Uitgeverij Verloren - Holland Historisch Tijdschrift

Museumnieuws
Catharijneconvent
Terwijl bij de Delftse tentoonstellingen op verschillende
wijzen de oorlogvoering centraal staat,
gaat het Catharijneconvent te Utrecht vooral in op
het godsdienstige aspect van de Nederlandse samenleving
ten tijde van de Vrede van Munster. Na
1572 werd, te beginnen met Holland, de calvinistische,
gereformeerde kerk de publieke kerk in
deze gewesten. De kerk had een bevoorrechte positie,
maar geen monopolie, zoals de staatskerken
in andere landen. Iedereen had gewetensvrijheid.
Andere kerkelijke stromingen werden getolereerd
en hun erediensten oogluikend toegestaan.
Leden van andere stromingen hadden minder
rechten dan de gereformeerden. De lutheranen
waren nog het beste af, remonstranten en doopsgezinden
hadden minder speelruimte, en het
meest beperkt waren de katholieken. Tussen al
deze stromingen in bewogen zich grote groepen
mensen, die tot geen enkele kerk behoorden,
hun keuze nog uilstelden, en dikwijls belangstellend
een kerkdienst bijwoonden.
Opmerkelijk is, dal in de periode 1620-1650
kerkelijk Nederland zijn definitieve vorm kreeg.
Bij de Synode van Dordrecht van 1618-1619 werd
de gereformeerde kerk afgebakend. In de eerste
twintig jaar van de 17e eeuw omvatte deze echter
hooguit tien tol twintig procent van de inwoners.
In de volgende decennia groeide zij doordat tal
van onbeslisten haar gelederen kwamen versterken.
Tegelijk nam ook de katholieke kerk in omvang
toe door toetredingen uit datzelfde godsdienstige
midden. Doopsgezinden zagen hun
aanhang echter teruglopen, terwijl remonstranten
en lutheranen wel groeiden, maar niet talrijk
werden.
Al deze godsdienstige groeperingen komen in
deze Utrechtse expositie aan bod aan de hand van
schilderijen, documenten en voorwerpen van allerlei
aard. De aandacht gaat niet alleen uit naar
de religieuze aspecten van het kerkelijk leven,
maar evenzeer naar uitingen van beeldende
kunst, literatuur en godsdienstige invloeden op
het leven van alledag. Het getoonde biedt de mogelijkheid
onderlinge vergelijkingen te trekken
tussen de verschillende stromingen.
Atlas van Stolk
Met de tentoonstelling van de Atlas van Stolk te
Rotterdam komt de vrede zelf aan bod. Deze expositie
is voornamelijk gebaseerd op stukken uit
deze omvangrijke prentenverzameling. Onder de
titel 'De Vrede verbeeld' worden hier allerlei as­
5(i
pecten van 17e-eeuwse vredessluitingen gevisualiseerd.
Vanzelfsprekend vormt de Vrede van Munster
daarbij het centrale punt.
Vredessluiting was een proces dat een groot aantal
stadia doorliep. Het begon, na openingszetten,
met het betrekken van logementen door de ambassadeurs
van de twee partijen, gevolgd door het onderhandelen
zelf. Met een beetje geluk liep het uit
op de ondertekening van de vredestraktaten, de ratificatie
daarvan door de regeringen van de oorlogvoerende
staten, de beëdiging van de vrede door de
ambassadeurs der partijen, en de afkondiging van
het verdrag of van een kortere proclamatie. Een
reeks van feestelijkheden besloot het hele proces.
De Vrede van Munster wordt in een bijzonder
licht gesteld dankzij het beroemde schilderij dat
Gerard ter Borch maakte van de beëdiging van
het Munsterse traktaat. Het schilderij toont de
Spaanse en Staatse onderhandelaars in de raadzaal
van het stadhuis van Munster. Van dit historisch
betrouwbaar gebleken schilderij vervaardigde
Jonas Suyderhoef een even grote prent, die
alom circuleerde en het voorbeeld werd voor
weergaven van soortgelijke zittingen bij andere
vredessluitingen. Aan deze prent gaan in de expositie
uitbeeldingen van het ontvangen van gezanten
vooraf. Na deze prent volgen beelden van de
afkondiging van de vrede, vreugdevuren in avondlijke
uren en van tableaux vivants die op allerlei
plaatsen werden opgesteld. Het geheel wordt omgeven
met prenten waarop de vrede op allegorische
wijze is uitgebeeld.
Centraal Museum
Een zeer specifieke kant van de Munsterse vrede
komt aan de orde in de tentoonstelling georganiseerd
door het Centraal Museum te Utrecht. Deze
expositie zal daar worden gehouden in de Dom.
De titel spreekt voor zich: 'Tegen de Vrede!
Utrecht en de vredesonderhandelingen in Munster'.
Tot diep in 1648 verzette het gewest Utrecht
zich tegen de sluiting van de Munsterse vrede.
Daarin stond hel niet alleen: ook Zeeland bestreed
haar, zelfs tot na de beëdiging in Munster,
evenals de stad Leiden. De argumenten van de tegenstanders
liepen sterk uiteen. De tentoonstelling
richt zich op de tegenstand in het algemeen,
schenkt wat meer aandacht aan de Zeeuwse en
Leidse argumenten, en werkl het Utrechtse voorbeeld
gedetailleerd uit.
In Utrecht werd de toon in feite gezet door één
man en zijn factie. Godard van Reede, heer van
Nederhorst was een man die vanaf 1640 de