Uitgeverij Verloren - Holland Historisch Tijdschrift

J.W.J. Burgers
ris' chroniqueur, de klerk Melis Stoke, die in zijn Rijmkroniek herhaaldelijk blijk gaf doordron­
gen te zijn van een diepe angstvoor schande. 3
Eer en schande spelen een grote rol in de twee kwesties die in het volgende behandeld wor­
den. Floris' eer was aangetast door het feit dat de dood van zijn vader ongewroken was en dat
diens lichaam ergens in West-Friesland in een geheim en naamloos graf rustte. Voor het aan­
zien van de graaf was het volstrekt noodzakelijk dat hij die schande zou uitwissen door de
Friezen te verslaan en het lichaam van Willem op passende wijze ter aarde te bestellen. Wat de
tweede kwestie betreft, wanneer graaf Floris zich inderdaad heeft vergrepen aan de vrouw van
Gerard van Velsen, was daarmee de eer van Gerard dermate geschonden, dat hij in de ogen
van de tijdgenoten een legitieme reden had om zich te wreken op zijn heer. Dit zou dan een
extra aspect zijn in het complex van de omstandigheden die leidden tot Floris' dood.
Het lijk van Willem II
In de winter van 1256-1257 ondernam graaf Willem II, Rooms-Koning van het Duitse rijk, een
veldtocht tegen de weerspannige Westfriezen die zich maar niet aan zijn gezag wilden onder­
werpen. Door de strenge vorst waren de Westfriese wateren bevroren, waardoor het land toe­
gankelijk was geworden voor de grafelijke legermacht. Zoals bekend eindigde de expeditie in
een catastrofe. Willem reed overmoedig voor zijn troepen uit op een aantal Friezen af, zakte
met paard en al door het ijs en werd vervolgens afgemaakt. Het Hollandse leger trok zich
daarop terug en was gedwongen het lichaam van de koning achter te laten in handen van de
erfvijanden, die het stoffelijk overschot op een geheime plek begroeven. ' Deze gebeurtenis­
sen betekenden een dubbele vernedering voor Willems zoon en opvolger Floris V. Die was
toen zijn vader sneuvelde pas anderhalf jaar oud, maar al van jongsaf aan moet hem zijn in­
geprent dat het zijn dure plicht was deze schande, deze smet op zijn eer, uit te wissen. Dit
moest gebeuren door de nederlaag te wreken, en vooral door het lichaam van zijn vader uit
West-Friesland te halen en op passende wijze te begraven. 5
Inderdaad richtte Floris zich, toen hij in 1266 zelfstandig de regering aanvaardde, aller­
eerst op de 'Friezenkwestie'. In 1272 trok hij aan het hoofd van zijn troepen West-Friesland
binnen, maar opnieuw eindigde de tocht in een fiasco. Bij Oudorp leed het grafelijk leger
een gevoelige nederlaag, waarbij vele edelen de dood vonden. 6
Deze poging had dus een
averechtse uitwerking: het gezichtsverlies voor de jonge graaf was alleen maar groter gewor­
den. Tien jaar later, in de zomer van 1282, probeerde Floris het voor de tweede maal, en nu
3 Over het gebruik van de begrippen eer en schande door Melis Stoke zie mijn binnenkort te verschijnen studie naar
Stoke en dc Rijmkroniek.
4 Stokes beschrijving hiervan in W.G. Brill (ed.), Rijmkroniek van Melis Stoke (Utrecht 1885; Werken uitg. door het Historisch
Genootschap (gevestigd te Utrecht), nieuwe serie 40 en 42; ongewijzigde herdr. in 1 bd. Utrecht 1983) III
1505-1598.
5 ZieF.W.N. Hugenholtz, Floris V(Bussum 1966, herdr. 1974) 38-39, cn W.G. Brill, Betwiste bijzonderheden op het gebied der
studie van de geschiedenis van ons vaderland (Utrecht 1889) 31-35, die vermeldt (31-32) hoe in 1395 Willem van Oostervan
t, de zoon van Albrecht van Beieren, aan het Franse hof voor eerloos werd verklaard zolang zijn oud-oom,
graaf Willem IV van Holland en Henegouwen, ongewroken met schild en wapen in Friesland begraven lag. Zie daarover
ook F.P. van Oostrom, Het woord van eer. literatuur aan het I lollandse hoj'Omstreeks 1400 (Amsterdam 1987) 136; aldaar
286-293 tevens meer over het eergevoel aan het Hollandse hof rond 1400.
6 Over deze en de volgende krijgstocht zie H. Obreen, Floris V, graaf van Holland en Zeeland, heer van Friesland, 1256-
1296 (Gent 1907) 49-57, en nu ook R.P. de Graaf, Oorlog om Holland 1000-1375 (Hilversum 1996) 235-239. Het verslag
van de expedities in Rijmkroniek IV 190-242, 391-473.
2