Uitgeverij Verloren - Holland Historisch Tijdschrift

Boudien de Vries
Sociale differentiatie in de huwelijksleeftijd
Het electoraat vormde geen homogene sociale groep, maar een mengeling van elite, hogere
middengroepen en kleine burgerij. De sociale status van de gehuwde kiezers uit tabel 2 heeft
betrekking op de steekproefjaren 1854 en 1884, en niet op de jaren waarin ze trouwden, om­
dat daarover de gegevens ontbreken. Dit roept de vraag op of dit de uitkomsten niet verte­
kent: mensen worden ingedeeld naar een sociale positie die zij later (in 1854 of 1884) had­
den, niet die op het moment van hun huwelijk. Toch is dit geen al te groot bezwaar. In de 19e
eeuw was de sociale mobiliteit gering. Slechts een enkeling lukte het om vanuit een lagere
stand op te klimmen naar hogere echelons. Binnen het electoraat zelf was wel sprake van eni­
ge stijging, niet of nauwelijks van daling.
Tabel 2. Gemiddelde huwelijksleeftijd per sociale groep
sociale groep mannen vrouwen n
kleine burgerij 26,3 25,1 190
hogere middengroepen 27,9 24,9 329
elite 28,0 24,9 503
Tabel 2 laat een patroon zien dat ook uit ander onderzoek naar voren komt: de huwelijksleef­
tijd van mannen stijgt met de sociale status, die van vrouwen blijft tamelijk stabiel. De scheids­
lijn ligt niet zozeer tussen elite en niet-elite, maar tussen kleine burgerij en hogere midden­
groepen. Dit verschil is niet alleen een kwestie van het al dan niet voltooien van een
opleiding, maar ook van geld. De meer welgestelde groepen hechtten er sterk aan dat een
jong stel zich een levensstijl kon veroorloven overeenkomstig hun sociale status. Belangrijk
was een grote en gerieflijke woning voor de obligate diners en theevisites, genoeg ruimte en
geld voor minstens twee inwonende dienstboden, en voldoende middelen om eventuele kin­
deren een adequate opvoeding te geven. Een inkomen waarvan een vrijgezel comfortabel
kon leven en dat ruimschoots voldoende was om zijn sociale status op te houden, kon vol­
strekt ontoereikend zijn om een gezin te onderhouden. Een man die rond zijn 30e trouwde
had meer kunnen sparen dan een bruidegom van 22 jaar, en was daardoor een geschiktere
huwelijkskandidaat in de ogen van de ouders van de bruid. 9
Rekening houdend met het dempende effect dat de aard van het bronnenmateriaal ver­
oorzaakt, lopen de Amsterdamse cijfers min of meer in de pas met die van andere steden in
West-Nederland. Voor Delft en Rotterdam was de huwelijksleeftijd van mannen uit de grote
burgerij ongeveer 30 jaar, Den Haag zat daar wat boven. Voor vrouwen is het verschil groter:
in Delft, Den Haag en Rotterdam lag de gemiddelde huwelijksleeftijd op ongeveer 27 jaar, ter­
wijl dat voor Amsterdam een jaar lager lag. 10
Dit laatste wordt mogelijk veroorzaakt door de in
vergelijking met andere steden relatief grote joodse component in de Amsterdamse samenle­
ving. Voor het Amsterdamse electoraat was dit aandeel ongeveer 15 procent. Bekend is dat
joodse vrouwen vaak op zeer jeugdige leeftijd huwden. Dit kan de wat lagere gemiddelde hu-
9 J.A. Banks, Prosprrilx and parenlhood. .4 sludy iif jamily planning among the Viclmian middle dassen (Londen 1954) 46-47.
10 Van Poppel, Trouwen in Nederland, 150.
26