>en</strong> vergroot<br />
K<strong>en</strong>talis zelfreflectie voor uitgezond<strong>en</strong> experts, nieuwe k<strong>en</strong>nis, netwerkcontact<strong>en</strong><br />
Status In acquisitie<br />
Projectleider K. Meereboer MSc<br />
Uitvoering K. Meereboer (K<strong>en</strong>talis International Foundation) i.s.m. K<strong>en</strong>yan National<br />
Association for the Deaf (KNAD)<br />
Financiering Tanzania <strong>en</strong> Zambia in acquisitie, Oeganda wordt gedeeltelijk gefinancierd<br />
door Edukans/Impulsis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> docum<strong>en</strong>taire<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.com > Int. foundation E. international@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
6 Postgraduate cursus ‘Dov<strong>en</strong> kinder<strong>en</strong> in ontwikkelingssam<strong>en</strong>werking’<br />
K<strong>en</strong>talis International werkt sam<strong>en</strong> met de International Institute of Social Studies/Erasmus<br />
Universiteit Rotterdam (ISS) <strong>en</strong> de International Child Developm<strong>en</strong>t Initiatives (ICDI) aan e<strong>en</strong> post<br />
graduate cursus voor dove kinder<strong>en</strong> in ontwikkelingssam<strong>en</strong>werking. De cursus zal zowel voor<br />
Nederlandse als voor internationale stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> toegankelijk word<strong>en</strong>. Het doel is om de deelnemers<br />
k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> inzicht te gev<strong>en</strong> in de specifieke situatie van dove kinder<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> ontwikkelingssam<strong>en</strong>-<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND<br />
59
werking <strong>en</strong> h<strong>en</strong> handvatt<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> om op te kom<strong>en</strong> voor de recht<strong>en</strong> van dove kinder<strong>en</strong>. Om zich<br />
in te kunn<strong>en</strong> schrijv<strong>en</strong> voor de cursus di<strong>en</strong><strong>en</strong> de deelnemers al ruime werkervaring te hebb<strong>en</strong> in<br />
het werk<strong>en</strong> met dove kinder<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> international context.<br />
Meerwaarde<br />
Projectpartner organisaties <strong>en</strong> institut<strong>en</strong> beschikk<strong>en</strong> over geschoolde professionals die<br />
werkzaam zijn met dove kinder<strong>en</strong> in ontwikkelingsland<strong>en</strong>. Daarnaast<br />
wordt er geïnvesteerd in de belang<strong>en</strong>behartiging voor het D/Sh kind<br />
binn<strong>en</strong> ontwikkelingssam<strong>en</strong>werking wat t<strong>en</strong> goede komt aan de recht<strong>en</strong><br />
van deze kinder<strong>en</strong><br />
K<strong>en</strong>talis zelfreflectie voor uitgezond<strong>en</strong> experts, nieuwe k<strong>en</strong>nis, netwerkcontact<strong>en</strong><br />
Status In acquisitie<br />
Projectleider E. Wi<strong>en</strong>hov<strong>en</strong> MSc<br />
Uitvoering E. Wi<strong>en</strong>hov<strong>en</strong> MSc (K<strong>en</strong>talis International Foundation) i.s.m. ISS <strong>en</strong> ICDI<br />
Financiering in acquisitie<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> post graduate cursus<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.com > Int. foundation E. international@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
7 BA teacher training<br />
De universiteit van Mwanza in Tanzania heeft K<strong>en</strong>talis International b<strong>en</strong>aderd voor het ontwikkel<strong>en</strong><br />
van e<strong>en</strong> BA-curriculum <strong>en</strong> e<strong>en</strong> in-service opleiding voor dov<strong>en</strong>onderwijs. In 2012 zijn twee doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
naar Nederland gekom<strong>en</strong> om ervaring <strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis op te do<strong>en</strong> op het gebied van tweetalig onderwijs <strong>en</strong><br />
de visie <strong>en</strong> aanpak van K<strong>en</strong>talis van het dov<strong>en</strong>onderwijs.<br />
Meerwaarde<br />
Projectpartner het traininginstituut The Archbishop Mihayo University of Tabora Tanzania<br />
krijgt de beschikking over getrainde doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Dit komt t<strong>en</strong> goede aan de<br />
onderwijskans<strong>en</strong> voor dove kinder<strong>en</strong> in Tanzania<br />
K<strong>en</strong>talis zelfreflectie voor uitgezond<strong>en</strong> experts, nieuwe k<strong>en</strong>nis, netwerkcontact<strong>en</strong><br />
Status In acquisitie<br />
Projectleider F. Marinus BSc<br />
Uitvoering F. Marinus BSc(K<strong>en</strong>talis International Foundation) i.s.m. K<strong>en</strong>yan National<br />
Association for the Deaf (KNAD)<br />
Financiering in acquisitie<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> BA-curriculum<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.com > Int. foundation E. international@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
8 Turkije TiV ll<br />
Dit project richt zich op het verbeter<strong>en</strong> van de kwaliteit van e<strong>en</strong> vroegbehandeling organisatie voor<br />
dove kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun ouders in Istanbul (Turkije). Voor de behandeling <strong>en</strong> ondersteuning van jonge<br />
dove kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun ouders word<strong>en</strong> specialistische interv<strong>en</strong>ties <strong>en</strong> methodiek<strong>en</strong> ingezet. In 2011<br />
hebb<strong>en</strong> de eerste training<strong>en</strong> plaatsgevond<strong>en</strong> <strong>en</strong> in 2012 heeft TiV (de Turkish Organization of Hearing<br />
Impairm<strong>en</strong>t) over dit onderwerp e<strong>en</strong> confer<strong>en</strong>tie georganiseerd. De nieuwe leerdoel<strong>en</strong> die hieruit<br />
60 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND
naar vor<strong>en</strong> zijn gekom<strong>en</strong> (mede gebaseerd op de training<strong>en</strong> van 2011 <strong>en</strong> het bezoek van de Turkse<br />
delegatie in 2012) word<strong>en</strong> vormgegev<strong>en</strong> in dit nieuwe project.<br />
Meerwaarde<br />
Projectpartner partner krijgt de beschikking over specialistische interv<strong>en</strong>ties <strong>en</strong><br />
methodiek<strong>en</strong> voor de vroegbehandeling. De ontwikkelingskans<strong>en</strong><br />
van kinder<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> daarmee toe<br />
K<strong>en</strong>talis zelfreflectie van uitgezond<strong>en</strong> experts, verbreding werkveld voor<br />
de afdeling, nieuwe k<strong>en</strong>nis, netwerkcontact<strong>en</strong><br />
Status In acquisitie<br />
Projectleider J. van Grinsv<strong>en</strong><br />
Uitvoering J. van Grinsv<strong>en</strong> (K<strong>en</strong>talis international Foundation) i.s.m. de<br />
Turkish Organization of Hearing Impairm<strong>en</strong>t (TiV) in Istanbul<br />
Financiering In acquisitie<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> adviez<strong>en</strong> vroegbehandeling<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.com > Int. foundation E. international@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
9 E-learning Audiologie<br />
De afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> heeft K<strong>en</strong>talis sam<strong>en</strong> met de University of Winneba in Ghana gewerkt aan e<strong>en</strong><br />
e-learning audiologie cursus. In 2012 is de eerste lichting stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> aan de universiteit geslaagd.<br />
Zij zijn nu in het bezit van hun post graduate diploma Educational Audioloy. De int<strong>en</strong>tie is om ook<br />
andere land<strong>en</strong> te lat<strong>en</strong> profiter<strong>en</strong> van deze e-larning cursus mede gezi<strong>en</strong> de grote afstand<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong><br />
de universiteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> de stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. K<strong>en</strong>talis heeft e<strong>en</strong> projectvoorstel ontwikkeld waarin deze cursus<br />
up-to-date is gemaakt waarbij gebruik is gemaakt van nieuwe technologische opties zoals videoconfer<strong>en</strong>tie.<br />
Ler<strong>en</strong> op afstand <strong>en</strong> ‘webinairs’ word<strong>en</strong> geïntroduceerd waardoor het aantal<br />
professionals op het gebied van Educational Audiology wordt vergroot.<br />
Meerwaarde<br />
Projectpartner grotere beschikking over het aantal Educational Audiologists. Dit komt t<strong>en</strong><br />
goede aan de ontwikkelkans<strong>en</strong> van de dove <strong>en</strong> slechthor<strong>en</strong>de kinder<strong>en</strong><br />
K<strong>en</strong>talis zelfreflectie voor uitgezond<strong>en</strong> experts, nieuwe k<strong>en</strong>nis, netwerkcontact<strong>en</strong>,<br />
sam<strong>en</strong>werking met de ontwikkeling van vergelijkbare e-learning modules<br />
binn<strong>en</strong> K<strong>en</strong>talis<br />
Status In acquisitie<br />
Projectleider F. Marinus BSc<br />
Uitvoering F. Marinus BSc (K<strong>en</strong>talis International Foundation) i.s.m. K<strong>en</strong>yan National<br />
Association for the Deaf (KNAD)<br />
Financiering in acquisitie<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> E-learning module<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.com > Int. foundation E. international@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – DOOF/SLECHTHOREND<br />
61
Ernstige Spraak- <strong>en</strong>/of<br />
taal Moeilijkhed<strong>en</strong> (ESM)<br />
Intern praktijkgestuurd onderzoek<br />
1 PPG bij ESM<br />
Regelmatig vrag<strong>en</strong> ouders van kinder<strong>en</strong> met taalstoorniss<strong>en</strong> om ondersteuning bij de specifieke<br />
opvoedings- of gedragsproblematiek die kan ontstaan als gevolg van de taalstoornis. De ouders<br />
ervar<strong>en</strong> deze problematiek vaak als e<strong>en</strong> zware belasting van het hele gezinssysteem. K<strong>en</strong>talis biedt<br />
in dat geval Praktische Pedagogische Gezinsbegeleiding (PPG). Daarmee krijg<strong>en</strong> ouders handvatt<strong>en</strong><br />
waarmee ze zich in de opvoeding (weer) compet<strong>en</strong>t gaan voel<strong>en</strong> <strong>en</strong> waarmee ze de onderlinge<br />
communicatie <strong>en</strong> interactie binn<strong>en</strong> het gezin kunn<strong>en</strong> versterk<strong>en</strong>. PPG bedoelt op deze manier e<strong>en</strong><br />
positieve verandering in gedrag <strong>en</strong> ontwikkeling van het kind te bewerkstellig<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarnaast de<br />
verhouding tuss<strong>en</strong> draagkracht <strong>en</strong> draaglast bij de ouders (weer) in ev<strong>en</strong>wicht te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />
Het doel van dit project is de effect<strong>en</strong> te met<strong>en</strong> van deze PPG-interv<strong>en</strong>tie. Door het NJI (Nederlands<br />
Jeugd Instituut) wordt PPG gekwalificeerd als theoretisch goed onderbouwd (Oordeel Panel Jeugdzorg<br />
februari 2007). In dit onderzoek word<strong>en</strong> de daadwerkelijke resultat<strong>en</strong> van PPG in e<strong>en</strong> aantal<br />
van de K<strong>en</strong>talis-zorgregio’s gemet<strong>en</strong>. De meetinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die word<strong>en</strong> gebruikt richt<strong>en</strong> zich op het<br />
gedrag van het kind <strong>en</strong> de verhouding draaglast/draagkracht bij ouders.<br />
Meerwaarde<br />
Klant op termijn drag<strong>en</strong> de resultat<strong>en</strong> bij aan optimalisering van de PPGinterv<strong>en</strong>tie<br />
op grond van evid<strong>en</strong>ce based werk<strong>en</strong><br />
Primair proces de hulpverl<strong>en</strong>er krijgt (objectiever) inzicht in de resultat<strong>en</strong> van zijn<br />
interv<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> kan deze op grond daarvan bijstell<strong>en</strong>/verder ontwikkel<strong>en</strong><br />
Looptijd maart 2012 tot december 2014<br />
Status in uitvoering<br />
Onderzoeker(s) drs. B. Keve (K<strong>en</strong>talis zorg Regio ZuidOost), dr. L. Wauters <strong>en</strong><br />
drs. F. Bonder (PonTeM)<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> eindrapportage (te verschijn<strong>en</strong>)<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN<br />
63
2 Fonologisch bewustzijn in het communicatief klimaat<br />
Kinder<strong>en</strong> met primaire taalstoorniss<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> grotere kans op leesproblem<strong>en</strong>. Stimulering op<br />
jonge leeftijd van het fonologisch bewustzijn helpt om het aanvankelijk leesproces te versoepel<strong>en</strong>.<br />
In dit project wordt e<strong>en</strong> digitaal handboek ontwikkeld met activiteit<strong>en</strong> ter stimulering van het<br />
fonologisch bewustzijn in het dagelijks communicatief klimaat door pedagogisch medewerkers bij<br />
kinder<strong>en</strong> van 2 tot 6 jaar. Inclusief theoretische verantwoording, instaptoets <strong>en</strong> implem<strong>en</strong>tatie in<br />
twee groep<strong>en</strong> vroegbehandeling.<br />
Meerwaarde<br />
Klant door stimuler<strong>en</strong> van het fonologisch bewustzijn op jonge leeftijd verloopt<br />
het aanvankelijk lez<strong>en</strong> op school soepeler<br />
Primair proces deskundigheidsbevordering pedagogisch medewerkers <strong>en</strong> logopedist<strong>en</strong><br />
t<strong>en</strong> aanzi<strong>en</strong> van fonologisch bewustzijn. Daarnaast praktische<br />
handreiking<strong>en</strong> via website of dvd<br />
Looptijd mei 2009 tot nu: eerste versie. Vervolg 2012: aanvull<strong>en</strong> van activiteit<strong>en</strong>,<br />
filmpjes <strong>en</strong> materiaal januari 2014<br />
Status in uitvoering<br />
Projectleider drs. M van de Wetering<br />
Onderzoeker(s) drs. M. van de Wetering (E&I opleiding<strong>en</strong>), Dr. N. Bouw<strong>en</strong>s (K<strong>en</strong>talis/zorg),<br />
drs. F. Bonder (PonTeM), Dr. H.Otermann <strong>en</strong> F. Gort (E&I/Multimedia)<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/handboek (in concept gereed)<br />
Product<strong>en</strong> dvd met theoretische verantwoording, instaptoets<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
3 Evid<strong>en</strong>ce Based profiel<strong>en</strong> bij kinder<strong>en</strong> met specifieke<br />
taalontwikkelingsstoorniss<strong>en</strong> (S-TOS) (EBP S-TOS)<br />
De Spraak & Taal Ambulatoria binn<strong>en</strong> Specialistische Zorg van K<strong>en</strong>talis bied<strong>en</strong> kortdur<strong>en</strong>de,<br />
int<strong>en</strong>sieve diagnostiek-behandeltraject<strong>en</strong> aan leerling<strong>en</strong> met specifieke taalontwikkelingsstoorniss<strong>en</strong>,<br />
meestal in het regulier onderwijs. Sinds 2009 verzamel<strong>en</strong> deze ambulatoria op e<strong>en</strong> uniforme manier<br />
gegev<strong>en</strong>s over de informatieverwerking (aandacht, geheug<strong>en</strong>, executieve functies <strong>en</strong> taalvaardigheid)<br />
van kinder<strong>en</strong> met S-TOS. Het project Evid<strong>en</strong>ce Based profiel<strong>en</strong> bij S-TOS bestaat uit twee del<strong>en</strong>: (1)<br />
de ontwikkeling van informatieverwerkingsprofiel<strong>en</strong> <strong>en</strong> (2) effectonderzoek bij interv<strong>en</strong>ties.<br />
3.1 <strong>Ontwikkel</strong>ing van informatieverwerkingsprofiel<strong>en</strong> bij<br />
kinder<strong>en</strong> met S-TOS<br />
In dit onderzoek word<strong>en</strong> op grond van diepteanalyses van 100 kinder<strong>en</strong> informatieverwerkingsprofiel<strong>en</strong><br />
opgesteld op het gebied van aandacht, waarneming, geheug<strong>en</strong>, executieve functies <strong>en</strong> taal<br />
door de disciplines audiologie, neuropsychologie <strong>en</strong> linguïstiek. Dit levert nieuwe k<strong>en</strong>nis op voor e<strong>en</strong><br />
beter afgestemde <strong>en</strong> snellere diagnostiek bij kinder<strong>en</strong> met S-TOS. Het is e<strong>en</strong> top-down proces, dat op<br />
basis van wet<strong>en</strong>schappelijke k<strong>en</strong>nis nieuwe toegepaste k<strong>en</strong>nis op moet lever<strong>en</strong> voor de specialistische<br />
zorg aan kinder<strong>en</strong> met S-TOS. Verder richt het project zich op onderhoud <strong>en</strong> borging van de manier<br />
van dataverzameling.<br />
64 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN
Meerwaarde<br />
Klant meer inzicht in de informatieverwerking van kinder<strong>en</strong> met S-TOS leidt tot<br />
beter afgestemde <strong>en</strong> effectievere directe zorg aan de cliënt<strong>en</strong>. Door het<br />
bied<strong>en</strong> van deze kortdur<strong>en</strong>de maar int<strong>en</strong>sieve zorg kan voor deze groep<br />
kinder<strong>en</strong> word<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong> dat ze moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opgevang<strong>en</strong> in<br />
schol<strong>en</strong> voor Speciaal Onderwijs (cluster 2). Door k<strong>en</strong>nisdeling leidt het<br />
onderzoek verder tot meer k<strong>en</strong>nis over kinder<strong>en</strong> met S-TOS binn<strong>en</strong> het<br />
regulier onderwijs, dat ook de betrokk<strong>en</strong> kinder<strong>en</strong> t<strong>en</strong> goede komt.<br />
Primair proces vergrot<strong>en</strong> van het inzicht in complexe leerproblem<strong>en</strong> van kinder<strong>en</strong> met<br />
primaire taalstoorniss<strong>en</strong> in de basisschoolleeftijd door het in kaart br<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />
van informatieverwerkingsprofiel<strong>en</strong><br />
Looptijd 2009-2016<br />
Status in uitvoering<br />
Onderzoeker(s) dr. A. Scheper <strong>en</strong> dr. J. Cuperus (K<strong>en</strong>talis/zorg), dr. P. van Alph<strong>en</strong> (PonTeM)<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> publicaties<br />
Product<strong>en</strong> diagnostisch protocol, handboek spraak & taal ambulatorium (2013)<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
Deelproject<strong>en</strong><br />
3.1a AUDEXLING<br />
Doel van dit project is de relatie tuss<strong>en</strong> auditieve verwerking, executieve functies <strong>en</strong> taal bij<br />
kinder<strong>en</strong> met S-TOS van 4 tot 13 jaar in kaart te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. De diagnostische gegev<strong>en</strong>s di<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
als ingang voor het opstell<strong>en</strong> van informatieverwerkingsprofiel<strong>en</strong> bij kinder<strong>en</strong> met S-TOS.<br />
Pres<strong>en</strong>taties: IASCL 2011, Montreal; ASHA 2012, Atlanta; INS 2013,<br />
Amsterdam; IASCL 2014, Amsterdam.<br />
Onderzoeker(s): dr. A. Scheper, dr. J. Cuperus <strong>en</strong> dr. E. Baas (K<strong>en</strong>talis)<br />
3.1b AUDFON<br />
Doel van dit project is om de relatie tuss<strong>en</strong> auditieve verwerking, fonologie <strong>en</strong> vertelvaardigheid bij<br />
kinder<strong>en</strong> met ESM in kaart te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. De doelgroep is de groep (jonge) kinder<strong>en</strong> met ESM die in<br />
de Spraak & Taal Ambulatoria van K<strong>en</strong>talis (Specialistische Zorg) word<strong>en</strong> aangemeld met ernstige<br />
fonologische problem<strong>en</strong>. De diagnostische gegev<strong>en</strong>s di<strong>en</strong><strong>en</strong> als ingang voor het opstell<strong>en</strong> van<br />
auditief-fonologische profiel<strong>en</strong> van (jonge) kinder<strong>en</strong> met ESM in relatie tot hun vertelvaardigheid.<br />
Pres<strong>en</strong>taties: IASCL 2011, Montreal; IASCL 2014, Amsterdam<br />
Onderzoeker(s): drs. A. Bron <strong>en</strong> dr. A. Scheper (K<strong>en</strong>talis)<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN<br />
65
3.1c WERKTAAL<br />
Dit project maakt deel uit van e<strong>en</strong> promotieonderzoek naar werkgeheug<strong>en</strong> <strong>en</strong> executieve functies<br />
bij kinder<strong>en</strong> met specifieke taalontwikkelingsstoorniss<strong>en</strong>. Doel van het project is om de relatie tuss<strong>en</strong><br />
werkgeheug<strong>en</strong> <strong>en</strong> taal bij jonge kinder<strong>en</strong> met specifieke taalontwikkelingsstoorniss<strong>en</strong> in kaart te<br />
br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. Het is bek<strong>en</strong>d dat kinder<strong>en</strong> met specifieke taalontwikkelingsstoorniss<strong>en</strong> problem<strong>en</strong> lat<strong>en</strong><br />
zi<strong>en</strong> op het gebied van werkgeheug<strong>en</strong>. Onderzoek op dit gebied bij jonge kinder<strong>en</strong> is echter nog<br />
schaars. In dit project word<strong>en</strong> de prestaties van 60 kinder<strong>en</strong> met specifieke taalontwikkelingsstoorniss<strong>en</strong><br />
in de leeftijd van 4 <strong>en</strong> 5 jaar op het gebied van (verbaal <strong>en</strong> visueel-ruimtelijk) werkgeheug<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
taal vergelek<strong>en</strong> met de prestaties van 60 normaal ontwikkel<strong>en</strong>de kinder<strong>en</strong>.<br />
Pres<strong>en</strong>taties: IASCL 2011, Montreal; INS 2012, Oslo; IASCL, 2014, Amsterdam<br />
Onderzoeker(s): drs. B. Vugs (K<strong>en</strong>talis/PonTeM) <strong>en</strong> dr. J. Cuperus (K<strong>en</strong>talis) in sam<strong>en</strong>werking<br />
met prof. dr. L. Verhoev<strong>en</strong> (Radboud Universiteit Nijmeg<strong>en</strong>) <strong>en</strong> prof. dr. H. Knoors (K<strong>en</strong>talis)<br />
3.1d Vertell<strong>en</strong> <strong>en</strong> EF<br />
Onderzoek naar de relatie tuss<strong>en</strong> vertelvaardigheid <strong>en</strong> executieve functies bij kinder<strong>en</strong><br />
met e<strong>en</strong> specifieke taalontwikkelingsstoornis (S-TOS) <strong>en</strong> kinder<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> normale<br />
ontwikkeling(TD) in de leeftijd van 6-7, 8-9 <strong>en</strong> 10-11 jaar. E<strong>en</strong> groep kinder<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> specifieke<br />
taalontwikkelingsstoornis bezoekt het Spraak & Taal Ambulatorium (Specialistische Zorg) <strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
groep het cluster 2 onderwijs.<br />
Er is nog weinig onderzoek gedaan naar de effect<strong>en</strong> van problem<strong>en</strong> met executieve functies op<br />
bijvoorbeeld het sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>d kunn<strong>en</strong> vertell<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> verhaal of e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> ervaring. Het<br />
vertell<strong>en</strong> van sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>de informatie is belangrijk voor de cognitieve <strong>en</strong> sociaal-emotionele<br />
ontwikkeling van e<strong>en</strong> kind. Bij het uite<strong>en</strong>zett<strong>en</strong> van sam<strong>en</strong>hang binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> verhaal, moet de<br />
informatie rond hoofdperson<strong>en</strong>, tijd <strong>en</strong> plaats hiërarchisch gerangschikt word<strong>en</strong>. Hier zijn<br />
verschill<strong>en</strong>de executieve functies bij betrokk<strong>en</strong> die kinder<strong>en</strong> steeds beter verwerv<strong>en</strong> naarmate<br />
ze ouder word<strong>en</strong>. In het onderzoek zal er gekek<strong>en</strong> word<strong>en</strong> of er op basis van de verschill<strong>en</strong>de<br />
werkgeheug<strong>en</strong>vaardighed<strong>en</strong> subgroep<strong>en</strong> te ontdekk<strong>en</strong> zijn binn<strong>en</strong> de groep kinder<strong>en</strong> met<br />
specifieke taalontwikkelingsstoorniss<strong>en</strong>, <strong>en</strong> hoe specifieke executieve functies-capaciteit<strong>en</strong><br />
sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong> met verschill<strong>en</strong>de vertelvaardigheidsmat<strong>en</strong>.<br />
Dit onderzoek is de eerste fase van e<strong>en</strong> vierjarig promotieonderzoek. Het onderzoek sluit deels aan<br />
bij het promotieonderzoek naar het werkgeheug<strong>en</strong> van Vugs (zie 9.1c WERKTAAL <strong>en</strong> 10c<br />
Interv<strong>en</strong>tieonderzoek). De rester<strong>en</strong>de drie jar<strong>en</strong> van het onderzoek zijn in acquisitie.<br />
Pres<strong>en</strong>taties: IASCL 2011, Montreal; IASCL, 2014, Amsterdam<br />
Onderzoeker(s): W. Boelhouwer, MA (K<strong>en</strong>talis) <strong>en</strong> dr. A. Scheper (K<strong>en</strong>talis) in sam<strong>en</strong>werking met<br />
prof. dr. L. Verhoev<strong>en</strong> (Radboud Universiteit Nijmeg<strong>en</strong>)<br />
4 SpraakSaam4Ever<br />
Lot- <strong>en</strong> bondg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong>contact blijkt e<strong>en</strong> belangrijke bijdrage te kunn<strong>en</strong> lever<strong>en</strong> aan de persoonlijke<br />
groei <strong>en</strong> empowerm<strong>en</strong>t van jonger<strong>en</strong> met ESM (Isarin, 2012). Ter voorbereiding op de invoering van<br />
Pass<strong>en</strong>d Onderwijs word<strong>en</strong> in schooljaar 2012-2013 regionale bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> georganiseerd voor<br />
jonger<strong>en</strong> met ESM. Tijd<strong>en</strong>s dat jaar wordt geëvalueerd of dergelijke bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> vanaf september<br />
66 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN
2013 onderdeel kunn<strong>en</strong> gaan uitmak<strong>en</strong> van de onderwijsarrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van cluster 2. In het project<br />
werk<strong>en</strong> de FOSS, K<strong>en</strong>talis, Auris <strong>en</strong> Siméa nauw sam<strong>en</strong>. SpraakSaam4Ever wordt afgeslot<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
landelijke ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t waarin de theatervoorstelling ‘ESM, wat zeg je?’ in première gaat.<br />
Meerwaarde<br />
Klant de bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> bied<strong>en</strong> jonger<strong>en</strong> met ESM in de leeftijd van 12 – 25 jaar<br />
de mogelijkheid tot lot- <strong>en</strong> bondg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong>contact <strong>en</strong> drag<strong>en</strong> daarmee bij<br />
aan hun empowerm<strong>en</strong>t.<br />
Primair proces de infrastructuur die tijd<strong>en</strong>s het project wordt opgezet <strong>en</strong> de ervaring<br />
die wordt opgedaan, mak<strong>en</strong> het mogelijk te beoordel<strong>en</strong> of het mogelijk<br />
<strong>en</strong> zinvol is dergelijke bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> op te nem<strong>en</strong> in de onderwijsarrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.<br />
Looptijd september 2012 – september 2013<br />
Status in uitvoering.<br />
Projectleider Dr. J. Isarin<br />
Onderzoeker Dr. J. Isarin (PonTeM)<br />
Financiering revalidatiefonds, NSGK, K<strong>en</strong>talis, Auris, Stichting Boschuys<strong>en</strong>.<br />
Product<strong>en</strong>/docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> regionale bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong>, landelijk ev<strong>en</strong>em<strong>en</strong>t, theatervoorstelling,<br />
eindrapport, implem<strong>en</strong>tatie-advies aan Siméa.<br />
Informatie <strong>en</strong> contact I. www.spraaksaam.com E. J.isarin@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
5 STER-training<br />
De STER-training wordt bij De Op<strong>en</strong> Cirkel in Groesbeek al <strong>en</strong>ige tijd gebruikt. De training is<br />
bedoeld voor kinder<strong>en</strong> met ESM in de leeftijd van 5 tot 17 jaar <strong>en</strong> gericht op het vergrot<strong>en</strong> van<br />
communicatieve <strong>en</strong> sociale vaardighed<strong>en</strong>. In dit project wordt de effectiviteit van de training<br />
gemet<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderzocht hoe de effectiviteit kan word<strong>en</strong> vergroot.<br />
Meerwaarde<br />
Klant deelnemers aan de STER-training kunn<strong>en</strong> zich beter handhav<strong>en</strong> in verschill<strong>en</strong>de<br />
sociale situaties <strong>en</strong> zij krijg<strong>en</strong> meer zicht op zichzelf, hun kwaliteit<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> beperking<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun relatie tot ander<strong>en</strong>. Daarnaast heeft de interv<strong>en</strong>tie<br />
als doel de kinder<strong>en</strong> te ler<strong>en</strong> om belemmer<strong>en</strong>de gedachtepatron<strong>en</strong> te<br />
(h)erk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> gebruik te mak<strong>en</strong> van help<strong>en</strong>de gedacht<strong>en</strong>.<br />
Primair proces professionals die de STER-training gev<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> de effectiviteit ervan,<br />
wet<strong>en</strong> voor welke subgroep<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> de doelgroep de training meer of<br />
minder effectief is, kunn<strong>en</strong> aan cliënt <strong>en</strong> ouders duidelijk aangev<strong>en</strong> welke<br />
resultat<strong>en</strong> met de training behaald kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> <strong>en</strong> wet<strong>en</strong> over welke<br />
compet<strong>en</strong>ties ze zelf di<strong>en</strong><strong>en</strong> te beschikk<strong>en</strong> om de training te gev<strong>en</strong>.<br />
Looptijd april 2013 – niet bek<strong>en</strong>d<br />
Status in uitvoering.<br />
Projectleider Dr. D. Hermans<br />
Onderzoekers Dr. D. Hermans, Dr. M. t<strong>en</strong> Dam (De Op<strong>en</strong> Cirkel).<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis<br />
Product<strong>en</strong>/docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> eindrapport<br />
Informatie <strong>en</strong> contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/project<strong>en</strong>/spraak-<strong>en</strong>-taal/kinder<strong>en</strong>/STER-training.<br />
M.t<strong>en</strong>dam@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN<br />
67
6 Oneindig<br />
Zie projectomschrijving pagina 38.<br />
7 ESM-neuro-imaging project ‘Taal in het peuterbrein’<br />
De definitie van ESM is gebaseerd op exclusiecriteria. Dat wil zegg<strong>en</strong>, dat er voor de problem<strong>en</strong><br />
ge<strong>en</strong> aanwijsbare oorzaak zoals e<strong>en</strong> verminderde intellig<strong>en</strong>tie, fysieke afwijking<strong>en</strong>,<br />
zintuigstoorniss<strong>en</strong> of omgevingsdeprivatie kan word<strong>en</strong> aangetoond. Dat maakt de diagnostiek<br />
van primaire taalstoorniss<strong>en</strong> bijzonder lastig. Steeds vaker blijk<strong>en</strong> echter neurologische compon<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> belangrijke rol te spel<strong>en</strong> bij het ontstaan ervan. Bij zeer jonge kinder<strong>en</strong> die niet of nauwelijks<br />
sprek<strong>en</strong> is het moeilijk om met de reguliere diagnostiek te achterhal<strong>en</strong> wat ze wel <strong>en</strong> niet begrijp<strong>en</strong><br />
van de taal, juist omdat ze weinig zegg<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> mogelijkheid hierbij biedt het do<strong>en</strong> van EEG-onderzoek.<br />
Daarmee kunn<strong>en</strong> de onbewuste taalverwerkingsprocess<strong>en</strong> gemet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> terwijl het kind<br />
ge<strong>en</strong> opdracht<strong>en</strong> hoeft uit te voer<strong>en</strong> of zijn aandacht bij de taak hoeft te houd<strong>en</strong>.<br />
Dit onderzoek is e<strong>en</strong> eerste verk<strong>en</strong>ning om EEG-markers te vind<strong>en</strong> die mogelijkerwijs in de toekomst<br />
gebruikt kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ter onderbouwing <strong>en</strong> aanvulling van de diagnostiek van ernstige spraak<strong>en</strong><br />
taalmoeilijkhed<strong>en</strong> bij peuters. We verwacht<strong>en</strong> dat de resultat<strong>en</strong> inzicht gev<strong>en</strong> in de<br />
neurofysiologische k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van ESM bij zeer jonge niet of nauwelijks sprek<strong>en</strong>de kinder<strong>en</strong>.<br />
Meerwaarde<br />
Klant geeft ouders door duidelijker diagnose meer zekerheid omtr<strong>en</strong>t de<br />
oorzak<strong>en</strong> van de problem<strong>en</strong> van hun kind<br />
Primair proces geeft e<strong>en</strong> onderbouwing van de diagnose van taalstoorniss<strong>en</strong> omdat<br />
het inzicht geeft in neurofysiologische k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van deze stoorniss<strong>en</strong>.<br />
Geeft daarnaast e<strong>en</strong> aanvulling op de diagnose omdat het automatische<br />
process<strong>en</strong> van taalverwerking meet, die niet met reguliere diagnostiek<br />
gemet<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
Looptijd juni 2012 - juli 2014<br />
Status in uitvoering<br />
Projectleider dr. P. van Alph<strong>en</strong><br />
Onderzoeker(s) dr. N. Davids, dr. J. Pijnacker, dr. P. van Alph<strong>en</strong> (PonTeM), dr. M. van<br />
Weerd<strong>en</strong>burg (Radboud Universiteit), prof. dr. H. Knoors (K<strong>en</strong>talis/E&I)<br />
<strong>en</strong> prof. dr. L. Verhoev<strong>en</strong> (Radboud Universiteit)<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> rapportages voor managers <strong>en</strong> medewerkers van ADC’s, rapportage<br />
voor ouders, wet<strong>en</strong>schappelijke artikel<strong>en</strong> in nationale <strong>en</strong> internationale<br />
tijdschrift<strong>en</strong><br />
Product<strong>en</strong> e<strong>en</strong> interne ‘on the job’-training voor ADC-medewerkers die zijn<br />
aangewez<strong>en</strong> als EEG-aandachtsfunctionaris voor het uitvoer<strong>en</strong> van de<br />
EEG-meting<strong>en</strong> <strong>en</strong> het daarbij behor<strong>en</strong>de certificaat.<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
68 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN
8 ESM-neuro-imaging project ‘Taal in het kleuterbrein’<br />
De definitie van ESM is gebaseerd op exclusiecriteria. Dat wil zegg<strong>en</strong>, dat er voor de problem<strong>en</strong> ge<strong>en</strong><br />
aanwijsbare oorzaak zoals e<strong>en</strong> verminderde intellig<strong>en</strong>tie, fysieke afwijking<strong>en</strong>, zintuigstoorniss<strong>en</strong> of<br />
omgevingsdeprivatie kan word<strong>en</strong> aangetoond. Dat maakt de diagnostiek van primaire taalstoorniss<strong>en</strong><br />
bijzonder lastig. Steeds vaker blijk<strong>en</strong> echter neurologische compon<strong>en</strong>t<strong>en</strong> e<strong>en</strong> belangrijke rol te spel<strong>en</strong><br />
bij het ontstaan ervan. Bij zeer jonge kinder<strong>en</strong> die niet of nauwelijks sprek<strong>en</strong> is het moeilijk om met<br />
de reguliere diagnostiek te achterhal<strong>en</strong> wat ze wel <strong>en</strong> niet begrijp<strong>en</strong> van de taal, juist omdat ze<br />
weinig zegg<strong>en</strong>. E<strong>en</strong> mogelijkheid hierbij biedt het do<strong>en</strong> van EEG-onderzoek. Daarmee kunn<strong>en</strong> de<br />
onbewuste taalverwerkingsprocess<strong>en</strong> gemet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> terwijl het kind ge<strong>en</strong> opdracht<strong>en</strong> hoeft uit te<br />
voer<strong>en</strong> of zijn aandacht bij de taak hoeft te houd<strong>en</strong>.<br />
Dit onderzoek is e<strong>en</strong> eerste verk<strong>en</strong>ning om EEG-markers te vind<strong>en</strong> die mogelijkerwijs in de toekomst<br />
gebruikt kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ter onderbouwing <strong>en</strong> aanvulling van de diagnostiek van ernstige spraak<strong>en</strong><br />
taalmoeilijkhed<strong>en</strong> bij peuters. We verwacht<strong>en</strong> dat de resultat<strong>en</strong> inzicht gev<strong>en</strong> in de<br />
neurofysiologische k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van ESM bij zeer jonge niet of nauwelijks sprek<strong>en</strong>de kinder<strong>en</strong>.<br />
Meerwaarde<br />
Klant geeft ouders door duidelijker diagnose meer zekerheid omtr<strong>en</strong>t de<br />
oorzak<strong>en</strong> van de problem<strong>en</strong> van hun kind<br />
Primair proces geeft e<strong>en</strong> onderbouwing van de diagnose van taalstoorniss<strong>en</strong> omdat het<br />
inzicht geeft in neurofysiologische k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van deze stoorniss<strong>en</strong>.<br />
Geeft daarnaast e<strong>en</strong> aanvulling op de diagnose omdat het automatische<br />
process<strong>en</strong> van taalverwerking meet, die niet met reguliere diagnostiek<br />
gemet<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
Looptijd: juni 2012 - juli 2014<br />
Status in uitvoering<br />
Onderzoeker(s) dr. N. Davids, dr. J. Pijnacker, dr. P. van Alph<strong>en</strong> (PonTeM), dr. M. van<br />
Weerd<strong>en</strong>burg (Radboud Universiteit), prof. dr. H. Knoors (K<strong>en</strong>talis/E&I) <strong>en</strong><br />
prof. dr. L. Verhoev<strong>en</strong> (Radboud Universiteit)<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> rapportages voor managers <strong>en</strong> medewerkers van ADC’s, rapportage<br />
voorouders, wet<strong>en</strong>schappelijke artikel<strong>en</strong> in nationale <strong>en</strong> internationale<br />
tijdschrift<strong>en</strong><br />
Product<strong>en</strong> e<strong>en</strong> interne ‘on the job’-training voor ADC-medewerkers die zijn<br />
aangewez<strong>en</strong> als EEG-aandachtsfunctionaris voor het uitvoer<strong>en</strong> van de<br />
EEG-meting<strong>en</strong> <strong>en</strong> het daarbij behor<strong>en</strong>de certificaat.<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
9 Optimaliser<strong>en</strong> Rek<strong>en</strong>onderwijs – deel II<br />
Zie projectomschrijving pagina 38.<br />
10 HAVO op het VSO<br />
Zie projectomschrijving pagina 39.<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN<br />
69
11 Innovatieproject Taal (<strong>en</strong> Rek<strong>en</strong><strong>en</strong>)<br />
Zie projectomschrijving pagina 42.<br />
12 Communicatie via scherm!<br />
Binn<strong>en</strong> het Spraak & Taal Ambulatorium van K<strong>en</strong>talis wordt in de behandeling van kinder<strong>en</strong> met<br />
specifieke taalstoorniss<strong>en</strong> of ESM veel gebruik gemaakt van schermspel<strong>en</strong>. Het ‘schermspel’ is e<strong>en</strong><br />
hout<strong>en</strong> bord, dat tuss<strong>en</strong> de ouder of behandelaar <strong>en</strong> het kind wordt gezet, waarbij ieder aan zijn<br />
kant van het bord elkaar via zinn<strong>en</strong> opdracht<strong>en</strong> laat uitvoer<strong>en</strong> met object<strong>en</strong> (3D) of via tek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> plaatjes (2D). Na afloop van de opdracht<strong>en</strong> wordt het resultaat van het kind <strong>en</strong> de behandelaar<br />
met elkaar vergelek<strong>en</strong> (Manders & Zink, 2002). Hierdoor word<strong>en</strong> kinder<strong>en</strong> van uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>de<br />
leeftijd<strong>en</strong> (4-16 jaar) in staat gesteld om in e<strong>en</strong> laagdrempelige setting hun mogelijkhed<strong>en</strong> op het<br />
gebied van de mondelinge taalvaardigheid te ontwikkel<strong>en</strong> <strong>en</strong> zich bewust te word<strong>en</strong> wat zij precies<br />
zegg<strong>en</strong> <strong>en</strong> hoe deze boodschap overkomt bij de ander (zelfinzicht <strong>en</strong> zelfcontrole). Bij oudere<br />
kinder<strong>en</strong> zou ook gewerkt kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> met tablets, zoals e<strong>en</strong> IPad.<br />
De methodiek is nog weinig systematisch onderzocht. Daarom will<strong>en</strong> we meer inzicht in de toepassing<br />
<strong>en</strong> de werking van het gebruik van schermspel<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong>. Hiervoor is het nodig om de methodiek<br />
gestructureerd te beschrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> de gebruikersmogelijkhed<strong>en</strong> goed uit te werk<strong>en</strong> in praktische<br />
oef<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>. Het strev<strong>en</strong> is om e<strong>en</strong> handboek te mak<strong>en</strong> waarin het gebruik van schermspel<strong>en</strong> wordt<br />
uitgewerkt voor diverse leeftijd<strong>en</strong>, voor diverse taaldoel<strong>en</strong> <strong>en</strong> in verschill<strong>en</strong>de moeilijkheidsgrad<strong>en</strong><br />
voor behandelaars, maar ook voor ouders om in de thuissituatie gestructureerd ‘taal’ te oef<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
Meerwaarde<br />
Klant schermspel<strong>en</strong> draagt bij aan de verbetering van de taalvaardigheid <strong>en</strong><br />
de communicatieve redzaamheid van cliënt<strong>en</strong> <strong>en</strong> het cliëntsysteem.<br />
Het handboek Communicatie via scherm! biedt handreiking<strong>en</strong> aan<br />
behandelaars <strong>en</strong> ouders om op e<strong>en</strong> speelse manier met communicatie<br />
<strong>en</strong> taal te oef<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
Primair proces medewerkers krijg<strong>en</strong> de beschikking over e<strong>en</strong> toegankelijke beschrijving<br />
van de methode, met uitgewerkte oef<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, die zij gemakkelijk kunn<strong>en</strong><br />
inpass<strong>en</strong> in hun behandeling. Het handboek draagt zo tev<strong>en</strong>s bij aan e<strong>en</strong><br />
uniforme werkwijze binn<strong>en</strong> de behandeling van cliënt<strong>en</strong> (als basis voor<br />
evid<strong>en</strong>ce-based practice).<br />
Looptijd februari 2012 - juli 2014<br />
Status in uitvoering<br />
Onderzoeker(s) dr. A. Scheper, drs. F. van Tilburg (K<strong>en</strong>talis)<br />
Financiering Stichting Elev<strong>en</strong> Flowers Fund (Foundation Noaber)<br />
13 Evid<strong>en</strong>ce Based profiel<strong>en</strong> bij kinder<strong>en</strong> met specifieke<br />
taalontwikkelingsstoorniss<strong>en</strong> (EBP S-TOS): effect-<br />
onderzoek bij interv<strong>en</strong>ties<br />
Het project Evid<strong>en</strong>ce Based profiel<strong>en</strong> bij kinder<strong>en</strong> met specifieke taalontwikkelingsstoorniss<strong>en</strong><br />
(S-TOS) bestaat uit twee del<strong>en</strong>: (1) de ontwikkeling van informatieverwerkingsprofiel<strong>en</strong> <strong>en</strong> (2)<br />
effectonderzoek bij interv<strong>en</strong>ties.<br />
70 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN
Doel van het project is inzicht te krijg<strong>en</strong> in het effect van specifieke behandelmethod<strong>en</strong> bij kinder<strong>en</strong><br />
met specifieke taalontwikkelingsstoorniss<strong>en</strong> in de leeftijd van 4 tot 13 jaar. Dit levert nieuwe k<strong>en</strong>nis<br />
op voor e<strong>en</strong> beter afgestemde diagnostiek <strong>en</strong> snellere behandeling binn<strong>en</strong> de unit specialistische<br />
zorg van kinder<strong>en</strong> met specifieke taalontwikkelingsstoorniss<strong>en</strong>. Dit is e<strong>en</strong> bottom-up proces, waarbij<br />
evid<strong>en</strong>ce based of practice based behandelmethod<strong>en</strong> op hun effectiviteit onderzocht word<strong>en</strong>.<br />
Meerwaarde<br />
Klant k<strong>en</strong>nis van de effectiviteit van behandelmethod<strong>en</strong> leidt tot gerichter<br />
inzet van die method<strong>en</strong> op specifieke problematiek <strong>en</strong> daarmee tot<br />
optimalisering van (de doelmatigheid van) de behandeling van kinder<strong>en</strong><br />
met primaire taalstoorniss<strong>en</strong><br />
Primair proces inzicht in het behandelr<strong>en</strong>dem<strong>en</strong>t van het zorgaanbod in het algeme<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
van de behandelmethod<strong>en</strong> in het bijzonder leidt tot gerichter inzet van die<br />
method<strong>en</strong> <strong>en</strong> tot doelmatiger <strong>en</strong> efficiënter zorgverl<strong>en</strong>ing<br />
Looptijd 2009 - 2016<br />
Status in uitvoering<br />
Onderzoeker(s) dr. J. Cuperus <strong>en</strong> dr. A. Scheper in sam<strong>en</strong>werking met projectgroepled<strong>en</strong><br />
Financiering K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> publicaties<br />
Product<strong>en</strong> behandelprotocol, handboek spraak & taal ambulatorium (te verschijn<strong>en</strong>)<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
Deelproject<strong>en</strong><br />
13a Effectmeting 1<br />
Kinder<strong>en</strong> met ESM hebb<strong>en</strong> vaak problem<strong>en</strong> in de auditieve verwerking, executieve functies (aandacht,<br />
werkgeheug<strong>en</strong>, planning) <strong>en</strong> taalproductie (woordvinding, zinsbouw, vertelvaardigheid). Zij krijg<strong>en</strong><br />
bij de Spraak & Taal Ambulatoria van Specialistische Zorg specifieke training aangebod<strong>en</strong>. In dit<br />
onderzoek wordt het effect van specifieke strategietraining op de taalvaardigheid <strong>en</strong> communicatieve<br />
redzaamheid bij kinder<strong>en</strong> met ESM gemet<strong>en</strong>:<br />
- het effect van het inzett<strong>en</strong> van aandacht/geheug<strong>en</strong> <strong>en</strong> woordzoek-strategietraining op de<br />
woordvinding<br />
- het effect van het inzett<strong>en</strong> van aandacht/geheug<strong>en</strong> strategietraining op vertelvaardigheid<br />
- het effect van het gebruik van Meich<strong>en</strong>baum (taakaanpak) <strong>en</strong> narratieve cognitieve training<br />
Onderzoeker(s): dr. A. Scheper, dr. J. Cuperus <strong>en</strong> drs. A. ter Wal (K<strong>en</strong>talis).<br />
13b Effectmeting 2<br />
Kinder<strong>en</strong> met auditief-fonologische <strong>en</strong> taalontwikkelingsstoorniss<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> afhankelijk van de<br />
resultat<strong>en</strong> van het diagnostisch onderzoek e<strong>en</strong> afgestemd behandelaanbod. Binn<strong>en</strong> deze studie<br />
wordt het effect van auditieve training op het ler<strong>en</strong> van klank<strong>en</strong>, woord<strong>en</strong> <strong>en</strong> zinn<strong>en</strong> van kinder<strong>en</strong><br />
met S-TOS binn<strong>en</strong> zorg <strong>en</strong> onderwijs geëvalueerd. Op basis van de uitkomst<strong>en</strong> van de effectstudie<br />
word<strong>en</strong> het behandelaanbod bijgesteld. E<strong>en</strong> specifiek auditief-fonologisch profiel kan richtinggev<strong>en</strong>d<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN<br />
71
zijn voor het inzett<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> specifieke behandeling.<br />
Het effect van het gebruik van soloapparatuur, auditieve trainingsprogramma’s Audiolog <strong>en</strong> Hör<strong>en</strong>,<br />
Seh<strong>en</strong>, Lern<strong>en</strong> (Prof. dr. ir. Frans Coninx, Universiteit Köln) <strong>en</strong> logopedische interv<strong>en</strong>tieprogramma’s<br />
Hodson & Pad<strong>en</strong> <strong>en</strong> Metaphon op de auditief-fonologische ontwikkeling van kinder<strong>en</strong> met S-TOS<br />
wordt in kaart gebracht. Het auditief trainingsprogramma is inzetbaar in zorg <strong>en</strong> onderwijs (zowel<br />
regulier onderwijs als speciaal (basis)onderwijs) bij kinder<strong>en</strong> met S-TOS om de auditieve voorwaard<strong>en</strong><br />
voor het ler<strong>en</strong> van spraak-taal te verbeter<strong>en</strong>.<br />
Onderzoeker(s): dr. A. Scheper, drs. A. Bron <strong>en</strong> dr. E. Baas (K<strong>en</strong>talis).<br />
13c Interv<strong>en</strong>tieonderzoek<br />
Dit project maakt deel uit van e<strong>en</strong> promotieonderzoek naar werkgeheug<strong>en</strong> <strong>en</strong> executieve functies<br />
bij kinder<strong>en</strong> met specifieke taalontwikkelingsstoorniss<strong>en</strong>. De eerste fase van het project bestaat uit<br />
e<strong>en</strong> pilot binn<strong>en</strong> het Spraak & Taal Ambulatorium, waarbij het effect van training van executieve<br />
functies (Braingame Brian) bij kinder<strong>en</strong> met taalontwikkelingsstoorniss<strong>en</strong> in kaart wordt gebracht.<br />
Braingame Brian is e<strong>en</strong> computerprogramma voor training van executieve functies (werkgeheug<strong>en</strong>,<br />
responsinhibitie <strong>en</strong> cognitieve flexibiliteit) voor kinder<strong>en</strong> van 8 tot 12 jaar. Er vindt e<strong>en</strong> procesevaluatie<br />
plaats door middel van e<strong>en</strong> gestandaardiseerde voor- <strong>en</strong> nameting, waarbij het effect van<br />
de training op het gebied van executieve functies, overige cognitieve functies <strong>en</strong> taal in kaart wordt<br />
gebracht.<br />
Als vervolg op deze pilot zal e<strong>en</strong> onderzoek plaatsvind<strong>en</strong> naar het effect van de training, waarbij<br />
op basis van de literatuur <strong>en</strong> resultat<strong>en</strong> van de pilot e<strong>en</strong> aantal aanpassing<strong>en</strong> in de training word<strong>en</strong><br />
gedaan (o.a. toevoeging van e<strong>en</strong> verbale werkgeheug<strong>en</strong>taak). Doel hiervan is de training beter af<br />
te stemm<strong>en</strong> op kinder<strong>en</strong> met specifieke taalontwikkelingsstoorniss<strong>en</strong>.<br />
Onderzoeker(s): drs. B. Vugs (K<strong>en</strong>talis/PonTeM), dr. J. Cuperus, dr. A. Scheper (K<strong>en</strong>talis) in<br />
sam<strong>en</strong>werking met prof. dr. L. Verhoev<strong>en</strong> (Radboud Universiteit Nijmeg<strong>en</strong>), prof. dr. H. Knoors<br />
(K<strong>en</strong>talis) <strong>en</strong> prof. dr. P. Prins (Universiteit van Amsterdam).<br />
14 SOM, SO Mindmapp<strong>en</strong>!<br />
Voor kinder<strong>en</strong> met ernstige spraak- <strong>en</strong>/of taalmoeilijkhed<strong>en</strong> (ESM) is de moedertaal door e<strong>en</strong><br />
taalstoornis niet of onvoldo<strong>en</strong>de toegankelijk. Dat leidt niet alle<strong>en</strong> tot problem<strong>en</strong> met het<br />
gebruik <strong>en</strong> begrip van taal, maar ook tot problem<strong>en</strong> met aandacht, (werk)geheug<strong>en</strong> <strong>en</strong> informatieverwerking.<br />
Mindmapping is e<strong>en</strong> specifieke, visuele methode om informatie te verwerk<strong>en</strong>, te<br />
begrijp<strong>en</strong>, te onthoud<strong>en</strong> <strong>en</strong> te gebruik<strong>en</strong>. SO Mindmapp<strong>en</strong> (SOM) wil Mindmapping in e<strong>en</strong> twee<br />
jaar dur<strong>en</strong>d project op systematische wijze introducer<strong>en</strong>, implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> <strong>en</strong> evaluer<strong>en</strong> voor<br />
leerling<strong>en</strong> met ernstige spraak- <strong>en</strong>/of taalmoeilijkhed<strong>en</strong> (ESM) in de groep<strong>en</strong> 3 t/m 8 van één (proef)<br />
school voor speciaal onderwijs in cluster 2. Door de effectiviteit van Mindmapping te met<strong>en</strong> wil SOM<br />
e<strong>en</strong> bijdrage lever<strong>en</strong> aan het evid<strong>en</strong>ce-based werk<strong>en</strong> in het SO-2 onderwijs, aan kwaliteitsverbetering<br />
van het onderwijs <strong>en</strong> daarmee aan aantoonbaar betere prestaties van leerling<strong>en</strong> met ESM op het<br />
gebied van informatieverwerking <strong>en</strong> communicatieve redzaamheid.<br />
Meerwaarde<br />
Klant leerling<strong>en</strong> met ernstige problem<strong>en</strong> op het gebied van informatieverwerking<br />
kunn<strong>en</strong> profiter<strong>en</strong> van deze methodiek bij het overzi<strong>en</strong>,<br />
72 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN
egrijp<strong>en</strong>, onthoud<strong>en</strong> <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> van sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>de informatie.<br />
Primair proces mindmapping is e<strong>en</strong> uitbreiding van de reeds bestaande cluster-2 expertise<br />
op het gebied van visuele ondersteuning <strong>en</strong> e<strong>en</strong> middel om de prestaties<br />
van leerling<strong>en</strong> te evaluer<strong>en</strong> <strong>en</strong> te verbeter<strong>en</strong>.<br />
Looptijd september 2012 – september 2014<br />
Status in uitvoering<br />
Projectleider Dr. J. Isarin<br />
Onderzoekers Dr J. Isarin (PonTeM), H. Noorda (K<strong>en</strong>talis)<br />
Financiering Ars Donandi; Belle10 fonds <strong>en</strong> het Russel ter Brugge fonds, De Skelp,<br />
Innovatiegeld<strong>en</strong> Onderwijs <strong>en</strong> K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> eindrapport; website met leeftijdsspecifieke <strong>en</strong> ESM-specifieke method<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> oef<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> voor het aanler<strong>en</strong> van <strong>en</strong> werk<strong>en</strong> met Mindmapping;<br />
handboek voor de implem<strong>en</strong>tatie van Mindmapping in het SO-2<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/project<strong>en</strong>/spraak-<strong>en</strong>-taal/kinder<strong>en</strong>/SO-Mindmapp<strong>en</strong><br />
E. J.isarin@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
Afgerond in 2012/2013<br />
15 Taakspel binn<strong>en</strong> SO cluster 2<br />
Zie projectomschrijving pagina 50.<br />
16 Herstelrecht in het Onderwijs<br />
Zie projectomschrijving pagina 51.<br />
17 Evid<strong>en</strong>ce Based Practice in Vroegbehandeling ESM<br />
In de vroegbehandeling van kinder<strong>en</strong> met taalontwikkelingsstoorniss<strong>en</strong> word<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de<br />
methodiek<strong>en</strong> <strong>en</strong> instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> gebruikt. In het project Evid<strong>en</strong>ce Based Practice (EBP) in vroegbehandeling<br />
ESM wordt in kaart gebracht welke dit zijn <strong>en</strong> in hoeverre er (wet<strong>en</strong>schappelijk) bewijs bestaat<br />
voor de effectiviteit van deze verschill<strong>en</strong>de werkwijz<strong>en</strong>. Dit leidt tot e<strong>en</strong> lijst van alle gebruikte<br />
methodiek<strong>en</strong> <strong>en</strong> instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> korte beschrijving volg<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> format analoog aan dat van<br />
de Databank Effectieve Jeugdinterv<strong>en</strong>ties van het Nederlands Jeugd Instituut (NJI). Deze gegev<strong>en</strong>s<br />
word<strong>en</strong> aangevuld met gegev<strong>en</strong>s uit interviews met gebruikers van deze methodiek<strong>en</strong>/instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
uit het primair proces van K<strong>en</strong>talis.<br />
Meerwaarde<br />
Klant in de vroegbehandeling ESM wordt gewerkt met e<strong>en</strong> onderbouwde keuze<br />
aan methodiek<strong>en</strong> <strong>en</strong> instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die voldo<strong>en</strong>de theoretisch onderbouwdzijn<br />
<strong>en</strong> zo mogelijk bewez<strong>en</strong> effectief. Kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> ouders krijg<strong>en</strong> de best<br />
pass<strong>en</strong>de zorg <strong>en</strong> ondersteuning<br />
Primair proces duidelijkheid omtr<strong>en</strong>t de keuze van methodiek<strong>en</strong>, meer e<strong>en</strong>duidigheid<br />
in aanbod K<strong>en</strong>talis overzicht van EB methodiek<strong>en</strong> <strong>en</strong> instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, om<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN<br />
73
Looptijd<br />
tot e<strong>en</strong> verantwoorde keuze te kunn<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> voor de invulling van<br />
vroegbehandeling ESM<br />
juni 2011 – mei 2013<br />
Status afgerond<br />
Projectleider dr. P. van Alph<strong>en</strong><br />
Uitvoering dr. P. van Alph<strong>en</strong>, dr. J. Stoep, drs. F. Bonder (PonTeM)<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> Comp<strong>en</strong>dium methodiek<strong>en</strong> <strong>en</strong> instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> Vroegbehandeling ESM<br />
Informatie & contact I www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
18 PRO-ESM<br />
Kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> jonger<strong>en</strong> met Ernstige Spraak- <strong>en</strong>/of taalMoeilijkhed<strong>en</strong> (ESM) hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> onzichtbare,<br />
moeilijk te definiër<strong>en</strong>, maar zeer voelbare handicap die, naarmate de kinder<strong>en</strong> ouder word<strong>en</strong>, steeds<br />
minder makkelijk te constater<strong>en</strong> is voor de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> in de omgeving van het kind. Er is in Nederland<br />
nog maar zeer weinig onderzoek gedaan naar jonger<strong>en</strong> met ESM op het voortgezet (speciaal)<br />
onderwijs <strong>en</strong> er is niet veel bek<strong>en</strong>d over de kwaliteit van lev<strong>en</strong>, de schoolloopban<strong>en</strong> <strong>en</strong> arbeidsperspectiev<strong>en</strong><br />
van deze jonger<strong>en</strong>. Om beter zicht te krijg<strong>en</strong> op de mate waarin <strong>en</strong> de wijze waarop<br />
de gevolg<strong>en</strong> van ESM ook bij Nederlandse jonger<strong>en</strong> in de adolesc<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> (jong)volwass<strong>en</strong>heid<br />
persister<strong>en</strong>, is onderzoek noodzakelijk. PRO-ESM is e<strong>en</strong> onderzoeksprogramma dat in eerste instantie<br />
drie onderzoeksproject<strong>en</strong> bundelde die in dezelfde periode elk e<strong>en</strong> aantal aspect<strong>en</strong> van ESM bij<br />
jonger<strong>en</strong> in de leeftijd van 12 tot 28 jaar in kaart zoud<strong>en</strong> br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. De functionele geletterdheid <strong>en</strong><br />
communicatieve compet<strong>en</strong>tie staan in de drie project<strong>en</strong> c<strong>en</strong>traal. Uiteindelijk is het eerste deelproject<br />
(MET-ESM) in tijd losgekoppeld van de andere twee (COMPet<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> PARticipatie), die onder de<br />
noemer Spraaksaam werd<strong>en</strong> gebundeld. Ter voorbereiding op Spraaksaam is bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> e<strong>en</strong> VSOpeiling<br />
uitgevoerd. Alle project<strong>en</strong> zijn inmiddels afgerond.<br />
Deelproject<strong>en</strong><br />
18.1 MET-ESM: Methodiek Ernstige Spraak- <strong>en</strong>/of<br />
taalMoeilijkhed<strong>en</strong><br />
Als onderdeel van PRO-ESM onderzoekt <strong>en</strong> expliciteert MET-ESM de (impliciete) expertise op het<br />
gebied van voortgezet onderwijs aan leerling<strong>en</strong> met ESM met nadruk op functionele geletterdheid<br />
<strong>en</strong> communicatieve compet<strong>en</strong>tie. Uitgangspunt<strong>en</strong>, onderwijsdoel<strong>en</strong>, expertise <strong>en</strong> good practices van<br />
de 12 VSOschol<strong>en</strong> in Nederland zijn in kaart gebracht.<br />
Meerwaarde<br />
Klant het resultaat draagt op termijn bij aan optimalisering van het onderwijs<br />
aan jonger<strong>en</strong> met ESM <strong>en</strong> daarmee aan de ontwikkeling van functionele<br />
geletterdheid <strong>en</strong> communicatieve compet<strong>en</strong>tie<br />
Primair proces inzicht in de specifieke deskundigheid <strong>en</strong> didactische vaardighed<strong>en</strong><br />
van het VSO cluster 2<br />
Looptijd 2008 – 2011<br />
74 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN
Status afgerond<br />
Projectleider dr. J. Isarin<br />
Onderzoeker(s) dr. J. Isarin, dr. M. van Weerd<strong>en</strong>burg, drs. W. Noppers (PonTeM).<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis, VSO-schol<strong>en</strong> SIMEA.<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> intern tuss<strong>en</strong>verslag voor onderwijsdirectie (2010), intern eindverslag (2011)<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
18.2 VSO-peiling<br />
Als onderdeel van PRO-ESM <strong>en</strong> ter voorbereiding op Spraaksaam-Comp, had de VSO peiling tot doel<br />
het in kaart br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van de in het VSO <strong>en</strong> in groep 8 van het SO gebruikte instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> voor het<br />
met<strong>en</strong> <strong>en</strong> volg<strong>en</strong> van vaardighed<strong>en</strong> <strong>en</strong> vordering<strong>en</strong> van leerling<strong>en</strong>.<br />
Meerwaarde<br />
Klant resultat<strong>en</strong> drag<strong>en</strong> op termijn bij aan evid<strong>en</strong>ce based werk<strong>en</strong> in het<br />
onderwijs <strong>en</strong> daarmee aan optimalisering van het onderwijs<br />
Primair proces aangetoond belang van leerlingvolgsysteem <strong>en</strong> gegev<strong>en</strong>sverzameling<br />
Looptijd 2009<br />
Status afgerond<br />
Projectleider dr. M. van Weerd<strong>en</strong>burg<br />
Onderzoeker(s) dr. M. van Weerd<strong>en</strong>burg (PonTeM)<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> intern eindverslag (2011) voor onderwijsdirectie<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
18.3 Spraaksaam<br />
Als onderdeel van PRO-ESM doet Spraaksaam onderzoek naar<br />
1) het welbevind<strong>en</strong> van jonger<strong>en</strong> met ESM<br />
2) de mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> beperking<strong>en</strong> op het gebied van functionele geletterdheid <strong>en</strong><br />
communicatieve compet<strong>en</strong>tie van jonger<strong>en</strong> (12-28 jaar) met ESM <strong>en</strong><br />
3) bestaande <strong>en</strong> w<strong>en</strong>selijke ondersteuning in zorg, onderwijs <strong>en</strong> arbeidstoeleiding.<br />
- Spraaksaam-Comp br<strong>en</strong>gt de compet<strong>en</strong>ties <strong>en</strong> (de ontwikkeling van) de aard <strong>en</strong><br />
ernst van de spraak- <strong>en</strong> taalproblem<strong>en</strong> van jonger<strong>en</strong> met ESM in kaart<br />
Uitvoering: PonTeM, dr. M. van Weerd<strong>en</strong>burg, M. Kuper <strong>en</strong> M. van der Lind<strong>en</strong><br />
- Spraaksaam-Par (participatieonderzoek) creëert de mogelijkheid tot het uitwissel<strong>en</strong><br />
van ervaring<strong>en</strong> <strong>en</strong> het bundel<strong>en</strong> van ervaringsk<strong>en</strong>nis via lot- <strong>en</strong> bondg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong>contact <strong>en</strong><br />
onderzoekt de bijdrage die dit levert aan de empowerm<strong>en</strong>t van jonger<strong>en</strong> met ESM.<br />
Meerwaarde<br />
Klant COMP: Resultat<strong>en</strong> drag<strong>en</strong> op termijn bij aan evid<strong>en</strong>ce based werk<strong>en</strong> in<br />
het onderwijs <strong>en</strong> daarmee aan optimalisering van het onderwijs <strong>en</strong> de<br />
ontwikkeling van functionele geletterdheid <strong>en</strong> communicatieve<br />
compet<strong>en</strong>tie van jonger<strong>en</strong> met ESM. Ouders krijg<strong>en</strong> meer inzicht in<br />
mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> belemmering<strong>en</strong> van jonger<strong>en</strong> met ESM, in hun<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN<br />
75
schoolloopbaan <strong>en</strong> schoolresultat<strong>en</strong> <strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong> daarvan met die<br />
van reguliere VMBO-leerling<strong>en</strong>. PAR: Directe empowerm<strong>en</strong>t van jonger<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> jongvolwass<strong>en</strong><strong>en</strong> met ESM<br />
Primair proces COMP: inzicht in functionele geletterdheid <strong>en</strong> communicatieve compet<strong>en</strong>tie<br />
van leerling<strong>en</strong> met ESM in het VSO in vergelijking met die van leerling<strong>en</strong><br />
in het reguliere VMBO, inzicht in schoolloopbaan <strong>en</strong> schoolresultat<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> in de mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> belemmering<strong>en</strong> van deze jonger<strong>en</strong> op het<br />
gebied van activiteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> participatie in de maatschappij PAR Ontsluit<strong>en</strong><br />
van ervaringsk<strong>en</strong>nis van jonger<strong>en</strong> <strong>en</strong> jongvolwass<strong>en</strong><strong>en</strong> met ESM draagt bij<br />
aan optimalisering van onderwijs <strong>en</strong> ondersteuning<br />
Looptijd januari 2010 - maart 2013<br />
Status afgerond<br />
Projectleider dr. J. Isarin<br />
Onderzoeker(s) dr. J. Isarin, dr. M. van Weerd<strong>en</strong>burg, drs. I. van de Sande, drs. M. Kuper,<br />
drs. M. van der Lind<strong>en</strong> (PonTeM)<br />
Financiering Fonds Kinderpostzegels, Fonds Nuts-Ohra, K<strong>en</strong>talis, Johanna Kinderfonds &<br />
Adriaanstichting, Revalidatiefonds, Mgr. Van Overbeekfonds, Hermusfonds.<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> Eindverslag SpraakSaam-PAR <strong>en</strong> eindverslag SpraakSaam-COMP. (te<br />
download<strong>en</strong> of op te vrag<strong>en</strong> bij J. Isarin)<br />
Product<strong>en</strong> www.spraaksaam.com, DVD SpraakSaam, de movie, Boekje “Mijn lev<strong>en</strong><br />
met ESM”; rapportages voor managers K<strong>en</strong>talis, rapportage voor schol<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> ouders, wet<strong>en</strong>schappelijke artikel<strong>en</strong> in nationale <strong>en</strong> internationale<br />
tijdschrift<strong>en</strong>, project Spraaksaam4Ever, boek ‘Spraaktaal, gids voor<br />
jonger<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> taalstoornis’<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/project<strong>en</strong>/spraak-<strong>en</strong>-taal/jonger<strong>en</strong>/SpraakSaam.<br />
E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
19 Coachingsvaardighed<strong>en</strong> logopedist<strong>en</strong>:<br />
pilot implem<strong>en</strong>tatie<br />
In het project ‘Coach<strong>en</strong>de vaardighed<strong>en</strong> voor logopedist<strong>en</strong>’ is e<strong>en</strong> module ontwikkeld in de<br />
opleiding van logopedist<strong>en</strong>, gericht op het coach<strong>en</strong> van persoonlijk begeleiders <strong>en</strong> leerkracht<strong>en</strong> met<br />
betrekking tot stimulering van de spraak-/taal- <strong>en</strong> communicatieve ontwikkeling van jonge kinder<strong>en</strong>.<br />
T<strong>en</strong> behoeve van de implem<strong>en</strong>tatie van de module in het opleidingstraject is e<strong>en</strong> pilot uitgevoerd<br />
waarin met het ontwikkelde materiaal aan logopedist<strong>en</strong> uit onderwijs <strong>en</strong> zorg e<strong>en</strong> cursustraject<br />
wordt aangebod<strong>en</strong>. Er is e<strong>en</strong> doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>handleiding geschrev<strong>en</strong>. Via e<strong>en</strong> te ontwikkel<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong>lijst<br />
wordt het effect van het aanbod gemet<strong>en</strong>. De cursus zal binn<strong>en</strong> opleiding<strong>en</strong> ook als los product<br />
aangebod<strong>en</strong> word<strong>en</strong>.<br />
Meerwaarde<br />
Klant coach<strong>en</strong>de vaardighed<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geleerd om de ondersteuning te kunn<strong>en</strong><br />
bied<strong>en</strong> die verwacht wordt van logopedist<strong>en</strong>. In de verander<strong>en</strong>de rol<br />
binn<strong>en</strong> onder andere vroegbehandeling <strong>en</strong> Pass<strong>en</strong>d onderwijs.<br />
Primair proces logopedist<strong>en</strong> ler<strong>en</strong> vaardighed<strong>en</strong> om hun rol als coach op de werkvloer<br />
te versterk<strong>en</strong><br />
Looptijd april 2012 –juni 2013<br />
Status afgerond<br />
Projectleider drs. M. van de Wetering<br />
Onderzoeker(s) drs. L. Vermeul<strong>en</strong> (K<strong>en</strong>talis/Sint Marie), drs. M. van de Wetering<br />
76 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN
Financiering K<strong>en</strong>talis<br />
(E&I/ opleiding<strong>en</strong>),<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> module coaching toepasbaar <strong>en</strong> getoetst binn<strong>en</strong> het tweede jaar<br />
van het basisleertraject voor pedagogisch medewerkers<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
20 Com-Pas<br />
De Com-pas is e<strong>en</strong> pasje of app dat jonger<strong>en</strong> met ernstige spraak- <strong>en</strong> taalmoeilijkhed<strong>en</strong> (ESM) helpt<br />
bij de communicatie met derd<strong>en</strong> in moeilijke situaties. Regelmatig kom<strong>en</strong> jonger<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
taalstoornis, ook wel ESM g<strong>en</strong>oemd, in situaties terecht waaruit ze zich vanwege hun communicatieproblematiek<br />
niet kunn<strong>en</strong> redd<strong>en</strong> <strong>en</strong> die tot grote moeilijkhed<strong>en</strong> leid<strong>en</strong>. Voor ouders van ti<strong>en</strong>ers <strong>en</strong><br />
adolesc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> met ESM is dit e<strong>en</strong> groot zorgpunt. De Com-pas wil de communicatieve zelfredzaamheid<br />
<strong>en</strong> het zelfvertrouw<strong>en</strong> van jonger<strong>en</strong> met ESM vergrot<strong>en</strong>. Ouders, begeleiders <strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />
hierdoor de jonger<strong>en</strong> beter begeleid<strong>en</strong> op weg naar zelfstandigheid.<br />
Meerwaarde<br />
Klant de Com-pas vergroot de communicatieve zelfredzaamheid van jonger<strong>en</strong><br />
met ESM in het maatschappelijk lev<strong>en</strong> <strong>en</strong> ondersteunt ouders bij het<br />
opvoed<strong>en</strong> tot zelfstandigheid van jonger<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> communicatieve<br />
beperking door ESM.<br />
Primair proces uitbreiding van mogelijkhed<strong>en</strong> tot begeleiding van jonger<strong>en</strong> met ESM<br />
Looptijd juni 2012 – juli 2013<br />
Status afgerond<br />
Projectleider Dr. J. Isarin<br />
Onderzoekers Dr.J. Isarin (PonTeM), J. Wiet<strong>en</strong>, I. van Doorn (K<strong>en</strong>talis, Zorg)<br />
Financiering Revalidatiefonds, VSB fonds, NSGK <strong>en</strong> K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> eindrapport; pasje <strong>en</strong> app<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/project<strong>en</strong>/spraak-<strong>en</strong>-taal/jonger<strong>en</strong>/Com-Pas<br />
E. J.isarin k<strong>en</strong>talis.nl<br />
21 Doelmatigheid Vroegbehandeling ESM<br />
Jonge kinder<strong>en</strong> met ESM <strong>en</strong> hun ouders kunn<strong>en</strong> bij K<strong>en</strong>talis terecht voor e<strong>en</strong> speciaal behandelings<strong>en</strong><br />
ondersteuningstraject. Deze vorm van interv<strong>en</strong>tie is relatief nieuw. De doelmatigheid van deze<br />
interv<strong>en</strong>tie wordt onderzocht door de ontwikkeling van de kinder<strong>en</strong> in de vroegbehandeling te<br />
vergelijk<strong>en</strong> met de ontwikkeling van e<strong>en</strong> groep kinder<strong>en</strong> met vergelijkbare problem<strong>en</strong> die<br />
monodisciplinaire hulp krijg<strong>en</strong> in de vorm van logopedie.<br />
Meerwaarde<br />
Klant de inzicht<strong>en</strong> leid<strong>en</strong> tot gerichter verwijzing <strong>en</strong> behandeling van<br />
kinder<strong>en</strong> met taalstoorniss<strong>en</strong><br />
Primair proces de resultat<strong>en</strong> van het project leid<strong>en</strong> tot inzicht in de effectiviteit <strong>en</strong><br />
doelmatigheid van de vroegbehandeling<br />
Looptijd september 2009 – augustus 2012<br />
Status afgerond<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN<br />
77
Onderzoeker(s) dr. M. van Weerd<strong>en</strong>burg, drs. C. F. Slofstra, drs. I. van de Sande (PonTeM)<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>vatting rapport kan word<strong>en</strong> opgevraagd<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
22 Directe therapie bij fonologische stoorniss<strong>en</strong><br />
Veldonderzoek dat is verricht onder alle logopedist<strong>en</strong> van K<strong>en</strong>talis wordt vertaald naar aanbeveling<strong>en</strong><br />
voor onderzoek <strong>en</strong> ontwikkeling van scholing op gebied van fonologische stoorniss<strong>en</strong>. In het<br />
eindrapport, dat binn<strong>en</strong>kort verschijnt, wordt e<strong>en</strong> groot aantal internationale studies<br />
gepres<strong>en</strong>teerd ter onderbouwing van de effectiviteit van diverse therapievorm<strong>en</strong>.<br />
Meerwaarde<br />
Klant resultat<strong>en</strong> drag<strong>en</strong> bij aan optimalisering van de behandeling van<br />
fonologische stoorniss<strong>en</strong><br />
Primair proces meer zicht op mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> praktijk van de behandeling van<br />
fonologische stoorniss<strong>en</strong><br />
Looptijd oktober 2008 – augustus 2012<br />
Status afgerond<br />
Onderzoeker(s) drs. E. Burger (k<strong>en</strong>nisnetwerk), drs. G. de Wijkerslooth<br />
(K<strong>en</strong>talis/AC D<strong>en</strong> Haag), dr. J. Stoep (PonTeM)<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>tatie k<strong>en</strong>nisdag ESM; intern rapport<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
23 Welbevind<strong>en</strong> van ESM-leerling<strong>en</strong><br />
Onderzoek naar de sociale positie van leerling<strong>en</strong> met taalstoorniss<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun welbevind<strong>en</strong> binn<strong>en</strong><br />
het speciaal onderwijs.<br />
Meerwaarde<br />
Klant resultat<strong>en</strong> drag<strong>en</strong> bij aan optimalisering van het welbevind<strong>en</strong> van<br />
ESM leerling<strong>en</strong> in het speciaal onderwijs<br />
Primair proces inzicht in het welbevind<strong>en</strong> op school <strong>en</strong> het zelfconcept van kinder<strong>en</strong><br />
met primaire taalstoorniss<strong>en</strong><br />
Looptijd 2010 – 2012<br />
Status afgerond<br />
Onderzoeker(s) dr. D. Hermans (PonTeM) i.s.m. K<strong>en</strong>talis Martinus van Beekschool <strong>en</strong><br />
prof. dr. C. Rieffe (Universiteit Leid<strong>en</strong>)<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
78 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN
24 Spraaktaal, gids voor jonger<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> taalstoornis<br />
Op verzoek van jonger<strong>en</strong> met ESM, hun ouders <strong>en</strong> bij h<strong>en</strong> betrokk<strong>en</strong> professionals is e<strong>en</strong> boek<br />
geschrev<strong>en</strong> dat toegankelijke informatie geeft over het lev<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> taalstoornis. Neg<strong>en</strong> jonger<strong>en</strong><br />
met ESM kom<strong>en</strong> aan het woord <strong>en</strong> vertell<strong>en</strong> over hun lev<strong>en</strong>. Het boek bevat 29 werkblad<strong>en</strong> waarop<br />
jonger<strong>en</strong> hun eig<strong>en</strong> ervaring<strong>en</strong>, opvatting<strong>en</strong> <strong>en</strong> tips kunn<strong>en</strong> opschrijv<strong>en</strong>. De werkblad<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />
ouders <strong>en</strong> professionals help<strong>en</strong> in gesprek te gaan met jonger<strong>en</strong> over de betek<strong>en</strong>is die de taalstoornis<br />
in hun lev<strong>en</strong> heeft. Daarmee levert het boek e<strong>en</strong> belangrijke bijdrage aan psycho-educatie <strong>en</strong><br />
empowerm<strong>en</strong>t. Het boek is in overleg met jonger<strong>en</strong> geschrev<strong>en</strong> <strong>en</strong> vorm gegev<strong>en</strong> door de<br />
prijswinn<strong>en</strong>de vormgevers van DUF.<br />
Meerwaarde<br />
Klant het boek voorziet in e<strong>en</strong> directe behoefte van jonger<strong>en</strong> <strong>en</strong> ouders <strong>en</strong> geeft<br />
toegankelijke informatie <strong>en</strong> biedt mogelijkhed<strong>en</strong> om met elkaar in gesprek<br />
te gaan over het lev<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> taalstoornis.<br />
Primair proces het boek is zeer geschikt voor psycho-educatie in het (speciaal) onderwijs<br />
<strong>en</strong> de (ambulante) zorg.<br />
Looptijd juni 2012 – april 2013<br />
Status afgerond<br />
Projectleider Dr. J. Isarin<br />
Onderzoeker Dr. J. Isarin (PonTeM)<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis, innovatiegeld<strong>en</strong> onderwijs<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> boek uitgegev<strong>en</strong> door ACCO in K<strong>en</strong>talis-reeks (april 2013)<br />
Informatie & contact E. j.isarin@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
25 WIKI-therapie Spraak-Taal<br />
Binn<strong>en</strong> dit project wordt e<strong>en</strong> interactieve website in e<strong>en</strong> WIKI-omgeving ontwikkeld, waarop<br />
logopedisch behandelmateriaal kan word<strong>en</strong> uitgewisseld dat binn<strong>en</strong> de diverse locaties van K<strong>en</strong>talis<br />
is gemaakt. Er wordt gestart met behandelmateriaal op het gebied van fonologie. Vervolg<strong>en</strong>s wordt<br />
uitgebreid naar behandelmateriaal op andere stoornisgebied<strong>en</strong>, zoals (auditieve) informatieverwerking,<br />
woordvinding, vertelvaardigheid, aandacht, geheug<strong>en</strong>.<br />
Meerwaarde<br />
Klant logopedist<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> K<strong>en</strong>talis kunn<strong>en</strong> putt<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong> bron van behandelmaterial<strong>en</strong><br />
die zijn ontwikkeld door de deskundig<strong>en</strong> zelf. Voor de cliënt<br />
kan daarmee sneller <strong>en</strong> efficiënter e<strong>en</strong> pass<strong>en</strong>d <strong>en</strong> effectief palet van<br />
behandeling<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gerealiseerd<br />
Primair proces logopedist<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> K<strong>en</strong>talis kunn<strong>en</strong> putt<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong> bron van behandelmaterial<strong>en</strong><br />
die zijn ontwikkeld door de deskundig<strong>en</strong> zelf<br />
Looptijd september 2011 – september 2013<br />
Status afgerond<br />
Onderzoeker(s) dr. A. Scheper, drs. A. Bron (K<strong>en</strong>talis)<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> interactieve website logopedisch behandelmateriaal<br />
Informatie & contact: I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN<br />
79
26 Herontwikkeling programma Fonologische Analyse van<br />
het Nederlands (FAN) van DOS-versie naar Windows-versie<br />
Kinder<strong>en</strong> met taalontwikkelingsstoorniss<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> vaak matige tot ernstige fonologische stoorniss<strong>en</strong>.<br />
Om e<strong>en</strong> goede ingang voor interv<strong>en</strong>tie te bepal<strong>en</strong> is analyse van de fonologische ontwikkeling<br />
voorwaarde. Het programma Fonologische Analyse van het Nederlands (FAN) is e<strong>en</strong> van de standaardinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong><br />
om e<strong>en</strong> dergelijke analyse uit te voer<strong>en</strong>. Het FAN-programma wordt landelijk gebruikt<br />
door linguïst<strong>en</strong> <strong>en</strong> logopedist<strong>en</strong>. Het programma is op dit mom<strong>en</strong>t alle<strong>en</strong> beschikbaar als DOS-versie<br />
<strong>en</strong> sterk verouderd <strong>en</strong> niet gebruikersvri<strong>en</strong>delijk. Om het in de toekomst beschikbaar te houd<strong>en</strong> is het<br />
gew<strong>en</strong>st e<strong>en</strong> moderne Windows-versie te ontwikkel<strong>en</strong>, die gebruikersvri<strong>en</strong>delijk is <strong>en</strong> afgestemd op<br />
de ICT-infrastructuur van K<strong>en</strong>talis. Naast de ontwikkeling van deze nieuwe versie, die binn<strong>en</strong> de<br />
website MICAS (Specialistische Zorg) draait <strong>en</strong> e<strong>en</strong> standalone versie via één portaal binn<strong>en</strong> K<strong>en</strong>talis<br />
beschikbaar komt, wordt ook de c<strong>en</strong>trale dataopslag van fonologische gegev<strong>en</strong>s binn<strong>en</strong> K<strong>en</strong>talis<br />
gerealiseerd binn<strong>en</strong> dit project.<br />
Meerwaarde<br />
Klant c<strong>en</strong>trale dataopslag biedt de mogelijkheid tot gerichte analyse van e<strong>en</strong><br />
groot aantal gegev<strong>en</strong>s op het gebied van fonologische ontwikkeling <strong>en</strong><br />
draagt bij aan de verbetering van de zorgverl<strong>en</strong>ing aan de cliënt<br />
Primair proces c<strong>en</strong>trale dataopslag biedt de mogelijkheid tot gerichte analyse op<br />
verschill<strong>en</strong>de aggregati<strong>en</strong>iveaus van e<strong>en</strong> groot aantal gegev<strong>en</strong>s op het<br />
gebied van fonologische ontwikkeling <strong>en</strong> draagt bij aan de vergroting<br />
van de k<strong>en</strong>nis op dit gebied<br />
Looptijd maart 2012 – september 2013<br />
Status afgerond<br />
Onderzoeker(s) dr. A. Scheper, U. Riptonigrum-Sumanti (K<strong>en</strong>talis/zorg), dr. B. Els<strong>en</strong>doorn<br />
(PonTeM), i.s.m. drs. P. Masereeuw <strong>en</strong> Gro<strong>en</strong>ink Advies<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> Programma Windowsversie FAN<br />
Informatie & contact www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
Overig universitair onderzoek<br />
27 Aandacht <strong>en</strong> taalproductie bij kinder<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
specifieke taalstoornis<br />
Er komt steeds meer evid<strong>en</strong>tie dat de aandachtscapaciteit<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> e<strong>en</strong> grote invloed hebb<strong>en</strong> op<br />
zowel de taalverwerking (taalbegrip, taalproductie) als de taalverwerving. Tegelijkertijd lat<strong>en</strong> rec<strong>en</strong>te<br />
onderzoek<strong>en</strong> bij kinder<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> specifieke taalstoornis zi<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> specifieke taalstoornis vaak<br />
gepaard gaat met aandachtsproblem<strong>en</strong>. Het doel van het huidige onderzoek is om de relatie tuss<strong>en</strong><br />
aandachtscapaciteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> taalproductie bij kinder<strong>en</strong> nader te bestuder<strong>en</strong>. Deze relatie zal bij kinder<strong>en</strong><br />
met <strong>en</strong> zonder specifieke taalstoornis bestudeerd word<strong>en</strong> met behulp van e<strong>en</strong> divers scala aan<br />
moderne techniek<strong>en</strong> (gedragsstudies, EEG-studies, g<strong>en</strong>etische studies).<br />
80 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN
Meerwaarde<br />
Klant Inzicht in de relatie tuss<strong>en</strong> aandachtscapaciteit<strong>en</strong> <strong>en</strong> taalproductie zal niet<br />
alle<strong>en</strong> e<strong>en</strong> grote impact hebb<strong>en</strong> op de interv<strong>en</strong>ties die uitgevoerd word<strong>en</strong><br />
om de taalverwerving bij kinder<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> specifieke taalstoornis te<br />
stimuler<strong>en</strong>, maar kan <strong>en</strong> zal ook binn<strong>en</strong> het onderwijs leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong><br />
verbeterd scala aan didactiek<strong>en</strong>.<br />
Primair proces Op basis van deze k<strong>en</strong>nis zull<strong>en</strong> nieuwe (meer effectieve) logopedische <strong>en</strong><br />
didactische interv<strong>en</strong>ties ontwikkeld word<strong>en</strong><br />
Looptijd september 2012 – september 2015<br />
Status in uitvoering<br />
Onderzoeker(s) dr. D. Hermans (K<strong>en</strong>talis / E&I / Pontem), prof. Dr. H. Knoors (K<strong>en</strong>talis / E& I),<br />
dr. A. Roelofs (Donders Institute for Brain, Cognition and Behavior (DIBCB)),<br />
dr. A. Meyer (DIBCB), prof. Dr. Herbert Schriefers (DIBCB & Radboud<br />
University), dr. S. Fischer ((DIBCB & Radboud University), dr. D. Chwilla<br />
((DIBCB & Radboud University) <strong>en</strong> prof. dr. T. Dijkstra ((DIBCB & Radboud<br />
University)<br />
Financiering: Extern<br />
Informatie & contact www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
In acquisitie<br />
1 De effectiviteit van aandachtstraining<strong>en</strong> bij kinder<strong>en</strong><br />
met e<strong>en</strong> specifieke taalstoornis<br />
Er komt steeds meer evid<strong>en</strong>tie dat de kinder<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> specifieke taalstoornis problem<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong><br />
op het gebied van executieve functies (EF’s). In het huidige project zal de relatie tuss<strong>en</strong> e<strong>en</strong> drietal<br />
EF’s (inhibitie, switching, updating) <strong>en</strong> taalproductie onderzocht word<strong>en</strong> bij kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> volwass<strong>en</strong><strong>en</strong><br />
zonder taalontwikkelingsstoornis <strong>en</strong> bij kinder<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> taalontwikkelingsstoornis. In één van de<br />
deelstudies van dit project zal daarnaast onderzocht word<strong>en</strong> in hoeverre het train<strong>en</strong> van EF’s zal<br />
leid<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong> verbetering van de EF’s <strong>en</strong> de taalproductie van kinder<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> taalontwikkelingsstoornis.<br />
Meerwaarde<br />
Klant inzicht in de relatie tuss<strong>en</strong> EF’s <strong>en</strong> taalproductie bij kinder<strong>en</strong> met e<strong>en</strong><br />
taalontwikkelingsstoornis zal inzicht gev<strong>en</strong> in de bruikbaarheid van<br />
nieuwe interv<strong>en</strong>tiemethodiek<strong>en</strong> in zorg <strong>en</strong> onderwijs (die gericht zijn op<br />
het verbeter<strong>en</strong> van de EF’s als middel om de taalproductie te verbeter<strong>en</strong>).<br />
Eén van deze interv<strong>en</strong>tietechniek<strong>en</strong> zal geevalueerd word<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> het<br />
project.<br />
Primair proces ev<strong>en</strong>tuele implem<strong>en</strong>tatie van nieuwe interv<strong>en</strong>tiemethodiek<strong>en</strong><br />
Status lop<strong>en</strong>d<br />
Onderzoeker(s) dr. D. Hermans (K<strong>en</strong>talis / E&I / Pontem), prof. Dr. H. Knoors (K<strong>en</strong>talis / E& I),<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN<br />
81
dr. A. Roelofs (Donders Institute for Brain, Cognition and Behavior (DIBCB)),<br />
dr. A. Meyer (DIBCB), prof. Dr. Herbert Schriefers (DIBCB & Radboud<br />
University), dr. S. Fischer ((DIBCB & Radboud University), dr. D. Chwilla<br />
((DIBCB & Radboud University) <strong>en</strong> prof. dr. T. Dijkstra ((DIBCB & Radboud<br />
University)<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis / Extern<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.n<br />
2 LENA: inzicht in de taalsituatie thuis<br />
Ouderinterv<strong>en</strong>tie speelt e<strong>en</strong> belangrijke rol bij de behandeling<strong>en</strong> van jonge kinder<strong>en</strong> met ernstige<br />
spraak- <strong>en</strong> taalmoeilijkhed<strong>en</strong>. Om deze ouderinterv<strong>en</strong>tie goed af te stemm<strong>en</strong> op de specifieke situatie<br />
is het ess<strong>en</strong>tieel om inzicht te krijg<strong>en</strong> in de taalsituatie thuis. In de VS is e<strong>en</strong> systeem ontwikkeld om<br />
op e<strong>en</strong> betrouwbare <strong>en</strong> automatische manier spontane spraak tuss<strong>en</strong> ouder <strong>en</strong> kind te analyser<strong>en</strong>:<br />
LENA (Language ENvironm<strong>en</strong>t Analysis). Met dit project verk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> wij of LENA in te zett<strong>en</strong> is in de<br />
Nederlandse behandelpraktijk van ESM-kinder<strong>en</strong> in de vroegbehandeling. Wij onderzoek<strong>en</strong> of LENA<br />
verschill<strong>en</strong> op groepsniveau kan detecter<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> gezinn<strong>en</strong> met ESM-kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> gezinn<strong>en</strong> met zich<br />
normaal ontwikkel<strong>en</strong>de kinder<strong>en</strong>. Vervolg<strong>en</strong>s kijk<strong>en</strong> we hoe LENA op individueel niveau de taalsituatie<br />
thuis inzichtelijk maakt <strong>en</strong> besprek<strong>en</strong> wij sam<strong>en</strong> met ouderbegeleiders <strong>en</strong> logopedist<strong>en</strong> hoe<br />
zij dit in kunn<strong>en</strong> zett<strong>en</strong> in de praktijk.<br />
Meerwaarde<br />
Klant inzicht in de taalsituatie thuis zorgt voor e<strong>en</strong> beter pass<strong>en</strong>de<br />
ouderinterv<strong>en</strong>tie zodat de taalontwikkeling van het kind optimaal<br />
gestimuleerd wordt.<br />
Primair proces logopedist<strong>en</strong> <strong>en</strong> ouderbegeleiders kunn<strong>en</strong> relatief e<strong>en</strong>voudig inzicht<br />
krijg<strong>en</strong> in de taalsituatie thuis van jonge kinder<strong>en</strong> met ESM om zo de<br />
ouderinterv<strong>en</strong>tie beter af te kunn<strong>en</strong> stemm<strong>en</strong> op ouder <strong>en</strong> kind.<br />
Looptijd 2 jaar<br />
Status Lop<strong>en</strong>d<br />
Projectleider dr. P. van Alph<strong>en</strong><br />
Onderzoeker(s) dr. P. van Alph<strong>en</strong> (PonTeM) <strong>en</strong> dr. M. de Vries (NSDSK).<br />
Financiering Financiering Verbind<strong>en</strong>d Vernieuw<strong>en</strong><br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> rapportage met adviez<strong>en</strong> <strong>en</strong> aanbeveling<strong>en</strong> voor managers <strong>en</strong><br />
medewerkers van de Vroegbehandeling, rapportage voor ouders,<br />
wet<strong>en</strong>schappelijke artikel<strong>en</strong> met de gevond<strong>en</strong> resultat<strong>en</strong> in<br />
nationale <strong>en</strong> internationale tijdschrift<strong>en</strong>.<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
82 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN
Leerstoel<strong>en</strong> <strong>en</strong> promotieonderzoek<br />
1 Effectief spraak ondersteun<strong>en</strong> met gebar<strong>en</strong><br />
Zie voor de projectbeschrijving DSH pagina 54.<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ERNSTIGE SPRAAK- EN/OF TAALMOEILIJKHEDEN<br />
83
Autisme Spectrum Stoorniss<strong>en</strong> (ASS)<br />
Intern praktijkgestuurd onderzoek<br />
1 HAVO op het VSO<br />
Zie projectomschrijving pagina 39.<br />
2 Com-ID<br />
Het Communicatie-id<strong>en</strong>titeitsbewijs is ontwikkeld in de dagbehandeling aan jonger<strong>en</strong> met ASS.<br />
Het is e<strong>en</strong> docum<strong>en</strong>t met individuele k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> <strong>en</strong> adviez<strong>en</strong> over de specifieke communicatie van<br />
e<strong>en</strong> persoon met ASS. Het docum<strong>en</strong>t komt tot stand in dialoog met de cliënt <strong>en</strong> kan gebruikt word<strong>en</strong><br />
door de cliënt <strong>en</strong> zijn omgeving. Om het Communicatie-ID voor de doelgroep jonger<strong>en</strong> met ASS qua<br />
vormgeving aantrekkelijk te mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> het gebruik te vere<strong>en</strong>voudig<strong>en</strong> <strong>en</strong> te stimuler<strong>en</strong>, wordt e<strong>en</strong><br />
APP ontwikkeld voor gsm <strong>en</strong> tablet.<br />
Meerwaarde<br />
Klant met de APP kan de jongere de informatie die in e<strong>en</strong> bepaalde situatie<br />
nodig is, oproep<strong>en</strong> op het scherm van de gsm of tablet. De APP is altijd <strong>en</strong><br />
overal beschikbaar <strong>en</strong> bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> laagdrempelig <strong>en</strong> sociaal geaccepteerd:<br />
je valt niet op als je iets op je gsm opzoekt voorafgaand aan bijvoorbeeld<br />
e<strong>en</strong> sollicitatiegesprek. De APP wordt zo ontwikkeld dat gemakkelijk<br />
nieuwe situaties kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> toegevoegd, gekoppeld aan communicatie-tips<br />
voor de jongere <strong>en</strong> zijn omgeving. Hierdoor is het e<strong>en</strong>voudig<br />
up-to-date te blijv<strong>en</strong>.<br />
Primair proces de APP stelt behandelaars er toe in staat te werk<strong>en</strong> aan communicatieve<br />
zelfredzaamheid op e<strong>en</strong> wijze die aansluit bij w<strong>en</strong>s<strong>en</strong> <strong>en</strong> behoeft<strong>en</strong> van<br />
jonger<strong>en</strong>. COM-ID <strong>en</strong> APP kunn<strong>en</strong> desgew<strong>en</strong>st word<strong>en</strong> aangepast voor<br />
jonger<strong>en</strong> met ESM <strong>en</strong>/of auditieve problem<strong>en</strong>.<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – AUTISME SPECTRUM STOORNISSEN<br />
85
Looptijd april 2013 – april 2014<br />
Status in uitvoering.<br />
Projectleider Dr. J. Isarin<br />
Onderzoekers Dr. J. Isarin (PonTeM), Drs. J. Scho<strong>en</strong>makers (Unit 13+), L. Schuijt (Unit 13+),<br />
B. Kamer (Unit 13+).<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis.<br />
Product<strong>en</strong>/docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> eindrapport, APP.<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/project<strong>en</strong>/autisme/jonger<strong>en</strong>/Com-id<br />
E. j. scho<strong>en</strong>makers@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
Afgerond 2012 /2013<br />
3 Vroegsignalering van Autisme Spectrum Stoorniss<strong>en</strong> (ASS)<br />
Minimaal 16% van de kinder<strong>en</strong> <strong>en</strong> jonger<strong>en</strong> die zorg <strong>en</strong>/of onderwijs ontvang<strong>en</strong> bij K<strong>en</strong>talis heeft<br />
e<strong>en</strong> vorm van autisme. Deze problematiek wordt vaak relatief laat (rond het vijfde lev<strong>en</strong>sjaar)<br />
onderk<strong>en</strong>d omdat er altijd sprake is van comorbiditeit met e<strong>en</strong> andere stoornis (auditieve<br />
problematiek of taalontwikkelingsproblematiek). Deze andere stoornis kan oppervlakkig gezi<strong>en</strong><br />
overe<strong>en</strong>komstige uitingsvorm<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong>. Gebruik van de ESAT-scre<strong>en</strong>ing (Early Scre<strong>en</strong>ing of Autistic<br />
Traits Questionnaire, 2010) kan de periode van onderk<strong>en</strong>ning aanmerkelijk verkort<strong>en</strong>. Doel van dit<br />
project is de toepasbaarheid van de ESAT-scre<strong>en</strong>ing binn<strong>en</strong> de doelgroep kinder<strong>en</strong> met auditieve<br />
<strong>en</strong>/of communicatieve beperking<strong>en</strong> na te gaan. Naast e<strong>en</strong> literatuurreview wordt de scre<strong>en</strong>ing<br />
uitgeprobeerd bij 50 kinder<strong>en</strong> met auditieve beperking<strong>en</strong> <strong>en</strong> 50 kinder<strong>en</strong> met taalontwikkelingsstoorniss<strong>en</strong>.<br />
Meerwaarde<br />
Klant bij e<strong>en</strong> vroege onderk<strong>en</strong>ning kan de ontwikkelingsachterstand word<strong>en</strong><br />
beperkt. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> is bij jonge kinder<strong>en</strong> de plasticiteit van het brein groter,<br />
waardoor interv<strong>en</strong>tie e<strong>en</strong> grotere kans van slag<strong>en</strong> heeft. Voor ouders is het<br />
van belang de periode van stress <strong>en</strong> onzekerheid over wat er met hun kind<br />
aan de hand is zo kort mogelijk te houd<strong>en</strong><br />
Primair proces krijgt de beschikking over e<strong>en</strong> adequaat scre<strong>en</strong>ingsinstrum<strong>en</strong>t. Vroege(re)<br />
onderk<strong>en</strong>ning van e<strong>en</strong> autistische stoornis leidt op e<strong>en</strong> vroeger mom<strong>en</strong>t<br />
tot pass<strong>en</strong>d aanbod <strong>en</strong> kan de handelingsverleg<strong>en</strong>heid bij medewerkers<br />
primair proces als gevolg van het ontstaan van problematisch gedrag bij<br />
kinder<strong>en</strong> beperk<strong>en</strong>.<br />
Looptijd september 2011 – december 2012<br />
Status afgeslot<strong>en</strong><br />
Projectleider dr. J. Isarin<br />
Onderzoeker(s) dr.J. Isarin (PonTeM), drs. N. Dethmers (K<strong>en</strong>talis/Signis)<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> eindrapport, advies voor MT zorg <strong>en</strong> onderwijs (te download<strong>en</strong> of op te<br />
vrag<strong>en</strong> bij J. Isarin)<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/project<strong>en</strong>/autisme/kinder<strong>en</strong>/vroegsignalering-ASS<br />
E. j. isarin@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
86 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – AUTISME SPECTRUM STOORNISSEN
4 Taakspel binn<strong>en</strong> SO cluster 2<br />
Zie projectomschrijving pagina 50.<br />
5 Herstelrecht in het Onderwijs<br />
Zie projectomschrijving pagina 51.<br />
Leerstoel <strong>en</strong> promotieonderzoek<br />
Prof. dr. Harry Knoors, K<strong>en</strong>talis/Radboud Universiteit Nijmeg<strong>en</strong><br />
1 Het onderscheid<strong>en</strong> van k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van autisme in<br />
m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met meervoudige beperking<strong>en</strong><br />
Zie voor projectomschrijving pagina 19.<br />
In acquisitie<br />
2 Autcome<br />
Het project Autcome beoogt in sam<strong>en</strong>werking met doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, ouders <strong>en</strong> leerling<strong>en</strong> met ASS e<strong>en</strong><br />
serious game te ontwikkel<strong>en</strong> die tegemoet komt aan de specifieke wijze van waarnem<strong>en</strong>, belev<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> informatieverwerk<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met ASS.<br />
Meerwaarde<br />
Klant het is bek<strong>en</strong>d dat leerling<strong>en</strong> met Autisme Spectrum Stoorniss<strong>en</strong> vaak<br />
profiter<strong>en</strong> van digitaal aanbod van lesmateriaal. Het projectresultaat is<br />
e<strong>en</strong> serious game die sam<strong>en</strong> met jonger<strong>en</strong> met ASS is ontwikkeld <strong>en</strong> die<br />
de onderwijsinhoud voor leerling<strong>en</strong> toegankelijker moet mak<strong>en</strong><br />
Primair proces doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> speciaal <strong>en</strong> regulier onderwijs beschikk<strong>en</strong> over digitaal<br />
lesmateriaal dat effectief kan word<strong>en</strong> ingezet voor leerling<strong>en</strong> met ASS<br />
Looptijd 2 jaar<br />
Status in acquisitie<br />
Projectleider dr. B. Els<strong>en</strong>doorn<br />
Onderzoeker(s) PonTeM in sam<strong>en</strong>werking met de UvA <strong>en</strong> ontwikkelaars van<br />
BrainGame Brian<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis, Revalidatiefonds, NSGK <strong>en</strong> Kinderpostzegels Nederland<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> e<strong>en</strong> serious game voor leerling<strong>en</strong> met ASS<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – AUTISME SPECTRUM STOORNISSEN<br />
87
Culturele <strong>en</strong> Linguïstische<br />
Diversiteit (CLD)<br />
Intern praktijkgestuurd onderzoek<br />
1 Pilot Taalstimulering ook in de thuistaal<br />
C<strong>en</strong>traal voor het project staat de vraag met welke interv<strong>en</strong>tiemix ouders die hun kinder<strong>en</strong> meertalig<br />
opvoed<strong>en</strong>, geholp<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong> bij taalstimulering tijd<strong>en</strong>s dagelijkse activiteit<strong>en</strong>. Meer specifiek:<br />
hoe kan dat word<strong>en</strong> ingebed in het kader van de begeleiding vanuit de Vroegbehandeling. Binn<strong>en</strong><br />
dit project wordt e<strong>en</strong> interv<strong>en</strong>tiemix eerst deels ontwikkeld, dan uitgeprobeerd bij e<strong>en</strong> 4- of 5-tal<br />
ouder-kindpar<strong>en</strong>. De interv<strong>en</strong>tiemix wordt gevormd door e<strong>en</strong> combinatie uit reeds bestaande<br />
methodiek<strong>en</strong>. Daarbij zijn drie elem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van belang:<br />
- e<strong>en</strong> adviesgesprek over de meertalige situatie van het gezin, <strong>en</strong> de keuzes in taalaanbod<br />
die ouders mak<strong>en</strong>;<br />
- het aanler<strong>en</strong> aan ouders van taalstimuler<strong>en</strong>de wijze van interactie met het kind;<br />
- het gebruik van meertalig materiaal, of materiaal in de thuistaal.<br />
Deze interv<strong>en</strong>tiemix wordt tijd<strong>en</strong>s het uitprober<strong>en</strong> ook verder ontwikkeld <strong>en</strong> geëvalueerd. De<br />
ervaring<strong>en</strong> met die interv<strong>en</strong>tiemix wordt gemonitord <strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong> <strong>en</strong> waar mogelijk word<strong>en</strong><br />
directe effect<strong>en</strong> van de interv<strong>en</strong>tie gemet<strong>en</strong>. De pilot wordt uitgevoerd met medewerkers van<br />
K<strong>en</strong>talis De Cirkelboog (Vroegbehandeling) in Enschede.<br />
Meerwaarde<br />
Klant ouders van meertalige kinder<strong>en</strong> ontvang<strong>en</strong> onderbouwde adviez<strong>en</strong><br />
omtr<strong>en</strong>t het stimuler<strong>en</strong> van het taalgebruik van hun kind. Meertalige<br />
kinder<strong>en</strong> profiter<strong>en</strong> in hun taalontwikkeling maximaal van de talige<br />
communicatie in de thuissituatie<br />
Primair proces medewerkers Vroegbehandeling krijg<strong>en</strong> richtlijn<strong>en</strong> voor indirecte<br />
stimulering thuistaal via instructie aan ouders omtr<strong>en</strong>t deze stimulering<br />
Looptijd juni 2012 – maart 2014<br />
Status in uitvoering<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – CULTURELE EN LINGUÏSTISCHE DIVERSITEIT<br />
89
Onderzoeker(s) drs. M. Blum<strong>en</strong>thal (PonTeM), dr. P. van Alph<strong>en</strong>, drs. S. Voorn (K<strong>en</strong>talis/zorg)<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> eindverslag (te verschijn<strong>en</strong>)<br />
Product<strong>en</strong> werkwijze stimulering thuistaal meertalige kinder<strong>en</strong> (te verschijn<strong>en</strong>)<br />
Informatie & contact I www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
2 Diagnostiek bij meertalige kinder<strong>en</strong>: e<strong>en</strong> taalstoornis of<br />
taalachterstand?<br />
Het is bij meertalige kinder<strong>en</strong> moeilijk vast te stell<strong>en</strong> of er sprake is van e<strong>en</strong> taalstoornis (die<br />
los staat van de meertaligheid) of van e<strong>en</strong> taalachterstand in de ontwikkeling van het Nederlands.<br />
De gebruikte instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> zijn Nederlandstalige instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarmee per definitie ongeschikt<br />
voor kinder<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> andere moedertaal. Als gevolg daarvan kan het zijn dat e<strong>en</strong> stoornis niet<br />
wordt geïd<strong>en</strong>tificeerd óf dat er onterecht e<strong>en</strong> stoornis wordt vastgesteld, waar deze niet aanwezig is.<br />
In beide gevall<strong>en</strong> kan de zorg die nodig is niet word<strong>en</strong> gebod<strong>en</strong>.<br />
Rec<strong>en</strong>t onderzoek laat zi<strong>en</strong> dat veel kinder<strong>en</strong> met taalontwikkelingsstoorniss<strong>en</strong> ook problem<strong>en</strong><br />
hebb<strong>en</strong> met bepaalde tak<strong>en</strong> die niet-talig van aard zijn. Dat betreft tak<strong>en</strong> die e<strong>en</strong> beroep do<strong>en</strong> op<br />
zog<strong>en</strong>aamde executieve functies, vooral op het vlak van het werkgeheug<strong>en</strong>. Dit op<strong>en</strong>t mogelijkhed<strong>en</strong><br />
voor het onderzoek naar de aanwezigheid van taalstoorniss<strong>en</strong> bij meertalige kinder<strong>en</strong>, omdat<br />
dergelijke instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> niet via taal hoev<strong>en</strong> word<strong>en</strong> afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.<br />
Doel van dit project is e<strong>en</strong> procedure te ontwikkel<strong>en</strong> voor de vroege diagnostiek bij meertalige<br />
kinder<strong>en</strong>. Daartoe wordt literatuurstudie uitgevoerd <strong>en</strong> word<strong>en</strong> in overleg met deskundig<strong>en</strong> uit de<br />
praktijk geschikte instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> geselecteerd. Het toetsprotocol wordt vervolg<strong>en</strong>s, na instructie aan<br />
gedragskundig<strong>en</strong> <strong>en</strong> logopedist<strong>en</strong>, uitgevoerd bij 80 kinder<strong>en</strong> (40 meertalig <strong>en</strong> 40 e<strong>en</strong>talig) tuss<strong>en</strong><br />
2,5 <strong>en</strong> 4,5 jaar.<br />
Meerwaarde<br />
Klant vroegtijdige <strong>en</strong> betrouwbare diagnostiek van taalstoorniss<strong>en</strong> bij meertalige<br />
kinder<strong>en</strong> leidt tot e<strong>en</strong> adequater zorg- <strong>en</strong> onderwijsaanbod <strong>en</strong> daarmee tot<br />
betere ontwikkelingskans<strong>en</strong>. De resultat<strong>en</strong> drag<strong>en</strong> bij aan e<strong>en</strong> adequater<br />
<strong>en</strong> vroegtijdiger informatie aan ouders over de problematiek van hun kind<br />
Primair proces krijgt de beschikking over e<strong>en</strong> toetsprotocol om bij meertalige kinder<strong>en</strong><br />
onderscheid te kunn<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> taalstoornis <strong>en</strong> taalachterstand<br />
Looptijd juni 2011 – februari 2014<br />
Status in uitvoering<br />
Projectleider drs. M. Blum<strong>en</strong>thal<br />
Onderzoeker(s) dr. D. Hermans, drs. M. Blum<strong>en</strong>thal (PonTeM)<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> toetsprotocol meertalige kinder<strong>en</strong> t.b.v. onderscheid taalstoornis <strong>en</strong><br />
taalachterstand (te verschijn<strong>en</strong>)<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
90 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – CULTURELE EN LINGUÏSTISCHE DIVERSITEIT
3 Project Empowerm<strong>en</strong>t<br />
Als e<strong>en</strong> kind met e<strong>en</strong> primaire taalstoornis naast het Nederlands de thuistaal nodig heeft voor<br />
communicatief succes moet hij geholp<strong>en</strong> word<strong>en</strong> bij de ontwikkeling van die taal. Die hulp kan het<br />
best word<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> de gezinn<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun omgeving, met adviez<strong>en</strong> van professionals. Tot<br />
nu toe lukt dat vaak slecht. Ouders vind<strong>en</strong> soms de ontwikkeling van het Nederlands belangrijker,<br />
terwijl zij zelf onvoldo<strong>en</strong>de Nederlands sprek<strong>en</strong> om hun kind in die taal te begeleid<strong>en</strong>. Als ze hun<br />
kind kunn<strong>en</strong> help<strong>en</strong> in de thuistaal zijn zij effectiever <strong>en</strong> help<strong>en</strong> ze hun kind beter. Als er daarnaast in<br />
de omgeving van het kind ander<strong>en</strong> zijn die de ontwikkeling van het Nederlands kunn<strong>en</strong> faciliter<strong>en</strong>,<br />
is de zorg om die ontwikkeling bij de ouders weg, zodat zij zich kunn<strong>en</strong> richt<strong>en</strong> op wat ze wel<br />
kunn<strong>en</strong>. Het idee is, dat gezinn<strong>en</strong> daar beter vorm aan kunn<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> wanneer hun directe omgeving<br />
(familie, vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, bur<strong>en</strong>, bek<strong>en</strong>d<strong>en</strong>) wordt betrokk<strong>en</strong> bij de hulp aan het kind. Dit project richt zich<br />
op empowerm<strong>en</strong>t van tweetalige gezinn<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> kind met e<strong>en</strong> primaire taalstoornis. Het onderzoek<br />
wil nagaan of dat bereikt kan word<strong>en</strong> door de inzet van Eig<strong>en</strong>-Kracht-confer<strong>en</strong>ties.<br />
Meerwaarde<br />
Klant empowerm<strong>en</strong>t van de omgeving van het kind leidt tot optimaler gebruik<br />
van de eig<strong>en</strong> mogelijkhed<strong>en</strong> van ouders hetge<strong>en</strong> de ontwikkelkans voor<br />
het kind verhoogt<br />
Primair proces k<strong>en</strong>nis van de mogelijkhed<strong>en</strong> van Ekc voor deze doelgroep<br />
Looptijd 15 maand<strong>en</strong><br />
Status in uitvoering<br />
Onderzoeker(s) dr. K Wiefferink (NSDSK, Nederlandse Stichting voor het Dove <strong>en</strong><br />
Slechthor<strong>en</strong>de Kind), dr. M. de Vries (NSDSK) <strong>en</strong> drs. M. Blum<strong>en</strong>thal<br />
(PonTeM)<br />
Financiering e<strong>en</strong> deel van de bekostiging is toegezegd door K<strong>en</strong>talis <strong>en</strong> NSDSK,<br />
verbind<strong>en</strong>d vernieuw<strong>en</strong><br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – CULTURELE EN LINGUÏSTISCHE DIVERSITEIT<br />
91
4 <strong>Ontwikkel</strong>ing meertalig articulatielotto<br />
De diagnostiek van taalproblem<strong>en</strong> bij meertalige kinder<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> moeilijk zaak. De onderzoeker<br />
spreekt de thuistaal van het kind meestal niet, er zijn ge<strong>en</strong> test<strong>en</strong> of toets<strong>en</strong> beschikbaar, <strong>en</strong> als die<br />
er toevallig wel zijn, zijn ze niet g<strong>en</strong>ormeerd voor de meertalige doelgroep. E<strong>en</strong> manier om hier mee<br />
om te gaan is het op systematische wijze via e<strong>en</strong> tolk ontlokk<strong>en</strong> van bepaalde uiting<strong>en</strong> / woord<strong>en</strong>,<br />
<strong>en</strong> die, met hulp van diezelfde tolk, te lat<strong>en</strong> noter<strong>en</strong>. De beoordeling van de uitspraak van losse woord<strong>en</strong><br />
door middel van e<strong>en</strong> articulatielotto is zo’n manier. Via het lottospel kunn<strong>en</strong> de woord<strong>en</strong><br />
bij het kind word<strong>en</strong> uitgelokt.<br />
Doel van dit project is het (verder) ontwikkel<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> bestaande, met de hand gemaakte meertalig<br />
articulatielotto dat gebruikt kan word<strong>en</strong> bij de diagnostiek van jonge meertalige kinder<strong>en</strong>. Het is de<br />
bedoeling dat het lotto in de vorm van e<strong>en</strong> game of App wordt uitgevoerd.<br />
Meerwaarde<br />
Klant kinder<strong>en</strong> vind<strong>en</strong> e<strong>en</strong> lotto leuk, ouders zijn blij dat de diagnostiek goed<br />
verloopt<br />
Primair proces logopedist<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> extra ‘tool’ in hand<strong>en</strong> om de diagnostiek<br />
bij jonge meertalige kinder<strong>en</strong> (
In aquisitie<br />
1 MULTISLI - Multilingual childr<strong>en</strong> with SLI - bridging the gap<br />
betwe<strong>en</strong> theory and practice, and betwe<strong>en</strong> practitioners<br />
in differ<strong>en</strong>t countries<br />
Kinder<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> taalstoornis die meertalig opgroei<strong>en</strong> zijn e<strong>en</strong> complexe doelgroep voor<br />
logopedist<strong>en</strong>, leerkracht<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong> uit e<strong>en</strong> multidisciplinaire team in zorg <strong>en</strong><br />
onderwijs. De diagnostiek is lastig doordat de taalontwikkeling in meerdere tal<strong>en</strong> onderzocht moet<br />
word<strong>en</strong>. Bij logopedische behandeling zijn er vrag<strong>en</strong> over de beste manier om de taalontwikkeling<br />
in beide tal<strong>en</strong> te bevorder<strong>en</strong>. Op school <strong>en</strong> bij behandeling zijn er vrag<strong>en</strong> over de beste wijze om<br />
ouders te betrekk<strong>en</strong> bij die behandeling. Deze problematiek speelt in alle Europese land<strong>en</strong>. Het doel<br />
van dit project is om de professionals van e<strong>en</strong> 6-tal land<strong>en</strong> sam<strong>en</strong> te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, zodat zij de beste<br />
prakrijk<strong>en</strong>/voorbeeld<strong>en</strong> <strong>en</strong> hulpmiddel<strong>en</strong> op dit gebied kunn<strong>en</strong> uitwissel<strong>en</strong>. Na de uitwisseling van<br />
beste praktijk<strong>en</strong>/voorbeeld<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderzoeksbevinding<strong>en</strong> is het de bedoeling om de kloof tuss<strong>en</strong><br />
wat er al is, <strong>en</strong> wat er nog ontwikkeld moet word<strong>en</strong>, te id<strong>en</strong>tificer<strong>en</strong>. Daarna kunn<strong>en</strong> er plann<strong>en</strong><br />
gemaakt word<strong>en</strong> voor verdere uitwisseling <strong>en</strong> ontwikkeling binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> Europese sam<strong>en</strong>werking.<br />
Deelnem<strong>en</strong>de land<strong>en</strong> (buit<strong>en</strong> Nederland) zijn Malta, België, Duitsland, Zwed<strong>en</strong> <strong>en</strong> Luxemburg.<br />
Meerwaarde<br />
Klant de manier van werk<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> zorg <strong>en</strong> onderwijs aan de doelgroep zal<br />
beter afgestemd word<strong>en</strong> op de meertalige hulpvraag / onderwijsvraag van<br />
deze doelgroep.<br />
Primair proces het primair proces zal meer middel<strong>en</strong> in hand<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> om zorg <strong>en</strong><br />
onderwijs voor deze doelgroep af te stemm<strong>en</strong>.<br />
Looptijd 1 september 2013 - 1 september 2015<br />
Status in aquisitie<br />
Projectleider Drs. M. Blum<strong>en</strong>thal<br />
Onderzoeker Drs. M. Blum<strong>en</strong>thal<br />
Uitvoerder Drs. M. Blum<strong>en</strong>thal K<strong>en</strong>talis / Pontem (inhoudelijk)/ Organisatorisch:<br />
M. Maas K<strong>en</strong>talis / International<br />
Financiering In acquisitie LifeLongLearning: Grundtvig EEG<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> * overzicht per land van beste praktijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderzoeksresultat<strong>en</strong> per land<br />
* beschrijving van de kloof tuss<strong>en</strong> vrag<strong>en</strong> uit de praktijk <strong>en</strong><br />
antwoord<strong>en</strong> uit onderzoek<br />
* e<strong>en</strong> <strong>en</strong> ander wordt binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> project<strong>en</strong>website vastgelegd<br />
* doel<strong>en</strong> voor vervolgproject / -onderzoek word<strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong><br />
* e<strong>en</strong> Europees netwerk van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> uit praktijk<br />
Informatie & contact ma.maas@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – CULTURELE EN LINGUÏSTISCHE DIVERSITEIT<br />
93
1 ELO<br />
Algeme<strong>en</strong> <strong>en</strong> doelgroepoverstijg<strong>en</strong>d<br />
Intern praktijkgestuurd onderzoek<br />
& ontwikkeling<br />
In navolging van de inrichting <strong>en</strong> implem<strong>en</strong>tatie van de K<strong>en</strong>talis Leeromgeving (ELO) binn<strong>en</strong> K<strong>en</strong>talis,<br />
wordt de Leeromgeving met e-learning cursuss<strong>en</strong> ingericht <strong>en</strong> op<strong>en</strong>gesteld voor ouders, professionals,<br />
collega-instelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere geïnteresseerd<strong>en</strong> buit<strong>en</strong> K<strong>en</strong>talis. Daarnaast wordt de Leeromgeving<br />
uitgebreid met functionaliteit<strong>en</strong> t<strong>en</strong> behoeve van deskundigheidsbevordering <strong>en</strong> het del<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
verspreid<strong>en</strong> van k<strong>en</strong>nis.<br />
Meerwaarde<br />
Klant expertise bij medewerkers, ouders, professionals binn<strong>en</strong> <strong>en</strong> buit<strong>en</strong> K<strong>en</strong>talis<br />
leidt tot de optimalisering van de zorg <strong>en</strong> het onderwijs aan cliënt<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
leerling<strong>en</strong><br />
Primair proces deskundigheidsbevordering <strong>en</strong> k<strong>en</strong>nisdeling leid<strong>en</strong> tot de vergroting van<br />
individuele <strong>en</strong> collectieve expertise<br />
Looptijd 2013<br />
Status in uitvoering<br />
Projectleider dr. Chantal Gervedink Nijhuis, Patrick van d<strong>en</strong> Tillaar<br />
Uitvoering Michelle Melsk<strong>en</strong>s, Jolanda Tra, Marianne H<strong>en</strong>raath, Hanneke van der Naalt,<br />
Marijke Dankert, Suzanne Swinn<strong>en</strong>, Karel Kloks<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> K<strong>en</strong>talis Leeromgeving Intern <strong>en</strong> Extern<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl / E. opleiding<strong>en</strong>@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
94 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ALGEMEEN EN DOELGROEPOVERSTIJGEND
2 Evid<strong>en</strong>ce Based Practice<br />
Voor het onderbouw<strong>en</strong> van het handel<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> K<strong>en</strong>talis in term<strong>en</strong> van Evid<strong>en</strong>ce Based Practice is<br />
beslot<strong>en</strong> te werk<strong>en</strong> met de systematiek van het Nederlands Jeugd Instituut. In onderwijs <strong>en</strong> zorg<br />
zijn ontwikkeling<strong>en</strong> ingezet om de infrastructuur te realiser<strong>en</strong> die nodig is om resultat<strong>en</strong> in de zin<br />
van meetgegev<strong>en</strong>s op individueel, afdelings-, regionaal <strong>en</strong> landelijk niveau te verzamel<strong>en</strong> <strong>en</strong> te<br />
analyser<strong>en</strong>. Op verschill<strong>en</strong>de plaats<strong>en</strong> in de organisatie word<strong>en</strong> activiteit<strong>en</strong> ingezet om structureel<br />
opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> in kaart te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />
Meerwaarde<br />
Klant inzicht in de werkzaamheid van interv<strong>en</strong>ties leidt tot doelmatiger werk<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> draagt bij aan optimalisering van het onderwijs- <strong>en</strong> zorgaanbod<br />
Primair proces inzicht in de werkzaamheid van interv<strong>en</strong>ties leidt tot gerichte keuzes<br />
in aanbod<br />
Looptijd continu<br />
Status in uitvoering<br />
Uitvoering PonTeM, k<strong>en</strong>nisnetwerk, sector Onderwijs, sector Zorg<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> diverse rapport<strong>en</strong><br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
3 eZorg (voorhe<strong>en</strong> Zorg op afstand, ECHO: E-Care -<br />
Hulp Op afstand)<br />
Binn<strong>en</strong> K<strong>en</strong>talis wordt onderzocht op welke manier toepassing van informatietechnologie<br />
<strong>en</strong> moderne media kan bijdrag<strong>en</strong> aan kwalitatief hoge zorg aan cliënt<strong>en</strong>, waarbij rek<strong>en</strong>ing<br />
gehoud<strong>en</strong> wordt met de optimale inzetbaarheid van personeel. Tev<strong>en</strong>s wordt onderzocht aan welke<br />
eis<strong>en</strong> de infrastructuur van K<strong>en</strong>talis moet voldo<strong>en</strong> opdat de randvoorwaard<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> succesvolle<br />
toepassing van ICT <strong>en</strong> moderne media optimaal zijn. Binn<strong>en</strong> het eZorg programma zijn zes pilotonderzoek<strong>en</strong><br />
uitgevoerd binn<strong>en</strong> (e<strong>en</strong> regio van) K<strong>en</strong>talis. De resultat<strong>en</strong> hiervan hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> voorbeeldfunctie<br />
voor (de ontwikkeling van) verdere toepassing<strong>en</strong>, niet alle<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> K<strong>en</strong>talis, maar voor de<br />
gehele sector. Het programma richt zich de kom<strong>en</strong>de periode op het implem<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> van de best<br />
practices van deze pilotonderzoek<strong>en</strong> <strong>en</strong> er zull<strong>en</strong> nieuwe pilotonderzoek<strong>en</strong> opgestart gaan word<strong>en</strong>.<br />
Meerwaarde<br />
Klant klant<strong>en</strong> van K<strong>en</strong>talis krijg<strong>en</strong> kwalitatief hoogwaardige zorg <strong>en</strong> begeleiding,<br />
die past bij hun (digitale) zorgvraag.in e<strong>en</strong> in tijd <strong>en</strong> plaats flexibeler vorm<br />
Primair proces kan (del<strong>en</strong> van) de zorg flexibeler, efficiënter <strong>en</strong> doelmatiger lever<strong>en</strong><br />
Looptijd april 2011 t/m oktober 2012- februari 2015<br />
Status in uitvoering<br />
Projectleiders drs. I. Manders, drs. T. Weijers<br />
Onderzoeker(s) drs. I. Manders (Pontem), drs. T. Weijers (Pontem) Dr. B. Els<strong>en</strong>doorn<br />
(PonTeM),<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ALGEMEEN EN DOELGROEPOVERSTIJGEND<br />
95
4 Ondertitelde CVE exam<strong>en</strong>s <strong>en</strong> Cito Kijk- <strong>en</strong> luistertoets<strong>en</strong><br />
Voor de schoolexam<strong>en</strong>s in moderne vreemde tal<strong>en</strong> wordt in het onderwijs gebruik gemaakt van<br />
kijk- <strong>en</strong> luistertoets<strong>en</strong>. Hierin zitt<strong>en</strong> allerlei soort<strong>en</strong> filmpjes verwerkt. Ook in de digitale exam<strong>en</strong>s voor<br />
het VMBO word<strong>en</strong> filmpjes verwerkt. Voor dove <strong>en</strong> SH-leerling<strong>en</strong> is het niet mogelijk om deze toets<strong>en</strong><br />
te mak<strong>en</strong> aangezi<strong>en</strong> zijn de gesprok<strong>en</strong> tekst<strong>en</strong> niet (goed) kunn<strong>en</strong> verstaan. Daarom wordt h<strong>en</strong> de<br />
mogelijkheid gebod<strong>en</strong> om ondertitelde versies van deze filmpjes te bekijk<strong>en</strong>. De ondertiteling van<br />
deze filmpjes wordt verzorgd door K<strong>en</strong>talis E&I – Multimedia.<br />
Meerwaarde<br />
Klant kan deelnem<strong>en</strong> aan toets<strong>en</strong> <strong>en</strong> exam<strong>en</strong>s in het VO<br />
Primair proces doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> op K<strong>en</strong>talis VO schol<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> hun leerling<strong>en</strong> toets<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
zodo<strong>en</strong>de goed voorbereid<strong>en</strong> op hun exam<strong>en</strong>s<br />
Looptijd jaarlijks<br />
Status in uitvoering<br />
Onderzoeker(s) R. van Teijling<strong>en</strong> <strong>en</strong> B. Kuipers Munneke. E&I - Multimedia<br />
Financiering CVE, CITO <strong>en</strong> K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> ondertitelde exam<strong>en</strong> filmpjes <strong>en</strong> Cito kijk- <strong>en</strong> luistertoets<strong>en</strong>.<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
5 Logopedie in het cluster twee onderwijs – de rol van de<br />
logopedist in de klas<br />
De rol van de logopedist in het cluster twee onderwijs wordt op verschill<strong>en</strong>de manier<strong>en</strong> vorm<br />
gegev<strong>en</strong>. Logopedie wordt veelal individueel of in kleine groepjes ingezet. De logopedist kan echter<br />
ook binn<strong>en</strong> de klas, sam<strong>en</strong> met de leerkracht (co-teaching) of als coach van de leerkracht aan het<br />
werk zijn. Met het oog op de invoer van het pass<strong>en</strong>d onderwijs <strong>en</strong> het behoud van effectieve<br />
onderwijstijd (aandachtspunt meegegev<strong>en</strong> door de inspectie), gaat de rol van de logopedist<br />
verander<strong>en</strong> <strong>en</strong> opnieuw vormgegev<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. De kracht van de logopedist in di<strong>en</strong>st van het<br />
onderwijs ligt in de sam<strong>en</strong>werking met leerkracht<strong>en</strong> <strong>en</strong> de mogelijkheid voor de logopedist om<br />
actief aan transfer te werk<strong>en</strong>.<br />
Uit onderzoek (Willems<strong>en</strong>, 2011) is geblek<strong>en</strong> dat de sam<strong>en</strong>werking tuss<strong>en</strong> leerkracht <strong>en</strong> logopedist<br />
e<strong>en</strong> positief effect heeft op de leerkrachtvaardighed<strong>en</strong> op het gebied van woord<strong>en</strong>schatonderwijs.<br />
In dit project wordt onderzocht in hoeverre 1) deze sam<strong>en</strong>werking structurele effect<strong>en</strong> heeft op het<br />
leerkrachtgedrag, 2) deze sam<strong>en</strong>werking ook effect<strong>en</strong> heeft op de taalontwikkeling van leerling<strong>en</strong>, 3)<br />
deze sam<strong>en</strong>werking ook op andere domein<strong>en</strong> effectief is <strong>en</strong> 4) e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>werking met vakleerkracht<strong>en</strong><br />
NGT e<strong>en</strong> zelfde meerwaarde heeft.<br />
Meerwaarde<br />
Klant effectiever taalonderwijs leidt tot e<strong>en</strong> verbetering van de leerresultat<strong>en</strong><br />
van leerling<strong>en</strong>.<br />
Primair proces het project beoogt middels co-teaching van leerkracht <strong>en</strong> logopedist de<br />
leerkrachtvaardighed<strong>en</strong> m.b.t. diverse aspect<strong>en</strong> van het taalonderwijs<br />
(bijv. woord<strong>en</strong>schat, taal-d<strong>en</strong>kontwikkeling) te verbeter<strong>en</strong>.<br />
96 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ALGEMEEN EN DOELGROEPOVERSTIJGEND
Looptijd augustus 2013 –juli 2015<br />
Status lop<strong>en</strong>d<br />
Onderzoeker(s) Margot Willems<strong>en</strong> (K<strong>en</strong>talis-Tal<strong>en</strong>t) & Daan Hermans (K<strong>en</strong>talis-Pontem)<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> (eind)rapport (te verschijn<strong>en</strong>)<br />
Informatie & contact E. M.Willems<strong>en</strong>@K<strong>en</strong>talis.nl<br />
6 Literatuurstudie ICT in Onderwijs<br />
Met het raadpleg<strong>en</strong> van internationale literatuur beoogt deze studie om k<strong>en</strong>nis over cluster 2 te<br />
verzamel<strong>en</strong> die relevant is voor de inzet van ICT in onderwijs. Het doel van deze literatuurstudie is<br />
om zodanig zicht te krijg<strong>en</strong> op wat er bek<strong>en</strong>d is over ICT <strong>en</strong> ler<strong>en</strong> dat we de uitrusting van onze<br />
onderwijse<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> <strong>en</strong> de ontwikkeling van leermateriaal kunn<strong>en</strong> afstemm<strong>en</strong> op de manier waarop<br />
kinder<strong>en</strong> in cluster 2 informatie verwerk<strong>en</strong>. Onderdeel van dit onderzoek is om helder te krijg<strong>en</strong><br />
waar ICT-middel<strong>en</strong> voor cluster 2 aan moet<strong>en</strong> voldo<strong>en</strong> <strong>en</strong> wat effectieve leerstrategieën zijn als je<br />
leert met ICT. De focus ligt op de pot<strong>en</strong>tie van mainstream ICT-toepassing<strong>en</strong> om bij te drag<strong>en</strong> aan<br />
betere leerresultat<strong>en</strong>. Hierbij is het van belang om zicht te krijg<strong>en</strong> op de ‘state of the art’ <strong>en</strong> om uit<br />
te zoek<strong>en</strong> in hoeverre we de k<strong>en</strong>nis die we hebb<strong>en</strong> over cluster 2 toe kunn<strong>en</strong> pass<strong>en</strong> op de manier<br />
waarop ICT-middel<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ingezet.<br />
Meerwaarde<br />
Klant stap in de richting van eig<strong>en</strong>tijds onderwijs. Meer zekerheid over de<br />
effectiviteit van ICT-gebruik in onderwijs.<br />
Primair proces advies <strong>en</strong> informatievoorzi<strong>en</strong>ing over evid<strong>en</strong>ce based gebruik van<br />
ICT-middel<strong>en</strong> in het primair proces<br />
Looptijd oktober 2012 t/m september 2013<br />
Status lop<strong>en</strong>d<br />
Projectleider P. Prawiro-Atmodjo<br />
Onderzoeker/uitvoerder P. Prawiro-Atmodjo<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> apportage<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. P.Prawiro@K<strong>en</strong>talis.nl<br />
7 Rek<strong>en</strong>verbetertraject<br />
De doelstelling van dit project is tweeledig; één op leerkracht-niveau <strong>en</strong> één op leerling-niveau.<br />
De bedoeling van het project is dat leerkracht<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> lesopbouw volg<strong>en</strong>s het<br />
Di-model <strong>en</strong> daarnaast kunn<strong>en</strong> differ<strong>en</strong>tiër<strong>en</strong> op basis van de leerarrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Alle leerkracht<strong>en</strong><br />
hebb<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis van de leerlijn<strong>en</strong> rek<strong>en</strong><strong>en</strong> van groep 1 t/m 8. Hier ligt aan t<strong>en</strong> grondslag dat alle<br />
leerkracht<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis hebb<strong>en</strong> over e<strong>en</strong> goede opbouw van rek<strong>en</strong>less<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat ze vaardighed<strong>en</strong><br />
ontwikkel<strong>en</strong> die nodig zijn om deze less<strong>en</strong> te gev<strong>en</strong>. Alle leerkracht<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis van leerlijn<strong>en</strong><br />
rek<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> op basis hiervan keuzes mak<strong>en</strong>. Ze kunn<strong>en</strong> per leerjaar doel<strong>en</strong> stell<strong>en</strong> om aan te<br />
werk<strong>en</strong> met hun groep. Ze moet<strong>en</strong> daarnaast ook k<strong>en</strong>nis hebb<strong>en</strong> van de doorgaande leerlijn<strong>en</strong><br />
rek<strong>en</strong><strong>en</strong>. De leerkracht<strong>en</strong> word<strong>en</strong> geschoold in effectief rek<strong>en</strong>onderwijs middels e<strong>en</strong> geplande<br />
studiedag op 4 oktober 2013 <strong>en</strong> e<strong>en</strong> tweetal klass<strong>en</strong>consultaties voor alle deelnem<strong>en</strong>de schol<strong>en</strong>.<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ALGEMEEN EN DOELGROEPOVERSTIJGEND<br />
97
De ambities voor leerling<strong>en</strong> in het SO zijn vastgelegd in prestatie-indicator<strong>en</strong>. Deze zijn nu opgesteld<br />
voor de groep<strong>en</strong> 4 <strong>en</strong> groep<strong>en</strong> 8 voor rek<strong>en</strong><strong>en</strong>. De opbr<strong>en</strong>gst<strong>en</strong> voor de andere groep<strong>en</strong> moet nog<br />
vastgelegd word<strong>en</strong>. Deze ambities word<strong>en</strong> vastgelegd na toetsafname in juni/juli 2013. Voor de<br />
groep<strong>en</strong> 1 <strong>en</strong> 2 word<strong>en</strong> er minimum doellijst<strong>en</strong> opgesteld wat leerling<strong>en</strong> aan het einde van e<strong>en</strong><br />
schooljaar moet<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> op rek<strong>en</strong>gebied.<br />
Deelnem<strong>en</strong>de schol<strong>en</strong> aan dit project zijn: Tine Marcusschool Groning<strong>en</strong> <strong>en</strong> Emm<strong>en</strong>, Guyotschool<br />
SO A Har<strong>en</strong>, De Skelp Dracht<strong>en</strong>, Enkschool Zwolle, Dr. Bosschool Arnhem, Tal<strong>en</strong>t Vught, Signis<br />
ALS Amsterdam, Rotsoord Utrecht.<br />
Meerwaarde<br />
Klant optimaliser<strong>en</strong> van het rek<strong>en</strong>onderwijs <strong>en</strong> daarmee verhoging van de<br />
rek<strong>en</strong>vaardigheid van leerling<strong>en</strong> in cluster 2. Dit wordt gemet<strong>en</strong> in PI `s.<br />
Primair proces vergrot<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis rek<strong>en</strong>ontwikkeling <strong>en</strong> tev<strong>en</strong>s handreiking<strong>en</strong> aan<br />
doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> om effectief rek<strong>en</strong>onderwijs te gev<strong>en</strong> <strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis te hebb<strong>en</strong> van<br />
doorgaande lijn<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>onderwijs plus de doelstelling om de<br />
resultat<strong>en</strong> van leerling<strong>en</strong> te verhog<strong>en</strong> op methode onafhankelijke toets<strong>en</strong>.<br />
Looptijd januari 2013 tot augustus 2014<br />
Status lop<strong>en</strong>d<br />
Projectleider R. Daanje<br />
Onderzoeker(s) dr. L. Wauters (PonTeM), J. Nijboer, R. Daanje <strong>en</strong> Ina Cijvat (Expertis).<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> rek<strong>en</strong><strong>en</strong> in cluster 2 onderwijs: Naar betere rek<strong>en</strong>prestaties voor<br />
leerling<strong>en</strong> met ESM <strong>en</strong> dove/slechthor<strong>en</strong>de leerling<strong>en</strong>. Pass<strong>en</strong>de<br />
perspectiev<strong>en</strong> doellijst<strong>en</strong> <strong>en</strong> leerlijn<strong>en</strong>, SLO<br />
Product<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>arrangem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> groep<strong>en</strong> 1 t/m 8, PI voor de groep<strong>en</strong> 1 t/m 8 op<br />
rek<strong>en</strong>gebeid, doorgaande lijn<strong>en</strong> rek<strong>en</strong><strong>en</strong>, b<strong>en</strong>odigde leerkrachtvaardighed<strong>en</strong>,<br />
m.b.t. rek<strong>en</strong>onderwijs<br />
Informatie & contact Joukje Nijboer (j.nijboer@k<strong>en</strong>talis.nl) <strong>en</strong><br />
R<strong>en</strong>ske Daanje (r.daanje@k<strong>en</strong>talis.nl)<br />
Afgerond in 2012/2013<br />
8 Typering van cliënt<strong>en</strong> K<strong>en</strong>talis met ICF<br />
Binn<strong>en</strong> dit project wordt e<strong>en</strong> aantal refer<strong>en</strong>tiearchetyp<strong>en</strong> geformuleerd die pass<strong>en</strong> bij cliëntgroep<strong>en</strong><br />
van K<strong>en</strong>talis. Daarbij wordt gebruikgemaakt van het ICF-model (International Classification of<br />
Functions, Disability and Health). ICF is e<strong>en</strong> raamwerk van classificaties die sam<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
gestandaardiseerd begripp<strong>en</strong>kader bied<strong>en</strong> voor het beschrijv<strong>en</strong> van het m<strong>en</strong>selijk functioner<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> de problem<strong>en</strong> die daarin kunn<strong>en</strong> optred<strong>en</strong>. Doel van de ICF is e<strong>en</strong> basis te legg<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong><br />
(internationaal) geme<strong>en</strong>schappelijke standaardtaal die gehanteerd kan word<strong>en</strong> in uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>de<br />
vakgebied<strong>en</strong> <strong>en</strong> takk<strong>en</strong> van wet<strong>en</strong>schap. De projectresultat<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> direct ter beschikking aan alle<br />
organisaties die betrokk<strong>en</strong> zijn bij de zorg aan m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met zintuiglijke stoorniss<strong>en</strong>.<br />
98 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ALGEMEEN EN DOELGROEPOVERSTIJGEND
Meerwaarde<br />
Klant uiteindelijk wordt dit project uitgevoerd t<strong>en</strong> behoeve van e<strong>en</strong> doelmatig,<br />
uniform <strong>en</strong> toekomstbest<strong>en</strong>dig zorgaanbod, waar alle cliënt<strong>en</strong> met<br />
auditieve <strong>en</strong>/of communicatieve problematiek bij gebaat zijn<br />
Primair proces implem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>duidig <strong>en</strong> uniform, discipline onafhankelijk<br />
begripp<strong>en</strong>kader<br />
Looptijd mei 2011 – december 2012<br />
Status afgerond<br />
Projectleider Dr. J. Isarin<br />
Onderzoeker(s) dr. J. Isarin, dr. J. Stoep (PonTeM), drs. J. Buit<strong>en</strong>hek (K<strong>en</strong>talis/zorg)<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> eindrapport, brochure gegev<strong>en</strong>ssets, prezi<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/project<strong>en</strong>/overige-project<strong>en</strong>/ICF E.j.isarin@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
9 Innovatieproject Tablet in de klas fase 2<br />
Het doel van het project is na te gaan welke mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> meerwaarde de inzet van tablets<br />
binn<strong>en</strong> de klas biedt <strong>en</strong> welke kost<strong>en</strong> <strong>en</strong>/of besparing daar aan verbond<strong>en</strong> zijn.<br />
Het project bestaat uit twee del<strong>en</strong>. In het eerste deel (januari 2012 t/m mei 2012), word<strong>en</strong> door e<strong>en</strong><br />
viertal doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> twee verschill<strong>en</strong>de tablets getest op diverse punt<strong>en</strong> zoals gebruikersgemak, email,<br />
internet, inzetmogelijkhed<strong>en</strong> bij de vakk<strong>en</strong>. Als de meerwaarde voldo<strong>en</strong>de blijkt te zijn, wordt<br />
beslot<strong>en</strong> om de tweede fase in te gaan. In fase 2 (september 2012 t/m juli 2013), wordt e<strong>en</strong> keuze<br />
gemaakt uit de beide tablets <strong>en</strong> word<strong>en</strong> de leerling<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> repres<strong>en</strong>tatieve klas word<strong>en</strong> elk<br />
voorzi<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> tablet. Aan het eind van fase twee vindt e<strong>en</strong> evaluatie plaats van de bevinding<strong>en</strong><br />
rondom het werk<strong>en</strong> met de tablet in het onderwijs.<br />
Meerwaarde<br />
Klant leerling<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> overal <strong>en</strong> in handzaam formaat de beschikking over e<strong>en</strong><br />
digitale ag<strong>en</strong>da, (woord<strong>en</strong>)boek<strong>en</strong>, <strong>en</strong>cyclopedie, educatief beeldmateriaal<br />
<strong>en</strong> communicatiemiddel. Verwacht wordt dat het gebruik van de tablet de<br />
(leer)motivatie verhoogt <strong>en</strong> dit de uiteindelijke resultat<strong>en</strong> t<strong>en</strong> goede komt.<br />
Primair proces krijgt de beschikking over e<strong>en</strong> flexibel onderwijsmiddel, waarmee nieuwe<br />
aspect<strong>en</strong> <strong>en</strong> ontwikkeling<strong>en</strong> gemakkelijk <strong>en</strong> snel in de less<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong><br />
word<strong>en</strong> geïntegreerd<br />
Looptijd januari 2012 – juli 2013<br />
Status afgerond<br />
Uitvoering doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, P. Deelman ICT-coördinator/G.Brand (K<strong>en</strong>talis/De Graafschool)<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis (innovatiemiddel<strong>en</strong> onderwijs)<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> eindverslag op website van de Dr. J. de Graafschool<br />
Informatie& contact G.Brand@K<strong>en</strong>talis.nl <strong>en</strong> P.Deelman@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ALGEMEEN EN DOELGROEPOVERSTIJGEND<br />
99
10 Communicatieve Int<strong>en</strong>tie Onderzoek (CIO)<br />
Het CIO is e<strong>en</strong> instrum<strong>en</strong>t dat communicatieve int<strong>en</strong>tie in kaart br<strong>en</strong>gt bij kinder<strong>en</strong> in de pre- <strong>en</strong><br />
vroegverbale fase. In die vroege ontwikkelingsfase zijn taaltests nauwelijks informatief <strong>en</strong><br />
bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> moeilijk af te nem<strong>en</strong>. Met het CIO wordt de preverbale <strong>en</strong> vroeg-verbale ontwikkeling<br />
geobserveerd in verschill<strong>en</strong>de spelsituaties. Het betreft hier e<strong>en</strong> normeringsonderzoek.<br />
Meerwaarde<br />
Klant draagt bij aan de verbetering van de vroegtijdige diagnostiek bij jonge<br />
kinder<strong>en</strong> met communicatieproblem<strong>en</strong>. De informatieverstrekking aan<br />
ouders kan hierdoor verhelderd word<strong>en</strong>. In het zorg aanbod aan ouders <strong>en</strong><br />
kind kunn<strong>en</strong> keuzes beter verantwoord word<strong>en</strong>.<br />
Primair proces krijgt de beschikking over e<strong>en</strong> observatie instrum<strong>en</strong>t om communicatieproblem<strong>en</strong><br />
vroegtijdig in beeld te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong><br />
Looptijd tot 01-12- 2012<br />
Status afgerond<br />
Onderzoeker(s) drs. C. F. Slofstra Bremer (PonTeM) i.s.m. RU Groning<strong>en</strong>, UMC Utrecht,<br />
Financiering K<strong>en</strong>talis, Bohn Stafleu & Van Loghum, SPNN.<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in ontwikkeling; verschijnt najaar 2012<br />
Product<strong>en</strong> observatie instrum<strong>en</strong>t CIO. Test versch<strong>en</strong><strong>en</strong> bij Bohn Stafleu & Van Loghum<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
11 Cluster 2 Mediawijs<br />
Voor m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> auditieve beperking of spraak-/taalproblem<strong>en</strong> is communicatie niet<br />
vanzelfsprek<strong>en</strong>d. Moderne media hebb<strong>en</strong> h<strong>en</strong> veel te bied<strong>en</strong>, maar mak<strong>en</strong> h<strong>en</strong> tegelijk extra<br />
kwetsbaar: talige informatie is voor h<strong>en</strong> moeilijk toegankelijk; mediawijsheid is voor h<strong>en</strong> veel<br />
moeilijker te verwerv<strong>en</strong>. Op de Guyotschool voor VSO (doof) de dr. De Graafschool (VSO SH/ESM)<br />
moet<strong>en</strong> er bijna elke maandag wel incid<strong>en</strong>t<strong>en</strong> bijgelegd word<strong>en</strong> die hun oorsprong hebb<strong>en</strong> in wat<br />
er in het week<strong>en</strong>d tuss<strong>en</strong> leerling<strong>en</strong> via social media <strong>en</strong> chat op internet is voorgevall<strong>en</strong>. Binn<strong>en</strong> dit<br />
project producer<strong>en</strong> VSO-leerling<strong>en</strong> voor SO-leerling<strong>en</strong> korte filmpjes over aspect<strong>en</strong> van mediawijsheid.<br />
Hun <strong>en</strong>ergie <strong>en</strong> <strong>en</strong>thousiasme werk<strong>en</strong> als katalysator bij het mediavaardiger mak<strong>en</strong> van<br />
h<strong>en</strong>zelf, SO-leerling<strong>en</strong>, ouders, doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> begeleiders. Dit project wil de eerste stapp<strong>en</strong> zett<strong>en</strong><br />
in de ontwikkeling van e<strong>en</strong> Leerlijn Mediawijsheid voor ook op het internet kwetsbare cluster 2<br />
leerling<strong>en</strong> door:<br />
- e<strong>en</strong> overdraagbare methodiek te ontwikkel<strong>en</strong> om de mediawijsheid van VSO- <strong>en</strong> SO-leerling<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> hun ouders, doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, internaatsbegeleiders te vergrot<strong>en</strong>, waarbij de mediaproducties van<br />
VSO-leerling<strong>en</strong> als katalysator di<strong>en</strong><strong>en</strong>;<br />
- dit project te gebruik<strong>en</strong> om het belang van mediawijsheid voor cluster 2 leerling<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
hun sociale omgeving op de ag<strong>en</strong>da te zett<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> <strong>en</strong> buit<strong>en</strong> K<strong>en</strong>talis;<br />
- stimulering van de verdere uitwerking <strong>en</strong> implem<strong>en</strong>tatie van e<strong>en</strong> Leerlijn Mediawijsheid<br />
voor cluster 2<br />
100 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ALGEMEEN EN DOELGROEPOVERSTIJGEND
Meerwaarde<br />
Klant de leerlijn stimuleert toegankelijkheid <strong>en</strong> veilig gedrag van/op het internet<br />
<strong>en</strong> draagt bij aan empowerm<strong>en</strong>t van de doelgroep. De actieve rol van<br />
VSO-leerling<strong>en</strong> heeft e<strong>en</strong> grote meerwaarde: zij lever<strong>en</strong> specifiek<br />
toegankelijk filmmateriaal (in gebar<strong>en</strong>taal <strong>en</strong>/of ondertiteld), dat aansluit<br />
bij de leefwereld <strong>en</strong> behoeft<strong>en</strong> van cluster 2 jonger<strong>en</strong><br />
Primair proces krijgt de beschikking over e<strong>en</strong> leerlijn mediawijsheid. De werkwijze<br />
triggert ouders, beslissers <strong>en</strong> doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> maakt het mogelijk mediawijsheid<br />
duurzaam op de ag<strong>en</strong>da te zett<strong>en</strong><br />
Looptijd juni 2011 tot juli 2012<br />
Status afgerond<br />
Uitvoering H. Otermann (K<strong>en</strong>talis E&I - multimedia), A. Nutters, K<strong>en</strong>talis Guyotschool<br />
VSO, K<strong>en</strong>talis dr. De Graafschool, Ell<strong>en</strong> Reehorst Onderwijs & Zo<br />
Financiering Fonds Mediawijzer.net 2011, K<strong>en</strong>talis, Ell<strong>en</strong> Reehorst Onderwijs & Zo<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>/product<strong>en</strong> voorlichtingsfilmpjes over mediawijsheid voor <strong>en</strong> door cluster 2 leerling<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> e<strong>en</strong> overdraagbaar onderwijsmodel voor schol<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> e-learning<br />
module Mediawijsheid voor het K<strong>en</strong>talis leerportal.<br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ALGEMEEN EN DOELGROEPOVERSTIJGEND<br />
101
12 MICAS<br />
In acquisitie<br />
In de eerste helft van 2012 is de productie-website MICAS (fase 1) gerealiseerd <strong>en</strong> geïmplem<strong>en</strong>teerd<br />
binn<strong>en</strong> het primaire werkproces van de spraaktaalambulatoria van K<strong>en</strong>talis. In de tweede helft<br />
van 2012 kan fase 2 van de website MICAS (o.a. live-view) word<strong>en</strong> gerelateerd aan het nieuwe<br />
zorgregistratiesysteem <strong>en</strong> verder geïmplem<strong>en</strong>teerd binn<strong>en</strong> K<strong>en</strong>talis.<br />
13 C2Mediawijs - vervolg<br />
Mediawijsheid is e<strong>en</strong> belangrijk thema van deze tijd <strong>en</strong> communicatie speelt daarin e<strong>en</strong> belangrijke<br />
rol. Daarom is het e<strong>en</strong> onderwerp dat binn<strong>en</strong> K<strong>en</strong>talis alle aandacht verdi<strong>en</strong>t. Na e<strong>en</strong> eerste proefproject<br />
wordt er nu hard gewerkt aan het formuler<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> nieuw uitgebreid project rond<br />
mediawijsheid. Doelstelling van dat project is om alle leerling<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> K<strong>en</strong>talis mediawijs te<br />
mak<strong>en</strong>. Leerling<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> de positieve kant<strong>en</strong> van media zonder zichzelf <strong>en</strong> ander<strong>en</strong> te schad<strong>en</strong>.<br />
Het project zal zich richt<strong>en</strong> op leerling<strong>en</strong>, medewerkers <strong>en</strong> ouders. Het gaat in op lesmateriaal,<br />
voorlichtingsmateriaal <strong>en</strong> cursuss<strong>en</strong>. Inhoudelijk gaat het om verschill<strong>en</strong>d manier<strong>en</strong> van omgang<br />
met media.<br />
Passief: inzicht hebb<strong>en</strong> in de werking van media<br />
Actief: zelf gebruik<strong>en</strong> van media<br />
Interactief: uitwissel<strong>en</strong> met ander<strong>en</strong> via media<br />
Effectief: omgaan met media<br />
Meerwaarde<br />
Klant voor leerling<strong>en</strong> <strong>en</strong> cliënt<strong>en</strong> van K<strong>en</strong>talis is het belangrijk om compet<strong>en</strong>ties<br />
te ontwikkel<strong>en</strong> op het gebied van Mediawijsheid.<br />
Primair proces het primair proces wordt regelmatig geconfronteerd met incid<strong>en</strong>t<strong>en</strong> rond<br />
gebruik van moderne media, bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> medewerkers zelf ook<br />
compet<strong>en</strong>ties op dit gebied ontwikkel<strong>en</strong>.<br />
Looptijd vanaf schooljaar 2013-2014 <strong>en</strong> verder<br />
Status in ontwikkeling<br />
Projectleider drs. H. Otermann<br />
Onderzoeker(s) A. Nutters BA O.a. K<strong>en</strong>talis Guyotschool VSO, drs. H. Otermann. K<strong>en</strong>talis/<br />
Multimedia<br />
Financiering innovatiemiddel<strong>en</strong> onderwijs/in acquisitie<br />
Docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> info over het pilotproject is te vind<strong>en</strong> op www.c2mediawijs.nl<br />
Product<strong>en</strong> Nog nader vast te stell<strong>en</strong><br />
Informatie & contact I. www.k<strong>en</strong>talis.nl/pontem E. infopontem@k<strong>en</strong>talis.nl<br />
102 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ALGEMEEN EN DOELGROEPOVERSTIJGEND
Project<strong>en</strong> in ontwikkeling bij<br />
opleiding<strong>en</strong><br />
Basisleertraject<strong>en</strong><br />
Bij opleiding<strong>en</strong> word<strong>en</strong> tweejarige basisleertraject<strong>en</strong> ontwikkeld voor de professionalisering van<br />
nieuwe medewerkers, afgestemd op hun functie <strong>en</strong> doelgroep. Ook voor zitt<strong>en</strong>de medewerkers<br />
kunn<strong>en</strong> (onderdel<strong>en</strong> uit) die basisleertraject<strong>en</strong> zeer waardevol zijn.<br />
De volg<strong>en</strong>de basisleertraject<strong>en</strong> zijn in ontwikkeling:<br />
• Basisleertraject voor leerkracht<strong>en</strong> ESM, 2e jaar.<br />
Het tweede jaar van het tweejarig basisleertraject voor (nieuwe) leerkracht<strong>en</strong> die werk<strong>en</strong> met<br />
de doelgroep ESM.<br />
Projectleider: M. v. d. Wetering<br />
• Basisleertraject voor leerkracht<strong>en</strong> D/SH, 2e jaar.<br />
Het tweede jaar van het tweejarig basisleertraject voor (nieuwe) leerkracht<strong>en</strong> die werk<strong>en</strong><br />
met de doelgroep D/SH.<br />
Projectleider: drs. E. Vinks<br />
• Basisleertraject voor persoonlijk begeleiders D/SH, 2e jaar.<br />
Het tweede jaar van het tweejarig basisleertraject voor (nieuwe) persoonlijk begeleiders<br />
die werk<strong>en</strong> met de doelgroep D/SH.<br />
Projectleider: drs. E. Vinks<br />
• Basisleertraject voor logopedist<strong>en</strong> Zorg/ Onderwijs, 1e jaar.<br />
Het eerste jaar van het tweejarig basisleertraject voor (nieuwe) logopedist<strong>en</strong>,<br />
in Zorg <strong>en</strong> Onderwijs, voor alle doelgroep<strong>en</strong>.<br />
Projectleider: dr. C. Gervedink Nijhuis, M. v. d. Wetering<br />
• Basisleertraject persoonlijk begeleiders DB, 1e jaar<br />
Het eerste jaar van het tweejarig basisleertraject voor (nieuwe) persoonlijk begeleiders<br />
die werk<strong>en</strong> met de doelgroep DB.<br />
Projectleider: dr. C. Gervedink Nijhuis, drs. A. Eikelboom<br />
• Basisleertraject voor leerkracht<strong>en</strong> MG/D/SH, 1e jaar<br />
Het eerste jaar van het tweejarig basisleertraject voor (nieuwe) leerkracht<strong>en</strong> die werk<strong>en</strong><br />
met de doelgroep MG/DSH.<br />
Projectleider: dr. C. Gervedink Nijhuis, drs. A. Eikelboom<br />
KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ALGEMEEN EN DOELGROEPOVERSTIJGEND<br />
103
Overige cursuss<strong>en</strong><br />
Overige cursuss<strong>en</strong> in ontwikkeling<br />
• Gebar<strong>en</strong>cursuss<strong>en</strong><br />
Als vervolg op Doorbraak (gebar<strong>en</strong>cursus in combinatie met e-learning) wordt<br />
Tuss<strong>en</strong>stap 1 <strong>en</strong> Tuss<strong>en</strong>stap 2 ontwikkeld.<br />
Projectleider: A. Terpstra<br />
• Cursuss<strong>en</strong> in het kader van productportfolio Zorg<br />
In het kader van productportfolio Zorg zull<strong>en</strong> cursuss<strong>en</strong> ontwikkeld word<strong>en</strong>,<br />
zoals DGM <strong>en</strong> Sociaal Compet<strong>en</strong>tiemodel.<br />
Projectleider: M. v. d. Wetering, drs. E. Vinks<br />
• Cursuss<strong>en</strong> in het kader van Pass<strong>en</strong>d Onderwijs<br />
In het kader van de ontwikkeling<strong>en</strong> Pass<strong>en</strong>d Onderwijs zull<strong>en</strong> in overleg met Onderwijs cursuss<strong>en</strong><br />
ontwikkeld word<strong>en</strong> voor de professionals binn<strong>en</strong> Onderwijs.<br />
Projectleider: M. v. d. Wetering, drs. E. Vinks<br />
• Cursuss<strong>en</strong> ICT leerkracht.<br />
Professionalisering van de leerkracht op ICT gebied om in te kunn<strong>en</strong> spel<strong>en</strong> op alle nieuwe<br />
ontwikkeling<strong>en</strong> <strong>en</strong> mogelijkhed<strong>en</strong> van ICT voor Onderwijs.<br />
Projectleider: A. Terpstra<br />
• Cursuss<strong>en</strong>/ Basisleertraject behandelcoördinator<br />
Cursuss<strong>en</strong> in het kader van de professionalisering van behandelcoördinator<strong>en</strong>.<br />
Projectleider: Dr. C. Gervedink Nijhuis, drs. A. Eikelboom<br />
104 KENTALIS ONTWIKKEL- EN ONDERZOEKSPROJECTEN 2013 – ALGEMEEN EN DOELGROEPOVERSTIJGEND
Stichting<br />
Theodora Boasson<br />
Voor meer informatie over onze<br />
organisatie: www.k<strong>en</strong>talis.nl<br />
Colofon<br />
Uitgave<br />
Koninklijke K<strong>en</strong>talis<br />
Tekst <strong>en</strong> redactie<br />
Koninklijke K<strong>en</strong>talis, Expertise & Innovatie <strong>en</strong><br />
Communicatie & Marketing<br />
Fotografie<br />
Vinc<strong>en</strong>t van d<strong>en</strong> Hoog<strong>en</strong><br />
Vormgeving<br />
Cascade - visuele communicatie bv<br />
© K<strong>en</strong>talis 2013