Uitgeverij Verloren - Holland Historisch Tijdschrift

J.W.J. Burgers
onder zijn gezag gebracht, en dat zulks met geweld was gebeurd was hem niet aan te rekenen;
hij had adequaat gereageerd op de militaire activiteiten van Amstel en Woerden. 1,5
Nee, uit
deze terloopse opmerkingen van Stoke blijkt dat de graaf wel degelijk iets op zijn kerfstok
had, een grote misdaad, die blijkbaar ook in Stokes ogen voor de betrokken edelen een
grond moet hebben verschaft om zich tegen de graaf te verheffen. De verkrachting door Flo­
ris van de vrouw van één van hen was zo'n grond; daardoor was de eer van Gerard van Velsen
dermate aangetast, dat hij in ieders ogen wel gedwongen was zich te wreken. Bovendien was
een verkrachting traditioneel één van de aanleidingen die een vazal de vrijheid gaven om de
feodale band met zijn heer op te zeggen,'* terwijl het hem volgens het heersende gewoonte­
recht ook het recht gaf zich te wreken op de verkrachter. 67
Tenslotte zij nog opgemerkt dat Stoke goede redenen had om Floris' misdaad, wanneer de
graaf zich inderdaad aan Velsens vrouw had vergrepen, te verzwijgen. Stoke schreef in het be­
gin van de 14e eeuw in opdracht van de graven Jan II en Willem III, de eerste Hollandse gra­
ven uit het Henegouwse huis. Dezen voerden een bewuste politiek van uitschakeling van de
oproerige oude adel, waarmee Floris V zoveel te stellen had gehad. 6S
In die politiek speelde
de moord op Floris een belangrijke rol; het is niet voor niets dat Stoke de moord tot een van
de centrale thema's van de Rijmkroniek maakte. Door de moord waren veel adelsfamilies direct
of indirect gecompromitteerd en aan de macht van graven overgeleverd, zo ze al niet waren
verbannen. Bovendien waren de omvangrijke bezittingen van de verbannenen uiteindelijk in
handen gekomen van de graven en hun familieleden, die daarmee hun rijkdom en machts­
basis in het graafschap aanzienlijk hadden vergroot. Het zou Jan II en Willem III dus in alle
opzichten bijzonder slecht zijn uitgekomen wanneer achteraf was gebleken dat de moord op
Floris V in juridisch opzicht gerechtvaardigd was: de betrokken edelen, die in dat geval noch
als moordenaars noch als verraders konden worden bestempeld, zouden in hun positie her­
steld moeten worden en zouden hun goederen terugeisen, waardoor de graven zowel politiek
als materieel ernstig zouden worden verzwakt. 69
Wanneer Floris inderdaad de vrouw van Vel­
sen heeft verkracht, zou Stoke die misdaad dus niet publiek hebben kunnen maken, zo hij dat
al had gewild. Stokes autoriteit verklaart dan waarom het verhaal zich pas later kon doorzet­
ten in de Hollandse geschiedschrijving, hoewel het in de buitenlandse kronieken vrijwel met­
een opdook, en ook in de Hollandse volksoverlevering al snel een plaats kreeg.
Het verkrachtingsverhaal zou al met al op waarheid kunnen berusten. Kort na de moord
deed het al de ronde, zowel in Holland als daarbuiten, in hoge kringen en onder het volk.
Voorts zou Stoke hierop gedoeld kunnen hebben waar hij in bedekte termen zinspeelde op
een grote misdaad die Floris V had begaan. Bovendien levert het een afdoende motief voor
65 Ook de in deze kwestie objectieve Velthem, Sjiiegel hisloriael, boek III, caput 45, verzen 3078-3089, meent blijkbaar
dat Floris in deze conflicten in zijn recht stond, getuigt: hel verweer dal hij in zijn kroniek Floris in de mond legt op
dc beschuldigingen van zijn ontvoerders: Amstel en Woerden waren door de graaf terecht bestreden, omdat zij de
graaf en diens medestanders wilden aantasten; bovendien was Gijsbert van Amstel hoofs behandeld, en had Floris
met deze heren later op inschikkelijke wijze de zaak afgehandeld.
66 ZieJ.M. van Winter, Kiddersehap, idmrnl en merkelijkheid (Bussum 1965) 25.
67 Zie R.C. van Caenegem, Geschiedenis van liet strafrecht in Vlaanderen van de XI' tol de XTV eeuw (Brussel 1954) 97-101: op
verkrachting staat absoluut de doodstraf; 231-283: de familie is gerechtigd wraak te nemen bij een haar aangedane
misdaad.
68 Zie J.W.J. Burgers, 'Het beeld van de adel bij Melis Stoke. De adelspolitiek van de Hollandse graven in het begin van
de veertiende eeuw', Bijdragen en mededelingen betreffende de geschiedenis der Nederlanden I 12 (1997) 769-786. De relatie
tussen de adel en de Hollandse graven in de dertiende eeuw, met name Floris V, wordt belicht in J.MA. Coenen,
Graaf en grajelijhhrid. Ken onderzoek naar de graven van Holland en hun omgeving in de der/irnde eeuw (diss. Utrecht 1986),
en A. Janse, 'Adel en ridderschap in de hveede helft van de dertiende eeuw', in: Wi Florens 154-172.
20