JACOBSSTAF - Santiago

JACOBSSTAF

-
Culturele avonturen beleef je mei
Sindbad Tours organiseert al 36
jaar culturele rondreizen.
Kampeerrondreizen en hotelrond-
reizen over de hele wereld.
Een kampeerrondreis naar
SANTIAGO DE COMPOSTELA
taat ook al jaren op ons programml
Sindbad Tours
Postbus 2022
6600 CA Eindhoven
Bel snel voor gratis brochures en
informatie: 040 -111 444
PELGRIMSGIDS NAAR
SANTIAGO DE COMPOSTELA
een vertaling van het
12de-eeuwse manuscript
met een uitvoerige inleiding
van dr. Jan van Herwaarden
is natuurlijk niet het
enige boek dat verscheen bij
wilt u meer weten over
deze boekmakerij
verzeker u dan van
regelmatige toezending
van het
IaABARBERIcHT
Oosteinderweg 392
1432 BG AALSMEER
02977-42987
Pied
a
terre
SINGEL 393 1012 WN AMSTERDAM
gidsen & detailkaarten voor bergsport.
voet-, fiets-, kano-, langlauf- en skitochten
SANTI AGO-GANGERS !
Stuw f0.65 aan postzeg&
in een envehp en U ad-
vangt onze nieuwe baád-
&jbZ "SINT-JACOBSROUTE"
open ma t/m za 11-17
(van 114 tot 3U7 do ook van 17-21)
postorderservice op
schriftelijke bestelling
telefoon 020 - 274455
36 JAAR
Daarom vieren wîj feest in 1989
met een UNIEKE AKTIE.
Wif geven een korting van j"200,--
aan elke 36ste inschrifv(fst)er
op een van 'onze reizen.
Daarom ook op deze reis door ons
georganiseerd naar
SANTIAGO DE COMPOSTELA
o.l.v. theoloog-reisleider.
Een rondreis die ons voert langs
mooie landschappen, maar ook langs
kerken en kloosters, uit de tüd van
de bedevaartstochten.
Gratis reisgids kunt u telefoniech
of schrifteliik bif ons aanvraeen.

COLOFON
DE JACOBSSTAF is
het verenigingsblad
van het Nederlands
Genootschap van Sint-
Jacob. Het verschijn t
viermaal per jaar.
ISSN 0923 - 1 1 45
Redactie:
Annet van Wiechen en
Frank Claessen.
Redactie-adres:
Rijndijk 22
2394 AHHazerswoude-
Rd, telefoon: 01 714-
15386.
Q Nederlands Genoot-
schap van Sint-Jacob.
Niets uit deze uitgave
mag worden verveel-
voudigd en/of open-
baar gemaakt door
middel van druk, Po-
tokopie of op welke
andere wijze dan ook,
zonder voorafgaande
schriftelijke toestem -
ming van de uitgever.
Omslag: R. Conens
INHOUD
nr. 4 jaargang 1 (1989) december
Van de redactie 122
Oproep 122
Fenioux (De Vaan) 123
Maastricht, 15-17 september 1989 (FC) 124
Heilige pelgrims en pelgrimsheiligen (Madou) 126
Nijkerk, 18 november 1989 (FC) 131
Rustende pelgrims (V.d. Werff) 135
Pelgrims in kaart gebracht 138
Van onze buitenlandse vrienden 139
Een echte of een alternatieve pelgrimstocht? 140
Ziekenzorg in de pelgrimshospitalen I1 (EW) 141
Uit de regio's 148
Zoekertjes 15 1
Jahrestagung in Bremen (Stokmans) 152
Zoekertjes 152
Jacobus-boeken 153
Oude Santiago-gangers: Lieven de Caluwe (vW) 156
Asquins (Dik) 157
Langs de Weg 158
Geknipt voor u ... 159
Langs de Weg: ervaringen v.e. loper (V. Dieserdl60
Langs de Weg; ervaringen v.e. fietser (Alfrink) 162
Met een ezel naar Compostela 164
Zoekertje 164
Jaco-bus 165
Bezinning op de pelgrimstocht 165
Zoekertje 165
Los Hermanos Holandeses, Astorga (C & vW) 166
Agenda 168
Ons Postorderbedrijf 168

VAN DE REDACTIE
Een extra dik nummer voor de komende feestdagen.
De redactie is blij dat er zoveel kopy van hoge kwaliteit binnenkomt. Zoals
gezegd tijdens de jaarvergadering in Nijkerk willen wij graag reacties en
aanvullingen op de inhoud van ons tijdschrift publiceren. Dus biijf ons
schrijven!
Dit blad is niet alleen vóór de leden bestemd, maar moet ook dóór de leden
gemaakt worden. Dat betekent dat de redactie het niet altijd eens hoeft te zijn
met het gepubliceerde.
Wij wensen u een goede Kerst en een voorspoedig 1990.
de redactie E
Annet van Wiechen en Frank Claessen 2
De uiterste inleverdatum van kopy voor het volgende nummer
is 7 januari.
OPROEP
Wij verzoeken u de contributie (minimaal f 25,-- ; huisge-
noten f 20, --) van het Genootschap voor het jaar 1990
over te maken op POSTBANK (giro) nr. 515.11.46 of
banknr. 48.48.85.693 t.n.v. de penningmeester van het
Nederlands Genootschap van Sint-Jacob te Rotterdam.

FENIOUX
Drie bogen vroomheid voor al wie geloven,
bars en neerbuigend in bijbelse beelden.
Donkere dierenriem welft zich daarboven,
enige steen die niet sleet of vergeelde.
Virtus heeft al onze zonden verslagen,
Agnus door zes serafijnen geschraagd,
God sluit Zijn deur voor de vijf dwaze maagden -
Cancer omklemt ze en dreigt en belaagt.
Er is geen priester. Een muntautomaat
neemt de dienst over. Wie zijn franc betaalt,
hoort hoe een stem van boven spreken gaat
die de symbolen nauwgezet verklaart,
zó hees dat dat verkondigt, vrij vertaald:
ook mijn keel heeft de kanker ingeschaard.
Paul de Vaan

Maastricht. 16- 17 september 1989
Op instigatie van het Nederlands Genootschap van Sint-Jacob werd in september
een internationale pelgrimsreunie georganiseerd in Maastricht. De bedoeling van
deze bijeenkomst was dat zij die elkaar in de afgelopen jaren (misschien)
vluchtig ontmoet hadden op hun weg naar of van Santiago nu nog eens de kans
zouden hebben uitvoerig met elkaar over hun ervaringen te praten.
De opzet was dat men gedurende enige tijd bijeen zou komen in jeugdherberg
"De Dousberg", waar vele mogelijkheden waren om rustig met elkaar te praten
en van waaruit ook nog enige gemeenschappelijke aktiviteiten konden worden
ondernomen.
De inschrijving op het weekend verliep zeer traag. Dit ondanks het feit dat er
op de Camino op verschillende punten meer dan 2000 aanmeldingsformulieren in
vijf talen waren "uitgezet". De verklaring hiervoor kwam tijdens het weekend
zelf. De organisatie had haar hoop gevestigd op het uitgiftepunt van de
Compostellana's; eenieder die zijn compostellana ging afhalen was immers een
potentiele deelnemer! Uit de reacties van de deelnemers bleek dat niemand in
Santiago een uitnodiging had ontvangen. Niettemin waren er uiteindelijk 68
deelnemers uit Spanje, Luxemburg, België, Duitsland en Nederland die unaniem
van een succesvolle bijeenkomst spraken.
Op vrijdagmiddag en zaterdagmorgen kwamen de deelnemers, zowel aangekondig-
de als onaangekondigde, binnendruppelen, en vrijwel meteen kwamen de eerste
fotoboeken al te voorschijn. Na de gezamelijke lunch werd allereerst een
groepsfoto gemaakt en vervolgens vertrok het gezelschap naar het centrum van
Maastricht waar twee V.V.V.-hostessen klaar stonden om de groep mee te nemen
voor een stadswandeling en een bezoek aan de schatkamer van de Sint-Ser-
vaasbasiliek. De kerk zelf was wegens een verbouwing slechts voor een klein
deel te bekijken. De schatkamer daarentegen bood een grote hoeveelheid
kerkelijke middeleeuwse kunst met voor het gezelschap als "hoofdmoten" drie
verschillende afbeeldingen van de heilige Jacobus. Eenmaal als klein kind op een
schilderij van het voorgeslacht van Jesus, eenmaal als apostel op de schrijn van
Sint-Servatius en eenmaal, wederom als apostel, maar nu voorzien van hoed met
schelp en staf, op een houtsnijwerk dat het Laatste Avondmaal uitbeeldt.
Na deze stadswandeling ging iedereen weer terug naar de jeugdherberg voor het
avondeten. Om 9 uur 's avonds stond het volgende gemeenschappelijke onderdeel
op het programma: een lezing door padre José Ignacio Diaz. Aan de hand van
enige praktijkvoorbeelden gaf deze aan de Spaanse Camino wonende priester zijn

mening over pelgrims en pelgrimeren
naar Santiago de Compostela. Hierbij
dient vermeld te worden dat de toe-
spraak van padre José Ignacio door ons
lid Gerrit van Lent consecutief uit het
Spaans in het Nederlands vertaald werd,
terwijl Herbert Simon van de Deutsche
St. Jakobus-Gesellschaft zich op de
achtergrond bezig hield met een soort-
gelijke Spaans-Duitse vertaling. Tot het
einde luisterden de aanwezigen geboeid
naar dit verhaal. Daarna was er de gele-
genheid om aan padre José Ignacio vragen te stellen en daarvan werd dankbaar
gebruik gemaakt. De onderwerpen die behandeld werden gingen van de kwaliteit
van de refugio's via de hygiëne langs de Camino naar de houding van de Span-
jaarden ten opzichte van vrouwelijke pelgrims. De zaterdag eindigde voor velen
zoals die begonnen was: met praten en nog eens praten.
Zondagmorgen was er in de naburige kerk van Christus Hemelvaart een eucha-
ristieviering die geconcelebreerd werd door de parochiegeestelijke samen met
padre José Ignacio en Dom Willibrord Mondelaers, de algemeen secretaris van
het Vlaams genootschap.
Het weekend eindigde officieel met een gezamelijke lunch, waarbij ook nog
geproefd kon worden van de regionale specialiteit: Limburgse vla(ai).
Toen om vier uur 's middags uiteindelijk de laatste gast vertrokken was, kon de
organisatie, mede gezien de tevreden racties van de deelnemers, terugzien op
een geslaagd weekend. De toekomst zal uitwijzen of een herhaling mogelijk is.
A.F.M.W.L. Claessen

HEILIGE PELGRIMS.
pelgrimsheiligen en heiligdommen langs de weg
HET PRAALGRAF VAN SAN JUAN
Opgericht tussen 1464 en 1474, op last van de Condestables van Castilië, Don
Pedro Fernández de Velasco en zijn vrouw Dofía Mencia de Mendoza, heeft dit
monument nooit de functie gehad het lichaam van San Juan te bergen. Het is in
de letterlijke zin van het woord een praalgraf, een artistieke en somptueuze
hulde aan de nagedachtenis van de heilige.
Het praalgraf is uitgevoerd in witte zandsteen ven Briviesca, waar de
Condestables gronden en steengroeven bezaten. Het bestaat uit een schuin
aflopende sokkel met daarop een sarkofaag en een baldakijn, in twee zones
verdeeld, dat ongeveer drie maal zo hoog
albasten gisant van San Juan.
is als de sarkofaag. Hierop ligt de
Het baldakijn is een juweeltje van
laat-gotische architectuur. Het
bestaat uit zes spitsbogen, aan elke
korte zijde een en twee aan elke
lange zijde. De bogen, gevat tussen
stevige pijlers, zijn bovenaan ge-
vuld met maaswerk. Deze tracering
omvat aan het hoofd- en voeten-
einde het wapenschild van de
Velasco. De zes spitsbogen zijn om-
lijst door gotische florale motieven G
w
en bekroond met een weelderige -
kruisbloem. Boven deze zes grote 2
open bogen verheft zich een tweede
id
zone, met in totaal twaalf bogen, k
eveneens gedeeltelijk met maaswerk
h
gesierd. De pijlers, die de balda- 2
kijnconstructie dragen zijn voorzien
van ondiepe nissen, ondersteund 2
door een console en afgedekt met een wimperg. Naar boven toe lopen de zes 5
'a
pulers uit in pinakels, aan de voet waarvan telkens een engel met open vleugels c
als schildhouder fungeert. De schilden bevatten de familiewapens van de Velasco
126

en Mendoza. Tussen de pinakels loopt een opengewerkte rand die als een balus-
trade het baldakijn bekroont. In de nissen van de pijlers zijn thans barokke
gepolychromeerde houten heiligenbeelden gezet. Ze geven een niet onaardige
kleurige noot aan het geheel. Of er ooit 15de-eeuwse beelden gestaan hebben is
niet bekend.
De gisant of liggende figuur van San Juan rust op de sarkofaag met de voeten
naar het oosten, in de richting dus van het hoofdaltaar. Dit is conform aan het
liturgische gebruik. Het oosten is immers de kant waar de zon opkomt en waar
op de Laatste Dag Christus zal verschijnen. Wanneer de dode -hier gesymbo-
liseerd door de gisant- zich opricht, zal hij met het gelaat naar de Opperste
Rechter gekeerd staan.
San Juan is gekleed in een prie-
stergewaad en houdt de handen
samen voor de borst. Zijn ogen zijn
half geloken en zijn hoofd wordt
gesteund door twee kussentjes. De
glans van het albast vormt een
delicaat contrast met de matheid
van de witte steen.
Zoals eerder gezegd is het praal-
graf in de Sint-Martinuskerk te
Ortega een hulde aan de heilige
stichter van kerk, klooster en dorp.
De talrijke pelgrims die in de loop
der eeuwen aldaar een onderkomen
kregen waren vermoedelijk wel op
de hoogte van het heilige leven en
de wonderdaden van San Juan.
Misschien werd hun dit alles ook
ter plaatse verteld.
g~es episoden uit dit stichtelijke verhaal illustreren de sarkofaag. Aldus wordt
u
LI
o het praalgraf naast een hulde, ook nog een pia memoria aan de man die zijn
a leven in dienst van de pelgrims stelde. Het beeldverhaal is gespreid over zes
E
2 reliëfs die op de wanden van de sarkofaag zijn aangebracht. Elk reliëf is een
r,
,rechthoekig veld (circa 50 x 80 cm) verdeeld in twee zones. Bovenaan wordt
Q
m ongeveer een derde van de oppervlakte in beslag genomen door architecturale

motieven. Een driedubbele spitsboog met een kruisbloem bekroond is gevat
tussen twee pijlers die rechts en links het paneel begrenzen. Tussen de bogen
en boven de pijlers verheffen zich forse pinakels. De ruimte tussen kruisbloemen
en pinakels is opgevuld door een blinde tracering. Het geheel vertoont zeer veel
gelijkenis met het metselriewerk, de in hout nagebootste architectuur, zo
kenmerkend voor de gotische houten retabels.
Tenslotte is elk tafereel aan de onderkant begrensd door een fries bestaande uit
vierlobben en de rand van de sarkofaag, die de beeldvlakken aan de bovenzijde
afsluit, is versierd met florale motieven.
Laten we nu onze aandacht wijden
aan het beeldverhaal rondom de
sarkofaag. Aan het voeteneinde ziet
men een zeilschip bedreigd door
hoge golven. Vijf personages kijken
over de scheepsrand en twee klam-
pen zich vast aan het touwwerk.
Op de achterplecht staat San Juan,
de handen in gebed gevouwen. Dit tafereel herinnert aan de wonderbare redding
uit een zeestorm, dank zij de tussenkomst van Sint Nikolaas. Dit mirakel deed
zich voor toen San Juan uit het Heilig Land naar Ortega terugkeerde. Uit dank-
baarheid voor zijn behouden thuiskomst stichtte San Juan te Ortega de kapel
ter ere van Sint Nikolaas. A
U
De zijkanten van de sarkofaag zijn telkens geïllustreerd met twee reli8fvlakken. 5
Links van het voeteneinde komt
eerst het broodwonder. De heilige
ontvangt een groep van drie pel-
grims en nodigt ze uit voor.een
maaltijd. Een broeder, afgebeeld in
een open gebouwtje rechts op het
tafereel, ontdekt tot zijn ontzetting
dat er geen brood is. Door een
C>
mirakuleus ingrijpen van San Juan zou het de pelgrims echter aan niets C>
Q>
ontbreken, want de kist raakte op wonderbare wijze gevuld.
w
Het volgende tafereel illustreert bondig het leven dat San Juan leidde: gebed en 2
7
zorg voor de pelgrims. Terwijl twee mannen onder de bomen slapen, knielt de Q
C
heilige biddend neer. Zijn Vita verhaalt dat hij tijdens de werkzaamheden aan 2

de bouw van zijn kapel, steeds ging bidden wanneer de werklieden hun rust
genoten. Het beschadigde rechter stuk van het reliëf toont San Juan die met
opgeheven hand een tweetal geknielde pelgrims zegent.
De rechterzijde (van het voeteneinde uit gezien) verhaalt nog twee mirakelen
door San Juan tijdens zijn leven verricht. Men ziet links op het religf twee
mannen, gewend naar een paar dieren die half schuilgaan achter een gebouwtje.
Aan de voorkant van dit kleine bouwwerk staat San Juan die de handen legt op
de ogen van een geknielde man die vergezeld is van een andere persoon. Het
gaat hier om het mirakel van de gestolen ossen. Gedurende de bouw van de
kapel beschikte men over ossen die het materiaal moesten aanvoeren. Op een
nacht kwamen twee rovers om de trekdieren te stelen. Ze liepen de hele nacht
om zich zo ver mogelijk van Ortega te verwijderen. Doch God sloeg hen met
blindheid en de volgende morgen bevonden ze zich voor de deur van de kapel
met de ontvreemde dieren bij zich. Ze hadden de hele nacht rond het heiligdom
gedwaald. Ze erkenden hun misdrijf en vroegen de heilige om vergeving. Deze
legde hun de handen op en maakte hen weer ziende.
Het laatste reliëf op de zijkant stelt een grote ossekar voor die naar links
schijnt te rijden (foto p. 127). Rechts in het beeld knielt een man. San Juan
staat voor hem en omvat zijn beide handen. Het wonder dat hier is uitgebeeld
gebeurde tijdens de bouw van een brug over de Oja. De heilige leidde zelf de
werken. Verschillende wagens reden af en aan, beladen met stenen die uit
Grafion werden gehaald. Op zeker ogenblik werd een span ossen opgeschrikt en
sloeg op de vlucht. In deze verwarring werd een pelgrim, die op de wegberm te
slapen lag, doodgereden. De wagenmenners gaven de heilige de schuld van het
ongeluk. Doch hij ging naar de dode toe en bad met grote vurigheid. De pelgrim
stond op en dankte San Juan voor zijn wonderbare tussenkomst. Dit is het
wonder van la rueda dat ook in Santo Domingo de la Calzada is uitgebeeld.
Aan het hoofdeinde van de sarkofaag ziet men het laatste tafereel van de
cyclus. Het midden van het reliëf wordt ingenomen door de voorstelling van een
grafmonument. Links naderen twee kreupelen en rechts knielen twee personages
met gevouwen handen. Het geheel is een illustratie van de verering, die de
heilige na zijn dood te beurt viel. De pelgrims die in Ortega voorbijkwamen en
vertoefden, konden zichzelf zonder moeite herkennen in dit tafereel.
De rijke iconografie van dit praalgraf is dus geenszins funerair, in tegenstelling
tot de taferelen op het deksel van de 12de-eeuwse sarkofaag. Een verklaring
hiervoor is niet moeilijk aan te voeren. In de 16de eeuw waren funeraire

motieven, zoals ontslapen en begrafenisritueel niet meer gebruikelijk in de
grafkunst. Het praalgraf was bovendien niet bestemd om de stoffelijke resten
van de heilige te ontvangen, maar was bovenal bedoeld om hem te eren en er
voor te zorgen dat zijn wonderdaden in de gedachtenis van de latere generaties
pelgrims zouden voortleven.
Men neemt aan dat het geheel, met uitzondering van de gisant, ontworpen en
uitgevoerd was door Juan de Colonia, alias Hans von Köln. Deze architect kwam
omstreeks 1440 naar Burgos op aandringen van de toenmalige bisschop Don 2
Alonso de Cartagena. Als afgevaardigde van koning Juan I1 van Castilië, vader , -d
van Isabella de Katholieke, woonde deze prelaat in 1434 het concilie van Base1 2
al
bij. Het is mogelijk dat hij op zijn reis door Duitsland in Keulen kennis maakte a
met bovengenoemde bouwmeester. W m
&
Als beeldhouwer van de gisant wordt wel eens de beroemde Gil de Siloé ge- 3 m
noemd. Dit is evenwel niet mogelijk, gezien deze meester eerst in het laatste E a
kwart van de 16de eeuw in Castilië werkzaam was.
m
Het praalgraf van San Juan de Ortega past aristiek gezien volledig in de rij van 2 44
indrukwekkende laat-gotische monumenten die de rijkdom van de kerken van 6
Burgos uitmaken. Het is een der oudste getuigenissen van de overdadige en 2
l
weelderige stijl die tot ver in de 16de eeuw zal doorleven.
Een volgende bijdrage zal gewijd zijn aan Santo Domingo de Silos.
c m
s
3
C
Mireille Madou 2

Nijkerk, 18 november 1989
Zoals onderhand gebruikelijk was de dag van de algemene ledenvergadering in
november een stralende herfstdag. Aangelokt dor het mooie weer en een
uitnodigend programma waren ongeveer 160 leden en belangstellenden naar
Nijkerk gekomen.
Na de opening van de vergadering om iets na half elf leest de voorzitter de
namen voor van hen die zich voor de vergadering hebben afgemeld en hij staat
even stil bij het overlijden van de heer P. van Gils, die de afgelopen zomer zijn
laatste tocht naar Compostela nog heeft kunnen maken.
Bij het onderdeel bestuurssamenstelling leest de voorzitter de namen van de
bestuursleden en hun respectievelijke taken op.
Ook de jaarlijkse benoeming van de kascommissie verloopt vlot. Mevrouw
Veenenbosch uit Huizen en de heer Bosters uit Den Bosch geven zich op om in
februari 1990 de boekhouding over 1989 te komen controleren.
Als inleiding bij de onthulling van het vaandel
vertelt de voorzitter dat ruim een jaar
geleden, tijdens de jaarvergadering in Galder,
de vergadering besloten heeft dat het
genootschap ook een vaandel zou moeten
hebben. Toen heeft mevrouw van de Mijl uit
Tilburg het op zich genomen om aan dit
karwei te beginnen. Er werd een ontwerp
gemaakt door Ruud Conens, er werd nage-
dacht over materialen, er werd genaaid en
geborduurd en voor de finishing touch
verhuisde het doek naar Maarssen waar
mevrouw Pouderoyen er de laatste hand aan
legde. Toen waren er inmiddels ruim 176 uren
werk in gestoken. Te zelfder tijd was er
tussen de heren Claessen senior en junior
overleg geweest over ontwerp en uitvoering
van stok en standaard. Nu, tijdens de verga-
dering, zijn de verschillende onderdelen voor
het eerst bij elkaar. Nadat de voorzitter aan
de dames-maaksters een geschenk heeft over-
handigd, krijgen de heren-makers het voor-

echt het vaandel te onthullen. Het geheel ontlokt vele oh's en ah's aan de
aanwezigen en er volgt een donderend applaus.
Hoewel de redactie van DE JACOBSSTAF reeds vele complimenten heeft mogen
ontvangen wenst de voorzitter toch ook een aantal reacties rechtstreeks uit het
veld te horen. Er volgen nu ook weer lovende woorden, maar er is ook kritiek.
Een artikel over San Juan de Ortega roept bij pelgrims onweerstaanbare
associaties op met knoflooksoep. Een stukje daarover wordt gemist. De heer
Roebert ziet graag wat meer uiting van de aktiviteiten en van wat er leeft in
de regio's. Het aanwezige redactielid antwoordt op de eerste opmerking dat
aanvullingen altijd kunnen worden gedaan door een ingezonden brief en bij de
tweede met een oproep aan de regio's om toch vooral zo veel mogelijk te
schrijven over hun doen en laten. Als aanvulling hierop wordt gemeld dat een
rubriek 'ingezonden brieven' er tot nu toe nog niet is geweest, maar best kan
komen. Op de vraag van mevrouw Meyer naar een vast telefoonnummer wordt
uitgelegd dat het redaktie- en secretariaatswerk wordt gedaan door mensen met
een volledige baan, zodat het onmogelijk is om op vaste tijden een telefoon te
beantwoorden. Er wordt dan ook een beroep gedaan op de leden om de zaken zo
veel mogelijk schriftelijk af te handelen. De heer Tilanus toont zich enthousiast
over de vele historische en achtergrondinformatie die het blad bevat maar zou
graag wat meer plaats zien ingeruimd voor wat wat er heden ten dage onderweg
gebeurt. Ook zou hij graag tips van pelgrims vermeld zien. Deze zijn o.a.
ingestuurd door de heer Buijnsters, die op zijn vraag hieromtrent te horen
krijgt dat hij zijn opmerkingen in no 4 van dit jaar kan terugvinden. Ook de
heer Oerlemans, die wel eens beschreven wil zien wat de huidige pelgrim
beweegt, wordt op zijn wenken bediend. Een in de zaal aanwezig lid dat in het
kader van een studie aan de Utrechtse universiteit bezig is met een scriptie
over dit onderwerp, zal hierover in een van de volgende nummers publiceren.
Tenslotte wordt er nog gevraagd of het mogelijk is routebeschrijvingen te
krijgen die door het genootschap in Dusseldorf worden uitgegeven. Het bestuur
belooft daar achteraan te gaan.
Over het Pelgrimsweekend in september in Maastricht staat elders in dit
nummer een verslag. De vragen hierover betreffen de wijze van aankondiging.
Het blijkt dat sommige leden nergens in Spanje op het weekend gewezen zijn,
terwijl anderen wel drie uitnodigingen gekregen hebben. Vermoed wordt dat
door de drukte van het Pausbezoek het uitdelen van uitnodigingen in Santiago
enigszins op de achtergrond is geraakt.

-+
4
Ondanks dat de vorige twee agendapunten al tot veel vragen en opmerkingen
hebben geleid, komt men tijdens de rondvraag pas goed los. De eerste vraag
betreft het vaandel. Wat doen we er mee? Het ligt in de bedoeling om tijdens
iedere ledenvergadering het vaandel op te stellen. Maar men vindt het ook wel
een idee om tijdens de jaarlijkse rondgang door Santiago op 26 juli het vaandel
daar aanwezig te zien. Mevrouw Roebert biedt aan het vaandel in de zomer van
1993 mee te nemen. De leden worden opgeroepen zich in andere jaren erover te
ontfermen. De heer Rademaker uit zijn teleurstelling over het feit dat de door
hem op 26 juli georganiseerde bijeenkomst in Valburg moest worden afgelast
wegens een ogenschijnlijk gebrek aan belangstelling. Reacties achteraf hadden
hem geleerd dat er veel meer interesse was dan aanvankelijk bleek. Hij biedt
aan om in de toekomst iets dergelijks alleen nog mede te willen organiseren.
Een lid dat zijn dank en waardering uitspreekt voor de aktiviteiten van het
bestuur krijgt spontaan applaus. Op een vraag van de heer Bettonvil wordt
geantwoord dat de lijst met refugio's, die is samengesteld door een van de
leden, nu via het "postorderbedrijf van het genootschap verkrijgbaar is.
Nogmaals wordt erop gewezen dat een dergelijke lijst op het moment van
uitgifte al weer verouderd is en dus altijd fouten zal bevatten. Op een vraag of
het mogelijk is een replica van het vaandel in de verkoop te brengen, wordt
geantwoord dat de mogelijkheden hiertoe misschien wel aanwezig zijn en
onderzocht zullen worden. Zo zal eventueel nieuws van de Raad van Europa, in
vergadering bijeen geweest in Siena, zo spoedig mogelijk gepubliceerd worden.
Vervolgens krijgt de heer Smits de gelegenheid uiteen te zetten hoe hij met een
aantal andere leden een werkgroep heeft opgericht die mogelijkheden wil
onderzoeken om in Spanje een refugio te gaan bemensen. Deze werkgroep heeft
) vanzelfsprekend kosten en ter bestrijding daarvan wordt een gironummer'
opengesteld. Bestuurslid Ederveen wijst erop dat ledenlijst en logo van het
genootschap alleen bedoeld zijn voor intern gebruik en hij verzoekt de leden
het bestuur melding te maken van misbruik. De voorzitter doet een oproep aan
de regio's zich aan te melden voor het organiseren van de volgende ledenver-
gadering op 24 maart 1990. De heer Ruud Harmsen uit Beuningen stelt zich voor
als de nieuwe leider van de activiteiten in de regio Nijmegen. Er volgt nog een
opmerking over de instanties waar je in Frankrijk het beste om onderdak kunt
'Dat gironummer is: 647666 t.n.v. werkgroep Oprichting Pelgrimshuis, Louis
Couperusplaats 313, 2902 XH Capelle ald IJssel.

vragen. Men adviseert zich te wenden tot gemeentehuis (mairie), politie, V.V.V.
(Syndicat dfInitiative of Bureau de Tourisme) of de plaatselijke pastoor. En als
laatste neemt men kennis van een initiatief van de Koningin Wilhelminaschool in
Rekken om met haar leerlingen een leer-werkproject op te zetten, waarbij langs
of aan de wegen naar Compostela werkzaamheden zullen worden verricht. Deze
school zoekt werk en vraagt (leden van) het genootschap daarin te bemiddelen.
In de pelgrimsparade leest Alphons van Horen een pagina voor uit de tekst die
hij over zijn tochten naar Compostela op papier heeft gezet. Vervolgens
verhaalt de heer van der Zalm over zijn voorbereiding (één keer per week van
werk naar huis lopen), zijn bagageproblemen (alles wat je thuis laat is
meegenomen) en over de belangrijkste waarden van zijn tocht: de herinnering
aan de contacten die hij onderweg heeft gemaakt en de vriendschappen die hij
eraan heeft overgehouden.
Na een korte reclameboodschap van de secretaris zijn de 650 in het "winkeltje"
aanwezige Jacobus-wenskaarten uit Zwitserland, België, Engeland en Nederland
in een mum van tijd uitverkocht en gaat men opgewekt koutend ter tafel. De
lunchpauze blijkt eigenlijk veel te kort maar om kwart voor twee start het
volgende programmaonderdeel, de "superparade". Achtereenvolgens horen de
aanwezigen een korte uiteenzetting over vier verschillende mogelijkheden om
zich naar Compostela te begeven. Ria Janson vertelt over ontstaan en
uitwerking van de gecombineerde vlieg-busreis van de KRO. Bert Alfrink legt
nauwkeurig uit waar een fietser op voorbereid moet zijn en leest enige
hilarische passages voor uit zijn in de toekomst te verschijnen boek. Hanny
Pouderoyen wijst op de voor- en nadelen van een groepsvoettocht met begelei-
dende auto en Nico Zijp vertelt, met een koffer vol materialen binnen
handbereik, over de technische kanten van het alleen lopen van Den Helder tot
Santiago. De vier sprekers vinden een aandachtig gehoor en die aandacht blijft
als er, na opdeling in groepen, doorgepraat wordt over deze verschillende
reismogelijkheden, zeker als er op een bepaald moment een heuse fiets op de
tafel wordt gezet om eens precies aan te wijzen wat nu een driebladsbio-
pacetrapstel is.
Ook deze bijeenkomst was weer zeer geslaagd te noemen. Commentaar van een
lid: "Ofschoon ik daar niet naar zocht, ontkwam ik wederom niet aan het gevoel
dat Sint-Jacobspelgrims één grote familie vormen" en van een niet-lid: "Je merkt
dat dit een jonge verenigipg is waar mensen met hart voor de zaak enthousiast
te werk gaan." A.F.M.W.L. Claessen

RUSTENDE PELGRIMS
Lucas van Leyden is een van onze vroege Noordnederlandse schilders.
Vermoedelijk werd hij in 1494 in Leiden geboren en stierf hij aldaar vóór 1534.
Hij werd dus nog geen 40 jaar oud. Zijn opleiding kreeg hij o.a. bij de Leidse
schilder Cornelis Engebrechtsz. Hij was een "wonderkind", dat al op zeer
jeugdige leeftijd een voortreffelijk tekenaar bleek te zijn.
Al snel kreeg hij belangrijke opdrachten. Omdat in de maatschappij waarin hij
leefde de Kerk een van de belangrijkste opdrachtgevers was, hebben zijn
schilderijen meestal een religieuze voorstelling als onderwerp. Het zijn meestal
z.g. paneelschilderingen, dat wil zeggen dat zij op hout geschilderd zijn. Deze
zijn intussen over de gehele wereld verspreid geraakt. In de musea die er een
bezitten behoren zij altijd tot de meest gekoesterde objecten.
Ook in Nederland bevindt zich nog een aantal van zijn werken, gelukkig tevens
de belangrijkste. Zo bezit het Museum De Lakenhal in Leiden zijn belangrijkste
altaarstuk Het Laatste Oordeel; in het Rijksmuseum in Amsterdam hangt De
Dans om het Gouden Kalf en Museum Boymans-van Beuningen te Rotterdam
toont u zijn Jozef en de Vrouw van Potifar.
Ondanks zijn korte leven was Lucas als schilder zeer productief; veel van zijn
werk ging echter verloren. Maar hij was, zoals gezegd, ook een voortreffelijk
tekenaar en behalve van zijn tekeningen is er vooral van zijn gravures een
groot aantal tot ons gekomen. Hij is dan ook mede als graveur zeer bekend
gebleven.
Men zou zijn werk heel wel kunnen vergelijken met dat van zijn Duitse
tijdgenoot Albrecht Dürer, de schilder/houtsnijder/graveur/boekverluchter die
van 1471 tot 1528 leefde. Samen met Jan van Score1 (1496-1562) kan men Lucas
van Leyden in de Noordnederlandse schilderkunst in zekere zin als een
* modernist beschouwen. Hij vormt a.h.w. de overgang van de Vlaamse perfectie in
de eerste helft van de 15de eeuw (Jan van Eyck, Rogier van der Weyden) naar
de latere manieristische Haarlemse school (Cornelis Cornelisz., Goltzius), die nog
. weer later zal leiden tot de picturale rijkdom van onze Gouden Eeuw
(Rembrandt, Vermeer).
De naam Durer werd hiervoor niet voor niets genoemd. In 1521 maakte deze n.l.
een rondreis door de Lage Landen, want de schilders uit die gebieden hadden
reeds toen Europese vermaardheid gekregen. DUrer hield van die reis een
dagboek b4 waarvan wij de inhoud nu nog kennen. Daaruit blijkt o.a. dat hij
ook een ontmoeting met Lucas van Leyden heeft gehad; een bewijs van de

elangstelling die de toen al beroemde Durer voor het werk van zijn veel
jongere Hollandse collega aan de dag legde.
Omgekeerd heeft Lucas van zijn broeder in de kunst veel invloed ondervonden.
Neem bijv. Dürers gravure De Zondeval uit 1504 en vergelijk die met de
compositie van Lucas' gravure uit 1508 over hetzelfde onderwerp. ,
Dat de jonge Lucas toen nog veel moest leren is duidelijk: zijn figuren zijn
houterig, de boom en de bladeren zijn weinig realistisch. Het eerste ouderpaar
zit er maar wat zielig bij. Dat hij later véél beter kon, terwijl hij toch aan de-
zelfde compositie als die van Durer vasthield,
blijkt uit zijn tekening uit 1530.
Lucas moet zich in zijn jonge jaren veel op
graveren hebben toegelegd, want in datzelfde
jaar 1508 maakte hij een prent die onze bij-
zondere belangstelling verdient: de voorstel-
ling (15 x 12cm; afb. p. 137) van twee
pelgrims die een ogenblik uitrusten van de
zware tocht die zij die dag al achter de rug
hebben. Zij zijn daartoe opzij van de weg in
de schaduw van een bosje gaan zitten. Op de
b#
Q>
O
In
rl
d
m
b
al
w
C
O
N
al
n
C
al.
w
z' ;I
C
m *
C
al
d -
Q
O
In
rl
d
m
*
al
w
C
o
N
al
n
Li
al
h
Q
n

achtergrond zet een andere pelgrim,
blijkbaar minder vermoeid, zijn weg
voort. Ook deze voorstelling heeft
het wat houterige van een jeugd-
werk. De pelgrims, een man en een
vrouw, zijn herkenbaar aan de
Jacobsschelpen op hun hoed. Daarop
is overigens ook een z.g. veroniek
aangebracht. Dat is een afbeelding
van het gelaat van Jezus, dat
tijdens diens kruisdraging op een
doek, die Veronica hem aanreikte
om het bloed en zweet van zijn
gelaat te wissen, zou zijn achter-
gebleven. Dit zou erop kunnen
wijzen, dat deze pelgrims niet
alleen naar Compostela op weg zijn
(geweest), maar ook naar Rome.
Overigens ontbreken ook de staf en de pelgrimstas niet. De consumptie is wat
schraal: die beperkt zich tot een peer, die door de man wordt geschild. Let eens
op, hoe onhandig deze het mes vasthoudt: zo schilt men niet!
Een echtpaar onder een boom, met een vrucht die zij elkaar aanreiken, dat doet
onmiddellijk denken aan de zondeval in het paradijs. Is dit tweetal soms op
boetetocht?
De compositie van twee mensen in een landschap onder een boom is door Lucas
O
5 in 1508 nog minstens tweemaal gebruikt voor andere gravures. Voor de Heilige
+ 2 Familie en Rust op de Vlucht naar Egypte (zie p. 138). Wij vinden hier weer
.r(
2 dezelfde elementen terug, niet alleen in de opstelling, maar ook in de details.
,-l
a De boom staat centraal, de personen ervóór, het landschap dat zich daarachter
I .$ uitstrekt; de vorm van de bladeren, de arcering van de boomstammen, de plooien
C
in de gewaden. Dat ook hier weer de invloed van Albrecht Diirer aanwezig is,
UI
2 moge blijken uit diens prent uit 1503 (zie p. 138). De Maria van de gravure
,' Madonna op de Grasheuvel vinden wij, met kind en al, in vrijwel dezelfde
O
E houding terug op Lucas' Rust op de Vlucht naar Egypte.
al
Overigens heeft Lucas zich later tot een graveur en schilder van groot allure
O
2 ontwikkeld, met een geheel eigen stijl. Hij kweet zich met succes van opdrach-

ten met veel ingewikkelder thema's, die
een veel complexer compositie nood-
zakelijk maakte. Maar dan spreken wij
over de bloeiperiode van zijn leven. In
de tijd waarin onze Rustende Pelgrims
tot stand kwam was hij immers pas 14
jaar!
PELGRIMS IN KAART GEBRACHT
Koos van der Werff
Van de unieke gravure Rustende Pelgrims van Lucas van Leyden, waarover
hiervóór door Koos van der Werff werd geschreven, heeft uw bestuur een
reproduktie laten maken. In de vorm van een dubbel gevouwen, stevig, glanzend
witte correspondentiekaart, die in elke gewone enveloppe past. Vóórop de
afbeelding van de Rustende Pelgrims; de overige zijden zijn blanco en daarom is
de kaart ook goed bruikbaar als wenskaart, bijv. voor de komende feestdagen.
De prijs (alléén voor leden!) bedraagt f 10,OO per 10 stuks franco thuis. Op de
ledenvergadering kunt u ze voor f 8,00 per 10 stuks zelf meenemen.
Voorlopig hebben wij l000 stuks laten drukken. Wij nemen aan dat die spoedig
uitverkocht zullen zijn. Bestuur

VAN ONZE BUITENLANDSE VRIENDEN . . .
In DE JACOBSSTAF nr. 2 (p. 68) stond een oproep van de Heer ~ndrés Muñoz
Garde, voorzitter van de Amigos de Santiago de Santiago en Navarra, Calle
Sierra de Alaiz 3/10, E-31006 Pamplona. Zijn plannen voor een pelgrimstocht
langs de Via de la Plata en de Camino de Santiago zijn als volgt:
13-20 april 1990 Sevilla - Cáceres 267 km
16 juli-l aug 1991 Cáceres - Astorga 403 km
16 juli-l aug 1992 Roncesvalles - Astorga 487 km ,""F;
16 juli-25 juli 1993 Astorga - Santiago de Compostela 239 km -f:;
Men komt dus in Santiago aan in het Año Jubilar Compostelano. Deze vierjarige
tocht staat in het teken van religie en cultuur en de vriendschap tussen mensen
uit alle windstreken (f 160 deelnemers). Vereisten zijn: goede omgang met
elkaar en voldoende training. De groep zal vergezeld worden door volgwagens.
kantine, EHBO-dienst. Slaapgelegenheid in tenten voor drie personen. De
bijdrage wordt geschat op 25.000 pesetas per jaar, plus reiskosten.
Belangstellenden worden verzocht zich vóór 1 januari 1990 aan te melden bij
bovenstaand adres (met een tegenwaarde van 100 pesetas aan postzegels).
Gevraagd worden: naam, adres, telefoon, geboortedatum, paspoortnummer,
beroep-werk-studie, motivering van de pelgrimstocht.
The Confraternity of St. James is bezig met een fund-raislng voor de
wederopbouw van een Hostal in Rabanal del Camfno. Met het aanschrijven van
personen en instanties en door het houden van ludieke acties wil men S 50.000
bijeen krijgen (eind oktober was de stand S 4000).
Der Sternenweg nummer 4 bevat o.a. artikelen ter gelegenheid van de
jaarvergadering van de Deutsche St. Jakobus-Gesellschaft e.v. in Bremen.
In Le Pecten (nummer 13), het blad van het Waals Genootschap, wordt veel
aandacht besteed aan het bezoek van de paus aan Santiago omdat de redactie er
zelf bij was.
Het novembernummer van Ultreïa, het blad van Les Amis du Chemin de Saint
Jacques in Zwitserland, is maar liefst 60 pagina's dik. Het Zwitsers genootschap
heeft onlangs meegewerkt aan een programma van de Zwitserse televisie over
pelgrimeren naar Santiago, Uit een artikeltje, overgenomen uit de krant La
Suisse, blijkt dat die op bezoek is geweest bij de Nederlandse broeders in
Astorga. Daar waren het afgelopen jaar maar drie Zwitsers langs gekomen ...

EEN ECHTE OF EEN ALTERNATIEVE PELGRIMSTOCHT ?
Het artikel in de reeks van Herman Vuysje in de NRCvan 30 september bevatte
twee passages die mij in het bijzonder iets te zeggen hadden. De eerste: "Je
loopt, je maakt een plan, maar als een of andere Santo niet wil dat je daar die
dag aankomt ...". Sinds ik tijdens mijn schooljaren (circa 1950) het toneelstuk
van Henri Ghéon L'histoire du pendu dépendu moest lezen, heeft Santiago de
Compostela bij mij een sluimerend bestaan geleid. Door een aantal toevallig-
heden werd ik in 1977 uit deze sluimer wakker geschud en ik besloot ooit deze
tocht te gaan maken, als gezin en werk daartoe de vrijheid zouden bieden.
Kees, mijn man met wie ik al die jaren -ook met de kinderen- vele lange voet-
tochten maakte, werd door de jaren heen ook gegrepen door de camino;
tenslotte werd als datum van vertrek 9 maart 1989 (vóór Kees zijn 58ste ver-
jaardag) op de kalender geschreven. Vanuit Engelen (bij 's-Hertogenbosch)
zouden we te voet naar Santiago vertrekken en terug in elk geval tot aan de
Pyreneeën. Daarna zouden we wel zien; thuiskomst na 20 oktober (mijn 55ste
verjaardag). De benodigde kaarten werden verdeeld, we zouden ieder een aantal
trajecten uitstippelen. Die kaarten liggen nog op dezelfde plaats, met de kladjes
met aantekeningen.
Op 13 september 1988 is Kees op een kruispunt dichtbij huis op de fiets
aangereden door een vrachtauto, waarvan de chauffeur door rood licht reed.
Ernstig hersenletsel, vier weken lag hij in coma. Blijkbaar had dus "een of
andere Santo niet gewild" dat we die tocht zouden maken.
Of de urenlang draaiende cassettebandjes met o.a. pelgrimsmuziek en het uren
hardop praten over wandeltochten-maken maakten dat Kees uit zijn coma werd
gehaald, we zullen het nooit weten. Na vier maanden ziekenhuis werd Kees
overgeplaatst naar het revalidatiecentrum "De Hoogstraat" in Utrecht, waar hem
vanuit de rolstoel opnieuw lopen werd geleerd. Tweede passage van Herman
Vuysje: "Echt moeilijk is het niet: wat is eenvoudiger dan steeds je ene been
voor het andere te zetten? Eerst deze stap, dan de volgende ...".
Op 6 oktober j.1. is Kees (na bijna 13 maanden) thuisgekomen. Voor mijzelf heb
ik steeds de gedachte gehad dat wij in de tussentijd onze échte pelgrimstocht
gemaakt hebben, met alle bergen, dalen, diepe rivieren, boze veermannen,
gloeiende zon, regen- en sneeuwbuien die erbij horen.
Kees is nog lang niet de oude; wie hem ziet begrijpt vanzelf hoe moeilijk lopen
is! De vertrekdatum voor onze "alternatieve" tocht is voorlopig twee jaar
uitgesteld (1991 dus). Miskchien zijn we dan zover dat we op de tandem kunnen
gaan. Mea Oosterveld

1.
ZIEKENZORG IN DE PELGRIMSHOSPITALEN
deel 2
Wat deed men in de gasthuizen voor de zieken en welke zorg ontving de ver-
moeide reiziger, die bij de gasthuispoort aanklopte na een lange dagreis langs
vaak nauwelijks gebaande wegen? Vooral uitputting, voetklachten, koorts en
buikloop kwamen veel voor en men besteedde hieraan de meeste zorg. Tegen
vermoeidheid schreef men zeer warme baden voor en wrijvingen met aftreksels
van sarsaparilla, braambladeren en lindebloesem.
In Roncesvalles konden de zieken zich in stromend water wassen en wie dat
wilde kon een bad nemen. Een barbier knipte baarden en haren, waarin de
parasieten wemelden.
Voor de voeten had ieder gasthuis zijn eigen pommade of olie, zoals bijvoor-
beeld pelgrimsbalsem samengesteld op basis van een collodium van wilgenbast, te
gebruiken bij likdoorns, wratten, eelt en eksterogen.
Als we lezen over de veel voorkomende voeteuvels, dan vragen we ons
onwillekeurig af wat voor soort schoeisel de pelgrim vroeger droeg.
In de vroege middeleeuwen was leren schoeisel erg duur, alleen tamelijk
welgestelde mensen konden zich veroorloven leren schoenen te dragen. Arme
mensen droegen schoenen van ongelooide huid, of gingen blootsvoets. Boeren
droegen gevlochten, biezen schoenen, houten klompen of gingen ook barrevoets.
Aan het eind van de l lde eeuw, toen de welvaart toenam, werd het gebruik van
leren schoenen algemener.
Wij zien wel eens pelgrims met blote voeten afgebeeld, maar dat is een ideaal-
beeld. Jacobus zelf wordt meestal zo voorgesteld en ook andere heilige pelgrims.
Dit gaat terug op het bevel dat Christus zijn apostelen gaf om op hun reizen
geen schoeisel te dragen: "Draagt geen beurs of reiszak of sandalen ..." (Lc.
10:4) en blootsvoets gaan werd ook als een vorm van boetedoening beschouwd.
Als we afgaan op de afbeeldingen van pelgrims op prenten en schilderijen en in
sculptuur of houtsnijwerk, dan blijken ze toch wel goede leren schoenen of
sandalen gedragen te hebben. Maar de leren zolen sleten natuurlijk wel op de
lange voettochten en zeker bij het overtrekken van bergpassen. Dat te
Roncesvalles een broeder in het hospitaal schoenen kon herstellen was dan ook
geen overbodige weelde.
Er werd veel gevergd van de voeten en het is geen wonder dat voetklachten
legio waren. De broeders en zusters van de hospitalen wasten met de
nederigheid van wie in alle handelingen God ontmoet die moede, vuile,

gekwetste voeten van de pelgrims die dagelijks zo'n 30 kilometer aflegden.
Het is bij uitstek hét gebaar van ontvangst, hét symbool van de caritas,
verricht in navolging van Christus, die de voeten van zijn leerlingen waste.
"Maar als Ik, de Heer en Leraar, uw voeten heb gewassen, dan behoort ook gij
elkaar de voeten te wassen. Ik heb u een voorbeeld gegeven, opdat gij zoudt
doen zoals Ik u gedaan heb." (Joh. 13:14, 15). De regel van Aubrac schreef voor
dat men het met warm water deed.
Het fries tussen 1514 en 1526 aangebracht aan de voorgevel van het Ospedale
del Ceppo te Pistoia, laat ons zien hoe Jacobus de voeten worden gewassen bij
zijn ontvangst in het hospitaall. De apostel draagt als overkleed een
schapevacht en houdt de pelgrimsstaf in de hand. Een broeder knielt vóór hem
en houdt zijn rechterbeen omvat, een tweede broeder overgiet dat met water uit
een kan. Op de grond staat een kom. Jacobus draagt sandalen, die slechts
k
bestaan uit een zool met riempjes om de voet.
De pelgrims van een beeldje uit Lyon, dat in 1986 op de tentoonstelling
in Gent Santiago de Compostela - 1000 jaar
Europese Bedevaart te zien was, draagt de hierbij afgebeelde
mannenschoen uit de 15de eeuw.
Daarboven draagt hij beenwindsels. Misschien heeft hij daaronder kousen
gedragen. Kousen werden weliswaar op maat geknipt en van linnen of wol
gemaakt, maar omdat er geen rek in het materiaal zat, zakten ze af en hield
men ze op de plaats met banden die kruiselings om het been geslagen werden.
De behandeling in de gasthuizen was niet altijd even zachtzinnig; hoort u maar
wat een 18de eeuwse pelgrim, Bonnecaze, overkwam. Hij komt in Silheiro, een
kleine havenstad, waar hij een armzalig hospitaal binnengaat, omdat hij uitgeput
is door een elke dag terugkerende koorts. De gastvrouw zegt dat ze daar wel
iets op weet en hij stemt erin toe dat zij hem behandelt. Zij haalt een handvol
brandnetels, trekt hem zijn hemd uit, laat hem op zijn buik op het bed liggen
en geselt hem de lendenen met brandnetels. Hij lijdt verschrikkelijke pijnen.
Vervolgens doet zij hem zijn hemd weer aan en dekt hem goed toe, zodat hij
acht of tien hemden vol zweet van 's morgens 6 of 7 uur tot 3 uur in de
namiddag. Dan laat ze hem met zweten ophouden door hem minder zwaar toe te
dekken. De dag daarop komt de koorts niet meer terug. Maar zijn reisgenoot is
zo geschrokken van dit paardemiddel dat hij maar liever koorts houdt.
'Voor afbeelding zie DE JACOBSSTAE' nr 3, pagina 100.
142

tr
Schoen uit de llde eeuw, met hoge schacht, die met drie
tot zes knoppen gesloten wordt. De knoppen gemaakt van
leder, zitten op de zijkant van de schacht. In een
overslag met duidelijke lobben zitten de knoopsgatenl.
De hoge laars van Sint Rochus, de pestheilige die zelf
een pelgrim naar Rome was. Eiken beeld uit Rillaar, Sint
Niklaaskerk. Eerste kwart 16de eeuw.
De laarsjes van rustende pelgrim op een prent van Lucas
van Leyden, 16de eeuw (zie ook p. 137).
De schoenen van de heilige Colomanus op een prent van
Hans Springinklee, 17de eeuw. Colomanus was een uit
Ierland komende pelgrim, die op weg naar het Heilige
Land in Oostenrijk als een vermeende spion werd opgepakt
en in 1012 opgehangen. Patroon bij pest, krop en
voeteuvels en voor de tot de strop veroordeelden. De
schoenen van de pelgrim (op de rug gezien) van Pieter
Breugel de Oude uit de 16de eeuw zien er net zo uit.
Aderlatingen, purgeren en het geven van lavementen zijn de meest toegepaste
middelen. Er zijn ook meer speciale, zoals bolletjes van spinneweb tegen
bloedspuwingen en bouillon van addervlees om de bloedmassa te zuiveren.
Recept: "Een ontvette kip, pimpernel, chichorei, kervel en latuw (kropsla)
van elk een handvol. Goed gezuiverd, gewassen en dooreen gesneden.
Voeg daaraan toe een levend gevilde adder, die u in stukjes snijdt na hem
ontdaan te hebben van de kop, staart en ingewanden, slechts overhoudend
het lijf, het hart en de lever.
Laat dit in drie pinten water tot ongeveer driekwart inkoken. Neem het
van het vuur, doe het door een zeefdoek, verdeel het in twee porties en
neem er iedere morgen op de nuchtere maag van in.
Men houdt dat 15 dagen vol, en purgeert zich voor en na de kuur."
Tegen ademhalingsmoeilijkheden werd een aftreksel van pepermunt met honing
'Overgenomen uit: De schoen als bodemvondst voor het voetlicht / Olaf Goubitz
in: Kostuum (jaaruitgave van de Nederlandse Kostuumvereniging) 1986.

gegeven en tegelijkertijd werden omslagen aangebracht.
Kruidenthee van bernagie (komkommerbloem, borago officinalis L.) of wilde
viooltjes tegen verstopping van de luchtwegen, en bij steken in de zij zette
men droge laatkoppen.
De kruiden, waarvan de geneesmiddelen gemaakt werden, werden in de kruidhof
van de kloostertuinen gekweekt en door de kloosterlingen toebereid.
In de 14de eeuw was er een arts verbonden aan het hospitaal te Oviedo, don
Yuçaf, een joods geleerde. Een chirurgijn werkte te Marseille in 1321, maar
over het algemeen verschijnen er voor de 16de eeuw -en dan nog lang niet
overal- geen artsen in de hospitalen.
De geestelijkheid, alhoewel zij in hoofd-
zaak vertrouwde op de hemelse genees-
kunde van hun patroonheiligen, achtte
zich niet te verheven om de aardse
geneeskunde uit te oefenen, al trachtte
de kerk dit van tijd tot tijd tegen te
gaan. Het gebed en het vertrouwen in de
macht van de heiligen vormden de van-
zelfsprekende toevlucht voor de zieken.
-
"For good people who are sick, Thomas is the best of physicians", zei men in E
m
Engeland. Daarbij kwam het geloof in min of meer magische dingen, bijvoorbeeld 5
in geneeskrachtige stenen. w o 5 w * -PI
In het nieuwe Hostal de los Reyes Católicos te Santiago, dat in de eerste kwart W k a JJ
van de 16de eeuw gereed kwam, kwam een doctor in de medicijnen bij het bed u -z mx
van de zieke pelgrim. De patiënt werd dan geregistreerd en ging naar de Sint- W
N*
Jacobskamer. Daar werd hij door de ziekenzaalbewaarder ontvangen. Deze g
*SZ
ziekenboeg was dus, evenals in veel andere hospitalen, gescheiden van de
algemene slaapzaal.
Niet alleen in de hospitalen, ook in de heiligdommen zelf gaf men zorg en
aandacht aan de zieken.
Bij aankomst op het plein voor de kerk trof de pelgrim een grote menigte aan,
Jongleurs en goochelaars, souvenierverkopers en zakkenrollers oefenden er hun
bedrijf uit. Marskramers ventten met hun waren en gammele voedselkraampjes
waren omringd door hongerige reizigers. Kreupelen, hinkenden op stokken en
zieken, die op draagbaren of -stoelen vervoerd werden, probeerden hun weg

naar de kerk te vinden.
Op het kerkplein te Compostela verkocht men geneeskrachtige kruiden.
Pelgrimstekens kon men op deze markten kopen om mee naar huis te nemen en
exvoto's om aan de heilige te offeren; dat wil zeggen, men kon handen, voeten,
benen of andere lichaamsdelen kopen van hout of zilver, oren en ogen in zilver
of was. Ook in was afgebeelde organen en zweren werden geofferd. Dit werd
gedaan ná de genezing van het zieke lichaamsdeel, maar ook wel vóórdien om
de genezing af te smeken. Rijke, kinderloze echtparen schonken babypopjes in
zilver gemodelleerd. De kerken konden nooit genoeg was krijgen voor de vele
kaarsen, die voor de altaren brandden. Men gaf, bijvoorbeeld, ook was in de
vorm van votiefkaarsen opgerold als kabels, met de lengte of het gewicht van
de schenker.
In de kerk was het al haast net zo lawaaiig en druk als op het kerkplein. De
priesters moesten zich een weg banen door de mensenmenigte om de zieken te
kunnen onderzoeken. Deze werden ingeschreven in een register, soms kwamen ze
met een geleidebrief, maar men verlangde niet dat zij het bestaan van hun
ziekte door enige autoriteit lieten bevestigen. Wel eiste men op straffe van
terugval in de ziekte, dat de pelgrim zijn verkregen genezing openlijk bekend
maakte.
Achter in de kerk probeerden pelgrims, ondanks het lawaai en de hitte van
duizenden brandende kaarsen, wat te slapen. Tijdens de vigiliedagen -de dagen
die voorafgaan aan de viering van de naamdag van de heilige- brachten pelgrims
de hele nacht door in het schip van de kerk of dicht bij de heiligenschrijn.
Gedurende de vigilign gebeurden de meeste wonderen.
Bij het aanbreken van de eigenlijke feestdag keerden de pelgrims naar hun
gastverblijf terug. Helpers ruimden de rommel in de kerk op en alles werd
klaargemaakt voor de diensten van die dag. Bij deze vieringen waren nog meer
mensen aanwezig, want bij de pelgrims voegden zich dan ook nog de inwoners
van de plaats.
Sommige zieken bleven weken en zelfs maanden in de bedevaartsplaats. Men
geloofde dat de heilige verwachtte dat men enige tijd in de nabijheid van de
schrijn verbleef. In de tombes van sommige waanzingenezers was een holte
uitgespaard, waarin de zieken hun hoofd konden steken om contact met de
feitelijke houten of stenen kist, die de relieken bevatte, mogelijk te maken.
Op een keer wurmde een behendige geesteszieke zich een weg door een van de
gaten in de tombe van Sint Thomas en lag zo binnen de marmeren bekleding.

Terwijl de monniken bespraken of zij de schrijn met hamers zouden openbreken,
kwam hij op wonderbaarlijke wijze weer te voorschijn.
Maar over het algemeen werd het de pelgrim niet toegestaan de relieken van
dichtbij te zien of aan te raken. Dat was praktisch niet te verwezenlijken bij
zoveel bedevaartgangers. In plaats daarvan werden de zieken in aanraking
gebracht met voorwerpen die in contact waren geweest met de heiligenschrijn,
zoals stenen, stukjes papier of met stof, dat op de tombe had gelegen. Dit stof
deed men dan bijvoorbeeld in water of wijn en gaf het mengsel de zieke te
drinken. Het leek op het innemen van een medicijn en werd geacht bijzonder
werkzaam te zijn. Of de zieke dronk van het water, waarmee de tombe
gewassen was of at de was van kaarsen die voor de schrijn brandden. Ook het
in water of wijn dippen van relieken en dat te drinken geven was een algemeen
gebruikelijke genezingsmethode in de l lde en 12de eeuw. Op deze gemakkelijke
manier deelde men de wonderdadige kracht van de relieken uit aan veel mensen.
Biecht en communie stonden aan het begin van de behandeling en er werd met
de zieke gebeden en de handen werden hem opgelegd. Sommige pelgrims kregen
in hun dromen raadgevingen van de heiligen en genazen als zij deze opvolgden;
wij zien hier een overeenkomst met de tempelslaap bij de oude Grieken.
Eens was er een pelgrim die in zijn droom hoorde dat hij in de kerk te
Santiago in gebed moest blijven tot Jacobus zijn verlamde ledematen zou komen
losmaken. In de derde nacht van waken en bidden nam iemand hem bij de hand,
richtte hem op op zijn benen en maakte zich bekend: "Ik ben Jacobus, apostel
van God". Zulke genezingen werden vastgelegd in de mirakelboeken van de
heiligdommen. Wij kennen In ons land ook dergelijke mirakelboeken. Dat van
Onze Lieve Vrouwe van Amersfoort wordt in de Oud-Katholieke kerk daar
bewaard. Het mirakelboek van Onze Lieve Vrouwe van Den Bosch is bewerkt en
in 1978 uitgegeven.
Soms werden er ruimten voor zieken gebouwd, annexen aan de kerk, die in
verbinding stonden met het heiligdom. Een voorbeeld daarvan is de ziekenkamer
bij de kerk van Sinte Dympha te Geel, het Belgische stadje dat zo bekend is
geworden door de gezinsverpleging van geesteszieken.
Naast dit ziekenverblijf ontstonden hier en daar hospitalen speciaal voor
pelgrims die aan een bepaalde ziekte leden, waarvoor de heilige in die plaats
aangeroepen werd. Zoals een hospitaal voor waterzuchtigen te Saint-Quentin
(Aisnel en voor epilepsie in Rufach in de Elzas, waar de schedelreliek bewaard
werd van Sint Valentijn, de epilepsie-patroon.

Als de pelgrim weer naar huis terugkeerde, nam hij een pelgrimsteken mee
waaraan men kon zien waar hij geweest was. Dit waren meestal eenvoudige van
lood en tin gemaakte insignes, waaraan men een beschermende en genezende
kracht toekende. De schelpen, die vanuit Santiago de Compostela meegenomen
werden, werden zorgvuldig het leven lang bewaard en door de familie tenslotte
meegegeven in het graf. Men gebruikte ze ook om onheil af te weren door ze
boven de staldeur aan te brengen of op bijenkorven, of ergens aan of in het
huis op te hangen. Bij ziekte dompelde men het pelgrimsteken in water of wijn,
zoals ook gedaan werd met relieken, en dronk dit als medicijn. Door het
pelgrimsteken had de pelgrim niet slechts een aandenken aan zijn pelgrimage,
maar de heilzame gevolgen bleven daardoor zijn hele leven doorwerken.
S.M.C. Ebbinge Wubben
Literatuur, algemeen:
The pilgrim's way / Joh Adair. - London, 1978
Priez pour nous a Compostelle / Pierre Barret, Jean-Noë1 Guraand. - Paris :
Hachette, 1978. - ISBN 2-01-004949-7
In het Nederlands verschenen: Bid voor ons te Compostella : het leven van de
pelgrims op de wegen naar Sint-Jacob / Pierre Barret en Jean-Noë1 Guraand ;
Ned. bewerking en vertaling van Jacques Fieuws. - Beveren : Orbis en Orion,
1982. - (Orions historische bibliotheek}. - ISBN 90-264-3460-X
Santiago de Compostela : 1000 jaar Europese bedevaart /Luis Vazquez de Parga
en anderen. - Gent : Gemeentekrediet, 1985
Catalogus van tentoonstelling in Gent, Sint Pietersabdij in het kader van de
Europalia 85 Espafia. Ook verschenen in Franse editie.
Pelgrimstochten /J. van Herwaarden. - Bussum : Fibula-Van Dishoeck, 1974. -
(Grote Fibula Reeks). - ISBN 90-228-3989-3
Pelgrims door de eeuwen heen: Santiago de Compostela in woord en beeld / red.:
J. van Herwaarden. - Utrecht : H&S, 1985. - ISBN 90-6194-035-4
Gedeeltelijke vertaling en bewerking van: Saint-Jacques de Compostelle / par
Alphonse Dupront ... et al. - Turnhout : Brepols, 1985. - ISBN 2-503-55001-0
The way of Saint James : or the Pilgrims' Road to Santiago / T.A. Layton.-
London : Allen & Unwin, 1976. - ISBN 0-04-914058-2
Pilgrimage : an image of mediaeval religion /Jonathan Sumption. - London : Faber
& Faber, 1975. - ISBN 0-571-10339-1
Literatuur, schoenen:
Schoenen en tassen / Ina Bosse. - De Bilt : Cantecleer, 1988
The mode in footwear / R. Turner Wilcox. - London, 1948
RECTIFICATIE
In DE JACOBSSTAF nr. 3 is in het artikel van S.M.C. Ebbinge Wubben,
het eerste deel van Ziekenzorg in de pelgrimshospitalen, een zin
fout overgekomen. Pagina 103 regel 19 e.v. moet zijn: De babies, die
in hun hospitalen geboren werden van vrouwen die op pelgrimsreis wa-
ren, kregen wiegjes, zodat zij alleen konden slapen en niet door on-
rustige moeders werden gestoord.

UIT DE REGIO'S
REGIO TILBURG
Contactpersoon: E.C.C.M. van Helmond-van Berkel, "Leyehorst", Gemulle-
hoekenweg 14c, 5062 CD Oisterwijk, telefoon: 04242-16582
Op 24 september kwamen ongeveer 20 leden bijeen in de Sint-Jan va'n Den
Bosch. Na een ruim één uur durende rondleiding door de heer en mevrouw
Papavoine langs alle Jacobalia in en op de basiliek ging het gezelschap naar de
Uilenburgwijk voor een welverdiend kopje koffie. Daarna scheepte men in op
een rondvaartboot, waarop, begeleid door twee gidsen, een tocht werd gemaakt
over de Binnen-Dieze, een van de rivieren die door de stad stromen. Na deze
werkelijk zeer bijzondere (en aanbevelenswaardige) ervaring werd de dag
besloten met een gezamenlijk etentje bij een lokale Griek.
Op 6 oktober was er een bijeenkomst in Oosterhout waar gastheer Huub Broe-
ders vertelde over zijn tocht van ongeveer drie maanden met zijn metgezel Ed.
De volgende bijeenkomsten zijn op 26 november en 28 januari.
REGIO MIDDEN NEDERLAND
Contactpersoon: Hanny Pouderoyen, Fazantenkamp 576, 3607 DG Maarssen-
broek, telefoon: 03465-69133 (Midden Nederland omvat Het
Gooi, provincie Utrecht minus de stad Utrecht)
Op 20 september j.1 waren 12 leden van de regio Midden-Nederland bijeen bij
Ria Janson. Drie leden: Jaap v.d. Berg, Coby van Eijk en Pierre Storimans
hebben de tocht dit jaar gelopen. Hun persoonlijke ervaringen stonden deze
avond dan ook centraal. Door de geïnteresseerde vragen van de overige
aanwezigen was er verder geen tijd voor andere onderwerpen. Zelfs aan het
bekijken van de meegebrachte foto's kwam niet iedereen toe. Op 7 oktober
hebben we met aantal enthousiasten weer gewandeld; deze keer van Rhenen naar
Veenendaal V.V. Misschien was deze keer het dreigend regenachtige weer er de
oorzaak van dat slechts vijf leden aanwezig waren. Op de volgende regio-
bijeenkomst (donderdag 14 december om 20.00 uur) willen we dan ook de
doelstelling van onze regio aan de orde stellen en afspraken maken over
toekomstige aktiviteiten. Deze bijeenkomst zal zijn bij Hanny Pouderoyen.
REGIO BOLLENSTREEK - RIJNLAND
Contactpersoon: C.G. van Tongeren, Pijlkruidstraat 15, 2215 GE Voorhout,
telefoon: 02522-31 147
Verslag van de vierde bijeenkomst op zaterdag 9 september 1989: Langs de weg
l48

van Haarlem naar 's-Gravenhage. Een van de Nederlandse St. Jacobssteden is
ongetwijfeld Haarlem. Pelgrims, naar verluidt vooral uit de noordelijke landen,
deden Haarlem aan. Op hun tocht naar het zuiden, die ongetwijfeld ging over de
oude duinruggen naar Den Haag (St. Jacobskerk), kwamen zii zeker langs
Noordwijk. Deze plaats was het doel van onze bijeenkomst. De pelgrims maakten
daar kennis met de plaatselijke heilige St. Jeroen. Deze Apostel van
Kennemerland kerstende de regio, nadat een aantal eerdere pogingen door de
Romeinen en de Franken waren mislukt. Jeroen kwam uit Engeland en was daar-
door minder bedreigend; hij won het vertrouwen van de mensen. De geschied-
kundige uit Noordwijk, heer G. Slats, gaf voor de aanwezige leden van het
Genootschap en introducés een boeiende toelichting over de stad en de heilige.
Zo vertelde hij dat Jeroen in 847 een boerderii bewoonde op een stuk grond,
waarvoor sedert die tijd nog steeds maar f 36,-- per jaar pacht wordt betaald!
De heilige Jeroen werd onthoofd door de Noormannen. Zijn lichaam werd in 970
overgebracht naar Egmond en tijdens de reformatie naar Haarlem. Een mysterie
is nog het hoofd van de heilige. Jeroenkenners zijn ervan overtuigd dat ergens
in Noordwijk, waarschijnlijk bij de gotische Jeroenkerk, ooit de schedel zal
worden gevonden. In de R.K. kerk bezochten wij de reliekschrijn van de heilige.
Deze schrijn, gemaakt door de edelsmid Gerard Brom, wordt op de feestdag van
de heilige, 17 augustus, rondgedragen. Hierna bezochten we de Grote of St.
Jeroenkerk (N.H.), een gotische kruiskerk, prachtig gerestaureerd. We werden
rondgeleid door een vrijwilligster, die ons in het koor op de vloer een tegel liet
zien. Dáár zou de schedel van St. Jeroen gevonden moeten worden. In begin
tachtiger jaren verrichtte men, zonder succes, opgravingen. Het hoogtepunt van
de dag was wellicht de schuchtere blik die wij mochten werpen op het
schuttersveld van de Schutterij St. Joris Doelen. De schutters waren op het
veld. Deze groep notabelen zet de traditie van de schutterij voort, die reeds
bestaat sinds 1477. Er werd om beurten geschoten door de leden met een soort
kruisboog. Doelwit was een houten vogel op een paal. Vroeger werd er in het
Hof van Noordwijk recht gesproken, wij dronken er nu een kopje koffie of
glaasje bier. Met een dankwoord aan gastvrij Noordwijk en aan de aanwezigen
werd dit geslaagde bezoek afgesloten.
Volgende bijeenkomst: zaterdag 9 december 11 -00 uur. Een winterwandeling langs
strand en duin. Verzamelen bij de Wassenaarseslag, vlak bij zee, dus nog voorbij
Duinoord. De bijeenkomst worden steeds op de eerste zaterdag van de 3e, 6e, 9e
en 12e maand gehouden. Bert Roebert

REGIO DEN HAAG
Contactpersoon: Geertruy van Traa, Elia Kazanstrook 104, 2726 VG Zoeter-
meer, telefoon: 079-425344 en Janneke Kootte-v.d. Heuvel,
Parkweg 137, 2271 AH Voorburg
REGIO NIJMEGEN
Contactpersoon: Ruud Harmsen, Vizier 5, 6641 HJ Beuningen, telefoon: 08897-
71183
Ruud Harmsen heeft gevolg gegeven aan de oproep van Harry Peters uit Nijme-
gen om de coördinatie van de aktiviteiten in de regio Nijmegen over te nemen.
REGIO BREDA
Contactpersoon: A. Claessen, Raaimoeren 38, 4824 KD Breda
REGIO 's-HERTOGENBOSCH - OSS
Contactpersoon: Annemarie Roebert, Ridderstraat 45, 5342 AK Oss, telefoon:
04120-40677
De eerste bijeenkomst van de regio heeft op 21 september 1989 plaats gevonden.
Er is besloten niet met een bestuur en werkgroepen te werken, maar op
informele manier een keer of drie per jaar bij elkaar te komen. Op zondag 19
november hebben we de Jacobalia in de Sint Janskathedraal bekeken.
REGIO FRIESLAND
Contactpersoon: C.P.J. Meijer, Mauritsplein 31, 8931 DL Leeuwarden
Op de ledenvergadering in Nijmegen zaten de heer Visser uit Dokkum en
ondergetekende, uit Leeuwarden, bij "toeval" aan dezelfde tafel. Snel ontstond
het plan om de acht Friese leden van St. Jacob eens bijeen te brengen.
Telefonisch werden de eerste contacten gelegd en op 2 juli was dan het eerste
"samen-zijn" van zes leden, twee waren verhinderd. Die avond was er vruchten-
taart, zoals vroeger bij de geboorte werd gegeten, opdat het borelingske, de St.
Jacobsvereniging in Friesland, ook vruchtbaar mag zijn. Een feestelijk boeket
hortensia's en ... Jacobsladder verhoogde de sfeer van de St. Jacobustafel.
Spontaan werden onderling allerlei gegevens uitgewisseld m.b.t. St. Jacob en
Compostela. De belangrijke vraag was: "Hoe houd je een zo'n nieuwe loot van
St. Jacob bijeen?". Er moet iets gemeenschappelijks zijn, waar ieder van ons
zich in kan vinden. Wij komen tot de volgende punten:
- Zoeken van informatie m.b.t. het onderwerp en elkaar hierover informeren.
- Reconstructie van: "De oude pelgrimsroute van St. Jacob in Friesland". De

heer Van de Wal heeft ver gevorderd onderzoek gedaan. Wij gaan gezamen-
lijk het traject fietsend, lopend achterhalen, uitzetten zodat het op schrift
komt. De tocht begint in St.Jacobi-parochie en zal in Heerenveen eindigen.
- Is er in Friesland een St. Jacobustraditie? En zo ja, in welke plaatsen?
- Wij stichten eventueel een "fondsje" om gegevens te achterhalen en
advertenties te plaatsen in kerkblaadjes i.v.m. Jacobalia.
- De avonden van de Friese loot van St. Jacob zijn alleen toegankelijk voor
mensen, die lid zijn van het Nederlands Genootschap van Sint-Jacob. Dit is
gesteld met het oog op de sfeer en samenwerking in de groep.
- De bijeenkomsten zullen bij toerbeurt bij één van de leden thuis
plaatsvinden. De ontvangende persoon verzorgt en verzendt de uitnodiging en
legt de afspraken voor die avond vast.
- Wij zullen elkaar informeren over gelezen literatuur. Per avond kan één
persoon een inleiding over een onderwerp houden.
Na deze afspraken maakt het geestrijk vocht, uit de stad van Bonifatius, onze
spirit levendig. Er wordt geklonken, gedronken, geflitst rondom de afbeelding
van Jacobus. Om ongeveer 23.00 uur eindigt deze vrolijke en vruchtbare
bijeenkomst. Cecile Meijer
Ferslach fan é Bijienkomst: in de stormachtige avond van 29 oktober arriveerden
de leden van de Friese afdeling van het genootschap in Balk. Zoals voor
pelgrims gebruikelijk schoven ze eerst aan in een kerkbank terwijl een viering
bezig was. Daarna was er koffie en werd gezellig bijgepraat over heden en
verleden en luisterden we naar het verslag van onze enige echte thuisgekomen
pelgrim van dit jaar, Cees Visser, die de tocht per fiets volbracht. Toen de
Rioja-wijn was ingeschonken en de Friese kaas in mootjes gehakt, vertelde
Cecile Meijer over de voet en al zijn symboliek. De volgende bijeenkomst zal
plaatsvinden in maart.
ZOEKERTJES
Vrouw, begin 40, lerares, zoekt tochtgeno(o)t(en) om in &n of twee
zomervakanties (1990 of 1990 + 1991) het Spaanse traject van de
pelgrimsroute naar Santiago de Compostela te lopen.
Alles in gezamenlijk overleg. Tineke Hulsebosch
020-6654117
Wie loopt mee vanaf St.-Jean-Pied-de-Port richting Santiago ?
Gedurende een week of vier v66r of na het warme seizoen in 1990.
Mieneke Jas
Grote Noord 3, 1621 KD Hoorn, 02290-14334

JAHRESTAGUNG IN BREMEN
Van vrijdag 29 september tot en met zondag 1 oktober 1989 hebben mijn vrouw
en ik deze bijeenkomst van de Deutsche St. Jacobus-Gesellschaft mogen mee-
maken. De deelnemers logeerden heel gerieflijk in Hotel Munte am Stadtwald in
Bremen. Tijdens het verloop van deze Tagung luisterden wij naar drie lezingen
van vooraanstaande referenten, respektievelijk over de ontwikkeling van de
broederschappen sedert de middeleeuwen, over pelgrimstochten vermeld in
Hansiatische testamenten (Up dat my got barmherzich sey) en over pelgrims-
tochten per schip naar Santiago de Compostela. Naar aanleiding van deze
referaten werd door de aanwezigen levendig gediscussieerd. Zaterdagochtend
werd ons door de twee Bremer broederschappen, die al sinds de middeleeuwen
bestaan, een onvergetelijke excursie door het stadscentrum aangeboden. Het
gezelschap werd o.a. rondgeleid langs de Silberschatz der Schwarzhaupter in het
Roselius-Haus, door de Böttcherstrape en het oude stadhuis waar de grote zaal
met de hangende scheepsmodellen veel indruk maakte, en in de St. Petri-Dom,
waar in de kloostertuin een klein standbeeld van Jacobus staat. Verder werden
de Krypta en het Dom-Museum bezichtigd. Na het Mittagsgebet in de Dom
volgde een uit Bremer specialiteiten bestaande pelgrimsmaaltijd in de Ratskeller.
Daarna was een ontvangst door de praeses van de Kamer van Koophandel. Het
gezelschai nam ook deel aan de Vorabendmesse in de Propsteikirche St. Johann
in het beroemde Schnoorviertel.
Ter afsluiting volgde op zondag de algemene ledenvergadering van de Deutsche
St. Jakobus-Gesellschaft. Wij konden allen terugzien op een zeer geslaagd
weekend. Herman Stokmans
ZOEKERTJES
Ik zoek (een) partner (s) voor een pelgrimstocht van Maastricht
naar Santiago de Compostela gedurende de maanden april, mei en juni
1990. Mijn leeftijd is 38 jaar. Cees Rooijackers 079-514287
Medereiziger(s1 gezocht om de weg naar Santiago per fiets af te leg-
gen en als pelgrim aan te komen. Bij voorkeur in het voorjaar 1990.
Jan Meijssen, Nassaukade 9, 1052 CE Amsterdam, 020-842100
Wandelaar/metgezel gezocht vanaf Pyreneesn naar Santiago.
Tocht via refugio's/campings.
Voorkeur tussen april en september 1990. Tel. 01751-79934.

JACOBUS-BOEKEN
Strapen nach Santiago de Compostela : auf den Spuren der Jakobspilger / Text
von Alois Fink ; Photographie von Hans-Günther Kaufmann.- Miinchen :
Siiddeutscher Verlag, [f 19881.- 204 p., ill. (waarvan 128 in kleur), 35 cm.- ISBN
3-7991-6348-4. f f 85,--
In de eerste 70 pagina's van dit boek geeft Fink
een uitgebreide inleiding (met enkele zwart-wit
foto's) over de pelgrimage naar Santiago de Com-
postela en de situatie van Spanje vanaf de 9e
eeuw: Spanien zwischen Halbmond und Kreuz met
aandacht o.a. voor de Reconquista en de ontdek-
king van het graf van Jacobus. In Der mühselige
Weg der Pilgerschaft gaat Fink in op o.a. de Liber
Sancti Jacobi, Roeland en de crisis van de bede-
vaart. Na Der grope Heilige und seine Diener met
o.a. bedevaart als machtsmiddel, ridderordes, gast-
huizen en "Jacobus ex machina" in de Nieuwe
Wereld eindigt het tekstgedeelte met het laatste
korte hoofdstuk Das Ziel aller Mühen. Er zitten
nogal wat 'slordigheden' in de tekst: bijv. p. 13
Covadonga (niet Cavadonga), p. 17, 19 niet in Iria
Flavia werd het vermeende graf van Jacobus
gevonden, p. 24 van een heilige jaar in Santiago
de Compostela is sprake in de 15de eeuw (niet 1124), p. 32 de eerste niet-
Spaanse pelgrim was de bisschop van Le Puy in het midden van de 10de eeuw
(niet in 10631, Franciscus van Assisi leefde van 1181/2-1226 (niet in de 14de of
15de eeuw). Na dit tekstgedeelte volgen 120 pagina's met kleurenfoto's van de
Jacobusweg (vanaf Vézelay) met korte beschrijvingen. Deze kleurenfoto's zijn
redelijk tot goed (alleen jammer dat ze vaak twee pagina's beslaan en dus in
het midden onderbroken worden), maar er zijn ook foto's met een zó grove kor-
rel (o.a. p. 110, 146, 152, 176, 181) dat ik er naar van werd. Een enkele keer
kloppen de onderschriften niet bij de foto's; zoals op p. 126-127. (verwisseld), p.
128- 129 en p. 174. Summiere kunsthistorische beschrijvingen van Spaanse steden
langs de Camino, register en enkele literatuuraanwijzingen besluiten het boek.
Als men de genoemde (schoonheids)foutjes op de koop toe neemt, is dit een
informatief en kleurrijk boek, dat niets nieuws brengt, maar wel de bestaande
kennis m.b.t. de geschiedenis van de Santiago-bedevaart leesbaar aanreiktAvW

Guide des chernins de Cornpostelle / Jean Bourdarias et Michel Wasie1ewski.-
Paris : Fayard, 1989. - ISBN 2-213-02386-7. - Prijs FF 160,-
De auteurs zijn ooit begonnen een stukje van een van de wegen naar Compos-
tela te lopen en hebben vervolgens over een periode van zeven jaar de vier
Franse hoofdroutes en de Spaanse Carnino grondig bestudeerd. Hun doelstelling
was het beschrijven van ook de bescheiden halteplaatsen op de wegen naar
Compostela.
Na een inleiding van 10 pagina's is het boek ingedeeld in vijf hoofdstukken die
achtereenvolgens de vier wegen in Frankrijk en de Spaanse Carnino beschrijven.
Dat voor de auteurs de nadruk op Frankrijk ligt blijkt uit het volgende
overzicht:
'Parijs - Sauveterre de Béarn = 839 km = 40 pagina's;
'Vézelay - Saint-Palais = 786 km = 50 pagina's;
*Le Puy - Puenta la Reina = 663 km = 60 pagina's;
'Arles - Puenta la Reina = 626 km = 26 pagina's;
'Puenta la Reina - Santiago = 736 km = 20 pagina's.
Per route wordt telkens een traject tussen twee grote plaatsen eruit gelicht en
van dat traject worden alle tussenliggende plaatsen opgenoemd met hun onder-
linge afstand. Die kan variëren van 2 tot 46 kilometer, maar meestal gaat het
om 10 a 20 km. Af en toe wordt er ook een variant beschreven.
Het is niet de wegdie beschreven wordt, maar de plaatsen die eraan liggen. Per
plaats vermeldt men het departement, het nummer van de Michelin-kaart waarop
de plaats te vinden is, het inwoneraantal (tot dorpjes met 101 inwoners toe) en
de aanwezigheid van V.V.V., hotel, restaurant, garage en station. De auteurs
hebben voornamelijk aandacht voor kerkelijke architectuur en natuurlijk voor
iedere verwijzing naar Jacobus. Zij zien dit boek als een kennismaking met
vooral de minder bekende architectuur langs de wegen naar Santiago.
Het lijkt ons niet een boek om mee te dragen maar wel goed voor voorbe-
reiding, achteraf nagenieten of, vooral, als gids in een auto. FC
Le Chernin de Saint Jacques de Compostelle : guide pratique du pelerin en
Espagne / Georges Bernes, Georges Veron et Louis Laborde Balen. - Editions
randonnées pyrénéennes, 1986. - ISBN 2-905621-10-4. - Prijs FF 1 Is,-.
Ook dit boek begint met 13 pagina's historische inleiding, maar daarna blijkt
het toch heel wat anders te zijn dan het vorige. Er volgen namelijk een achttal
pagina's met zeer wetenswaardige informatie voor het die te voet willen gaan.
De rest van het boek beschrijft de route van Saint-Jean-Pied-de-Port tot
Santiago de Compostela ten behoeve van lopers en fietsers. Iedere pagina is
154

verdeeld in twee kolommen tekst. Links, in zwart gedrukt, een beschrijving van
steden, bruggen, gebouwen, geschiedenis, zeg maar de touristische informatie.
Rechts, in blauw gedrukt, een nauwkeurige beschrijving van de te lopen
(fietsen) weg, kompleet met wegnummeraanduiding, hoogte van passen, nummers
van grenspalen en beschrijving van de soort weg (asfalt, zand enz.) Verder
worden tijd en afstand nauwkeurig vermeld. Bij ieder traject staat een getekend
kaartje, en de onderweg gelegen overnachtingsmogelijkheden worden aangegeven,
soms met telefoonnummer. Helaas is het kaartje te schematisch om van enig nut
te zijn voor de loper of fietser.
Zo op het oog is dit een ideaal werk om onderweg mee te nemen. Ruim 300
gram extra gewicht lijken ons echter wat veel gevergd van de "draagkracht" van
een pelgrim die zijn hele hebben en houwen meesjouwt. FC
Op zoek naar loutering : oorsprong en ontwikkeling van de enkratitische ascese
tot in het begin van de dertiende eeuw n.Chr. / A.E.M.G. Mantz-van der Meer.-
Hilversum : Verloren, 1989.- 377 p. ; ill. ; 24 cm. - (Middeleeuwse studies ien
bronnen ; 161.- ISBN 90-6550-223-8. - Ook verschenen als proefschrift Utrecht,
1989.
Enkratieten zijn christenen die een extreme ascese aanhangen: zij onthouden
zich van huwelijk, vlees en wijn, bezit en een vaste woonplaats. De auteur deed
een onderzoek naar de oorsprong en de ontwikkeling van deze vorm van extre-
me ascese uitgaande van het Oudfranse Lied van Alexis, waarin Alexis, e~en
Syriër uit het begin van de 5de eeuw n.C., wil pogen volmaakt te worden via
rigoureuze ascese. Bij de bestudering van alle vormen van enkratisme in het
oosten en westen, komt de auteur ook in Noordwest-Spanje, waar rond 375
Priscillianus, lid van de aristocratie, zich bekeerde tot een ascetisch
christendom. Dit gedeelte is vooral voor ons interessant, omdat het immers deze
Priscillianus was van wie sommige geleerden aannemen dat zijn lichaam -ook hij
werd onthoofd- in de kathedraal van Santiago de Compostela begraven lag/ligt
en dat er een duidelijk verband aanwezig zou zijn tussen de Jacobus-cultus en
het priscillianisme. AvW
Van onze correspondent in België ontvingen wij de volgende mededeling. De
indrukwekkende catalogus van de Santiago-tentoonstelling in Gent in l985 blijkt
nog in voldoende aantal in voorraad te zijn bij de "sponsor", het Gemeente-
krediet van Belgie, Dienst, Verkoop, Passage 44, Kruidtuinlaan 44, 1000 Brussel,
tel.: 09.32.2.2144701, bankrekening 057-6370330-16, prijs 1400 BF + verzend-
kosten naar Nederland 380 BF = samen 1780 BF.
Grensbewoners wordt aanbevolen te bestellen bij een agentschap van het
Gemeentekrediet. Dat scheelt ongeveer f 20,--.

OUDE SANTIAGO - GANGERS: Lieven de Caluwe1
Midden zomer 1536 zat Antheunis van den Bossche nog laat in zijn stamkroeg
aan de Gentse Doornstraat. Hij kwam er graag, want behalve zijn broer Beer-
naert, had hij geen familie en niemand wachtte thuis op hem. Financieel kon hij
het zich gemakkelijk veroorloven; hij was een bemiddeld man. Dat hij juist deze
kroeg koos, had alles te maken met het leuke knappe meisje, dat de gasten
bediende.
In de eerste uren van donderdag 24 augustus nam hij afscheid en zocht zijn
weg naar huis. Toen hij door de verlaten stegen liep, maakten plotseling twee
schaduwen zich los van de muur, renden op hem toe en voor Antheunis door
had wat er gebeurde, werd een hand over zijn mond gelegd. De overvallers
gingen hem met bruut geweld te lijf en doodden hem door een dolk dwars door
zijn hoofd te steken.
Het lichaam bleef in een grote plas bloed op straat liggen en werd enkele uren
later gevonden door nachtwakers. De brutale moord schokte de stad Gent en
met ijver probeerde men de daders op te sporen. Al spoedig liep het onderzoek
dood en Gent was een onopgeloste misdaad rijker. Althans, daar leek het op ...
Twee jaar later, in 1538, pelgrimeerde Lieven de Caluwe vanuit Gent naar
Santiago de Compostela. Hij had zo zijn eigen redenen om de lange en moeilijke
tocht naar Spanje te ondernemen. Zijn geweten werd gekweld door een
verschrikkelijke zonde, waarvoor hij absolutie wilde krijgen. Toen hij in
Santiago aankwam, ging hij dan ook direct in de kathedraal biechten. Daarna
voelde hij zich zó opgelucht, dat hij besloot niet direkt naar Gent terug te
keren, maar enkele dagen in Compostela te blijven. Hij vond een onderkomen in
de Vlaamse herberg, waar hij zijn eigen taal kon spreken. Hij bestelde een
lekker wijntje (zal het Ribeiro geweest zijn?), nog een en nog een. Hij dronk
net iets té veel; hij werd vertrouwelijk met het dienstertje: "Het was zo akelig,
ik zat er zó erg mee, ik kon er niet mee blijven leven ....". Het meisje kon
langzaam maar zeker uit het onsamenhangende verhaal de gebeurtenissen in
Gent twee jaar eerder reconstrueren. Samen met Beernaert van den Bossche, die
op het geld van zijn broer aasde en een forse beloning in het vooruitzicht
stelde, had Lieven de Caluwe de rijke Antheunis vermoord.
Het dienstertje in Compostela kende nu het geheim van Lieven en ze vertelde
'Gegevens uit: Vlaamse herberg te Compostella, 1638 / A. V[iaenej ; Biekorf
1964, 279-281.

het hele verhaal aan Symoen de Ruddere en Jan Paridaen, die enkele maanden
later ook in de Vlaamse herberg verbleven. Symoen en Jan namen, behalve
pelgrimstekens in de vorm van een Jacobusschelp, ook de oplossing van de 1636-
moord op Antheunis van den Bossche mee naar huis, ... naar Gent!
Het onderzoek werd heropend en het recht kreeg zijn loop: op 21 april 1539
werden Beernaert van den Bossche en Lieven de Caluwe levend op de brand-
stapel verbrand. AvW
ASQUINS
Omdat wij rond 9 juni in
Digoin zouden starten met de
vierde etappe van onze tocht
naar Santiago, besloten wij op
de heenreis langs Asquins te
gaan waar op 10 en 11 juni de
installatie zou plaatsvind~en
van de gerestaureerde 17de
eeuwse reliekhouder van Slnt
Jacob. Wij waren getuige van
een intiem Frans gebeuren; de
aartsbisschop van Sens, Mgr.
Ernoult, en de president van
het Frans Jacobus genoot-
schap, M. René de la Coste-
Messeliere, verwoordden het
belang van de religieuze en
culturele rijkdom van de
pelgrimage naar Santiago.
-
G Tijdens de feestelijke receptie erna maakten wij kennis met mevrouw Janlne
*
Warcollier en met een free-lance fotograaf, op zoek naar "moderne pelgrims".
?I Onze stille hoop werd bewaarheid: wij beschikken nu eindelijk over een foto
a,
a, waar we samen op staan.
a
2 Daarna genoten we van de schoonheid van de Madeleine-kerk in Vézelay, waar
we na de hoogmis afscheid namen van onze Franse vrienden om op weg te gaan
C
'2 naar het startpunt van onze vierde etappe. Pas onderweg en nu al ons hoofd en
s rugzak vol belevenissen en herinneringen. Adrie Dik

LANGS DE WEG
Rustpunt voor pelgrims op weg naar Vézelay
Gîte du Morvois, Mme Evelyne Charpy, Nesle la Reposte, F-61120 Sesanne,
telefoon: 26.80.42.92
Op de grens van drie departementen, Marne-Aube, Seine en Marne, ligt een
klein dorp, Nesle la Reposte. Om precies te zijn 6 km van Villenauxe, 10 km
van Esternay en 20 km van Provins, vindt u de gîte d'étape van Yves et
Evelyne Charpy. Hun verbouwde boerderij en de daarnaast gelegen gîte d'étape
liggen zeer idyllisch aangeleund tegen de ruihe van een oude abdij, die dateert
uit de tijd van koningin Clothilde, de vrouw van Clovis. Nestle la Reposte is
vanouds een rustplaats op de weg naar Santiago de Compostela, speciaal voor
pelgrims uit Noord-Frankrijk, de Benelux en Scandinavië.
Na de verbouwing van de oude boerderij, die naast hun woning ligt, hebben
Yves en Evelyne dat huis omgedoopt tot een gîte d'étape op de weg naar
Compostela. Mevrouw Warcollier, secretaris van centrum voor studies over
Compostela te Parijs heeft in 1988 de plaquette onthuld, die het kenmerk is van
een erkende gîte d'étape op deze pelgrimsweg. Ik heb me laten vertellen dat
een gîte eigenlijk zoiets betekent als een leger voor een haas, een plaats waar
deze zich veilig neer kan leggen om uit te rusten. Dit kan een vermoeide
pelgrim heel goed doen in het zeer nette gastenverblijf, waar keurige bedden,
een open haard, een keuken met toebehoren en een goede douche de nodige
sfeer geven voor een welverdiende rust. De gastheer Yves en gastvrouw Evelyne
zijn ook écht gastvrij. Ze hebben aandacht voor hun gasten, weten veel van de
omgeving en van de geschiedenis. Deze gîte d'étape is overigens ook heel
geschikt voor een langer verblijf voor wandelingen of fietstochten in de mooie
omgeving. Er zijn uitgezette wandelroutes en voor het gemak van de wandelaar
kan men ook een ezel huren, die de bagage draagt.
Voor aanvullende informatie: Ignaas Brekelmans, de Brabantse Pelgrim, Heidijk
53, 6261 KM Vlijmen, telefoon: 04108-7344.
12% km na Portomarin en Cacabelos
Fiets- en autokaarten verouderen snel. Dat bleek ook bij het gebruik van het
overigens zeer goede boekje St. Jacob's Fietsroute, deel 3, samengesteld door
Clemens Sweerman. Op veel plaatsen bleken de wegen de afgelopen jaren te zijn
opgeknapt of werd er nu aan gewerkt, zoals de C647 vanaf Arzua tot aan het
vliegveld van Santiago. Van belang is ook het volgende. Komend vanaf Porto-
marin bereik je na 12,s km de N640. Ga daar NIET rechtsaf richting Lousadela,
zoals het boekje aangeeft, maar steek schuin naar links over. Er ligt daar een
smalle asfaltweg, die bij Palas de Rey op de C647 komt. Het is een twee jaar
gelegen geasfalteerd pad met elke 600 m een aanduiding dat je op de camino
bent. De weg loopt door een prachtig gebied en snijdt bovendien een stuk af.
Bewoners ter plaatse attendeerden ons op de weg.
Een zeer eenvoudige, maar uitstekende, hostal langs de oorspronkelijke camino
is te vinden in Cacabelos (El Molino, Santa Maria 10). Men spreekt er Engels.
K. Verhage
Kanttekeningen bij de Guiai
Rabanal del Camino: Refugio is een puinhoop. Bar Camino de Santiago, Casa de
sefiora Chonina, fantastische vrouw.
Na Cruz de Ferro staan langs de weg rood-groen gestreepte palen om'de weg
IE1 camino de Santiago :'guia del peregrino / Elias Valiña Sampedro y equipo. -
León : Everest, 1986. - ISBN 84-241-4200-4.

aan te duiden na hevig sneeuwval.
Villafranca del Bierzo: Stempel in plantenzaak bij de Santiago-kerk. Refugio:
smerig. Fonda El Carmen bij Plaza Mayor (760 pts.).
Cebreiro: Hospederia Sant Geraldi de Auri (f 2000 pts. incl. cenar).
Triacastela: Fonda Vilasante. Refugio: vies. Stempel: in bar in huis met schelpen.
Sarria: Bij paters geen onderdak, wel bij Hotel Londres, Calvo Sotelo. Bar
Marseille heeft geen kamers.
Portomarin: Direkt na de brug rechts: jeugdherberg. Overnachting plus cenar en
desayuno minder dan 1000 pts. Prima logeerplaats. Lid van N.J.H.C. Stempel
links, naast kerk San Juan (huisnummer 2).
Santiago de Compostela: veel Nederlanders vinden onderdak in Hotel Suso, Rua
de Villar (1000 pts.). M.A. Buijnsters
GEKNIPT VOOR U . . .
Lezers van het AD of het Katholiek Nieuwsblad vernamen in september dat twee
klokken uit de Berenguela-toren van de kathedraal van Santiago de Compostela
naar de Koninklijke Eijsbouts in Asten zijn vervoerd om er kopieën van te
maken. Deze Nederlandse firma heeft deze opdracht gekregen om dat zij veel
ervaring heeft heeft in het maken van kopieën. Het betreft hier een een grote
uurklok uit 1729 van 6600 kilo en een kleinere luiklok van 1800 kilo. Rond de
Kerst hoopt men in Asten klaar te zijn met het gieten en in het volgende
nummer wil de redactie hier uitgebreid op terugkomen.
Uit de Volkskrant:
4/1.11~1~
Wie gin op bedevaart naar
SANTIA~O DE COMP~STE-
LA en wil daarover vertellen?
Br.o.nr. 100-39204 bur.v.d.bl. - '9 hec 44 me s?lijth~id
I
Deze advertentie werd geplaatst door
Sasja Nicolaï (Stieltjesstraat 89, 3614 JB
Utrecht) die in het kader van haar
studie Culturele Antropologie een onder-
zoek doet naar de beweegredenen van
mensen op weg naar Santiago de
Compostela.
In het oktober-nummer van Contrastma (voorlichtings- en verenigingsblad van
het Nederlands Astma Fonds) stond een artikel over Arie en Oliver Willemsen,
vader en zoon, die 2267 km fietsten naar Santiago de Compostela. De opbrengst
van deze sponsor-fietstocht was bestemd voor het Astma Fonds.
Het Spaans Nationaal Bureau voor Vreemdelingenverkeer (Laan van Meerdervoort
8, 2517 AJ Den Haag, telefoon: 070-465900) heeft voor u informatie over
Spaanse kloosters die logies aanbieden voor mannen en/of vrouwen.
159

LANGS DE W E G : ERVARINGEN VAN EEN LOPER
Mijn ervaringen dateren van juli/augustus 1988, toen ik met twee vrienden het
traject St-Jean-Pied-de-Port naar Santiago de Compostela liep, Helaas moesten
we meerdere malen constateren, dat de stroom pelgrims door de jaren heen iets
gekregen heeft van een vretende rups, die een spoor achtergelaten heeft van
afkeer bij de autochtonen. Vooral het pelgrimeren in groepen (groepen van
jongeren ?l heeft bij de plaatselijke bevolking iets teweeggebracht van een
afweerhouding, minstens een sterke terughoudendheid. We hebben een groot
aantal keren kunnen zien, lopend een paar weken na de grote groep die op 25
juli in Santiago wilde zijn, dat een refugio was achtergelaten in een staat van
volkomen verwaarlozing, vervuiling, ja zelfs destructie. In Hospita1 del Orbigo
was de keuken een afzichtelijke vuilnisbelt geworden, waar niets meer
functioneerde.
Omdat wij ons voorgenomen hadden op onze tocht zoveel mogelijk af te zien
van het hedendaagse, waren we volledig aangewezen op refugio's of wat daar
voor doorging. Onze informatiebron, de Guial, bleek daarin niet nauwkeurig
(meer) of de plaatselijke bevolking was toch minder bij de camino betrokken,
dan wordt gesuggereerd, omdat, wat ik reeds opperde, er een groeiende terug-
houdendheid is. Overigens is de Guia een perfecte routekaart, naast de werkelijk
overal voortreffelijke gele signalering. Zelfs zonder kaart is het nagenoeg
onmogelijk fout te lopen. Slechts tweemaal op de dikke 800 kilometer liepen we
even mis (voorbij Cizur Menor en bij het verlaten van Ponferrada), zodat je
best kunt zeggen op de gele signalering te kunnen vertrouwen. De Guia echter
biedt eerstens een enkele maal een historisch onderbouwd alternatief. Vervolgens
biedt het naast elkaar plaatsen van Guia en gele markering langzamerhand een
echt dilemma. Een dilemma dat geaccentueerd wordt door een uitgave als die
van Georges Veronz. Zowel in dit boek als in sommige delen van de gele
signalering begint de neiging te ontstaan (en sterker dan dat) niet de voorkeur
te geven aan de meest oorspronkelijke route, maar aan de minst geasfalteerde,
minst bereden weg. Natuurlijk, het is een verschrikking van Villafranca del
Bierzo naar Ambasmestas te moeten lopen langs de N-VI. Echt ruimte heb je
niet als wandelaar: vrachtwagens denderen in volle vaart en met krachtige
zuigwlnden langs je. Toch kun je je afvragen, en elke pelgrim moet dat voor
zichzelf doen, of je het randonneren moet laten prevaleren boven de
oorspronkelijkheid. Dan is de Guia in combinatie met de gele stippen, strepen,
pijlen en linten een prima hulp. Over hulp gesproken: zorg dat je in ieder geval
een fragmentje Spaans spreekt, zodat je iets van de bevolking begrijpt en de
bevolking iets van jou. Ook de Europese Gemeenschap is er niet in geslaagd een
minder "vreemde" taal, zoals het Engels, door te laten dringen, zeker niet in de
honderden vlekken als As Pasantes en San Xil.
Het is bekend dat je in de grotere plaatsen geen refugio's meer hebt. ~nformátie
in Burgos ingewonnen leerde ons dat diefstal en vernieling tot de sluiting daar
geleid heeft. Maar een verzoek aan het bisschoppelijk paleis aldaar (met
pelgrimspas en geleidebrief van bisschop Ter Schure) leverde ook niets op,
terwijl het charitas-huis alleen voor werklozen is. In Logroño daarentegen
waren we op voorspraak van de politie in het charitas-huis toegelaten (na een
verplichte warme douche). Door de bank genomen inderdaad: de grote plaatsen
'El camino de Santiago : guia del peregrino / Elias Valiña Sampedro y equipo. -
León : Everest, 1986. - ISBN 84-241-4200-4.
=Le chemin de Saint-Jacques de Compostelle en Espagne : guide pratique du
pelerin / AbbB Georges Bernes, Georges Veron, Louis Laborde Balen. - Gditions
Randonnées Pyrénéennes, 1986. - ISBN 2-905521-10-4.

mijden als overnachtingsplek. Meestal werden we verwezen naar het plaatselijke
schooltje: Zubiri, Hontanas, Boadilla, Ledigos, Sahagún, Rabanal (hoewel op de
kaart escuela vieja staat, leek het ons meer een verlaten, lage koeienstal). De
plaatselijke bevolking brengt je er, meestal wel na een drie a vier keer vragen,
naar toe. Als er geen specifieke plek is in een gehucht denken de mensen wel
met je mee en bieden je, zoals in Lorca, het overdekte portaal van een huis of
een kerk aan. Overigens was in Lorca de pastoor bijzonder vijandig. Dat sterk
afwijzende vonden wij ook in Trabadelo, waar niemand iets van een overnach-
ting wist of wilde weten, terwijl de tuinman (bij wie je overigens ook kunt
overnachten) van Villafranca del Bierzo bij de Santiagokerk beweerde dat er in
Trabadelo wel een refugio was. Even buiten Trabadelo loopt echter een stroom-
pje, waar je heerlijk beschut in de buitenlucht kunt slapen. Hetzelfde deden we
bij de Vierge dlOrisson, bij Villoria de Rioja en aan de rand van Burgos. Dan
zijn de nachten wel bijzonder koud; de sterrenhemel echter van een ongeëve-
naarde pracht: de camino heet niet voor niets ook Melkweg (en andersom).
De meeste overnachtingsplaatsen worden door de geestelijkheid geboden. De
kloosters van Roncesvalles en Nájera bieden onderdek. Slapen mag je ook in de
gymzaal van het klooster van de paters Mercedarios te Sarria. Overigens
verwees de pastoor van Palas do Rey ons ook naar de kleedkamer van een
tennishal op de campo do futbol vlak voor het dorp. Smerig ! ! Verder zijn er de
pastorieën van San Juan de Ortega (een geweldige ontvangst) en Ponferrada (De
la Encina), de kerken en de sacristieën van Carrion de los Condes (Santa Maria
del Camino) en Arzua. De vervallen Capilla de San Roque in Lavacolla was goied
genoeg om te overnachten. In Santiago de Compostela is er tenslotte het
Semenario Menor.
Maar ook de overheid biedt de helpende hand. Voor een overnachting in een
middelbare school in Sahagun (in de buurt van de Iglesia del Peregrinia)
verstrekte men op het gemeentehuis een bonnetje. Zowel in El Burgo Ranero als
in Triacastela ben je welkom op de bovenverdieping van het gemeentehuis, die
ook als schooltje dienst doet.
Tenslotte hebben we nog gebruik gemaakt van de specifieke refugio's. In
Villalcazar de Sirga hebben we onze siesta gehouden bij Pablo el Mesonero,
maar je kunt er ook overnachten. In Mansilla de las Mulas en in Puertomarin
kun je zelfs douchen. Ik vond het overigens beschamend in het laatste refugio
in het gastenboek een opmerking te zien staan van een Nederlander die klaagde
over de 100 pesetas die hij moest betalen. De weg weten is minder belangrijk,
dan de stijl. In Hospita1 del Orbigo kun je terecht in Casa la Vega, waarvoor je
de sleutel kunt krijgen bij de alcalde, die de kantine rechts onder bij de brug
runt. De Casa ligt een 1000 meter voorbij de camping. In Cebreiro wijst zich
vanzelf de weg naar de palozza die als refugio dient.
Voor mensen met bescheiden wensen is er bijna overal onderdak te vinden. Je
bent, zoals wij, al blij met het portaal van de kerk in Los Arcos. Het blijft
echter vermoeiend, als je na een dag lopen nog eens uitgebreid op zoek moet
naar een slaapplaats, vaak via drie of vier informanten. Daarom is een overzicht
van refugio's een uitstekend initiatief, hoewel het de massaliteit van het een en
ander zal bevorderen. Een misschien wat anachronistische oproep tot ingetogen-
heid is daarom uit mijn hart gegrepen.
Het is onthutsend om aan te komen in Santiago de Compostela. Na de rust en
de inkeer van wekenlang lopen op een middeleeuwse manier door een middel-
eeuws land, overvalt je de toeristiek van de grote stad. Alle verhalen ten spijt
over de halleluja-stemming die de stad op je overbrengt, loop je toch het risico
van een ontgoocheling, als je niet tijdens je tocht los bent geraakt. Want:
onderweg zijn is belangrijker dan aankomen.
Martien van Diesen

LANGS DE WEG : ERVARINGEN VAN EEN FIETSER
De fietspelgrimage werd gemaakt van 8 mei 1989 tot 31 mei 1989 en wel in
negentien fietsdagen en vijf rustdagen. Totale afstand Soest-Santiago: 2327 km.
Er werd iedere morgen rond 8 uur vertrokken en meestal tussen half 4 en 6 uur
's middags gestopt. Onderweg na steeds twee uur fietsen 20 minuten rust en een
wat langere lunchpauze. Na verfrissen en omkleden, in het etappe-hotel, werd
steeds ongeveer een klein uurtje gewandeld om "de benen te strekken".
Afhankelijk van het tijdstip van het avondeten werd doorgaans tussen 9 en 10
uur naar bed gegaan. Veel en goede nachtrust is beslist noodzakelijk, in ieder
geval voor mij als 61-jarige fietser.
REIS-SCHEMA De route door Frankrijk werd bewust
door de uitlopers van het Massif Centra1
genomen om wat klim-kilometers op te
doen i.v.m. de Pyreneeën en de bergen
Soest - Leuven 195 KM
Leuven - , in Noord-Spanje. Er zijn maar twee
Hirson
rustdag te Hirson
"vlakke" stukken en dat is in Les Landes
Hirson - Fere en Tardenois 109 KM en de Spaanse hoogvlakte tussen de
Fere - Nogent sur %ine 101 KM Puerto de la Pedraja en Astorga. Voor
Nogent - Vezelay 14* KM
rustdag te Vezelay
de rest gaat het constant omhoog en
Vezelay - Sanscoins 129 KM omlaag. De gekozen C- en D-binnen-
Sanscoions - Gueret 131 KM wegen zijn heerlijk rustig terwijl de
Gueret - St-Yrieix la Perche 128 drukke N-wegen voor de fietser een
rustdag te St-Yrieix
Yrieix - Villergal 147 KM verschrikking zijn, hoewel de automobi-
Villeral - st. Justin 131 KM listen in 99 van de 100 gevallen, na het
St. Justin - St.Palais 120 KM geven van een signaal, zeer ruim om de
St. Palais - Pamplona los KM fietser heengaan bij het inhalen.
rustd- te Pamplona
Pamplona - N&iera ,,, , Fietspaden in Frankrijk en Spanje be-
Nuera - Burgos 87 KM staan niet, maar de wegen met wat meer
Burgos - Sahagun 139 KM verkeer hebben doorgaans een vrij brede
Sahasun - Astorsa
'O4 KM strook waar het veilig fietsen is, maar
rustdag te Astorga
ktorga - Trabadelo ,, , wel letten op de rotzooi die hier ligt.
Trabadelo - Portomarin 96 KM
Portomarin - Santiago 110 KM VERVOERMIDDEL & KLEDING
Gebruik werd gemaakt van de normale
race-fiets, Vitus Dural (aluminium) van
het merk Jan Janssen met een Agu-achterdrager met tasafhouders. Een grote
stuurtas en twee achtertassen van Agu-Quorum. Deze tassen zijn voor een
beetje regen wel waterdicht, maar voor de ondervonden stortregens en sproeibaden
van passerende vrachtwagens verdient het aanbeveling de kleding en
waardezaken (camera etc.) in plastic zakken te doen en ook een plastic zak
over de voortas te trekken. De banden waren van Vredestein, type Race 25 mm
en de wielen waren over vier gespaakt. Totaal onderweg drie lekke banden. In
de banden had ik Mr.Tuffy-strips aangebracht die menig lekke band hebben
voorkomen, gezien de vele sneetjes in het loopvlak. De totale bagage, dus drie
tassen met inhoud en de dragers, woog 14 kg. Hierbij komt wel onderweg de
proviand en de flessen mineraalwater (1,s 1) wat toch gauw weer 3 kg is. Het
trapstel bestond uit drie bladen Biopace, 28, 38 en 48 tanden en het freewheel
had 16, 18, 19, 21, 23 en 26 tanden. Alle hellingen konden fietsend gedaan
worden met 28x21 of 28x26 met een stijgsnelheid van 6 tot 8 km/u in de steilste
stukken. Gebruikt werd een Sachs-Multronic fietscomputertje dat zonder
kabeltjes werkt en snelheid, dagafstand en de totale afstand geeft.
Meegenomen twee complete race-outfits (twee truien, twee zweethemden, twee
broeken met zeem, twee paar sokken), regenpak, windjack en petjes. Een
l62

complete set kleding voor's avonds (sportief netjes). Verder toiletgerei etc. Een
paar raceschoenen en een paar "avond-schoenen".
RESERVE-MATERIAAL EN GEREEDSCHAP
Twee buitenbanden(v0uw) Racer en vier binnenbanden, zeven spaken met nippels
van twee lengtes, want de spaken aan de kant van het freewheel zijn 2 a 3mm
korter dan de rest. Twee sets remblokjes en boutjes en moertjes van de
dragers. Verder had ik bij me een EHBO-doosje en medicijnen (Paracetamol,
Trachitol [keelpijn], Tormentavena-druppels tegen diarree, zouttabletten,
sportvitaminen en ATP-tabletten in geval van uitputting). In Frankrijk gebruikte
ik regelmatig Sportenine-tebletten, een soort dextro, maar met toevoegirigen van
arnica en zincum sarcolacticum voor weerstand en herstel. Een pot zitvlak-
creme van Ruud Bakker; dat is echt een "must" wil je niet "doorgezeten" raken.
Gereedschap meenemen is ook noodzakelijk, want je komt door gebieden waar
absoluut niets is en je jezelf moet depanneren als het noodlot eens toeslaat. Ik
had het volgende bij mij: doos bandenplakspullen met veel tip-top pleisters,
inbussleutels 3, 4,5 en 6mm, klein en middel schroevendraaier, freewheelafnemer
met passende steeksleutel (want bij spaakbreuk aan de freewheelkant moet het
freewheel eraf), nippelspanner (om af en toe de wielen bij de spannen), ketting-
pons, steeksleutel 8-9 en 10-11, handcleaner in tube, kniesleutel 14-15 om
trapasbouten na te trekken (wanneer de cranks gaan kreunen), zadelpenbout.
Het lijkt overdreven, maar denk eraan: beter mee verlegen, dan om verlegen.
Deze hele opsomming is begrepen in het totale bagagegewicht van 14 kg.
VERZORGING
Je moet constant eten en drinken, ook al heb je geen trek en zorg steeds dat
je van alles voldoende bij je hebt. Koffie kun je onderweg genoeg drinken, want
er zijn duizenden bars langs de route, die vroeg open zijn en de hele dag een
voortreffelijke "bak" schenken, weliswaar meestal zwart, maar lekker sterk.
Goede koffie is als een turbo voor de fietser! Bruin brood is nu ook in Frank-
rijk en Spanje algemeen te koop en is beter dan stokbrood. Zorg dat je 's
avonds al de ingrediënten bij elkaar hebt voor een ontbijt, want wat je als
ontbijt in Frankrijk en Spanje krijgt voorgezet, is belachelijk en levert net
genoeg calorieën op om 100m te rijden. Ik heb geslapen in kleine hotelletjes en
herbergen, weliswaar niet goedkoop, maar een goed bed en een lekkere douche
zijn het meer dan waard. De hotels in Frankrijk kostten mij tussen de 75-160
FF, één keer 200 FF, maar dat was uit nood. In Spanje lagen de prijzen tussen
de 1250-2000 pesetas, één keer 3300 pesetas, maar ook weer omdat ik niet
verder wilde die dag. Ontbijt -of wat daar voor doorgaat- wordt apart berekend.
KAARTEN
Ik gebruikte uitsluitend Michelinkaarten. Voor België en Frankrijk 1:200.000 en
voor Spanje 1:400.000. De route werd eerst met markeerstift ingetekend en
daarna op papier -plaats voor plaats- geheel uitgewerkt. Met de kaarten ben ik
steeds uit probleemsituaties gekomen. Alleen op de Michelinkaarten van Spanje
staan de hellingen pas aangegeven, wanneer ze boven de 9% uitgaan en ik kan
je verzekeren dat een niet aangekondigde helling van 8 of 7% voor een
zwaarbeladen fiets een hele kluif is. Zet je maar schrap!
Dit waren zo in het algemeen wat zakelijke en materiële dingen betreffende
mijn fietspelgrimage naar Santiago de Compostela. Wie serieus bezig is om
hetzelfde te gaan doen en daarover van gedachten wil wisselen, die melde zich
maar. Bert Alfrink
G. v.d. Veenstraat 6, 3762 XL Soest, tel.: 02155-19407

MET EEN EZEL NAAR COMPOSTELA
Op 30 juni j.1. om 7 uur 's morgens bracht ik Saartje naar de wei bij een boer
op de Heidijk in Vlijmen. Op de hoek van de dijk, waar twee wegen de polder
ingaan, bood Saartje weerstand. Zij wilde de polder in, ik wilde recht vooruit.
Wij waren niet alleen. Een jongen en een meisje, die ieder een wijk hebben
voor het rondbrengen van het Brabants Dagblad, hebben hier op dit punt een
rendez-vous en roken gezellig een sigaretje. ZiJ zagen toe hoe ik worstelde en
overwon om Saartje rechtdoor te laten gaan.
Dit is één van de vele momenten die zich voordoen in mijn oefenschema, sinds
ik in januari 1989 besloten heb om een ezeltje te kopen en daarmee naar Compostela
te wandelen. In april ben ik erin geslaagd, na enkele maanden zoeken en
overleggen, om een jonge ezelin van drie jaar te vinden. Zij werd bij mij
afgeleverd op de eerste Pinksterdag.
Sindsdien oefen ik iedere dag gemiddeld twee uur om Saartje te wennen, om
haar op te voeden en haar voor te bereiden op de grote tocht. Ik ben lid
geworden van de Vereniging het Nederlandse Ezelstamboek, heb een vergadering
bijgewoond, literatuur doorgewerkt, een ezeltjesdag met keuringen meegemaakt
en reeds enkele goede vrienden gemaakt onder de Nederlandse ezelvrienden.
Ik sta voor de zoveelste keer in mijn leven voor een nieuwe opgave om iets
nieuws te leren en om vertrouwd te raken met iets wat vreemd is. "Maar ge
moet het samen eens worden", zei de grote ezelvriend tegen mij, toen hij
Saartje bij mij afleverde. In dat proces van aan elkaar vertrouwd raken en een
relatie opbouwen, ben ik nu.
Mijn plan is om in april 1990 vanuit Vlijmen te vertrekken. Ik ben dan 65 jaar
geworden; de verjaardag van mijn vrouw is dan juist geweest, alsook het tweede
lustrum van het Liliane Fonds, waarvoor we ons beiden de laatste tien jaar
hebben ingezet. Mijn idee is om de route te volgen door België, via Bouillon
naar Vézelay. Vandaar wil ik richting Bourges, omdat ik in Issoudun de basiliek
wil bezoeken van O.L.V. van het H. Hart. Vanuit Issoudun kies ik de richting
Limoges-Pérlgueux en vandaar naar Dax, waar de H. Vincentius geboren is. Daar
zou ik dan willen doorgaan naar de streek rond Bayonne om ergens over de
Spaanse grens te gaan naar Loyola. Mijn moeder heeft mij namelijk de naam
Ignaas gegeven en ik zou de geboorteplaats van Ignatius willen bezoeken.
Nu zou ik heel graag de hulp van de lezers van DE JACOBSSTAF willen
inroepen om mij te helpen. Met name vraag ik U:
- Heeft u suggesties voor de overnachtingen voor mij en Saartje, goede
adressen, waar ruimte is en waar verzorging van Saartje mogelijk is ?
- Heeft iemand de tocht gemaakt, zoals ik die hierboven aangegeven heb en
heeft u voor mij informatie over de grensovergangen naar San Sebastián.
- Heeft u ook alternatieve routes voor mij en Saartje, daar waar grote delen
van de Camino samenvallen met autowegen?
Verder houd ik mij aanbevolen voor gebruikte kaarten (1:50.000 of 25.000) omdat
al bij al de hele onderneming nogal kostbaar is. Mocht u iemand weten die deze
reis zou willen sponsoren, dan houd ik mij ook zeer aanbevolen.
Ignaas Brekelmans, De Brabantse Pelgrim
Heidijk 53, 5251 KM Vlijmen, tel.: 04108-7344
ZOEKERTJE
Bij wie mogen mijn hond -Beagle- en ik -vrouw, 56 jaar- ons lopend
aansluiten op weg naar Santiago de Compostela ? A.A. Wouters
Sweelincklaan 69, 3723 JC Bilthoven, 030-293470

JACO-BUS
In het novembernummer van Nouveau, Maandblad voor de vrouw met smaak,
stond een drie pagina's groot artikel bedoeld als omlijsting van een
reisaanbieding van een vlieg-bustocht naar Santiago de Compostela te houden
van 1 tot en met 8 juli 1990. Te uwer informatie: de reissom bedraagt f 3490,-
op basis van tweepersoonskamer en volpension. Toeslag éénpersoonskamer
f 525,-. Inlichtingen: 020-220001.
Gedurende de maanden juli en augustus 1990 zal de Camino de Santiago Expreso
ongeveer tien maal de Camino de Santiago afleggen. De trein vertrekt vanuit
Barcelona en gaat via Pamplona, Burgos (dag l), León en Ponferrada (dag 2)
naar Santiago de Compostela (dag 3). De terugreis naar Barcelona verloopt via
León (dag l), Burgos en Logroíío (dag 2). Deze speciale trein is een luxe trein,
vergelijkbaar met een vijf-sterren hotel. Naast de slaapwagons zijn er ook een
restaurant, een disco- en videotheek en verschillende recreatie-salons aanwezig.
Alle wagons zijn schitterend gedecoreerd met spiegels, gordijnen en kunstvoor-
werpen en ademen een eigen nostalgische sfeer uit, vandaar de vergelijking met
de zo vermaarde Oriënt Expres. Prijzen vanaf f f 1800,OO p.p.
Inlichtingen bij Royal Hansa Tours, tel.: 020-245512.
Een vergelijkbaar soort trein, El Transcantabrico, rijdt negen maal Uuni tot en
met september) van León, via Arangurén en langs de Cantabrische kust, naar
Santiago de Compostela V.V. Inlichtingen bij Trans Vakantiereizen, tel.: 033-
622276.
In de 1989/1990 folder van Royal Hansa Tours (020-245612) zijn de fly/driive
tours in Spanje en Portugal opgenomen. De nadruk ligt op natuur, cultuur en
rust. Bij aankomst op de gewenste luchthaven staat een huurauto klaar. De
verschillende uitgestippelde routes kunnen makkelijk aangepast worden a,an
persoonlijke voorkeur. Een individuele reis dus, maar met van te voren
besproken overnachtingen, o.a. in de schitterende paradores. De Camino de
Santiago wordt opgenomen in de tochten door Castilië en León (Madrid-Segovia-
León-Sto Domingo de la Calzada-Cardona-Barcelona), Galicië (Oporto-Villafranca
del Bierzo-Santiago de Compostela-Oporto), Galicië, Asturië en Cantabrië
(Oporto-Villafranca del Bierzo-León-Santillana del Mar) en in de tocht langs de
Weg en de Costa Verde (Barcelona-Cardona-Sto Domingo de la Calzada-León-
Villafranca del Bierzo-Santiago de Compostela-Vila Nova de Cerveira).
BEZINNING OP DE PELGRIMSTOCHT
Huize Kafarnaüm te Vessem organiseert twee weekenden (6-7 en 20-21 januari
1990) om hen, die naar Santiago de Compostela willen gaan of al zijn geweest,
met elkaar van gedachten te laten wisselen.
Kosten van een weekend f 35,--.
Inlichtingen: Br. Fons van der Laan, Servatiusstraat 11, 5512 AJ Vessem.
ZOEKERTJE Q!& A
Ik zoek tochtgeno(o)t(en) voor een sobere pelgrimstocht te voet
vanuit Nederland naar Santiago. Voorjaar 1990.
Wilt u nadere informatie, neem dan eens contact op met de heer
J.G. Huybens (601, graficus
Witte de Withstraat 1, 2161 VD Lisse, telefoon: 02521-16164

LOS HERMANOS HOLANDESES
In Astorga kwamen we dit keer niet alleen voor de kathedraal en het prachtige
Gaudi-paleis. We wilden ook graag kennis maken met de Hollandse Broeders die
hier zorgen voor opvang van de mens onderweg naar Santiago de Compostela.
De congregatie van de Broeders van O.L.V. van Lourdes werd in het begin van
de vorige eeuw gesticht door Stephanus Modestus Glorieux, die getroffen werd
door de bittere armoede waarin de mensen van zijn Belgische parochi.eRonse
moesten leven. Sindsdien hebben de Broeders (en later ook de Zusters van
Ronse of de Zusters van Barmhartigheid) zich ingezet voor de minstbedeelden in
o.a. Indonesië, Zaïre en Canada. In 1968 begonnen de Nederlandse Broeders uit
Dongen een klein instituut voor geestelijk gehandicapten in Astorga dat nu is
uitgegroeid tot een instelling (Colegio Santa Maria Madre de la Iglesia) met 250
pupillen en 100 man/vrouw personeel. Op de school leren de leerlingen (tot 18
jaar) zich zo zelfstandig mogeluk in de maatschappij staande te houden en G
a
krijgen ze een eenvoudige beroepsopleiding. Op die manier is het mogelijk een
X
baan voor de pupillen te vinden, bijvoorbeeld als loopjongen in de bouw. g 5
Broeder Wim Vonk ontving ons. Hij woont en werkt al 15 jaar in Astorga en is
al
coördinator van de sociale werkplaats, die ook gerund wordt door de broéders
al
en waar ongeveer 60 volwassen gehandicapten hun geld kunnen verdienen. Daar- z -r(
naast vangt hij de lopende en fietsende pelgrims op die ondergebracht worden
&
in het zgn. kleine zaaltje (max. ongeveer 10 personen). Er zijn bedden, douche, 4
toilet en toilettafel; kortom, alles waar de vermoeide mens naar snakt.
E

In het broederhuis wonen nu vier Nederlandse en twee Spaanse broeders. Een te
kleine bezetting om in de zomer de grote stroom van lopers en fietsers, op weg
naar Santiago, te ontvangen. Vandaar dat in de maanden juli en augustus
versterking uit Nederland komt. We troffen de broeders Jan van Kempen en Wim
van der Linden. Z4 hebben de taak in 1989 op zich genomen om de pelgrims op
te vangen. Voor broeder Jan niet de eerste keer! De school is in de zomer-
maanden gesloten, omdat de pupillen thuis vakantie vieren of verblijven in het
vakantiehuis van de broeders in Puente de Orbigo. De grote gymzaal wordt dan
gebruikt als slaapzaal en op het voetbalveld kunnen tentjes worden opgezet. De
regels zijn eenvoudig: alleen pelgrims te voet of op de fiets kunnen onderdak
krijgen (max. f 100 personen per dag), men mag niet roken en koken en groe-
pen moeten van te voren worden aangemeld. De broeders Van Kempen en Van
der Linden zorgen ervoor dat de pas aangekomenen zich thuis voelen en maken
de gymzaal en bijbehorend sanitair dagelijks "lekker schoon". Een zware taak,
want het aantal pelgrims neemt toe; vorig jaar ontvingen de broeders f 1000
mensen, vanaf 1 juli tot 18 augustus 1989 had men al ruim 1600 overnachtingen!
Broeder Jan van Kempen, een verwoed fotograaf, liet ons al zijn kleurrijke
plakboeken zien met foto's van mensen en plekjes langs de camino. We blevren
nog lang praten en maakten foto's van de broeders voor de ingang van hun
broederhuis. Naast hun fantastische werk voor de gehandicapte medemens is de
zorg van de broeders Vonk, Van Kempen en Van der Linden belangruk voor de
mens onderweg; een voortzetting van de activiteiten van middeleeuwers als Juan
(de Ortega) en Domingo (de la Calzada)! RC & hvW

AGENDA
Vermeld in deze AGENDA worden de volgende activiteiten: (diallezingen, film-,
muziekuitvoeringen, radio-uitzendingen, tentoonstellingen e.d. die door anderen
georganiseerd worden en die 'iets' met de pelgrimage naar Santiago de
Compostela te maken hebben, regio-bijeenkomsten van het Genootschap etc.
Vergissingen en wijzigingen zijn altijd mogelijk, controleer daarom de gegevens
voor u op pad gaat. Wilt u verzekerd zijn van een plaats, neem dan altijd van
te voren contact op met de organisator via het genoemde adres/telefoonnummer.
9 dec Bijeenkomst regio Bollenstreek (zie p. 149).
14 dec Bijeenkomst regio Midden Nederland (zie p. 148).
l8 dec 9.30 uur KRO radio-uitzending waarin pelgrimsliederen voorkomen.
6-7 jan Vessem, Huize Kafarnaüm: bezinning pelgrimstocht (zie p. 165)
vanaf 8 jan Nijmegen e.o.: Instituut Posterheide, Molenbosweg 15, Berg en Dal
tel.: 08895-43920. Cursus "De pelgrimswegen naar het graf van
Jacobus", op maandagochtend. Inschrijfgeld f 135,- voor 10 lessen.
20 jan Vergadering van de Confraternity of Saint James in Londen.
20-21 jan Vessem, Huize Kafarnaüm: bezinning pelgrimstocht (zie p. 165)
28 jan wandeling regio Tilburg (zie p. 148).
16- 18 mrt Internationale conferentie in Suffolk Pilgrims from the British
Isles to Santiago de Compostela in the Middle Ages. Inl.: Marion
Marples, 45 Dolben Street, GB-London SE1 OUQ.
zo 18 mrt Haarlem, Frans-Halsmuseum, 14.30 u: Santiago de Compostela, dia-
concert door het Ensemble Peregrino en Conens & van Wiechen.
Liederen o.a. uit Codex Calixtinus (12e E), Cantigas de Santa
Maria (13e E) en Llibre Vermell (14e E). Inl.: 023-319180.
za 24 mrt Jaarvergadering Nederlands Genootschap van Sint-Jacob.
Eind 1990 Speyer West-Duitsland, Jacobustentoonstelling, opening/onthulling
van pelgrimsfontein t.g.v. 2000-jarig bestaan van de stad.
ONS POSTORDERBEDRIJF C=Y====:
Hieronder vindt u een lijst van de verkrijgbare artikelen, elk voorzien van een
nummer en de prijs inclusief verzendkosten.
U voldoet het totaalbedrag door middel van betaling op Postbank-nummer
515.1 1.46 t.n.v. de Penningmeester Nederlands Genootschap van Sint-Jacob te
Rotterdam onder vermelding van het (de) nurnmerb) van de door u gewenste
artikelen. Indien u een ~elplrims~as wenst, dient u ook uw paspoort- of toeristenkaartnummer
te vermelden.
Na ontvangst van het bedrag door de penningmeester en na controle of de aanvrager
wel lid is én zijn contributie heeft betaald, wordt het bestelde F
toegezonden aan het adres dat op het giro-formulier staat vermeld. 4
Indien u niet per giro betaalt, maar per bank, dient u een lijst van de bestelde
artikelen separaat toe te zenden aan:
J.M.A. v.d. Werff, Burgemeester Koningssingel 27, 3042 NK Rotterdam.
ARTIKEL PRIJS
Alfabetische ledenlijst f 2,50
Ledenlijst volgens postcode f 2,50
Statuten en huishoudelijk reglement f 2,50
Stickers (10 stuks) f 5,00
Literatuurlijst f 1,OO
Pelgrimspas f 7,50
correspondentiekaart Rustende Pelgrims (per 10 stuks) f 10,OO
Lijst refugio's f 1,50

1
FlyIDrive Tours
langs Paradores
en Pousadas
Privé Vakanties per KLM Iijndienst/Europcar of per Eigen Auto langs
Romantische Hotels, gevestigd in Paleizen, Kloosters, Burchten en andere
Historische Gebouwen in het Onbekende Spanje en Portugal.
Speciale op Maat gemaakte Fly/Drive Tours van Parador tot
Parador langs de Camino de Santiago en de Costa Verde.
Ook met Eigen Auto Mogelijk.
Tevens per Luxe, Nostalgische Al Andalus Expreso van
Barcelona naar Santiago de Compostela.
"SANTIAGO DE COMPOSTELA"
U kunt de brochure aanvragen bij
ROmL HANSA TOURS
Voor pelgrims die naar Compostela willen gaan en
ook voor hen die al geweest zijn, biedt 'Huize
Kafarnaumt in Vessem, in twee weekenden gelegenheid
om met elkaar van gedachten te wisselen en zich te
bezinnen op deze pelgrimstocht.
De weekenden zijn:
1. zaterdag 6 jan. 1990 van 15.00 uur tot
zondag 7 jan. 16.00 uur.
2. zaterdag 20 jan. 1990 van 15.00 uur tot
zondag 21 jan. 16.00 uur.
De kosten voor een weekend bedragen f 35,- p.p.
Voor elk weekend kunnen we aan tien personen plaats
bieden.
Schriftelijke aanmelding
Br. Fons v.d. Laan
Servatiusstraat 11
5512 AJ Vessem

NEDERLANDS GENOOTSCHAP VAN SINT-JACOB
redactieadres: Rijndijk 22, 2394 AH Hazerswoude