Uitgeverij Verloren - Holland Historisch Tijdschrift

Stabiliteit in een periode van verandering
voor lagere sociale groepen. De huwelijksleeftijd van ongeschoolde arbeiders daalde bijvoor­
beeld na 1870 aanzienlijk.
Door de periode 1811-1870 met die van 1870-1911 te vergelijken, kon Van Poppel een da­
ling van de huwelijksleeftijd aantonen voor alle sociale groepen en regio's. Hij schreef dit toe
aan de stijging van de levensstandaard en de grotere werkgelegenheid ten gevolge van de eco­
nomische groei in het laatste kwart van de 19e en begin van de 20e eeuw. Helaas bestaan er
geen Amsterdamse gegevens die betrekking hebben op de gemiddelde huwelijksleeftijd ge­
durende de hele 19e eeuw, laat staan dat we iets zouden weten over de leeftijd waarop er in af­
zonderlijke sociale groepen werd gehuwd. Maar uit de gegevens die we wél hebben, blijkt zon­
neklaar dat er na 1870 vooral een stijging was van het aantal mannen en vrouwen dat vóór het
25e levensjaar in het huwelijk trad. B
Aangezien uit tabel 1 valt op te maken dat dit fenomeen
zich beslist niet voordeed onder de hogere standen, moet dit wel betekenen dat in Amster­
dam, net als in Den Haag, het vooral de lagere sociale groepen waren die vroeger huwden.
Dat er onder de gegoede burgers en hogere middengroepen vóór 1884 nog maar weinig
neiging bestond om vroeger te trouwen, is niet zo verrassend. Deze groep had al een hoog in­
komen, en de toename van de algemene welvaart vormde dus nauwelijks een stimulans om
eerder te trouwen, omdat deze welvaartsstijging haar toch al comfortabele positie niet meer
dan marginaal beïnvloedde. Het kan zelfs zo zijn dat de economische ontwikkeling speciaal
voor deze groep de huwelijksleeftijd eerder deed stijgen dan dalen, wegens het steeds grotere
belang dat aan professionele training werd gehecht. Aangezien mannen verondersteld wer­
den hun huwelijk uit te stellen tot na de afronding van hun academische opleiding of hun
commerciële leertijd, zou dit de lichte stijging van de mannelijke huwelijksleeftijd uit tabel 1
kunnen verklaren. 7
Dit neemt niet weg, dat zich voor de Amsterdamse elite eveneens een da­
ling van de huwelijksleeftijd kan hebben voorgedaan, maar dat deze pas later inzette. Zo daal­
de de huwelijksleeftijd van hoge employés in Arnhem ook pas na 1890. 8
De betrekkelijke stabiliteit wat betreft de gemiddelde huwelijksleeftijd kan ook worden toe­
geschreven aan de bestendigheid in de sociale verhoudingen in de top van maatschappelijke
piramide. De economische expansie had de hogere standen omstreeks 1880 nog maar weinig
beïnvloed. Er waren in deze kringen weinig nouveaux niches doorgedrongen, die mogelijk een
andere opvatting koesterden over de sociaal gezien wenselijke huwelijksleeftijd. De Amster­
damse top bestond voor het overgrote deel nog immer uit groothandelaren, bankiers, effec­
tenmakelaars en renteniers, kortom, de commercieel-fïnanciële elite die al eeuwenlang de
toon aangaf.
Wanneer we de gemiddelde huwelijksleeftijd op basis van alle huwelijken over de periode
1811-1883 berekenen, blijkt die voor mannen 27,7 te zijn, voor vrouwen 24,8. Zoals te ver­
wachten, zijn deze cijfers lager dan die voor de twee korte perioden die voorafgaan aan de
steekproefjaren (zie tabel 1). Het hierboven beschreven dempende effect op de huwelijks­
leeftijd is voor mannen dus anderhalf tot twee jaar en voor vrouwen ongeveer één jaar. Dit is
een complicatie bij vergelijking met andere steden, maar als het gaat om het bepalen van ver­
schillen binnen het Amsterdamse electoraat, is deze vertekening niet van essentieel belang.
6 Statistische mededeeling no. 103. De bevolking van Amsterdam deel TV. Statistische studie over huwelijk, echtscheiding, geboorte,
vestiging en vertrek (Amsterdam 1936) 19.
' Zie ook Lynch, 'The European marriage pattern', 89.
8 Van Poppel, Trouwen in Nederland, 184.
2.-.