Uitgeverij Verloren - Holland Historisch Tijdschrift

Ende en willen niet anders secgen,
Dat mer iet toe soude lecgen,
Dat elre af yewent quam
Dat haer grave die doet nam,
Dan dit ocsoen ende dese raet.
Alsoe alst hier gescreven staet;
Ende ic laet mi oec genoegen wel,
In strider nietjegen, al wistic iet el. 85
Eer en schande van Floris V
Dat Velthem, een intelligente en goedgeïnformeerde geschiedschrijver, die Stokes Rijmkroniek
als bron gebruikte voor het verhaal van de moord op graaf Floris, maar daarbij ook over in­
formatie uit andere bronnen beschikte, zich liefst tweemaal zo expliciet conformeerde aan de
'officiële' Hollandse lezing van de gebeurtenissen, geeft toch wel te denken. Men krijgt de in­
druk dat hij in dit geval de praatjes niet zomaar als onzin terzijde wil schuiven: 'Ik zal het maar
niet tegenspreken, ook al zou ik beter weten'. 56
In ieder geval is duidelijk dat vrij kort na de
moord in Brabant het gerucht circuleerde dat Floris vanwege een vrouw was gedood. Boven­
dien ging dit gerucht niet (of niet alleen) om in het volk; Velthem verkeerde in de hoogste
kringen.
Alles afwegend kunnen we stellen dat het op grond van het bronnenmateriaal niet valt uit
te maken of Floris V inderdaad de vrouw van Gerard van Velsen heeft verkracht. Het is slechts
duidelijk dat vrij snel na de moord op de graaf het gerucht de ronde deed, zowel in Holland
als daarbuiten. Of het gerucht op waarheid berust weten we niet, hoe stellig de uitspraken in
dit debat soms ook zijn. Het verstandigste standpunt lijkt nog dat van Hugenholtz, die voor­
zichtig oppert dat de verkrachting waar zou kunnen zijn, omdat we dan tenminste een motief
hebben voor Gerard van Velsens moord op de graaf."
Daarmee roert Hugenholtz een serieus punt aan. Immers, het staat buiten kijf dat Floris
slachtoffer werd van een complot dat goeddeels in het buitenland werd gesmeed, maar het is
evenzeer zeker dat moord niet de bedoeling was van de samenzweerders. Floris is gedood
door Gerard van Velsen, die in blinde drift op de vastgebonden en weerloze graaf inhakte.
Ook zou Velsen, volgens Stoke, als eerste het idee van een samenzwering hebben opgevat. 58
Velsen moet de graaf wel diep hebben gehaat. Dat mannen als Gijsbert van Amstel en Her­
man van Woerden reden hadden om uit te zijn op de val van Floris, is duidelijk; in de jaren
tachtig waren zij door toedoen van de graaf op een vernederende manier beroofd van hun
zelfstandigheid. Wat Velsen betreft is evenwel in het oorkondenmateriaal niets te vinden dat
55 Velthem, Spiegel historiael, boek HI, caput 47, verzen 3241-3250: 'Aldus vertellen de Hollanders en ook de Friezen het,
werkelijk waar, en zij willen daarover niets anders kwijt dan dat men aan die lezing niets moet veranderen, en dat de
graaf op geen andere wijze stierf dan vanwege deze aanleiding en handelwijze, precies als het hier beschreven slaat.
En ik neem daar genoegen mee en bestrijd dit niet, ook al had ik andere informatie.'
56 In andere gevallen is hij heel kort over geruchten. Zo meldt hij, vlak na het in de vorige noot genoemde citaat, tussen
neus en lippen door dat hem is verteld dat graaf Jan I vergiftigd was (Velthem, Spiegel historiael, boek III, caput
47, vers 3256), een beschuldiging met veel grotere politieke consequenties dan Floris' misdaad. Overigens zijn bij
een recent onderzoek in de botten van Jan I geen sporen van gif aangetroffen: B.K.S. Dijkstra, Graven en gravinnen
van het Hollandse huis. Onderzoek van de stoffelijke resten, opgegraven op hel terrein van de voormalige abdijkerk te Rijnsburg in
1949 en 1951 (Zutphen 1979) 147-149.
57 Hugenholtz, Floris V, 94-95.
58 Aldus Rijmkroniek IV 1152-1191. Ook Velthem, Spiegel historiael, boek III, capita 46-47, noemt Velsen als de moordenaar,
volgens hem tot de moord aangezet door Herman van Woerden.
17