De casus Inburgering en Nationaliteitswetgeving

de inburgeringswetgeving: veronderstellingen en bevindingen in een breder perspectief
in de contourennota uit 1994 doet het begrip ‘burgerschap’ als leidend beginsel
voor beleid zijn intrede en wordt ‘integratie met behoud van eigen identiteit’ als
uitgangspunt formeel verlaten. De aansluiting bij het concept ‘burgerschap’ heeft
onder andere tot consequentie dat meer dan voorheen de voorkeur uitgaat naar
een individuele benadering. Groepsidentiteiten en groepsrelaties worden minder
belangrijk dan voorheen. Binnen de grenzen van wet- en regelgeving blijft het ech-
ter mogelijk om uitdrukking te geven aan de eigen identiteit.
onder de eerste drie kabinetten Balkenende is het in tegenstelling tot de eerdere
perioden niet zozeer de regelgeving, maar normen en waarden die de grens voor
de eigen identiteitsbeleving vormen. Deze focus op normen en waarden heeft er
mede toe geleid dat het gemeenschapsdenken centraal is komen te staan en er in
het bredere politieke debat meer aandacht is ontstaan voor de nationale identiteit
enerzijds en de cultureel-religieuze identiteit van migranten anderzijds (zie ook
hoofdstuk 1). Met name de verenigbaarheid van deze twee, en de verenigbaarheid
van de islam meer in het bijzonder met Westerse verlichtings- en joods-christelijke
waarden, lijkt van cruciaal belang te zijn binnen het maatschappelijk en (een deel
van) het politiek discours (Glastra en Schedler 2003) waartoe Bolkestein een eerste
aanzet deed en gevolgd werd door vele anderen zoals Fortuyn, Hirsi Ali, Afshin
Ellian en Wilders (zie voor een uitgebreidere discoursanalyse o.m. Van Meeteren
2005; Sleegers 2007).
Het integratiebeleid heeft daarmee in de loop der tijd verschillende invullingen
gekend, waarbij de concepten en doelstellingen van het beleid ook steeds aan verandering
onderhevig waren (cf. Van den Bossche en Zemni 2002: 21). onderstaande
passage uit de Memorie van Toelichting bij de Wi 2007 illustreert dit:
“in zijn integratiebeleid heeft het kabinet een omslag gemaakt van het accentueren
en accepteren van culturele verschillen naar het voorop stellen van wat
ons als nederlandse samenleving bindt, wat wij gemeenschappelijk hebben.”
(TK, vergaderjaar 2005-2006, 30 308, nr. 7: 9)
De verscheidene invullingen en benaderingen die in de loop der tijd zijn gekozen,
hebben ook de nodige consequenties gehad voor de manier waarop een balans
wordt gezocht tussen een zekere mate van adaptatie aan de nederlandse samenleving
en respect voor de (culturele en/of religieuze) identiteit van migranten. De
cruciale vraag hoe het inburgeringsbeleid rekening houdt met een cultureel diverse
samenleving wordt daarmee, afhankelijk van de dominerende beleidsvisie, verschillend
beantwoord. Zo is uit het voorgaande gebleken dat er eind jaren ’70 en een
groot deel van de jaren ’80 relatief veel ruimte was voor de beleving van de eigen
95