Uitgeverij Verloren - Holland Historisch Tijdschrift

Stabiliteit in een periode van verandering
verdwenen sociale en regionale verschillen vooralsnog niet. Wat betreft de maatschappelijke
bovenlaag doet deze ontwikkeling zich ook elders in Europa onmiskenbaar voor, zij het dat de
conclusies van het buitenlandse onderzoek soms op een wel erg mager aantal waarnemingen
zijn gebaseerd. Kriedte onderzocht bijvoorbeeld 21 'elitehuwelijken' op een totaal van 557,
Ehmer bestudeerde 1521 huwelijken, waarvan er maar 67 binnen de toplaag plaatsvonden.
Dit is op zichzelf wel begrijpelijk, omdat veel demografisch onderzoek gebaseerd is op steek­
proeven die de totale bevolking betreffen, waarvan de elite vanzelfsprekend slechts een ge­
ring percentage uitmaakt.
Dit artikel betreft het verslag van een onderzoek naar huwelijksleeftijden bij 1022 Amster­
damse huwelijken, gesloten in de periode 1811-1883, voornamelijk in de hoogste sociale groe­
pen. Dit aantal is voldoende om te kunnen vaststellen of het huwelijkspatroon van de elite dif­
ferentiaties vertoont naar beroep, sociale status en, tenslotte, geboorteplaats. Bovendien
staan de verzamelde gegevens toe te bepalen of de algemene daling van de huwelijksleeftijd
in het laatste kwart van de 19e eeuw ook de Amsterdamse high society heeft geraakt. De gege­
vens aan de hand waarvan deze vragen beantwoord kunnen worden, heb ik verwerkt in een
aantal tabellen. In het navolgende zal uitgebreid op deze verschillende vragen en de bijbeho­
rende tabellen worden ingegaan.
De Amsterdamse gegevens zijn verzameld in het kader van mijn onderzoek naar de sociale
structuur van de hoofdstad in de 19e eeuw. Dit onderzoek is voornamelijk gebaseerd op
steekproeven uit de kiezerslijsten, met name die van 1854 en 1884. 3
Deze lijsten bevatten de
namen van degenen die voldoende belasting betaalden om voor het kiesrecht in aanmerking
te komen. Ze geven onder andere per kiezer het bedrag aan personele belasting dat hij be­
taalde. Deze belasting is een goede indicator voor de sociale status van de kiezers: degenen
die meer dan ƒ100 aan personele belasting betaalden, ongeveer de helft van het electoraat,
behoorden tot de elite. Dit waren de gegoede burgers, de welgestelde kooplieden, effecten­
makelaars, commissionairs, rechters en advocaten, hogere ambtenaren en, niet te vergeten,
de leisure class, de renteniers. De adel is vanzelfsprekend ook tot deze toplaag te rekenen,
maar vormde in het door en door burgerlijke Amsterdam een kwantitatief verwaarloosbaar
element. Ongeveer 30 procent van het electoraat behoorde tot een sociale laag tussen de ge­
goede en kleine burgerij in. Dit waren vooral kleinhandelaren, betere winkeliers en am­
bachtsbazen met een paar knechts, die tussen de /50 en ƒ100 aan personele belasting betaal­
den. De rest van het electoraat kwam uit een kleinburgerlijk milieu. Deze kiezers waren
wederom ambachtsbaas, winkelier of kleinhandelaar, verder bestond deze groep uit wat tap­
pers, slijters en een enkele kantoorbediende of boekhouder. Zij betaalden minder dan jbO
aan personele belasting. Hoe lager op de sociale ladder, des te kleiner werd de kans om het
stemrecht te verwerven, omdat naast personele belasting ook andere belastingen meetelden.
Het Amsterdamse electoraat bestond dus voornamelijk uit een mix van leden van de elite en
de hogere middengroepen, en kan daarmee als interessant uitgangspunt dienen voor een
studie naar het huwelijkspatroon van de sociale toplaag. Dit huwelijkspatroon blijft immers
meestal onderbelicht in studies die de totale bevolking betreffen.
De twee steekproeven uit de kiezerslijsten van 1854 en 1884 leverden in totaal 1742 namen
3 Voor meer details over dit onderzoek en het functioneren van het kiesrecht: Boudien de Vries, Electoraal en elite, sociale
structuur en sociale mobiliteit in Amsterdam 1850-1895 (Amsterdam 1986). Het hier gepresenteerde materiaal is, behalve
tabel 7, niet eerder gepubliceerd, omdat in mijn studie over de Amsterdamse sociale structuur de huwelijksleeftijd
een minder relevant element was.
2.">