Uitgeverij Verloren - Holland Historisch Tijdschrift

Boudien de Vries
van mannen op. Van 1022 van hen is de huwelijksakte opgespoord. Deze akten geven onder
meer de geboorteplaats en -datum van bruid en bruidegom en hun beroep. De sociale status
van de bruidegoms werd bepaald op basis van hun beroep, dan wel hun aanslag in de perso­
nele belasting. Het vaststellen van de sociale status van bruiden was lastiger, omdat ze zelden
een beroep uitoefenden en niet op de kiezerslijsten voorkomen. Ik heb ze ingedeeld naar de
sociale groep van hun echtgenoot, wat niet al te veel vertekening zal hebben opgeleverd, om­
dat de overgrote meerderheid van mannen en vrouwen binnen de eigen groep huwde. 4
In de
bijlage geef ik nog enkele details over de bewerking van het materiaal.
De huwelijksleeftijd: chronologische ontwikkeling
De huwelijken van de kiezers beslaan de periode vanaf de instelling van de burgerlijke stand
in 1811 tot vlak vóór het tweede steekproefjaar, 1884. De verleiding is groot om deze huwelij­
ken in te delen naar cohorten en per cohort de huwelijksleeftijd te berekenen. We krijgen
dan een mooi golvende beweging: eerst stijgt de huwelijksleeftijd, om in de jaren vijftig weer
wat te dalen en daarna, na 1870, de hoogste score te bereiken. Deze golfbeweging wordt ech­
ter niet veroorzaakt door veranderingen in de huwelijksleeftijd, maar door de aard van het
bronnenmateriaal. We hebben namelijk de huwelijken opgespoord van degenen die in 1854,
respectievelijk 1884 tot het electoraat behoorden. Logischerwijze betekent dit dat de cohor­
ten 1811-1819 en 1820-29 een lage huwelijksleeftijd zullen vertonen. Immers, hoe jonger ie­
mand in de jaren tien en twintig trouwde, des te groter was de kans dat hij nog in leven was in
1854. Daarna bereikt de huwelijksleeftijd realistischer waarden, maar in de cohort 1850-59 en
in mindere mate in de cohort 1860-69 speelt eenzelfde dempend effect een rol. Beter is het
daarom de huwelijksleeftijd van degenen die tussen 1841 en 1853 huwden, te vergelijken met
degenen die in de periode 1871-1883 een huwelijk sloten (tabel 1).
Tabel 1. Gemiddelde huwelijksleeftijd electoraat 1854 en 1884
periode mannen vrouwen n
1841-1853 29,1 25,7 156
1871-1883 29,6 25,7 188
Er is in tabel 1 geen opvallende ontwikkeling te constateren: voor mannen stijgt de huwelijks­
leeftijd iets, voor vrouwen blijft zij exact op hetzelfde niveau. Dit wijkt niet al te zeer af van het­
geen Van Poppel heeft vastgesteld voor Den Haag, waar de huwelijksleeftijd van mannen en
vrouwen uit de elite en middengroepen iets daalde - minder dan één jaar - in de periode
1870-1882. Alleen voor Haagse beambten en intellectuelen was een 'echte' daling te consta­
teren, maar ook die bedraagt niet meer dan één jaar. 5
Van Poppels cijfers over Delft hebben
betrekking op een langere periode, namelijk tot 1911, maar ook hier was de daling van de
leeftijd bij het eerste huwelijk bescheiden. Deze relatieve stabiliteit manifesteerde zich niet
4 Ibidem, hoofdstuk 3. Overigens was van te veel bruiden de vader ten tijde van het huwelijk reeds overleden, zodat
het niet mogelijk was de sociale status van vrouwen af te leiden uit die van hun vader.
5 Van Poppel, Trouwen in Nederland, 176-182.
2 1