Uitgeverij Verloren - Holland Historisch Tijdschrift

Boekbesprekingen
meestersexamen, dat in 1746 gewone heelmeesters het recht op het begeleiden van bevallin­
gen ontnam.
De bescherming van de belangen van een kleine kliek betekende een rem op de ontwikke­
ling van de verloskundige techniek en gaf tegelijkertijd de professionalisering van het vroed-
vrouwenberoep een kans. Het argument waarmee de heelmeesters de markt trachtten te ver­
overen, was het afgeven op de ervaring en deskundigheid van de gemiddelde vroedvrouw.
Daarvoor bestond in de 17e eeuw wel enige grond. Amsterdam telde toen een groot aantal
vroedvrouwen, onder wie veel oudere weduwen die het vak slechts af en toe of gedurende
korte tijd praktiseerden. Dat veranderde sinds de stad in 1668 een vroedvrouwenexamen in­
stelde, af te nemen door de stadsdoctoren. Herhaaldelijk werden sindsdien de eisen aange­
scherpt en de verplichte opleidingskosten verhoogd. Ook praktiserende vroedvrouwen wer­
den verplicht lessen van de stadsgeneesheren te volgen. Door deze maatregelen kromp in de
eerste helft van de 18e eeuw het aantal vroedvrouwen sterk in, maar hun kwaliteit en ervaring
namen toe. Ze kwamen ook op veel jongere leeftijd in het vak. Dat werd nog eens geformali­
seerd door de bepaling in 1754 dat leerling-vroedvrouwen niet ouder mochten zijn dan 30
jaar. De taak van de erkende stadsvroedmeester bleef beperkt tot die van hulp in moeilijke ge­
vallen, afgezien van de duurdere klantenkring.
Het boekje ziet er op het eerste gezicht handzaam en toegankelijk uit, maar bij lezing valt
dat helaas tegen. De ordening van hoofd- en bijzaken is niet altijd even helder. De schrijver,
geen arts maar een politicoloog, wijdt de lezer niet altijd in in de materie die hij aansnijdt. Zo
schrijft hij van het begin af over Rhoonhuijsianen en Ruysianen terwijl pas vele pagina's ver­
der Rhoonhuijsen en Ruysch in beeld komen.
Pieler van Foreest, de Hollandse Hippocrates, een bundel bijdragen onder redactie van Henriet-
te A. Bosman-Jelgersma, is wat onderwerp betreft een boek van het oude genre. Dankzij de
sponsoring door een farmaceutische firma is het echter een prachtig verzorgd werk gewor­
den, dat ook voor de medisch oningewijde zeer aantrekkelijk is om te lezen. Maar een bundel
blijft natuurlijk een bundel, met alle overlappingen en rommelige verbanden van dien.
Pieter van Foreest was de beroemdste humanistische Hollandse geneeskundige van de 16e
eeuw. Hij kwam uit een gegoede Alkmaarse familie. Na zijn leerjaren in Italië en Parijs keerde
hij terug naar zijn vaderstad om er zijn eerste twaalf jaar dokterspraktijk uit te oefenen. Ver­
volgens kreeg hij in 1557 een benoeming tot stadsdoctor in Delft, dat op dat moment een bij­
zonder zware pestepidemie doormaakte. Hij werkte daar 37 jaar en was onder meer ook de lij­
farts van Willem van Oranje. Zijn laatste levensjaren bracht hij weer door in Alkmaar.
Gedurende zijn praktijk maakte Van Foreest stelselmatig aantekeningen over de patiënten
die hij behandelde. Maar liefst 1350 van deze ziektegeschiedenissen ordende hij volgens klas­
sieke beginselen naar aandoening, en voorzag ze van wijze lessen (scholia). Zijn Opera omnia
zouden nog vele generaties artsen na hem als handboek ter lering strekken. Als rechtgeaard
leerling van Hippocrates had Van Foreest niet alleen oog voor de ziekteverschijnselen, maar
ook voor de persoonlijke omstandigheden van elke patiënt, die hij in zijn waarnemingen
(met naam en toenaam) uitvoerig beschreef, van een dienstmeisje dat wegkwijnde van lief­
desverdriet tot en met een koopman die van zijn zakelijke zorgen niet kon slapen. Door het
hele boek over deze ijverige arts heen is in de vorm van cursiefjes een bloemlezing van die pa­
tiënten-casussen opgenomen. Een bijzondere geste aan lokaal-historici en genealogen is het
monnikenwerk van H.W. van Leeuwen, die een index heeft gemaakt op de vele honderden
personen en adressen in Delft en Alkmaar en soms ver daarbuiten, die in de Latijnse tekst van
de Opera omnia genoemd worden. Deze index is achter in de bundel opgenomen.
:>>,x