B R O N C O M M E N T A R E N II De registers van ... - Historici.nl

4. Historische studies waarin registers van patentschuldigen zijn gebruikt:
L. Blok, J.M.M, de Meere, 'Welstand en censuskiesrecht in Nederland omstreeks
1850', in: Economisch- en Sociaal-Historisch Jaarboek, 41 (1978) 175-293.
Behandelt patentrecht.
W. Dolk, 'De Leeuwarder registers van patentschuldigen', in: Gemeente-archief Leeuwarden,
verslag over 1979, Leeuwarden z.j., 25-39.
J.A. de Jonge, 'Delft in de negentiende eeuw. Van stille nette plaats tot centrum van
industrie', in: Economisch- en Sociaal-Historisch Jaarboek, 37 (1974) 145-248.
Inkomens, economische ontwikkeling en koopkracht.
J.A. de Jonge, De industrialisatie in Nederland tussen 1850 en 1914, Nijmegen 1971 (2e dr.).
Gebruikt patentgegevens i.v. m. economische activiteit.
T. Lansink, 'Kleine zelfstandigen in Zevenaar, 1878-1886', Doesburg 1980.
Niet gepubliceerde scriptie Katholieke Universiteit Nijmegen.
Patentregisters en inkomensevolutie van de middengroepen.
J.M.M, de Meere, 'Standen en klassen in een Noord-Hollands dorp', in: Tijdschrift
voor sociale geschiedenis, nr. 15 (1979) 245-263.
F.A.M. Messing, Werken en leven in Haarlem (1850-1914). Een sociaal-economische geschiedenis
van de stad, Amsterdam 1972.
Overzicht der Naamloze Vennootschappen volgens de patentregisters over de jaren 1861-62 tot 1880-81,
uitgegeven door de Vereeniging voor de Statistiek, 's-Gravenhage 1882.
Bevat o. m. gegevens over gestorte kapitalen en winsten per bedrijfssoort.
Joh. de Vries, 'Censuskiesrecht en welvaart in Nederland', in: Economisch- en Sociaal-
Historisch jaarboek, 34 (1971) 178-231.
Behandelt de patentbelasting.
4. Mogelijke gebruikswijzen van de registers van patentplichtigen
a. Themata
Wie patentregisters wil gebruiken, moet zich ervan bewust zijn, dat het geen allesomvattende
bron betreft. Mogelijke onderzoekswegen zijn de volgende:
1. Op basis van de Bescheiden betreffende de geldmiddelen kan men, zoals De Jonge heeft gedaan,
uitspraken doen over de globale evolutie van de aantallen bedrijfshoofden en personeel.
Op het niveau van een individuele gemeente kan het onderzoek - veel nauwkeuriger
- aan de hand van de lokale registers gebeuren. Gebruikt men de opbrengsten van
de patenten als uitgangspunt, dan dient men rekening te houden met zich wijzigende
tarieven en het fenomeen der opcenten. Deze opcenten bedroegen sedert 1842 28%
van het basisbedrag. 32
2. Voor individuele personen, kan bijvoorbeeld in het kader van genealogisch onderzoek,
het beroep gedurende een reeks vanjaren gevolgd worden; de informatie ter zake is
nauwkeuriger dan die in de bevolkingsregisters.
3. Bedrijfstakontwikkelingen kunnen met behulp van patentregisters gevolgd worden.
Mechanisatie kan worden ontdekt, omdat het gebruik van hulpmiddelen in een aantal
gevallen belast werd.
4. De registers bieden de mogelijkheid de lokalisering van nijverheid te onderzoeken;
de spreiding der activiteiten over een zeker geografisch gebied, zoals een gemeente,
een wijk of een straat.
5. Reconstructie van een stedelijke economie is met behulp van patentregisters voor een
23