Uitgeverij Verloren - Holland Historisch Tijdschrift

Avesnes (graaf fan II van Holland) stadsrechten.
In 1350 werd de nederzetting door Hoeken in de
as gelegd. De wederopbouw werd snel ter hand
genomen, maar nu op een plek die minder werd
bedreigd door de Zuiderzee. De Hollandse graaf
Willem V wilde bovendien dat Naarden de enige
behoorlijke toegangsweg vanuit het oosten naar
Holland zou gaan beheersen. Deze weg lag tussen
de Zuiderzee en het Naardermeer. Doordat Naarden
aldus ging functioneren als een soort toegangspoort
tot Holland, begon daarmee in feite
haar geschiedenis als vesting.
Deze nieuwe status bracht met zich mee dat het
een aantrekkelijk doelwit werd voor vijanden. Vooral
Stichtenaren en Geldersen plachten in de late
Middeleeuwen voor de poorten van Naarden te veschijnen.
Deze vijandelijkheden eindigden toen Karel
V in 1543 Gelre annexeerde. De rust duurde
door het uitbreken van de Tachtigjarige Oorlog
echter niet lang, want in 1572 viel het stadje in handen
van de opstandelingen. Aan het einde van het
jaar ging Naarden echter weer over in Spaanse handen.
De stadsmuur werd geslecht en Naarden werd
een weerloze stad, totdat de Spanjaarden het in
1576 op hun beurt verlieten. Naarden werd toen ingebed
in een nieuw defensiesysteem, waarin het
weer zijn oude taak kreeg als toegangspoort voor
het gewest Holland. De nieuwe vesting werd gebouwd
volgens de principes van het 'Oud-Nederlands
vestingstelsel'. Men werkte niet meer met
hoog, duur en kwetsbaar metselwerk, maar de
nieuwbouw werd opgeworpen uit aarde. Dit materiaal
had twee grote voordelen: de kogels smoorden
erin en het was goedkoop. Een ander kenmerk van
de nieuwe bouwprincipes was het gebruik van een
'onderwal'. Dit is een borstwering gelegen voor de
hoofdwal en daarvan gescheiden door een 'walgang'.
Verder kreeg de vesting zes bolwerken.
Naarmate de Spanjaarden verder van de Hollandse
grenzen verwijderd raakten, werd Amsterdam
als de grote financier van de Naardense vestingbouw
steeds minder toeschietelijk. Na de
Vrede van Munster had Amsterdam de belangstelling
voor Naarden verloren. In 1672 kregen de
Fransen een sterk verwaarloosde vesting in handen.
Hun commandant wilde van Naarden een
veilige uitvalsbasis maken voor een opmars naar
Amsterdam. Hij versterkte het stadje, maar moest
in 1673 de vesting prijsgeven aan de troepen van
Willem III.
De praktijk had laten zien dat een effectieve
verdediging niet mogelijk was. Om Naarden in de
Hollandse waterlinie op te nemen, moest men de
Boekbesprekingen
zandgronden om Naarden afgraven. Ter vermijding
van de mankementen die kleefden aan het
'Oud-Nederlands vestingstelsel' werden verbeteringen
en nieuwe inzichten doorgevoerd. Deze
vernieuwingen vormden de basis van het 'Nieuw-
Nederlands vestingstelsel'. Hierin werden de bastions
vergroot en werden er in de gracht ravelijnen
aangelegd ter bescherming van de wal tussen
de bastions. Tevens werden de wallen aan de
grachtzijde met baksteen versterkt. Een voorman
van dit nieuwe bouwen was de Nederlandse ingenieur
Menno baron van Coehoorn. Willem III
koos echter voor het plan van bouwmeester
Adriaan Dorstman, die enige tijd onder de Franse
vestingbouwer Vauban had gewerkt. Met dit plan
kreeg Naarden zijn karakteristieke stervorm.
In het begin van de 18e eeuw werd er geen hoge
prioriteit gegeven aan de vestingbouw. Dit leidde
tot trage bouw en verwaarlozing van de vestingwerken.
Wanneer er oorlogsdreiging bestond, kreeg
het bouwen en onderhouden van de vesting een
impuls. Zodra het gevaar geweken was, verviel men
in de oude fout. Toen de Pruisen in 1787 voor
Naarden verschenen, kregen zij de stad vrijwel
zonder slag of stoot in handen, en toen de Fransen
in 1794 Naarden meteen bezoek vereerden, gaf de
vesting zich zonder een schot gelost te hebben aan
hen over. Ook in de 19e eeuw bestond er aanvankelijk
weinig belangstelling voor Naarden. Pas in
1850 werd er enige serieuze aandacht aan de vesting
geschonken. Na de Frans-Duitse oorlog wenste
men verbetering en versterking van de Hollanse
Waterlinie naar de eisen van die tijd. De introductie
van de brisantgranaat maakte Naarden tenslotte
strategisch waardeloos. De betekenis als vesting
nam af en de bevolking voelde zich beklemd binnen
de wallen. Hiermee werd het proces ingeleid
dat zijn einde zou vinden in de opheffing van de
vesting Naarden in 1926 bij Koninklijk Besluit. Het
verscheen op de monumentenlijst.
Het boek, dat zeer rijk van illustraties voorzien
is, geeft in 70 vlot leesbare pagina's de geschiedenis
van de stad, met nadruk op de vestingbouwkundige
aspecten. Vervolgens wordt de lezer geconfronteerd
met de problemen van een stad als
monument, waarna in het laatste hoofdstuk een
beschrijving wordt gegeven van de belangrijke
bouwwerken die Naarden rijk is. Achterin het
boek is een lijst van geraadpleegde literatuur opgenomen.
Tevens is er een register van plaats-,
zaak- en persoonsnamen.
WJ. Dral
17