Uitgeverij Verloren - Holland Historisch Tijdschrift

Boekbesprekingen
kooromgang van de Grote Kerk werd gevonden en
die de onbekende 'Sunte Gheleyen' en koning
Heynrykus als kerkstichters vertoont: we zouden
hier met een 15e-eeuwse herleving van de investi­
tuurstrijd in verband met het beruchte Schisma
van Utrecht te maken hebben. Natuurlijk kunnen
bij onderdelen vraagtekens geplaatst worden. De
mogelijkheid van het beslaan in Dordrecht van
een convent van 'Magdalenazusters', waarin ex-
prostituées werden ondergebracht, wordt mis­
schien al te krachtig van de hand gewezen. De be­
handeling van de 'sleutelgilden' in het 15e-eeuwse
politieke bestel had aan betekenis kunnen winnen
door een vergelijking met de politieke rol van de
gilden in Utrecht.
Hoogtepunten in het boek zijn het dertiende
hoofdstuk, dat de demografie van Dordrecht tot
onderwerp heeft, en hoofdstuk elf over de ontwik­
keling van handel en nijverheid. De auteur van
hoofdstuk dertien geeft een nieuwe interpretatie
van de gegevens uit de bekende Informatie van
1514 en stelt op grond daarvan het bevolkingsge­
tal van de stad op dat moment in opwaartse rich­
ting bij (11.000 inwoners). Dit aantal confronteert
hij met een eveneens nieuw beredeneerd getal
voor het midden van de 16e eeuw (10.500 inwo­
ners), zodat voor de 16e eeuw van stagnatie en
zelfs van een lichte teruggang kan worden gespro­
ken. Dat sluit aan bij het beeld dat wordt gegeven
van de ontwikkeling van de Dordtse economie.
Nieuw hierin ten opzichte van de vroegere litera­
tuur (Unger, Sneller, Niermeyer, Jansma) is de
aandacht die De Boer vraagt voor de diversificatie
binnen de Dordtse economie. De stapel en de lan­
ge afstandshandel waren weliswaar belangrijk,
maar 'bescheidener' activiteiten op het gebied
van handel, scheepvaart en visvangst in regionaal
perspectief zijn in het verleden ten onrechte ver­
waarloosd, terwijl ook de lokale nijverheid meetel­
de, al kon zij de vergelijking met die van de echte
industriesteden in Holland niet doorstaan. Juist
deze spreiding van economische activiteiten zorg­
de ervoor dat in Dordrecht, toen de stad in de 16e
eeuw haar internationale positie kwijt was geraakt,
toch een behoorlijk welvaartspeil kon worden ge­
handhaafd. Van belang is de correctie die De Boer
aanbrengt op de eerder door Unger gereconstru­
eerde beroepenstructuur in het midden van de
16e eeuw. Unger baseerde zich op het Schoor-
steengeld van 1555, De Boer komt tot veel grotere
nuancering door er ook de Tiende-Penningkohie-
ren van 1542 en 1558 bij te betrekken. Dezelfde
documenten, plus enkele registraties van aan de
II
stad verstrekte leningen in de stadsrekeningen,
vormen de bronnen voor een analyse van de ver­
deling van de rijkdom in de stad over diverse stra-
ta en ook over de vier kwartieren. Curieus is dat
uit recente opgravingen op het Statenplein blijkt
dat deze omgeving, in de 16e eeuw een armeluis-
buurt, eerder in de Middeleeuwen nog werd be­
woond door 'nouveaux riches' (De Volkskrant, 6 de­
cember 1997).
Helaas bevat de Geschiedenis van Dordrecht tot
1572 ook nogal wat ongenietbaars. De behande­
ling van de algemene en politieke geschiedenis
kan niet geslaagd worden genoemd. Vooropge­
steld zij dat een politieke geschiedenis van Dordt
in de Middeleeuwen ook een erg lastig karwei is.
De historie van Dordrecht is zo verweven met die
van het graafschap, dat een stadsgeschiedenis
licht ontaardt in een geschiedenis van Holland als
geheel. Vervolgens hangt veel af van de vraag wat
de auteurs nu eigenlijk willen: alleen de bestaan­
de kennis over de politieke geschiedenis van de
stad bundelen of ook nieuw onderzoek uitvoeren.
In dit laatste geval is voor uitvoerige beredenering
van de nieuw verworven inzichten in een stadsge­
schiedenis geen plaats, zelfs als die zo royaal is op­
gezet als deze. Het zal nodig zijn deelverslagen in
flankerende publicaties aan te bieden: in de stads­
geschiedenis moet een duidelijke hoofdlijn wor­
den uitgezet. Precies dit laatste is nu wat in de Ge­
schiedenis van Dordrecht tot 1572 niet gebeurt.
Stukjes detailwerk, vers opgediept uit de stadsre­
keningen, worden afgewisseld door onscherp ge­
formuleerde algemene beschouwingen en door
thematische passages die het chronologisch stra­
mien doorbreken. Deze passages kunnen overi­
gens wel nuttig zijn - zoals de behandeling van
verbanningen als politiek wapen - maar ze leiden
er nogal eens toe dat brokken politieke geschiede­
nis op de verkeerde plek in het boek terechtko­
men. De lezer kan ze dan, bij het ontbreken van
een zakenindex, ook nauwelijks nog terugvinden.
Het vergt bijvoorbeeld intensieve bestudering van
de beknopte inhoudsopgave om te beseffen dat
de 'bovenlandse oorlog' van 1442-1445 al op blad­
zijde 86 wordt besproken, waar we met de hoofd­
lijn nog maar net Melis Stoke zijn gepasseerd en
de Hoekse en Kabeljauwse twisten nog moeten be­
ginnen. Wat die twisten betreft: we krijgen wel
twee keer een lijstje voorgeschoteld met jaartallen
waarin het Dordtse stadsbestuur Hoeks respectie­
velijk Kabeljauws was, maar echt inzicht in het ver­
loop van de politieke strijd wordt niet geboden, of
het moet de algemene constatering zijn dat de