Uitgeverij Verloren - Holland Historisch Tijdschrift

Eer en schande van Floris V
trale these dat de moord verklaard moet worden uit de politieke omstandigheden, en wel uit
Floris' relatie met de Engelse koning.
In het debat zien we steeds dezelfde argumenten pro en contra terugkeren. De beperkt­
heid van de discussie komt voort uit de omstandigheid dat de contemporaine bronnen over
de verkrachting zwijgen, of die slechts als gerucht vermelden. We zagen dat pas in de loop van
de 15e eeuw dit verhaal doordrong in de Hollandse geschiedschrijving. Algemeen is men het
er over eens dat het motief daarin terechtkwam via een volkslied, dat lang na de tijd van Flo­
ris in twee versies is opgetekend. In het lied wordt in dertig strofen beeldend beschreven hoe
graaf Floris Gerard wilde laten trouwen met zijn maitresse, maar de laatste bedankte feestelijk
voor de eer ('U ouwe versleten schoenen en wil ick niet'). Floris dreigde daarop dat hij ervoor
zou zorgen dat Gerard hoe dan ook zijn afdankertjes zou dragen. Kort daarop trouwde Velsen
met de dochter van Herman van Woerden. Graaf Floris gelastte Gerard schriftelijk om naar
Henegouwen te reizen, en in zijn afwezigheid misbruikte hij zijn vrouw. Toen Velsen bij thuis­
komst hoorde van het gebeurde, zwoer hij de graaf te zullen doden. In de resterende achttien
strofen werd omstandig verhaald hoe de graaf werd gevangen en gedood, en hoe daarop Ge­
rard aan zijn einde kwam. 44
Over dit lied bestaat een uitgebreide literatuur; G. Kalff, R.G
Boer, A.C. Bouman en H.S. Lucas hebben erover geschreven. 45
Vooral de eerstgenoemde
auteur heeft aangetoond dat het lied, dat pas aan het einde van de 16e eeuw opdook, al in de
14e eeuw gezongen moet zijn; een variante versie die in een 15e-eeuws handschrift is overge­
leverd, is waarschijnlijk een van dit volkslied afgeleide sproke, voorgedragen voor een adellijk
publiek. Door Boer werd als eerste gewezen op volksliederen in Denemarken, waar het motief
van de koningsmoord als wraak vanwege een verkrachting eveneens opduikt. Die constate­
ring ondergraaft natuurlijk de mogelijke historiciteit van het lied; vorstenmoord vanwege een
verkrachting was blijkbaar een literaire topos. We moeten daarbij weer wel bedenken dat ook
een topos conform de historische werkelijkheid kan zijn. Sterker nog, het feit dat een topos
ontstaat wijst er al op dat het daarin beschrevene beantwoordde aan de reële werkelijkheid,
zodat het voor de toehoorder of lezer geloofwaardig was. Bovendien moeten we in het oog
houden dat een volkslied geen historische bron is in de gewone zin van het woord; het is dan
ook onnodig, zoals Lucas heeft gedaan, om alle details in het lied te vergelijken met de gege­
vens uit de bronnen. 46
Het lied geeft waarschijnlijk weer wat in de 14e eeuw in de volksver­
beelding leefde omtrent de moord op Floris V, en niet de historische feiten. Zulks laat onver­
let dat de kern van het lied, het verhaal van de verkrachting, op waarheid kan berusten.
We moeten dus terug naar de contemporaine historische bronnen. De oogst is mager: in
de I4e-eeuwse Hollandse kronieken van Melis Stoke (circa 1305), Willem Procurator (1322)
en Jan Beke (circa 1350) wordt geen melding gemaakt van de verkrachting. In dit verband is
verkrachting wilde Jan ontlasten door alle schuld aan de moord bij Velsen te leggen. Deze hele hypothese over de
relatie tussen Stoke en Polanen moet naar het rijk der fabelen worden verwezen; zie mijn aangekondigde studie
over de Rijmkroniek.
44 Een editie van dit lied in Verkaik, De moord op Floris V, 63-65 (en aldaar, 39-40, een deel van de variante 15e-eeuwse
versie). Het lied is op cd tol klinken gebracht door Camerata Trajectina, Paexkeu van Minnen, middeleeuwse muziek uil
de Nederlanden (1992).
45 G. Kalff, Het lied in de middeleeuwen (Leiden 1883, ongew. herdr. Arnhem 1966) 116-123; R.G. Boer, 'Het lied van Geraert
van Velsen', De Gids 63 (1899) 273-308; A.C. Bouman, 'Het lied van Geraert van Velsen', rijdschrift voorgeschiedenis
49 (1934) 424-435; H.S. Lucas, 'The problem of the poems concerning the murder of count Floris V of Holland',
S/ieculum. a joumalof mediaeval studies 32 (1957) 283-298.
46 Er is trouwens veel in het lied dat conform de werkelijkheid is, of een vervormde weergave biedt van de werkelijkheid:
Gerard van Velsen als moordenaar van de graaf, de gevangenneming bij Utrecht tijdens de valkenjacht, de rol
van de kastelen van Muiden en Kronenburg. Zie Bouman, 'Lied van Geraert van Velsen', 29-32.
1."»