B R O N C O M M E N T A R E N II De registers van ... - Historici.nl

elangrijk deel te realiseren. Niettemin moet men zich realiseren dat nogal wat activiteiten
en alle vermogensinkomsten niet aan het patent onderworpen waren.
6. Reconstructie van inkomenstendensen bij bepaalde groepen patentplichtigen. Hoewel
de verhouding tussen patentaanslag en vermoedelijk besteedbaar inkomen voor ieder
beroep en wellicht ook nog voor iedere inkomensklasse binnen elk begroep uiteenliep,
mag men aannemen dat over een zekere periode deze verhouding min of meer constant
bleef, zodat uitspraken over inkomenstendensen mogelijk zijn.
7. Hulpmiddel bij reconstructie van niet (meer) aanwezige bevolkingsregisters.
8. Bron van kennis omtrent het culturele leven wegens vermelding van optredende kunstenaars
en toneelgezelschappen, het geven van muziek- en tekenlessen, het organiseren
van festiviteiten e. d.
b. Combinatie en verrijking van de informatie
Zoals al eerder uiteengezet kan een niet altijd erg nauwkeurige, maar wel directe relatie
tussen patentregisters en bevolkingsregisters worden aangetoond. De hoofdelijke omslag,
een voor historisch onderzoek interessante belasting, 33 kan mede op de aanslag in het
patent gebaseerd zijn. Ook het omgekeerde kan waar zijn. Voorts werden sedert het jaar
1820 op basis van het patentrecht 'statistieke tabellen' van verschillende takken van nijverheid
bijgehouden. 34 Ook lijkt er een relatie te bestaan tussen het patent en de enquête
omtrent de staat van fabrieken en trafieken die in 1819 is gehouden. 35 De relatie tussen
patentbelasting en het censuskiesrecht is duidelijk aanwezig. In de kiezerslijsten vindt
men naast de betaalde grondbelasting en de personele belasting ook een bedrag voor het
patent, met name in de periode 1850-1887. 36 Op basis van deze censusgegevens doen o. m.
De Vries 37 en De Meere en Blok 38 uitspraken over het complex van bedrijvigheid, welstand
en ongelijkheid in de tweede helft van de negentiende eeuw. Voor de bedrijfsgeschiedenis
is het interessant te weten dat art. 33 van de wet van 1819 voorschreef, dat al degenen
die werden aangeslagen op basis van het aantal werklieden, speciale registers met de namen
van deze werklieden dienden bij te houden.
Noten
* Dit commentaar is in belangrijke mate een bewerking van twee doctoraalscripties (resp. KUN
en RUG): T. Lansink, 'Kleine zelfstandigen in Zevenaar, 1878-1886'; G. A. Collenteur, T.J.
Dankert, W. F. M. Terwisscha van Scheltinga, 'Belastingen en ekonomie; een onderzoek naar
de waarde van belastingbronnen voor de rekonstructie van een stedelijke ekonomie'. De
auteurs danken de heren W. Dolk (Gemeente-archief Leeuwarden), P. Kooij (Rijks Universiteit
Groningen) en J. W. van Petersen (Streekarchivaris van de Liemers en Doesburg) voor
hun commentaar, suggesties en aanvullingen.
1 W. D. Voorthuijsen, 'De afschaffing van het Nederlandse patentrecht', 263.
2 A.C.J. de Vrankrijker, Geschiedenis van de Belastingen, 56; F. Hoppel, Het patentrecht, 5 e.V.;
W. Dolk, 'De Leeuwarder registers van patentschuldigen', 25-26; H. FJ. M. van den Eerenbeemt,
'Patentwet 1805', 260-267.
3 F. Hoppel, a.w., 22; W. Dolk, a.w., 26.
4 F. Hoppel, a. w., 29; K. M. G. de Meyier, De geschiedenis van het Nederlandse patentrecht, 63; J. W. B.
van Overhagen, P. de Wolff, 'De financiën van de Nederlandse rijksoverheid', 218.
5 Gemeente-archief Doesburg, Archief Sociëteit de Rollende Harmonie, inv. nr. 5, ingekomen
stukken 1871-1876.
6 Gemeente-archief Doesburg, Nieuw Archief, inv. nr. 1405-1411, Registers van patentschuldigen,
1819-1876/77.
7 Gemeente-archief Doesburg, Archief Sociëteit de Rollende Harmonie, inv. nr. 20, bijlagen
bij de rekening, 1870-1875.
8 Ibidem.
9 Gemeente-archief Doesburg, Nieuw Archief, inv. nr. 1412, register van uitgegeven patenten,
1846-1853.
10 A.C.J. de Vrankrijker, a.w, 65; F. Hoppel, a.w., 35; W. Dolk, a.w., 33.
11 Wet van 21 mei 1819 (SM. nr. 34), artt. 16-28.
12 Zie o.a. M.A. Wijnne, De wet op het regt van patent, passim.
13 Wet van 21 mei 1819 (SM. nr. 34), art. 22.
24