Uitgeverij Verloren - Holland Historisch Tijdschrift

Boekbesprekingen
Ook dit werk houdt duidelijk niet op bij de heren doctoren van Enkhuizen en weet hun posi­
tie aardig te relativeren. Bijvoorbeeld constateren de schrijvers dat er een grote afstand be­
stond tussen de medische praktijk in Enkhuizen en de kennis zoals die in de 17e eeuw op de
Leidse katheders werd onderwezen. Vooral notariële akten leverden een vracht aan informa­
tie en anekdotes op. Zo zien we inventarissen van chirurgijnswinkels, no cure, nopay -afspraken
die bij 16e-eeuwse chirurgijns gebruikelijk waren, tarieven voor het verlies van een oog of een
been in 's lands dienst ter zee, conflicten over medische handelingen, enzovoorts. De auteurs
hebben hiervoor dankbaar gebruik gemaakt van de indicering van alle notariële akten van
Enkhuizen op trefwoord en naam, verzorgd door het Rijksarchief in Noord-Holland.
Ook deze studie beschrijft de pestepidemie van 1636. Deze was voor Enkhuizen meer ont­
wrichtend dan andere epidemieën, omdat ze ook de hogere kringen trof en bovendien de
economische ondergang van de stad min of meer bezegelde. Verder zien we hoe de sociale
stijging van artsen in de 18e eeuw zo toenam, dat het beroep welhaast automatisch toegang
gaf tot de vroedschap. In 1780, aan het begin van de patriottentijd, kwam die positie in op­
spraak door een spannend incident. Vrijwel heel hooggeleerd medisch Enkhuizen stond dat
jaar rond het bed van Grietje Blok toen chirurgijn Willem Weerman met haar instemming
een keizersnede deed in de veronderstelling dat zij een dode vrucht droeg. Tot schrik van alle
aanwezigen bleek zij in het geheel niet zwanger, zoals zij zelf voortdurend had verklaard. De
patiënte overleed aan de ingreep. Haar broer, apotheker Anthony Blok, maakte er een rel
van. Hij stelde de incompetentie en vriendjespolitiek in de medische kringen van het stadje
publiekelijk aan de kaak en werd een fervent aanhanger van de patriottische opvattingen om
aan dit soort regentendom een einde te maken. De zaak kostte Weerman zijn functie als chi­
rurgijn. Ruim twintig jaar later, na de terugkeer van de Oranjetijd in 1813, wist hij echter eer­
herstel te verkrijgen. Overigens hebben de auteurs het opvallend consequent over het 'ge­
meentebestuur', als zij het stadsbestuur van vóór 1795 bedoelen.
De 19e eeuw raffelen de schrijvers een beetje af aan het einde van het boek. Zo had ik wel
iets meer willen weten over het initiatief tot het dienstbodenziekenfonds in 1844. Het boek
eindigt met het hoofdstuk 'De nieuwe tijd', over de periode na 1865, toen de artsen dankzij
de wetgeving van Thorbecke het volledig monopolie bevochten op de medische beroepsuit­
oefening, door niemand gecontroleerd behalve door de eigen beroepsgroep. Toen werd alles
anders.
T. Nieuwenhuis beschrijft in Vroedmeesters, vroedvrouwen en verloskunde in Amsterdam de con­
flicten rond de medicalisering van de verloskunde in de 18e eeuw. Amsterdam telde in die tijd
-zoals veel plaatsen- een overdosis aan chirurgijns. Velen van hen trachtten ten koste van de
vroedvrouwen een plaatsje te verwerven op de lucratieve markt van de bevallingen, vooral in
de betere kringen. Dat was een algemeen Europees verschijnsel. Medici en vroedmeesters
maakten in die tijd makkelijk indruk door bij het minste of geringste 'met een mant vol me­
dicijnen en met een kist vol instrumenten te pronken', stelde een criticus. Vooral in Frankrijk
gold het in adellijke kringen als beschaafd en vooruitstrevend om in dit vrouwendomein een
deftige heer binnen te halen.
In veel landen leidde deze ontwikkeling ertoe dat de bevalling geheel in medische handen
viel maar Nederland vormde daarop een uitzondering. Nieuwenhuis analyseert de machts­
conflicten die daaraan in Amsterdam ten grondslag lagen. Een kleine elite onder de chirur­
gijns, voor een belangrijk deel familie van elkaar, wist door een kongsi met de medische doc­
toren de markt voor zichzelf af te schermen, onder meer door zorgvuldige geheimhouding
van de verloskundige instrumenten. Een ander middel was de instelling van een apart vroed-
37