1 Muziek in een totalitaire samenleving: het voorbeeld van Dimitri ...

herstellen, moeten ze dat doen op artistieke gronden en niet op grond van een slecht
geïnformeerd en kortzichtige drang om de oude dictator postuum een hak te zetten.
Er is echter nog een veel ernstiger probleem bij het huidige standaard beeld van
Sjostakovitsj. Testimony, waarop de meeste commentaarteksten bij concerten en
opnamen zijn gebaseerd, is geen betrouwbare bron. De tekst werd meteen
ontmaskerd als apocrief, meer bepaald door Laurel Fay, die daarvoor de banvloeken
van de Sjostakovitsj aanhangers moest en nog moet trotseren. 5 Laurel Fay deed
weinig meer dan de beproefde methoden van tekstkritiek op het document toepassen
– methoden die door alle historici en cultuurhistorici worden gevolgd – om te
besluiten dat de tekst niet is wat hij beweert te zijn: een neerslag van interviews.
Sindsdien is er een heftig debat – of beter scheldpartij – ontstaan die u nog altijd op
het internet kan napluizen tussen voor en tegenstanders van Testimony. Recent
poogde Volkov de controverse te omzeilen door zijn visie op Sjostakovitsj neer te
schrijven in een boek Sjostakovitsj en Stalin, die een geromantiseerde versie vormt
van het beeld dat hij in Testimony had gecreëerd. 6
De voorstanders van Testimony geven ondertussen toe dat de tekst op zichzelf
twijfelachtig is, maar dat de geest ervan correct is. Hun standpunt lijkt te worden
bevestigd door de getuigenis van alom gerespecteerde musici, die er prat op gaan de
meester nog te hebben ontmoet en voor zichzelf een rol als getuige opeisen. De meest
actieve stem is die van dirigent Vladimir Ashkenazy, die bijvoorbeeld het volgende
schrijft ter ondersteuning van Testimony:
“I and my fellow students had the privilege of attending several first Moscow
performances of Shostakovich Works – and one would have to be deaf not to have
heard what he wanted to say.”
Dit is de typische retoriek van Testimony: je moet compleet doof zijn om niet te
horen wat er te horen valt…
“We were literally afraid for him at the premiere of the Tenth Symphony: surely, we
thought, even the Party hacks could hear the gloomy helplessness and desperation
in it […] When I read Testimony, there was no question in my mind that the real
Shostakovich was here in this book.”
Het debat wordt vooral bedenkelijk als er ad hominem argumenten worden gebruikt,
zoals:
“It is hard to believe that one such ‘expert’ writes that Shostakovich was ever
‘perhaps the Soviet Union’s most loyal musical son’ – and that in 1994! Is it still
possible that this musicologist still cannot shed the skin of an agent of influence of
the USSR or that he simply does not possess enough intelligence for this matter?” 7
Dit is een pijnlijke uitschuiver die Ashkenazy nog lang zal achtervolgen, want die
musicoloog in kwestie wordt door voor- en tegenstanders beschouwd als een van de
grootste vertegenwoordigers van het vakgebied: Richard Taruskin. Het is ook een
voorbeeld van een gigantische “misreading”: Taruskin argumenteert dat de carrière
van Sjostakovitsj vervlochten was met de condities van het Sovjet muziekleven en dat
de autoriteiten hem gemakkelijk konden voorstellen als loyale zoon van de Sovjetunie.
Dat is iets anders dan een ideologisch pleidooi ter verdediging van de waarden van
het sovjetregime. 8
4