Lees verder - ArtEco tuinen

V r c h t b
IRELAND
REVISITED
NR4|96
0)
o
-Q
E
o.
01

Bespiegelingen over Ierlands stenen erfgoed
IRELAND REVISITED
De donkere onverzettelijkheid van oeroude rotsformaties -
vergezichten zonder weerga, rododendrons tot in de hemel: even zovele
varianten van de 'betoverende' wisselwerking tussen hemel en aarde waar Ierse
reisgidsen altijd in superlatieven over schrijven. Voor de Amerikaanse bioloog
Philip Callahan is Ierland altijd het voorbeeld geweest van een perfect samengaan
van yin en yang, van sterke paramagnetische en diamagnetische
krachten. Een essay over Ierse hagen, ronde torens, het 'aura' van de aloude Ierse
cottages en het allerbeste gras van de wereld.
— *• v —^*í-t.
E | AUG | HPT |
*»- .
gf

Het ROYAL HOTEL gelegen aan
Main Street is een goede plek voor
een overnachting. Het is een van die prettige
hotelletjes aan de Ierse westkust die
zich niet hebben vergooid aan overcommercie.
Vanuit het raam van de eetzaal
van het hotel heb je prachtig zicht op het
snclsttomende riviertje Boyle waar het
dorp zijn naam aan ontleent. En: op de
kunsten van een klein, rusteloos, grijswit
waterspreeuwtje dat steeds weer kopje
onder gaat om op de bodem op zoek te
gaan naar voedsel. Hoewel dit waterspreeuwtje
in tegenstelling tot zccvogcls
en eenden geen poten met zwemvliezen
heeft, voelt het diertje zich blijkbaar in en
onder water erg goed thuis. Terwijl ik
vanuit het hotelraam toekijk, vraag ik me
af hoe dat gevederde beestje het toch elke
keer weer klaarspeelt om over de bodem
van een woest stromend riviertje als de
Boyle te rennen. Alsof Ierland met zijn
watersprecuw naast zijn magische bouwsels
ook nog een magische vogel heeft.
WILLIAM YEATS
Vijftig jaar geleden was mijn kennis van
de ronde torens van Ierland nog zo gering
dat ik er van overtuigd was dat de
Devenish Tower enig in zijn soort was.
Maar tijdens de vele reizen die ik sindsdien
samen met mijn vrouw langs de
Ierse achterweggetjes maakte, ontdekte ik
steeds weer nieuwe elegante bouwwerken.
Verspreid over het Ierse platteland
liggen ze: glens, kastelen, geheimzinnige
ronde torens en eeuwenoude megalithischc
stenen bouwsels.
Enkele van die torens, zoals bij Drumcliff
waar William Butler Yeats begraven ligt,
zijn tegenwoordig niet meer dan korte
steenstompen. Maar zo'n vijfentwintig
van de vierenzestig overgebleven torens
zijn intact gebleven, al meer dan 1400
jaar lang: stille wachters van Ierlands
vrocg-christelijkc verleden.
Ooit bracht ik een winterdag door op
Devenish Island - bij de elegante ronde toren
op het eiland en de overblijfselen van
de twaalfdc-ccuwse priorij op een laag
heuveltje achter de toren. De hoge ingang
van de toren was dichtgetimmerd - daar
kon ik niet in. Dus ging ik aan de voet
van de toren zitten, om toren en abdij
met het ernaast staande Keltische kruis te
schilderen en te fotograferen.
Toen de zon ver in het westen achter de
groene heuvels begon te zakken, zocht ik
mijn verfspuiten bij elkaar en liep terug
naar de kust, op zoek naar de vissers die
me op het eiland hadden afgezet. Het was
ongeveer vier uur 's middags en ik realiseerde
me dat ik uren onderaan de toren
had doorgebracht. Uren waarin ik af en
toe wegzakte in een opvallend ontspannen,
haast meditatieve toestand. Terwijl
mijn brein aan de andere kant toch steeds
alert was geweest op de technische deuils
van het schilderen en het fotograferen.
VRUCHTBARE AAROf | AUG | Sf PT | 1996 | 5

Qua intensiteit had het iets weg van klimmen.
Het was een van de ervaringen die mij
sterkten in de overtuiging dat er van de
stenen van oude torens en kastelen een
subtiele, magische kracht kan uitgaan,
vergelijkbaar met wat ik als kind voelde
bij het vulkanisch gesteente van Hueco
Tanks. Een van de lievelingsplekken uit
mijn jeugd: een merkwaardige stapel rotsen
in de woestijn, vijftig kilometer ten
oosten van El Paso in Texas. Maar ook
een oase van groen plantcnlcvcn midden
in de woestijn.
Deels te begrijpen doordat de rotsen het
schaarse regenwater helpen vasthouden.
Maar dat verklaart de vitaliteit van de
planten niet op deze oude heilige plek
van de Apache en Navajo indianen * noch
het gevoel van eenheid met de natuur dat
praktisch iedereen die hier komt schijnt
te hebben.
Wat hebben rotsen planten en bomen te
bieden? Een variant op de vraag waarom
bomen uit eeuwenoude kastcehnuren
groeien. Ik ben er van overtuigd geraakt
dat het de zwakke, magnetische kracht is,
die de moderne wetenschap 'paramagnetisme'
noemt, die gesteenten voor plant
en mens zo aantrekkelijk kan maken.
De grote 19c ceuwse schrijver William
Yeats, die op middelbare leeftijd zijn intrek
nam in een stenen kasteel, Thoor
Ballylee genaamd, dicht bij Gort, County
Galway, kerfde op de muur van zijn
Normandischc torenhuis:
Ik, de dichter William Yeats
restaureerde met oude
boekbanden en
zeegroene leisteen
en smeedwerk uit
de smidse van Gort
deze toren
voor mijn vrouw George
En moge deze tekens
overblijven
Wanneer alles weer tot ruïne is
vervallen.
Zeegroene leisteen is, zoals ik later heb
gemeten, een van de meest magische gesteenten
- een van de meest paramagnctischc
gesteenten die ik ooit ben
tegengekomen. Sinds de Egyptische beschaving,
en waarschijnlijk al veel eerder,
heeft de mens mystieke en bovennatuurlijke
krachten toegekend aan stenen en
kristallen. De oude Egyptcnaren gebruikten
twee afzonderlijke hiëroglyfen voor
gesteenten: een rechthoekig blokje voor
kalksteenachtig gesteente - diamagnetisch
of zeer zwak paramagnetisch, zou ik nu
zeggen; een tweede hiëroglief, met lijnen
erdoor, voor graniet, porfier, basalt en an-
6 | VnuCHTBAHE AAP.DC | AUG | SEPT | 1 W
der uiterst paramagnetische gesteente.
Klimmers (zie kader: Klimcrvaringen)
kennen de uitwerking van steen. Joden en
Egyptcnaren begrepen en benutten de
kracht - de joden tot op de dag van vandaag
in de vorm van hun Klaagmuur. En
er bestaat voor mij weinig twijfel dat de
Kelten op de hoogte zijn geweest van
datgene wat ik hier voor het gemak maar
aanduidr met het woord gestccntc-cner-
gie -
Christelijke Ierse monniken pasten de
kennis van de kracht die besloten ligt in
bepaalde soorten graniet en ander stollings-
of metamorf gesteente van vulkanische
oorsprong toe in de bouw van hun
ronde torens. Ierland is bezaaid met
plaatsnamen waarin het Ierse woord voor
rots, carrick, voorkomt. Denk aan
Carrickfergus. Fergus's Rock in County
Antrim in de buurt van Belfast,
Carrickoris in County Offaly, er zijn pagina's
te vullen met alle camci-plelckcn van
Ierland.
ZOMERAVOND
Terwijl ik met mijn vrouw voor het raam
van het aangename River Side Hotel zit
te eten en ondertussen toekijk hoe de
Ierse waterspreeuw telkens weer in de
snel stromende rivier onderduikt, komen
ook de herinneringen op aan de tijd die ik
vijftig jaar geleden doorbracht aan de oevers
van de bochtige Ernc. Lang voor dat
prachtige water werd ingedamd voor het
opwekken van elektriciteit.
Ik wandelde graag de in de rivier aangelegde
stuw op. Op een kalme zomeravond
boden de stenen van de stuw me
een schitterend plekje om het leven boven
en in de onstuimig stromende rivier
gade te kunnen slaan - van de opspringende
zalm en de zilveren waterjuffers tot de
waterspreeuwcn op hun door rivierwater
overspoelde rotsen, die ook hier voortdurend
de almachtig lijkende kracht van de
stroom trotseerden. Olive Thorne Miller
heeft het in zijn Bink of America zelfs over
het vermogen onder water te 'vliegen'.
Ik neem aan dat het de vorm en bouw
van dit kleine, anderhalf ons wegende vogeltje
is en mogelijk een of ander hydrodynamisch
principe in de stroom van het
water" die dit vogeltje in staat stellen tegen
de stromingsrichting in te rennen.
Een vorm van 'fysische magie', vergelijkbaar
met het vermogen van mcgalithischc
volken bepaalde zwakke natuurkrachten
ten eigen voordele te benutten.
STANDING STONES
Door heel Ierland staan standing stones van
graniet, waaraan in de Keltische tijd een
genezende kracht werd toegeschreven en
die verder werden gebruikt bij bevallingen.
Men huldigde de opvatting dat er
van deze granieten stenen een genezende
kracht uitging. In de taal van deze tijd zou
ik zeggen: veel rotsen zijn op te vatten als
antennes voor magnetische cncrgicgolvcn.
Wat Ís een antenne? Een op een bepaalde
manier vormgegeven materie die gevoelig
is voor bepaalde elektromagnetische frequenties.
J e zou ook kunnen zeggen: die
'resoneert' met bepaalde frequenties, die
'afgestemd is op' bepaalde frequenties, enzovoort,
enzovoort
Het woord 'antenne' is uiteraard een moderne,
technische benaming. Maar het is
evenzeer een magische aanduiding - omdat
we niet echt weten hoe een antenne
werkt. Wc weten dat een antenne energie
opvangt en dat de ene vorm daarvoor
meer geschikt is dan de andere, dat de

ene vorm beter resoneert dan de andere.
Maar wc weten niet wat die resonantie
precies inhoudt.
Alles wat vorm heeft kan als antenne dienen
voor een bepaald type energie. De
zojuist genoemde standing stones, maar ook
de grore komvormigc vorm van Ierland
en de nietige uitsteeksels van planten (trichomen)
en insecten [sensilla). Bomen zijn
uitstekende antennes voor het langgolvigc
ELF en VLF deel van het spectrum. Het
menselijk lichaam is een uitstekende antenne/versterker
in het radiodeel van het
spectrum. Iedereen weet dat het vastpakken
van de antenne van een transistorradio
de ontvangst beduidend kan
verbeteren. Bomen functioneren in dat
opzicht zelfs nog beter. Op het Indiase
platteland worden bomen soms zelfs gebruikt
voor de ontvangst van radio- en tvsignalen.
Mijn eigen voor dit doel ontworpen detector
laat zien dat de Ierse ronde torens,
megalithische bouwsels en zelfs de strooien
daken van de oude Ierse cottages de
langgolvige atmosferische frequenties tussen
1 en 70 Hz twee tot twintig, soms
zelfs dertig maal versterken. De frequenties
waarvoor de bomen gevoelig zijn
variëren. Ik heb dit soort metingen in
Florida, Australië en Ierland uitgevoerd.
In Florida zijn de bomen gevoelig voor
20 Hz, in Australië voor 14 Hz en in
Ierland voor 8 Hz. Terwijl er bij al deze
bomen ook sprake is van resonantie bij
2000 Hz.
Stenen, zoals ze in de natuur voorkomen,
zijn meer of minder goede antennes - afhankelijk
van hun vorm. Zelfs de bodem
is een enorme, platte antenne - mits er
voldoende vulkanisch, paramagnetisch
materiaal Ín zit, die de bodem in staat
stelt 'afgestemd' te zijn op, 'gevoelig te
zijn voor' magnetische frequenties afkomstig
van zon en kosmos.
Dat is de belangrijkste reden waarom het
zo ongelooflijk belangrijk is erosie te
voorkomen. Met het wcgspoclen of wegwaaien
van de toplaag van hun grondantenne
verliezen boeren een wezenlijk
aspect van de bodemvruchtbaarheid op
hun bedrijf. Een van de hoofdopgaven
van elk boerenbedrijf zou moeten zijn:
het 'gevoelig' maken van de grond voor
invloeden van zon en kosmos. Organische
materie (die diamagnetisch is) is natuurlijk
de andere, even noodzakelijke kracht.
PARAMAGNETISME
Wat zijn deze twee zwakke, maar in mijn
ogen uiterst belangrijke fysische krachten
- paramagnetisme en diamagnetisme? In
de negentiende eeuw stootten een aantal
natural philosophers, voorop de twee vrienden,
de Engelsman Michael Faraday en de
[erJODO Tyndall, op dit yin en yang van
de natuur - diamagnetisme en paramagnetisme.
John Tyndall ontdekte dat kleine
stukjes hout aan een draad gehangen
oals ik sinds mijn eerste blik op de
ZAmerikaanse zeearend in de dierentuin
van Memphis van roofvogels heb gehouden,
heb ik me van kinds af aan aangetrokken gevoeld
tot kastelen en klippen. Het was uiteindelijk
mijn liefde voor de valkerij die me
tot klimmen heeft aangezet. Ik had altijd gedacht
dat het bij een klimervaring behorende
gevoel van 'high' zijn de gewone golf van
geluk was die op
het welslagen
van een moeilijke
onderneming
volgt. Toen ik in
de jaren veertig
een dag doorbracht
op
Ireland's Eye, begon
ik er anders
over te denken.
Ireland's Eye is
een bijzonder eiland
vlak bij
Dublin. Aan het
westeinde van
het eiland staat
de ronde granietenMartello-toren.
Samen met
een van mijn
maatjes uit die
tijd zwom ik de
mijl die de havenmuur
scheidde
van de noordkust
van het eiland.
De zijkanten van
het oude fort waren
extreem ruig
en verweerd.
Maar met de hulp
van Jims handen
en schouders kon
ik bij een richel
komen waarvan ik verder omhoog klom tot
bij een raam, zes meter hoger.
'Wat zie je daarbinnen?' schreeuwde Jim van
beneden.
'Het is te donker, ik zie niets,' schreeuwde ik
terug. Net op dat moment rukte de wind de
pet van mijn hoofd en zwiepte 'm de duisternis
van de toren in.
'Ik ga niet terug zonder hoed!' schreeuwde
ik. 'Ik kijk of ik naar binnen kan om 'm te
pakken.'
De stenen aan de binnenkant waren net zo
ongelijk als aan de buitenkant, maar binnen
was nauwelijks houvast voor handen en voeten.
Na een tijdje raakten mijn ogen gewend
aan de duisternis en schuifelde ik centimeter
voor centimeter omlaag tot op de stenen
vloer van de toren. Ik vond mijn pet - maar
verder viel er weinig te beleven: het was een
grote, lege ruimte.
Toen ik naar boven keek werd ik voor het
eerst overvallen door angst - pure 'kerkerangst'.
Alsof je in op de bodem van een diepe
put staat. Het opkijken naar dat kleine
lichtstreepje daar boven werkte verlammend.
Visioenen van Victor Hugo en de beangstigende
beschrijvingen van zijn
gevangenschap joegen door mijn hoofd.
KLIMERVARINGEN
Het raam, dat van de buitenkant gezien
slechts zes meter boven de rotsen leek te zitten,
zat voor mijn gevoel nu zestig meter boven
de grond. De moed zonk me volledig in
de schoenen. Het ene moment hoorde ik het
gedempte gebrul van de golven buiten tegen
de rotsen, het volgende moment was er
weer die spookachtige stilte. Even later weer
gevolgd door nieuwe golven die tegen de
muur van
mijn rotsige
gevangenis
sloegen.
De gebroken
stenen op de
grond begonnen
vormen
aan te nemen
en al snel verbeeldde
ik me
dat ik omgeven
werd
door skeletten.
Ik kon
zien dat de
zon onder begon
te gaan
en ik raakte
in paniek -
stel je voor
dat ik er niet
uit zou komen?
In het
donker een
muur beklim-
3 men, is ¡ets
ï heel anders
• dan in het
S zonlicht een
| klip beklim-
« men. En wie
« klimt er nu
| midden in de
" nacht naar
een valkennest? Ik realiseerde me nu pas hoe
vochtig en glad de stenen aan de binnenkant
van de toren waren.
Terugkijkend geloof ik dat ik me in de
Martello-toren van Ireland's Eye voor het
eerst bewust werd van de kracht van bepaalde
steensoorten. Niet de rustgevende kracht
van een kalmerend middel dat het lichaam
verdooft, maar een kracht die je kalm en vredig
stemt - met een invloed op lichaam en
geest die je lange tijd bij blijft.
Nog altijd bewaar ik een levendige herinnering
aan die korte beklimming van de glipperige
binnenkant van de Martello-toren.
Zodra ik de vloer van dat donkere hol had
verlaten en mijn lichaam tegen het graniet
van de dikke muren drukte, nam mijn paniek
af en leek ik te genezen van mijn 'kerkerangst'.
Vanaf die dag ben ik er altijd van
overtuigd geweest dat de vervoering die ik
voelde wanneer ik mijn zwoegende lijf tijdens
een beklimming op een richel had getrokken
minder te maken had met de
schoonheid van de wilde valk op zijn nest
dan met de bezielende energie van het gesteente
waar ik me tegenop had gewerkt.
(Vrij n u r S'aiun's Siieni Musû)
VBUCHTBAHE AARDf | AUG J SIPT | 1996 J 7

wegbewogcn van een sterke magneet (ne
garievc reactie). Dit gebeurde bij alle van
de ongeveer dertig boomsoorten die hij
uittestte. Faraday noemde de zwak afstotende
reactie die hij waarnam
diamagnetisme.
Anderen ontdekten dat bepaalde
mineralen juist aangetrokken
worden tot een
sterke magneet. Ze noemden
deze magnetische gevoeligheid
paramagnetismc
(positieve reactie). In het
natuurkundig woordenboek
wordt paramagnetisme
technisch omschreven
als 'een verzameling magnetische
dipolcn met een
willekeurige oriëntatie.'
Een dipool heeft aan het
ene uiteinde een pluspool,
aan de andere kant een 5
minpool. Als een paramag- $
nctischc voorwerp in een |
magnetisch veld wordt ge- ï %*
bracht, hergroeperen de ¿ *"
atomaire magneetjes zich o
zodanig dat ze tijdelijk de- 2
8 | VKUCHTBARt AARDf | AUG | SEPT | 1
m ~
Ierse cottage
zelfde kant op wijzen, waardoor het voorwerp
als geheel tijdelijk magnetische eigenschappen
krijgt en aangetrokken kan
worden door de magneet
Diamagnetisme wordt gedefinieerd als
'een negatieve gevoeligheid van een substantie
tot een sterke magneet.' De meeste
organische substanties zijn
diamagnetisch. Zuurstof
daarentegen is paramagnctisch:
het is een van de
meest paramagnetische gassen
die de de natuur kent.
Het plantcnleven geeft
zuurstof af en is dus over
het algemeen diamagnetisch.
Mens en dier ademen
zuurstof in. Reden waarom
bloedcellen uiterst paramagnetisch
zijn en het menselijk
lichaam als geheel licht paramagnetisch
is. Een lichaam
waar het leven uit
geweken Ís, wordt diamagnetisch
- analoog aan
Tyndalls houten strookjes.
MARK TWAIN
Mijn eerste metingen op dit
terrein deed ik simpelweg
door een steen aan een
draad te hangen en te meten

hoc sterk deze door een magneet van
2000 Gauss wordt aangetrokken. Op die
manier verkreeg ik een eerste aanwijzing
dat de Ierse ronde torens opgebouwd zijn
uit uiterst paramagnetisch materiaal.
Hoewel paramagnetisme en diamagnetisme
in de fysica overbekende begrippen
zijn als het gaat om theoretische atoomkrachten,
heb ik nergens in de wetenschappelijke
literatuur de vraag gesteld
gezien wat deze twee tegengestelde
krachten zouden kunnen betekenen voor
het leven op aarde. In de meer dan vijftig
bodemkunde boeken die ik erop
heb nageslagen stonden de woorden
'diamagnetisme' en 'paramagnetisme'
zelfs niet één keer
vermeld. Zoals Mark Twain ooit
zei: 'Iedereen praat over het weer,
maar niemand doet er wat aan.'
Voor iedereen die bereid is een
aantal guldens te investeren in een
kleine maar krachtige magneet
(2000 Gauss), valt gemakkelijk te
zien hoc deze zwakke antennekrachten
verschillen van gewoon
magnetisme. In tegenstelling tot
ferromagnétisme is de mate van
aantrekkingskracht van een paramagnetische
substantie afhankelijk
van de vorm van het aan te trekken
voorwerp of deeltje.
Bij schroeven, paperclips, punaises
en dergelijke maakt de vorm geen
verschil: een magneet trekt alles
aan wat van metaal is. Nemen wc
echter een hamer om daarmee een
rood kleien bloempot of een stuk
basalt in kleine stukjes te slaan, dan
blijft er altijd een deel van het gruis
liggen. Een deel dat niet noodzakelijkerwijs
uit grotere korrels bestaat:
het zijn niet de grootte of het
gewicht van de korrels die de doorslag
geven, maar hun vorm. De
vorm is essentieel.
Als we de overgebleven (niet magnetisch
reagerende) stukjes steen
opnieuw met de hamer bewerken,
levert dat weer twee stapels op -
één hoop van korrelrjes die de
magneet naar zich toetrekt en een
hoop van korreltjes waar de magneet
geen vat op heeft. Op deze oe
manier kunnen we oneindig doorgaan.
Bekijken we de korreltjes in
beide stapeltjes wat nauwkeuriger
onder een sterk vergrootglas, dan valt de
enorme variatie op in de vorm van de
verschillende stukjes klei of basalt.
Ten tweede dat de vormen van de stukjes
steen in beide stapels duidelijk verschillen.
Over het algemeen is het zo dat de
deeltjes die door de magneet worden aangetrokken
konisch of plat konisch (zie tekening:
links A) van vorm zijn. Of een
vorm hebben die je zou kunnen aanduiden
(links B) als platte grafsteen
(Stonchcngc), of onregelmatig piramidaal
(links C) of regelmatig piramidaal (D).
Daarentegen laren de steenkorrels die
niet naar de magneet worden getrokken
de volgende vormen zien: verlengd driehoekig
(rechts A), plat onregelmatig
(rechts B), Iers cottagcdak (rechts C) of
gewelfd (rechts D).
IERSE COTTAGES
De eerste reeks vormen wordt makkelijk
naar een sterke magneet getrokken, de
tweede reeks dus niet. Hoewel het materiaal
in beide gevallen hetzelfde is. Een
aantrekkingskracht van paramagnetisch gesteente tot een magneet
wordt mede bepaald door de vorm van de steenkorreltjes.
Links: vormen die goed worden aangetrokken.
Rechts: vormen waar een magneet weinig vat op heeft.
klein stukje steen met een cottage-achtige
vorm is evenwel niet minder paramagnetisch
dan een konisch gevormd stukje
steen. De kracht wordt zeer waarschijnlijk
naar binnen gericht en niet naar buiten,
zoals bij de Stonehenge- en piramidc-achtige
vormen.
Wat betekent dat in een traditionele,
Ierse cottage van paramagnetische steen
veel van de energetische, paramagnetische
kracht gericht is op de menselijke bewoners
van die huisjes. Her geniale van onze
Ierse voorouders bestond hieruit dat ze
een goedkoop en toch uiterst efficiënt onderkomen
wisten te creëren. Dat tegelijkertijd
zo was ontworpen dat ze optimaal
profiteerden van de magische kracht die
bepaalde vormen van gesteente van nature
afgeven. Deze optimaal geïsoleerde en
tegen de wind beschermde huisjes wekken
de indruk dat de bouwers instinctief
meer begrepen van de wetten der natuur
dan wij, met al onze soms onzinnig vormgegeven
en energieverspillende huizen.
Helaas is een aanzienlijk deel van de oude
huisjes inmiddels verdwenen
of gerenoveerd. Het stro
wordt van de daken getrokken
en de ongelijke stenen
muren geëffend: 'Aw shure
the thatch is no good atal'. Het
strooien dak is niet goed
meer. Tegelijk weten de
Ieren in hun hart dat ze een
srukje van hun ziel kwijtraken.
De vreemde blik in de
ogen van de cottage-bewoner
wanneer iemand het
over een dergelijk woning
heeft, vertelt me dat er sprake
is van een cottage-magie
die langzaam uit Ierland aan
het verdwijnen is - zoals dat
eerder in Engeland is gebeurd.
Tussen sommige mensen en
dingen of dieren bestaat een
vorm van empathie die voor
mij altijd veel weg heeft gehad
van magie. Waarom zou
er niet sprake kunnen zijn
van een vergelijkbaar soort
relatie russen het typische
witgckalkte Ierse cottage en
de mensen die het bewoonden.
Een corrage, op de juisre plek
neergezet, omhult zijn bewoners
met een aura van sereniteit
en welzijn. Ik heb
nog nooit iemand ontmoet -
bewoner of niet-bcwoner -
die zo'n rypisch Iers huisje
niet bijzonder elegant heeft
gevonden. Dichters dromen
en schrijven erover, en toeristen
vergapen zich aan hun
aanblik. Kan een huis een aura
hebben? Ik zou zeggen:
natuurlijk kan dat. En bij het Ierse cottage
is dat een van de vredigste en rustgevendste
aura's die ik ooit bij een door
mensenhand vervaardigde woning ben tegengekomen.
KLOOSTERTUINEN
Waar de hele cncrgctiscrcndc paramagnetische
kracht van de cottages naar binnen
was gericht, was die bij de ronde
torens naar buiten gericht. De oude Ierse
monniken, verantwoordelijk voor de tui-
VRUCHTRARE AARDE | AUG | SEPT | 1996 | 9

nen binnen de ommuring (waar ook de
kloosterlijke, ronde toren stond) stonden
bekend als de beste tuiniers van het land.
Proeven met kleine modeltorcns van paramagnetism
materiaal (geplaatst in het
De wortels van de meidoorn groeien richting
(paramagnetische) steen.
Burran kalksteen: 'Een van de weinige gesteenten die ik in Ierland ben
tegengekomen die volkomen diamagnetisch zijn.
Planten groeien nauwelijks op diamagnetisch gesteente. "
1 0 I VPUCHTBARl AARDE | AUG | StPT | 1996
midden van een bloempot) laten goed zien
hoezeer de plantjes rond de basis van de toren
gestimuleerd worden in hun groei.
Ook een dwarsdoorsnede van een van de
typische Ierse hagen is een prachtig voorbeeld
van de intersectie
van paramagnetischc gesteentckracht
met de
diamagnetischc kracht
van water en organische
materiaal - tussen de stenen
groeien de wortels
altijd krachtiger en talrijker.
*
Op een wandeling langs
de westkust van Ierland
passeerde ik eens een
haag waar net een hek
werd geplaatst Ik boog
me voorover en bestudeerde
de anatomie van
de normaalgesproken
aangcaarde, maar nu
blootvallendc stapel stenen.
De wortels van de
meidoorn bleken naar
het paramagnetisch gesteente
toe te groeien -
bijna horizontaal tussen
de opeengestapelde stenen
door. Het was precies
zoals ik ooit op een
tekening in een boek
had gezien, waar de meidoorn
wortels ook van de
greppel af groeiden. Wat
het schoonmaken en onderhoud
van de greppels
natuurlijk zeer vergemakkelijkt
Door heel Ierland zijn
de aangeaarde stenen richcls
langs wegen en
greppels bedekt met
haagplantcn. Zelfs daar
waar geen struikgewas
is. zijn de meeste stenen
verhogingen tenminste
met klimop bedekt -
maar niet de stenen omheiningen
van Galway,
van de Aran Eilanden en
andere delen van
Con nema ra.
Diamagnetisch plantenleven
groeit niet op diamagnetisch
gesteente.
De rotsmuurtjes van
Connemara zijn meestal
onbegroeid omdat ze
zijn gebouwd van diamagnetische
kalksteen.
Ierland vertoont een ring
van uiterst paramagnetism.,
vulkanisch gesteente
rond een kom van
diamagnetischc kalksteen,
bedekt met een
dikke laag geërodeerde
vulkanische paramagnetischc grond. Het
in centraal Ierland onder de oppervlakte
liggende kalksteen is hoogst waarschijnlijk
diamagnetisch. Door de ecuwen heen
is het evenwel volkomen bedekt geraakt
met een dikke laag geërodeerd gesteente
- paramagnetische grond - afkomstig van
de rode, hard zandstenen bergkammen
om de kom heen.
Burran gesteente (County Clare) is een
van de weinige gesteenten die ik in
Ierland aan de oppervlakte ben tegengekomen
die volkomen diamagnetisch zijn.
De Bunan is onbegroeid kalksteen gesteente,
door de tijd gescheurd en geërodeerd.
Er groeit heel weinig. Een heel
bijzonder kustgebied.
YIN EN YANG
Goede grond is uiteraard niet alleen paramagnetisch;
het moet ook diamagnetische
kwaliteit hebben. In Ierland Iaat de natuur
zowel die sterke yang-pool als een
sterke yin-kant zien: de basis voor een gezonde
plantengroei. De verklaring ook -
in een groot deel van Ierland - voor het
allerbeste gras ter wereld. En gezond vee.
Hoc zit het met het effect van deze tegengestelde
krachten op de bevolking?
Het groorste deel van Noord-Ierland ligt
direct op hoogst vulkanisch basalt. Het is
interessant om te zien dat de bevolking
KJIO »fSJGWf GWOÍS XñlAHO. 19«. UttG CAMBIUM "(rWHOSEN
Diamagnetische stenen muurtjes op de
Aran eilanden.
van Belfast vaak als energieker wordt omschreven
dan die van Dublin, waar de
mensen wonen op een kalkstenen ondergrond.
Een zelfde verschil valt aan te wijzen
tussen het op een ondergrond van
graniet gebouwde New York en Florida
(waar ik zelf woon) met zijn kalkstenen
ondergrond.
Let wel: ik zeg niet dat Dublincrs of mijn
streekgenoten lui zouden zijn of dat ze
minder hard zouden werken - alleen dat
er een subtiel achterliggend aura aanwijsbaar
is in de bevolking van een op kalksteen
gebouwde stad. En dat exact het
tegenovergestelde evident is op plekken
als Belfast en New York City. Ik kan me
echter wel voorstellen dat in bijzonder
param agn e tisch gebieden - Belfast, New
York. Libanon, bepaalde berggebieden,

íitmim
Dublin: gebouwd op een diamagnetische
ondergrond; Belfast is gebouwd op een
paramagnetische ondergrond-
zoals Noord-Vietnam (niet Zuid-
Vietnam, dat kalksteen als ondergrond
heeft) bij bijvoorbeeld massale, gedwongen
werkeloosheid de vlam eerder in de
pan slaat dan in diamagnetische gebieden.
Maar het blijven veronderstellingen.
Onderzoek zal uitsluitsel moeten geven.
Als sociologen zich meer bewust zouden
zijn van de invloed van dit soort natuurlijke
low energies op de mens, zou dat de weg
openen naar een compleet nieuw studieterrein:
socio-fysica.
Wetenschap is de kunst van het in vakjes
stoppen en ordenen van gegevens. De
grootste vergissing die de moderne wetenschap
maakt is dat ze dingen uit elkaar
haalt om ze beter te kunnen bestuderen,
maar ze vervolgens zelden weer in elkaar
zet om erachter te komen hoe het systeem
als geheel werkt. Door het benoemen
en het classificeren van de
ingrediënten van het leven vernietigen
we op de een of andere manier het wezen
van wat leven werkelijk is.
Dit zijn mijn beschrijvingen en classificaties
van Ierland en zijn bewoners.
Gedachten ontstaan tijdens mijn omzwervingen
door Ierland. Ik blijf me ervan bewust
dat de Ierse dichter Francis
Ledwidge in enkele van zijn korte gedichten
meer inzicht biedt in het mysterie
van het leven, vooral dat van het Ierse leven,
dan enig bock vermag.
Philip C\//ta/tan
Hel bovenstaande artikel is een vrije bewerking
van delen van Philip Callahans bock Nature's Silent
Mmií. 1992, Acres USA. ISBN 0-911311-33-5.
Ook te bestellen rechtstreeks bij de uitgever, het
makkelijkst met een creditcardnummer.
Fax: 00 1 504 889 2777 (vanuir Nederland).
Telefonisch: 00 1 504 889 2100. • Zie ook het
artikel 'WatervrienAelijke Rivieren in VA 4/94.
et Okura Hotel in Amsterdam is niet
Halleen opvallend omdat het met kop
en schouders boven de buurt uitsteekt.
Ook in het houden van dure bijeenkomsten
mag het er zijn. Wie het fietspad tussen
Zuideramstelkanaal en Okura Hotel
befietst kan dan ook b i j noordwestenwind
regelmatig de uitlaatgassen van de bijbehorende
chique auto's opsnuiven. En wie
voor het Okura Hotel langs fietst, maakt
een gered« kans door een afslaande bolide
te worden geschept.
Eén van de Oku ra-evenementen was dit
jaar een bijeenkomst van Senta Aromatic
Marketing. Daar ging het om geuren als
marketing instrument. Het maartnummer
van het glossy Elan (met de mij aansprekende
titel Ondernemen in de 21ste eeuw)
heb ik laten liggen omdat het stonk. En
toen ik hoorde dat de firma Lovers haar
beoogde treinlijn Amsterdam-IJmuiden
wilde voorzien van zeegeur werd ik licht
onpasselijk. Deze opstelling bleek in het
Okura Hotel echter hopeloos ouderwets.
Volgens Mignon Tierie, hoofdredactrice
van het damesblad Nouveau, die daar
sprak, moet aan tijdschriften een totaal
nieuwe dimensie worden toegevoegd: gebakluchtaan
de culinaire pagina's, linnengeur
op de interieurpagina's, parfum aan
de parfumadvertenties, enzovoort. Ik weet
niet wat de hoofdredacteur van dit eerbiedwaardige
blad ervan vindt, maar als
eenvoudig columnist hoop ik dat het niet
zover komt. Zulks zodat ik de vrijheid
houd om af en toe een column te schrijven,
waarin een beerput wordt opengelegd.
Op dezelfde bijeenkomst werd veel aandacht
besteed aan geuren van produkten.
Dat geuren van produkten belangrijk zijn
is al lang bekend. Chloor in Glorix en
bleekwater dankt er in belangrijke mate
zijn succes aan. Mensen die chloor gebruiken
om wc, gootsteen of stoep te ontsmetten
weten door de geur dat ze iets groots
hebben verricht. Dat kinderen astmatisch
van chloor kunnen worden of dat het milieu
van chloor hoofdpijn krijgt, vormt
daartegen onvoldoende tegenwicht.
Dergelijke bevindingen worden al geruime
tijd en op ruime schaal toegepast in de
vorm van kunstgeurtoevoegingen aan producten.
Onaangenaam ruikende kunststoffen
worden vaak van hun minder geschikte
geur ontdaan door er neutraliserende geu-
LUCAS REIJNDERS
Geurterreur
ren aan te hangen. Dat is de hedendaagse
geurorakels echter niet genoeg. Desire
Struijk van Senta Aromatic Marketing vertelde
in het Okura Hotel dat de geurtoepassing
in producten drastisch moet
worden vergroot. Zo moet volgens haar
bijvoorbeeld een sterke lijm een penetrante
geur krijgen, vanwege de associatie d i e
de consument maakt met de krachtige
werking, ik zie het al helemaal voor me.
Touw moet worden bespoten met een penetrante
geur, want anders geloof je niet
dat dat sterk is. Tsjakka.
Niet alleen producten moeten geuriger
worden ook winkels moeten zich meer in
geur hullen. Ik kan me nog vaag een
Kerstmis herinneren toen V&D meende de
verkoop te moeten bevorderen door
Glühweinbouquet te verspreiden. Dat was
een misser, want Glühweinbouquet rook
voor de meeste mensen naar niets en deze
en gene kreeg er hoofdpijn van. Maar de
techniek staat niet stil en er is nu een flinke
hoeveelheid themageuren op de markt.
Met de komende Sinterklaas kunnen we er
in ieder geval op rekenen dat menige winkel
speculaasbouquet in de luchtcirculatie
gooit. De kruidigheid draagt namelijk bij
aan een 'stemmingsvolle winteraankleding'
rond 5 december, aldus de geurorakels
in het Okura Hotel.
Als we terugkijken in de menselijke evolutie,
is het aannemelijk dat onze reukzin
een belangrijke rol heeft gespeeld bij het
mijden van gevaar. Stoffen die van nature
onfris ruiken zijn vaak riskant voor de
mens. Van nature lekker ruikende stoffen
zijn vaak goed voor ons gebleken. Met het
groeiende kunstgeurmanagement wordt
de geur in toenemende mate losgekoppeld
van wat goed en slecht voor ons is.
Bovendien is er een met muzak vergelijkbare
tendens te zien. Op steeds meer
plaatsen wordt een ieder ongevraagd
kunstgeur opgedrongen.
Het is dan ook niet zo zeer tijd voor meer
geurmarketing alswel voor een bevrijdingsfront
tegen de kunstgeurterreur.
Lmas ReijnJers
VRUCHTBARE AAPDF | AUG | SïPT | 199« | 1 1

De weg van het midden
Wat is beter? Een voor een ploeg gespannen
muilezel of een tractor?
Een tractor, meent Philip Callahan. Wc
leven ten slotte niet meer in het Stenen
Tijdperk. Hoewel er voor superioriteitsgevoelens
ten opzichte van dat Stenen
Tijdperk in zijn ogen bitter weinig grond
is. De muilezel van onze verre voorouders
is ten slotte weer te preferen boven
de moderne vijftig ton zware landbouwkolos
waarmee we de bodem in elkaar
pletten voor de nodige
korte-termijn-winst.
Callahan: "Wc denken
ten onrechte dat
alles wat groter is ook
beter is en 'dat alles
aangesloten moet zijn
op een 220 Volt stopcontact.
Maar zo
werkt de natuur niet."
Vooruitgang is historisch
gezien geen lineaire
ontwikkeling
gebleken: ontwikkeling
op het ene terrein
is keer op keer gepaard
gegaan met verlies
op het andere: ï
verhes aan meester- <
schap bijvoorbeeld 5
over de subtielere à
krachten in de natuur, f
In een van zijn boe- 5
ken stelt Callahan de >"
vraag: "Wat is beter? j
De low energy land- 5
bouw en geneeskunde
van onze verre voorouders of onze high
energy landbouw en geneeskunde?" Geen
van beide en allebei samen, luidt zijn conclusie.
"Wat wc nodig hebben is een huwelijk
tussen beide benaderingen: het
beste van beide systemen." Philip
Callahan Ís een typische man van het
midden.
Hij kan de moderne landbouw kapittelen
omdat ze een totale verstikking van de
verschillende vormen van low energy teweegbrengt,
zoals hij in 1984 deed in een
interview met het Amerikaanse blad 'Acres
USA'. "Wc overzien de omvang van de
schade niet die het gebruik van stikstofkunstmest
toebrengt aan de bodemvruchtbaarheid.
Het is een drug, een stimulerend
middel, waarmee we om zeep helpen wat
we eigenlijk willen opbouwen."
Maar ook biologen, natuurbeschermers,
biologische boeren en beoefenaars van de
verschillende vormen van alternatieve geneeskunde
kunnen een veeg uit de pan
krijgen. Ze houden zich in zijn ogen vaak
1 2 | VRUCHTBARE AARDE | AUG | SEPT | 1996
te veel van de domme als het om de raakvlakken
van hun terrein met de natuurwetenschap
gaat. "Waarom is
elektromagnetisme zo'n vies woord?" In
hetzelfde interview uit 1984 noemt hij de
homeopathie een schitterend voorbeeld
van solid state fysica? D e verbaasde verslaggever
legt hij uit dat moleculen die verder
uit elkaar liggen meer ruimte hebben om
te vibreren. "Twee vioolsnarcn die te
dicht tegen elkaar aan liggen, krijgen ook
niet de kans om goed te vibreren."
In zijn in 1992 verschenen Natures Silent
Musk speelt hij het klaar een overtuigend
klinkende (natuurkundige) verklaring te
vinden voor een van de wonderlijke behandelingen
waarmee de Ierse genezeres
Biddy Early begin 19c eeuw succes boekte.
In een van zijn andere boeken, A Walk
in the Sun (een oud. wat minder geslaagd
reisboek) legt hij uit waarom een fenomeen
als telepathie fysisch gezien helemaal
niet onvoorstelbaar is. De grote
kracht (en tegelijkertijd de zwakte) van
Callahans aanpak: die voortdurende mengeling
van wetenschap en ervaringen, van
observaties en inzichten.
PLAAGINSECTEN
Verbazingwekkend zijn zijn beschrijvingen
van de analogieën tussen door mensen
gemaakte antennes en de miniscule
antennes op het lijf van insecten: zijn eigen
onderzoeksterrein bij uitstek in dejaren
dat hij als entomoloog werkzaam was
voor het Amerikaanse ministerie van
Landbouw.
Een tijd waarin hij zich voornamelijk bezighield
met de vraag waar de voorkeur
van een bepaald plaaginsect vandaan
komt voor een bepaald gewas? In zijn
meest recente boek Paramagnetism zegt hij:
"Het was mijn taak erachter te komen
waarom sommige maüsoorten resistent
waren tegen een bepaald soort plaaginsect.
Ik kwam er spoedig achter dat de
maïs op arme grond veel
meer van deze insecten
aantrok dan de maïs op
goed doorluchte, vruchtbare
grond. Met andere
woorden: gezonde planten
groeien op een gezonde
bodem. Maar
waarom? Het heeft me
veertig j a a r gekost om
die vraag te kunnen bcanrwoorden.
1 Iccl simpel
gesteld: omdat ongezonde
planten op ongezonde
grond lichtelijk verhoogde
infrarood-signalcn afgeven
in vergelijking tot
gezonde planten." Want
het plaaginsectjc maakt
gebruik van maar liefst
vier belangrijke delen
van het elektromagnetisch
spectrum - ultraviolet
en licht, maar ook
infrarood en radio.
RADIOGOLVEN
De dringende boodschap in veel van zijn
boeken is dat wc meer werk zouden
moeten maken van onderzoek naar het
langgolvigc deel van het elektromagnetisch
spectrum. Radiogolven, zegt
Callahan bij wijze van voorbeeld, dringen
bijzonder makkelijk de bodem binnen - in
tegenstelling tot de meer kortgolvige straling
- maar juist daarnaar doen wc geen
onderzoek.
In 2ijn boek Exploring the Spectrum wijst
Callahan zijn lezers erop dat langgolvigc
radio-frequenties niet alleen de wortelgroci
van planten controleren en bevorderen,
maar ook aan de basis liggen van
het immuunsysteem van planten en dieren.
Aan de basis van al het leven. "Maar
behalve op het terrein van de neurofysiologie
(zcnuwpulsen, hartslag c.d.) is mij
geen onderzoek bekend naar de biologische
betekenis van radiogolven."
Hij beschrijft vervolgens in detail hoc een
Australische ondernemer er min of meer
bij toeval in is geslaagd het onkruid op

PHILIP CALLAHAN
Traditioneel of modern?
Regulier of alternatief? Literair of
wetenschappelijk? De Amerikaanse
entomoloog Philip Callahan is moeilijk
in dit soort kwalificaties te vangen.
Het is bij hem zelden "dit" of 'dat'.
Vrijwel altijd: 'dit' en 'dat'. Zijn boeken
bijvoorbeeld vormen een wonderlijke
mengeling van reisverslag, novelle en
wetenschappelijke verhandeling.
Jaren achtereen werkte hij als
onderzoeker binnen het Amerikaanse
ministerie van Landbouw, maar zijn
respect voor de agrarische kennis van
de Keften is er niet minder om
geworden. Op deze pagina's een
kennismaking met zijn werk (links)
en een telefonisch interview.
zijn bedrijf onder de duim te houden -
met een door hem versleutelde cultivator.
Callahan reisde af naar Australië en vond
uit dat de tanden van dit landbouwwerktuig
op een dusdanige afstand van elkaar
stonden dat er radiogolven werden opgewekt
van 720 Hz. Een frequentie die het
ontkiemen van de aanwezige onkruidzaden
blijkbaar tegenhield, maar die van het
gewas niet.
Een voorbeeld dat enigszins laat zien wat
de mogelijkheden zouden kunnen zijn
van onderzoek naar de biologische betekenis
van langgolvige straling voor plant,
dier en mens. Want niet alleen in de
landbouw, maar ook in de geneeskunde
zou volgens hem grote vooruitgang te
boeken zijn. Waarom doen wc het met?
Twee redenen, meent hij: "We denken
dat we problemen sneller kunnen aanpakken
door organismen een klap op de kop
te geven dan te zoeken naar sturingsmogelijkheden
op het gebied van de zwakkere
stralingsfrequentics."
Ten tweede Ís het infrarode domein volgens
hem altijd het privcdomcin geweest
van Defensie. "Onderzoekers die voor
Defensie werkzaam zijn, zijn wel Ín de
gelegenheid naar mijn infraroodondcrzock
te kijken, terwijl ik in de veertigjaar
dat ik op dat terrein onderzoek heb gedaan
geen toegang had tot hun research."
Deze zomer was hij weer in Ierland.
Toch liggen zijn huidige prioriteiten even
ergens anders: Acres U.S.A, staat op het
punt een tweetal artikelen van hem te publiceren
over het onderwerp 'tijd'. Tijd?
Voor de goede verstaander ligt de kiem
van die nieuwe belangstelling misschien
al verborgen in Nature's Silent Music: "Als
bepaalde vormen in staat zijn encrgiegolven
te versterken," schrijft hij daarin,
"mogen sommige vormen ook in staat
worden geacht om de tijd te versnellen
tot op het punt dat energie overgaat ín
massa en er sprake is van een fenomeen
dat bekend staat als matérialisa tie."
PRAKTISCHE
TOEPASSINGEN
ezonde gewassen groeien alleen op
Geen paramagnetische bodem, luidt
een van Callahans intrigerende conclusies.
Er zijn verschillende manieren om die paramagnetischc
kwaliteit (terug) in de bodem
te brengen. Het inbrengen van
gcstccntcmeel is er een van. Het zaaien
van grocnbcmcstcrs een tweede
("Onkruiden zijn groene opslagplaatsen
van paramagnetischc mineralen").
Het werken met nagebouwde torentjes
een derde. Zelfs plastic pijpen met
(lucht)gatcn en gecoat met een paramagnetische
substantie voldoen. "In Australië
zit een boer die goede resulaten zegt te
boeken met cen serie op elkaar gestapelde
(kleien) bloem- en tuinpottcn: ondersteboven
gezet, beginnend met de
kleinste, steeds een grotere erop." Zeven
vragen aan Callahan over de praktische
aspecten van zijn werk.
- 2 (diamagnetisch) tot 150 (paramagnetisch),
afhankelijk van de hardheid van
het gesteente. De Nederlandse scholiere
maakte waarschijnlijk gebruik van hoog
paramagnetischc kalksteen (150 CGS) en
laag graniet (onder de 100 CGS). Dat is
zonder metingen nooit te zeggen.
"Belangrijk is het gesteentcmeel niet te
fijn te malen. Er zal in dit opzicht nog
veel onderzoek gedaan moeten worden,
maar mijn ervaring is tot op heden dat
niet te fijn gruis beter werkt dan poeder.
Op de een of andere manier gaat de kwaliteit
bij de fijnere substanties verloren. In
het experiment van de Hollandse scholiere
zou ik zeggen dat de param agn e tische
invloed van het (paramagnetischc) gcstccntcmeel
teniet werd gedaan door het
(diamagnetische) massieve hour. Holle
houten torens gecoat met gestcentemcel
met een hoge CGS werken naar alle waarschijnlijkheid
wel."
2. De invloed van het graniet was niet zo
duidelijk Betekent dit dat de paramagnetischc
Philip Callahan
eigenschappen van het materiaal ALLEEN
niet voldoende zijn en dat de juiste vorm van gesteente
en toren essentieel is?
Ten eerste: graniet is een gesteente waar
1. Een Nederlandse gymnasiaste heeft uw expe- je nooit zeker van kunt zijn: de ene keer
rimenten met kleine modeltorentjes en radijs- is het bijzonder paramagnetisch, de volzaad
herhaald (Zie: het artikel Torens in de gende keer beduidend minder. Wat de
Tuin). Hoe verklaart u de gevonden verschillen? vorm betreft: holle torens werken het al-
De positieve invloed van basalt en kalksteen; de lerbest De echte Ierse torens zijn ook hol
negatieve invloed van de houten toren gecoat met en hebben ramen en deuren waar de
basaltpoeder. De granieten steal deed niets. lucht doorheen kan blazen. Zuurstof-
"Zonder de CGS-waarde (") te meten vooral bewegend - is uiterst paramagnc-
weetje nooit zeker hoe paramagnctisch tisch. met waarden van meer dan 3000
een gesteente is. Ik heb basalt gehad van CGS. Als je op de bovenste verdieping
75 tot 4000 CGS. Graniet van 30 tot van een Ierse toren staat hoor je de lucht-
2800 CGS. De waarden van kalksteen ligstroom 'zingen': een geluid als een voortgen
veel lager en variëren doorgaans van durend 'hmmmm'. Alsof de wind een
pijporgel bespeelt. Zelfs een diamagnctischc
toren waar de wind doorheen kan
spelen heeft om die reden waarschijnlijk
al een gunstige werking. De plaatsing van
de ramen - op de bovenste verdieping
naar alle vier de windrichtingen - en
vooral van de ramen en deur daaronder is
ook intrigerend. Ik heb de indruk dat ze
gebouwd zijn aan de kant waar de wind
meestal vandaan komt. Alweer: j e zou er
onderzoek naar moeten doen - met een
windmeter. Hoewel ook cen toren van
massief basalt naar mijn ervaring al heel
goed werkt - aU de CGS maar boven de
200 komt."
3. Uw stelling is dat paramagnetische gesteenten
werken ab antennes/versterkers voor langgolvige
stralingsfrequenties uit de atmosfeer. Zou het
kunnen zijn dat de betekenis van de Ierse torens
in de tijd dat zegeboutvd zijn sterker was?
Kan het zijn dat de elektromagnetische vervuiling
van onze tijd verstoraxd werkt?
"Ik vermoed dat radar en hoogspanningsteidingen
de anrenncwerking van oude
VRUCHTBARE AAROE | AUG | SEPT | 199« | 1 3

stenen structuren aanzienlijk hebben gewijzigd.
Maar harde feiten heb ik niet.
Zoals we ook nog veel te weinig weten
van de directe invloed van elektromagnetische
velden op levende systemen. Ook
hier is de invloed in mijn ogen veel groter
dan wc denken.
"Een ander punt is de verzwakking van
het aardmagnetisch veld in de loop der
eeuwen. Sommige geofysici denken dat er
3 à 4.000 j a a r geleden sprake is geweest
van een waarde van 4 Gauss. Anderen
spreken over 1,5 Gauss. We mogen er
vanuit gaan dat het aard magnetisch veld
in de Keltische tijd minstens twee maal zo
sterk is geweest als nu, aangezien het nu
een halve Gauss is, Dat betekent dat geen
enkele steenstructuur meer zo goed zal
werken als hij vroeger werkte."
4. Hoe ver reikt de invloed van de torens?
Honderd meter, een kilometer, tien kilometer?
"Mijn vermoeden is dat een toren van
achttien meter een bereik heeft van zo'n
twee- tot driehonderd meter. Qua oppervlakte
dus een flink aantal hectares. Een
kleinere uitvoering (van een kleine twee
meter) zou genoeg moeten zijn voor een
gemiddelde moestuin."
5. Is het gebruik van een gesteentemeel een goed
alternatief?
"Voor boeren met een behoorlijk stuk
grond is het denk ik praktischer om met
gesteentemeel aan de gang te gaan. In het
laatste nummer van het Amerikaanse blad
'Acres USA' heeft daar een artikel over gestaan.
De oppcrvlakre van veel boerenbedrijven
is vaak te groot om torens te gaan
bouwen, lïasaltkorrels zijn prima. Ze maken
van de bodem cen soort gigantische
platte antenne! Hier in Amerika zit een
boer die enige tonnen hoogwaardig gesteen
te materiaal uit een oude mijn heeft
opgekocht en dat met een cultivator heeft
ondergewerkt. Hij bericht me dat Inj nauwelijks
meer ziekteproblemen heeft, dar
de kleur van het graan groener is, dat de
afrijping eerder inzet en dat zijn opbrengst
omhoog is gegaan.
"Op wat kleinere schaal is het wellicht
praktischer om juist wel met torens aan de
slag te gaan. Dat kan al met lange plastic
pijpen van een kleine twee meter. Met
luchtgaten voor de zuurstofcircularie en
gecoat met een laag vermalen basalt of klei
(meestal paramagnetisch). Ook hier geldt
weer dat korrels beter zijn dan poeder. En:
dat de paramagnetischc kwaliteit van klei
of basalt gemeten zou moeten worden."
6. /5 het mogelijk dat de positieve invloed van
nagebouwde paramagnetische torentjes mede
ontstaat door de afgifte van mineralen aan de
bodem?
"Ik denk niet dat mineralen alleen voor
het effect zouden kunnen zorgen.
Mineralen zijn natuurlijk heel belangrijk
voor de plantengroei. Maar zonder de pa-
1 4 | VRUCHTBARE AAROE | AUG | SERT | 1996
ramagnctische kracht vormen ze een lege
huls. Ik denk niet dat ze zonder deze
kracht op de juiste wijze worden opgenomen.
Stop dezelfde mineralen in een meipa
ram agne tische bodem en er gebeurt
- . ._;... rJ&È
.,.-•- •
n> r i ,*— - ï
^
^=-
CGS- meter, die de gevoeligheid van een
paramagnetische substantie meet voor een
magnetisch veld
IERS
DAGBOEK
In de buurt van het Ierse
Clonmacnoise schaart Rogier Schulte
zich met een boerenechtpaar en
bijbehorende oma van honderd jaar
rond de turfgestookte potkachel.
Verbijsterd luistert de familie toe.
Is de Wageningse student helemaal
uit Holland gekomen om de invloed
van de even verderop staande ronde
toren te onderzoeken? Voorlopig valt
de uitstekende grasgroei rond de
Ierse torens nog prima te verklaren uit
de ladingen klei die er in het
verleden is gestort. Dagboek van
de eerste dagen van een half jaar
durend onderzoek.
Vrijdag, 2 augustus
niet veel. Als het alleen om de mineralen
De ronde toren van Kilmacduagh (co.
Galway) onderscheidt zich van de ronde
torens die ik tijdens mijn vakanties in
gaat, zou fijngemalen gesteentemeel het Ierland heb bezichtigd door de voortdu-
beste werken: de mineralen zijn zo het rende belangstelling van toeristen. Niet
makkelijkst bereikbaar. Mijn ervaring Ís verwonderlijk, want deze hoogste toren
precies omgekeerd: de wat grotere korrels van Ierland (34,28 meter) is al van veraf
werken aanzienlijk beter dan het fijnere te bewonderen tegen de achtergrond van
meel. Wat dat meel mist, is juist die ge- de donkere en rotsigc heuvels van Clare.
wenste kracht."
Terwijl rondom de toren kathedralen en
kloosters gebouwd werden en weer tot
7. In uw boeken noemt u iowel het belang van ruïnes vervielen, wijst dit bouwwerk al
de paramagnetische kwaliteit van de Ierse torens meer dan negen eeuwen ongestoord als
als hun ontvangende kwaliteiten ah antennes een vinger naar de hemel. De toren van
voor lange golven uit de kosmos. Wat is de rela- Kilmacduagh is de eerste die ik voor de
tie tussen de twee?
vakgroep Ecologische Landbouw
"Mijn vermoeden is dat de paramagnetische
kracht werkt als het wisselende magnetisch
veld in een televisietoestel: het
versterkt en richt de stralingsbundel. Een
paramagnetischc toren is putting energy into
long waves. I Iet versterkt en rieht de langgolvige
srralingsfrequcnties langs zijn oppervlak."
(Landbouw Universiteit Wagcningcn)
i.s.m de University College Galway bezoek
voor mijn onderzoek naar de invloed
van de Ierse wund towers op de
omringende vegetatie.
Het idee voor dit onderzoek onstond dit
voorjaar naar aanleiding van de artikelen
in de Vruchtbare Aarde nr 1. 1996, over
de ideeën van de Amerikaanse onderzoeker
Philip Callahan over deze towers.
* COS is een mut voor de mate van aantrekking**
kracht van cen paramagnetischc substantie tol cen
magneet. De meter die Callahan voor dii doel liet
maken geeft waarden aan van 0 tot 2000 (10-6)
CGS. Bodems met een CGS van 100 bestempelt
hij als arm; 100>300 ab goed; 300 - 800 als zeer
goed; 800 - 1200 aU uitstekend.
Callahan stelde hierin kort gezegd dat de
torens door hun vorm en hun paramagnetischc
bouwstenen fungeren als antennes
voor langgolvige straling uit de ruimte, en
dat de uitstraling hiervan cen positieve invloed
heeft op de plantengroei in de omgeving.
De Ierse boeren zouden zich
De theoretische onderbouwing van de betekenis hiervan bewust zijn en hun vee bij voor-
van paramagnctismc kan zelfs Ín een artikelen serie
als deze maar zeer ten dele aan bod komen.
keur bij de torens laten grazen.
Geïnteresseerde lezers worden verwesen naar Bovendien zijn de torens volgens de
Callaban* laatste bock Paramagnetism. En ook naar de Amerikaan zodanig ten opzichte van el-
momenteel uitverkochte boeken 'Anàent mpiaies' kaar geplaatst, dat ze op de kaan van
en 'Tuning in to Natwt (research m.b.t. insecten).
fOTO-l Uil MJUM4GMHM«. UTOJ ACM* U.S.A.

Ierland een nauwkeurige afspiegcÜng van
de sterrenbeelden aan de Noordelijke
sterrenhemel vormen (zie Vruchtbare
Aarde nr 1, 1996),
Boeiende theorieën, die echter ook de
nodige vragen oproepen: hoe komt bijvoorbeeld
het positieve effect van de torens
op de omliggende vegetatie (meestal
grasland) tot uiting? Is de opbrengst van
die percelen hoger, Ís de zode beter gesloten,
of groeien er hoogwaardiger grassoorten?
En als de opbrengst of de
kwaliteit van de percelen inderdaad hoger
is, zijn hiervoor dan niet meer potentiële
oorzaken aan te wijzen? Veel van de ronde
torens bevinden zich op zeer oude begraafplaatsen,
of waren het middelpunt
van menselijke activiteiten. Mogelijk bevindt
zich rondom de toren hierdoor zoveel
organisch materiaal, dat de
vlinderbloemigen hier floreren, die op
hun beurt weer de grasgroci zouden stimuleren.
Paramagnetische straling of historische
verrijking? Vragen die minstens
een halfjaar onderzoek garanderen. De
toren van Kilmacduagh is de eerste van
Ierlands meest intacte torens die ik, gewapend
met zowel determinatietabellen
en statistiekboeken als
met een pendel en gezond verstand,
een kort bezoek breng
om uiteindelijk vijf torens te selecteren
die geschikt zijn voor
vegetatie- en bodemonderzoek.
De velden rondom deze toren
zijn van boer Finncgan, tevens
eigenaar van de Tower View
Villa. Ik schat de hartelijke en
eenogige man op zeventig jaar,
alhoewel zijn verrassende
scherpzinnigheid hem minstens
dertig jaar jonger maakt. De
beste velden liggen inderdaad
rondom de toren, vertelr
Finncgan. Ze hebben een hoge
opbrengst en cen goede gesloten
zode, en hij weet ook waarom:
om de bouw van een toren
van meer dan dertig meter
hoogte te bouwen in een tijd
zonder steigers, werd er rondom
het bouwwerk cen enorme
heuvel van klei opgeworpen,
die tijdens de bouw steeds werd
opgehoogd. Toen de toren klaar
was, werd de klei weer afgegraven,
en over de omringende
velden uitgespreid, waar het gras nog
steeds de vruchten van plukt. Op zijn
minst een interessant idee. Helaas gebruikt
boer Finncgan kunstmest op zijn
grasland, en zaait hij zíjn velden iedere
vijfjaar opnieuw in, waardoor eventuele
subtiele fosfaat- of paramagnetische crTecteti
gemaskeerd kunnen worden. I ).it
maakt deze toren minder geschikt voor
onderzoek. Desondanks wordt ik
uitgenodigd om morgen van een Irish
breakfast te komen genieten.
Zaterdag 5 augustus
Een Iers onrbijt bestaat kort gezegd uit
een vierpersoons-omclct met dikke plakken
ham, grorc worsten, kleine worsrjes
en leverworst, dit alles gegarneerd met
een sneetje brood. Niet verkeerd dus.
Finncgan vertelt dat het record torenzitten
op naam staat van een van de abten
van Kilmacduagh uit vroeger eeuwen: op
de bovenste verdieping van de round tower
bracht deze maar liefst veertig j a r e n door
in diepe meditatie. Maar, zo denkt de
boer, dat zullen wel niet meer dan veertig
dagen zijn geweest, en "story telling made it
fort)' years". Tenslotte drukt hij me op het
hart dat ik vooral zijn toren moet onderzoeken,
want dat is "without any doubt the
finest tower of all Irelandr
Met een volle maag neem ik afscheid en
reis ik naar Kilrush aan de monding van
de Shannon, Ierlands grootste rivier, beroemd
om zijn zalm en forel. In de rivier
ligt Scattery Island, cen klein en sinds
twintig jaar onbewoond eiland, waarop
een van Ierlands oudste ronde torens
staat. De folder van de Tourist Information
verzekert me bovendien dat niet de toren
van Kilmacduagh, maar van Scattery
Island de hoogste van het land is. Het eiland
is alleen bij hoog water te bereiken,
dus de toeristen-ferry vertrekt pas om zes
uur 's avonds. Geen probleem, want in de
haven van Kilru&h is het goed toeven met
een pint Guinness. Het afmattende studentenleven,
zullen wc maar zeggen.
Een van de weinige boeken die ik uit
Nederland heb meegenomen is "The
Round Towers of Ireland" van George
Lennox Barrow. Deze roren-cncyclopcdic
blijkt alle ander bocken over het onderwerp
overbodig te maken. Tot in de
kleinste details worden van iedere round
tower de plaats, de historie, de afmetingen,
de plaatsing van de deuren en ramen en
eventuele bijzonderheden beschreven.
Barrow vertelt dat de round towers zijn gebouwd
volgens Romeinse technieken: de
torens bestaan uit een gemetselde binnencn
buitenmuur, waartussen beton werd
gestort. Deze bouwstijl moet in die rijd,
de 6' of 7' eeuw, een revolutie voor de
Ieren zijn geweest: tot die tijd bestonden
alle gebouwen uit hout of uit los gestapelde
stenen, waardoor er niet hoger dan
twaalf meter gebouwd kon worden. De
ronde torens, waarvan de meeste boven
de 25 meter reiken, moeten dan ook bijna
bovennatuurlijke wolkenkrabbers zijn geweest
voor de eerste Ierse christenen.
Volgens Barrow lijkt dat ook de eerste
functie van de ronde torens te zijn: een
indrukwekkend hemclreikcnd wonder
ten teken van de kracht en macht van de
christelijke kerk.
KJoostermanuscripten vermelden dat in
de torens in rijden van gevaar
bovendien de kloosterbezittingen
werden opgeslagen. Als de
ontoegankelijk hoge deur en de
ramen werden afgesloren waren
de kostbaarheden veilig
voor de wapens en de brandende
pijlen van de aanvallers.
Plunderen was in die eeuwen
I immers een populairdere sport
dan veroveren. Daarnaast is het
waarschijnlijk dat er vanaf de
toren dagelijks een bel werd geluid:
geen grote klok, want die
waren destijds nog onbekend in
Europa, zoals Callahan terecht
stelt, maar de handbel van de
heilige die het klooster had gesticht,
het kostbaarste bezit van
de geestelijken. De Kcltisch-
Ierse wet stelde dat de invloed
van een klooster zover reikte
als het geluid van haar bel: een
goede reden voor de monniken
om de torens zo hoog mogelijk
te bouwen.
Het Keltische woord voor ronde
toren, cloig-theach, wat "huis
van de bel" betekent, lijkt dit
verhaal te bevestigen.
De meeste van Ierlands ronde torens zijn,
evenals de bijbehorende kloosters en kerken,
in de loop der eeuwen tot ruïnes
vervallen. De best bewaarde torens zijn
aan het einde van de vorige eeuw gerestaureerd,
en enkele, waaronder de torens
van Dcvcnish Island, Kilmacduagh en
Glcndalough, zijn herkroond met het
oorspronkelijke puntdak.
Tot zover Barrow. De stuurman van de
ferry vertelt de bezoekers dat we niet langer
dan een uur op Scattery Island mogen
VRUCHTBARE AAROC | AUG | StPt | 199« | 1 5

vertoeven, en dat iedereen mee terug
moet naar Kilrush. Het gehele eiland is
namelijk bezit van de Office of Public
Works, een soort Ierse monumentenclub,
die geen feestende kampeerders op het
eiland wenst. Ik leg hem uit dat ik graag
onderzoek aan de toren en de vegetatie
wil doen, maar daarvoor blijk ik toch echt
schriftelijke toestemming van OPW nodig
te hebben.
Een uur is erg kort, te kort om de toren
en de velden te tekenen. Tekenen h cen
hulpmiddel datje, veel meer dan het maken
van een foto, dwingt het landschap,
de kleuren, de sfeer en de vormen aandachtig
in je op te nemen, Ik moet me nu
dus beperken tot een zeer korte inventarisatie
van het bouwwerk en de lokale
flora. De toren van Scattery Island is
Ierlands enige toren waarvan de deur zich
gewoon op grondniveau bevindt, en die
dus eenvoudig betreden kan worden. De
muren blijken cen kleine meter dik te
zijn, en de binnenruimte daarom verrassend
nauw. De houten vloeren zijn verdwenen,
waardoor de top zichtbaar is, en
Ík moet toegeven, het is een indrukwekkende
en zeer krachtige ervaring. Noch
om de toren, noch om de kloostcrruïne
zijn enige graven zichtbaar. Wellicht
worden deze verborgen door de ruige
vegetatie van biezen, adclaarsvarens en
distels. De grasvelden worden zichtbaar
gemillimeterd door een overmaat aan
konijnen. Hier floreren zilverschoon,
jacobskruiskruid en plaatselijk veel witte
klaver. Het eiland lijkt redelijk geschikt
voor onderzoek: er is geen kunstmest gebruikt,
en er graast geen vee dat zich aan
mijn procfvlakken te goed zou kunnen
doen. Wel zal ik mijn veldjes moeten beschermen
tegen de konijnen.
De tijd vliegt voorbij en de boot is al vol
als ik als laatste passagier kom aanrennen.
1 6 | vnUCMTBARE AARDC | AUG | SEPT | 19»6
Tekening: R. Schulte
Vanaf mijn kampccrplaats in Kilrush krijg
ik een prachtig uitzicht over het eiland,
en alsnog de kans om het, weliswaar van
veraf, te tekenen.
Zondag, 4 augustus
Scattery Island is een klein eiland, maar
nog juist groot genoeg voor een eventueel
onderzoek. Bij de vijf torens die ik zal onderzoeken
zal ik op verschillende afstanden
van de toren onder meer de
vegetatie, de chemische bodemcigenschappen
(als het fosfaatgehalte) en de
mate van paramagnerismc in de bodem
bestuderen. Uit verschillende bronnen
maak ik op dat het positieve effect van
een round tower op de velden tot minstens
500 meter van de toren reikt. Op Scattery
Island zal cen eventueel verloop in de
kwaliteit van de velden nog juist meetbaar
zijn, maar mijn detailkaarten van
Ierland laten zien dat de eilandjes waarop
de torens van Devenish en Iniscealtra
(Holy Island) staan, hiervoor te klein zullen
zijn. Deze rwcc kandidaten worden
dus voorlopig op de reservelijst geplaatst.
Daarom reis ik naar Clonmacnoise in
county Offaly, in vroeger tijden cen van
de belangrijkste religieuze centra, en dus
in moderne tijden een van de belangrijkste
toeristencentra. Hier staan, wederom
tussen indrukwekkende ruïnes en grafkruizen,
maar liefst twee ronde torens aan
de oever van de Shannon: cen groot
exemplaar van 1930 meter, zonder kap,
en zijn puntgave broertje van 16,76 meter.
Deze kleine roren maakte volgens het
bock van Barrow ooit deel uit van cen
tí*****
y * ". tf ** . 5
kerk, en komt daarom helaas niet in aanmerking
voor de titel "orthodoxe, vrijstaande,
ronde toren". Blijkbaar doer dit
weinig af aan het effect van de torens en
de steenhopen op de omgeving, want de
velden rondom het complex zijn opmerkelijk
groen.
Als ik bij de boerderij naast de ruïnes ga
informeren, stap ik de 19* eeuw binnen.
Het boerencchtpaar zit samen met oma,
die ik op een ruime honderd jaar schat,
rondom de turfgestookte potkachel in de
keuken. Verbaasd hoort het drietal mijn
plannen aan, tot ik na een half uur ontdek
dat de velden rondom de toren niet aan
hen toebehoren. "Maar op ons land staat
ook een ruïne, wil j e die niet onderzoeken?",
vraagt de boerin, en terstond wordt
ik naar hun oude kerkrestant geleid. Het
kost me enige moeite om uit te leggen dat
die ruïne wel heel interessant is, maar toch
echt niet het doel van mijn onderzoek.
De eigenaar van de toren blijkt Tom te
heten, maar die is naar de
Hurlingwedstrijd in Dublin. Aangezien
Galway verloren heeft, kan ik hem maar
beter niet voor morgenmiddag aanspreken,
want vanavond zal hij "drunk and disappointed"
zijn. "77ie best farming is organic
farming", krijg ik nog als advies mee als ik
afscheid neem.
Maandag, 5 augustus
De ruïnes en de twee torens van
Clonmacnoise zijn, net als Scattery Island,
eigendom van de Office of Public Works, en
wanneer ik, half schuilend onder wat ooit
een poort was, een poging waag de omgeving
te tekenen, krijg ik van de medewerkers
een grote paraplu, koffie, cake en
koek aangeboden, en later op de dag nog
meer koffie, thee en een boekje over de
geschiedenis van het kloostercomplex.
Was gastvrijheid cen sport geweest, dan
hadden de Ieren zonder meer de gouden
plak behaald.
In de namiddag vertelt Tom Morris, eige*
naar van het land, dat ook hier de velden
rondom de historische plek van goede '
kwaliteit zijn. "Maar dat is ook logisch,
want de eerste christenen bouwden hun
kloosters altijd op vruchtbare plekken, om
voldoende voedsel te kunnen verbouwen."
Op zichzelf geen onaannemelijke
visie. In vroeger eeuwen bestond Ierland
voornamelijk uit veen en bos, en goede,
bewerkbare grond was schaars. Helaas gebruikt
ook boer Morris kunstmest, zaait
hij zijn land regelmatig opnieuw in, en
gebruikt hij soms herbiciden tegen het
onkruid. Dat is jammer, want in alle andere
opzichten lijkt Clonmacnoise zich
uitstekend voor onderzoek te lenen.
Dinsdag, 6 augustus
Ik su vroeg op en reis naar Turlough,
waar mijn vierde toren staat te wachten,
met nieuwe velden, nieuwe mensen, en
nieuwe verhalen. Verhalen die ik de lezer
zal besparen, maar waarvan ik zelf zeker
nog zal genieten.
Rogier Schuhe

Een BD-boer
over Ierland, magie
en landbouw
LIEFDE
VOOR
STEEN
De Betuwse biologisch-dynamische
boer Harry Jeuken is een van die
mensen die zich van kindsbeen af
aangetrokken heeft gevoeld tot
Ierland. Begin jaren tachtig nog
eens gevoed door de ontdekkingen
van Philip Callahan over de ronde
torens en de vergeten agrarische
kennisvan de Kelten.
Een lang gesprek over Ierland -
over politiek en bodemvruchtbaarheid,
over Noord-Iers gras,
bd-landbouw en basalt.
Het gesprekje in de rijwielshop van
het Betuwse treinstation van
Zaltbommel lijkt achteraf een voorafschaduwing
te zijn geweest van het latere gesprek
aan de Hccrcwaardensc
keukentafel. Een goede busverbinding
naar het Maas-en-Waal-bedrijf van Harry
en Maria Jeuken is er niet. Maar een fiets
lijkt gauw gehuurd. Het is mei. Een uurtje
fietsen over kronkelende dijken met het
zicht op bloesemcndc fruitbomen lokt
zelfs op een winderige dag nog wel aan.
Maar de tocht duurt langer dan gedacht.
Aan de strafexpeditie langs kaarsrechte
provinciale wegen ("Er is een fietspad
naast") lijkt zelfs geen einde te komen.
"Eerste links, bij de rotonde naar rechts
en dan alsmaar rechtuit," had de baas van
de Rijwielshop gezegd. En de dijkweggctjes
dan? "Och, daar zijn ze mee bezig hè,
de dijkverzwaring. Dat zal niet gaan. Het
is daar ¿ín grote modderpoel."
Ik haal weer adem in het bomcnlaantje
van het rustieke herendorp Rossum, om
op de terugweg toch maar voor de 'modderpoel'
te kiezen en er al gauw achter te
komen dat de modderpoel niet meer is
dan een achttal meters zand op achttal kilometers
landschappelijk schoon. Les één
voor de fietser: vraag nooit de weg aan
een automobilist, ook al handelt die in rijwielen.
En omgekeerd geldt natuurlijk
hetzelfde: wat de ene weggebruiker
zoekt, probeert de andere juist te vermijden.
Het zijn twee verschillende werelden.
Twee werelden. Ook Ierland, vertelt
Harry Jeuken, is na 1974 behoorlijk op de
schop gegaan. Veel van de oude cottages
zijn nog wel blijven staan (uit respect
voor de voorouders die er ooit in hebben
geleefd) maar veel houtwallen, stenen
muurtjes en bomen zijn wel weggehaald -
om grotere akkers te verkrijgen of de
grond op andere manier beter ten nutte
te maken. "Het magische wat Ierland had
is wat aan het verdwijnen," aldus Jeuken.
Ierland is lid geworden van de EG: "Dat
heeft de landbouw een enorme push gegeven.
Maar ook het denken in materiële
zin. Het idee datje materie moet aanbrengen
om groei te krijgen. Het magische,
wat een vogel in zich heeft, de meer
subtiele kant van de plantengroei, dat
soort dingen lijken weinig meer te maken
te hebben met productiviteit."
Hij vertelt over zijn ervaringen in Spanje
en Portugal. "Als je in sommige delen van
Portugal een stuk land wilt kopen en een
oude boer om advies vraagt, krijg je nog
te horen datje op zoek moet gaan naar
land met veel stenen erin. De ervaring
heeft hun geleerd dat juist die akkers gezonde
gewassen opleveren. Vertel dat
eens aan een Hollandse boer. Die gaat als
eerste kijken of de stenen er wel uit zijn."
Jeuken: "Dat heeft me altijd beziggehouden:
die tegenstelling. De moderne gewoonte
om de stenen er zo snel mogelijk
uit te halen tegenover de primitieve gewoonte
om te kijken of het niet lukt om
met die stenen boer te zijn."
DUURZAAMHEID
Als ik na veel hccn-cn-wecr gefiets eindelijk
de boerderij van de Jcukcns binnenval,
vind ik de boer en de boerin in de
keuken. Harr)' gebogen over stapels ingebondenjaargangen
Aars USA', het tijdschrift
waar Philip Callahan vanaf 1983
zijn ontdekkingen in publiceerde over de
waarde van paramagnetischc steen.
Overal zitten briefjes tussen.
Wc praten over Callahans ontdekking dat
de ronde Ierse torens en zelfs de daken
van de oude Ierse cottages de zwakke
langgolvige straling uit de kosmos verstcr-
V1UC HTBARI AAftOC | AUG | SEPT | 1996 | 1 7

•
Harry Jeuken
ken - over de paramagnetischc eigenschappen
van sommige gesteenten, waarvoor
Callahan eindjaren tachtig een
goedkoop meetapparaat heeft ontwikkeld
en wat hier nu ook bij de Jcukcns op de
keukentafel staar.
Hij zegt: "Ik heb het grootste ontzag gekregen
voor de manier waarop die oude
boerderijen gebouwd zijn. Elke keer weer
als ik daar kom in Ierland, maar ook hier
in Nederland stootje op dat vakmanschap:
zo kundig, zo doordacht Ook de
wijze waarop rekening werd gehouden
met de krachten van de wind en met rcgeninslag.
Zonder cement of baksteen.
Tegelijk zo afgestemd op allerlei subtiele,
tegenwoordig vergeten krachten. Als je
daar vanuit de 20c eeuw naar kijkt, kun je
je alleen maar verbazen."
Waarom boeit het je zo?
"Om het alternatief dat erin besloten ligt.
Wc wonen met zon kolossale hoeveelheid
mensen op aarde, waarbij vooral de westerse
mens zich een levensstijl heeft aangemeten
datje bij wijze van spreken op de
bijbehorende energiecrisis kunt wachten.
Zo kunnen wc niet doorgaan. De ronde
torens verwijzen naar een alternatief waarbij
er met heel weinig fossiele energie heel
veel vruchtbaarheid werd gecreëerd. Een
vroege vorm van duurzaamheid. Op cen
intrigerende manier waren ze toen in staat
heel veel mensen te voeden.
"Dat is voor mij het interessante aan de
ontdekkingen van Callahan. Dat niet alleen
de matcrialcnkcus van de Kelten,
maar ook de vorm van hun bouwsels belangrijk
was voor de mate waarin ze er in
slaagden de gewenste hoeveelheid energie
naar de aarde toe te halen en te gebruiken
ten behoeve van plant, dier en
mens. Alsof de Kelten in de zesde, zevende
eeuw na Christus al cen soort biologisch-dynamische
landbouw hadden
ontwikkeld,"
1 8 | VRUCHTBARE AARDi | AUG | SfPT | 1996
•
Als Ierland tegenwoordig ergens door opvalt, is
het door zijn kaalheid.
"Het hele land is overdekt geweest met
bossen. Het heeft ?.o'n gigantische rijkdom
aan planrengroci gekend. Tot in de
12e en 13e eeuw is Ierland de graanschuur
van Europa geweest. Ierland was
een agrarisch exporterend land. Maar het
is ook leeggeroofd. Eerst door de
Noormannen, later door de Engelsen.
Door de eeuwen heen heeft het eiland
blijkbaar cen aantrekkingskracht uitgeoefend
op andere volken. Hout is weggehaald
om Londen mee op te bouwen.
Engelse industriëlen kwamen naar
Noord-Ierland vanwege de rijkdom aan
bodemertsen: grondstoffen voor de Britse
industrie."
Veel van het materiaal waaruit de ronde torens
zijn opgebouwd komt ook uit Noord-Ierland?
"Noord-Ierland is een heel oude vulkanische
hoek. Vulkanisch gesteente is zeer
paramagnetisch. Ook als landbouwgrond
is het bijzonder vruchtbaar. Na een vulkaanuitbarsting
zijn de bewoners er vaak
zo snel mogelijk weer terug om er gewassen
op te verbouwen. Het levert fantastisch
mooie producten op."
Vulkanische grond zit ook vol met mineralen,
"Misschien zijn het wel twee kanten van
dezelfde medaille. In het gesteente zitten
veel mineralen en tcgclijkerrijd is het cen
materiaal dat goed resoneert met de energie
uit de kosmos."
volk. Mensen met respect voor de schepping
- van natuur tot sterrenhemel aan toe.
"Opmerkelijk vind ik ook dat Ierland, in
tegenstelling tot de meeste andere West-
Europese landen, nooit de drang heeft gehad
koloniën te stichten. Zoals het ook
geen gastarbeiders heeft binnengehaald
om het vieze werk op te knappen. Het is
helemaal geen land geweest datje op enigerlei
wijze met roofbouw of kolonialisme
kunt associëren. De neiging van de
Fransen, de Duitsers iets minder, de
Belgen, Portugezen, Spanjaarden,
Italianen, Engelsen en de Nederlanders
om zich via andere volken te verrijken of
mensen te gebruiken, dat is het Ierse volk
vreemd."
VOCHTIG EN DAMPIG
Een ander beeld van Ierland: de vochtigheid en
de dampigheid. Toch geen ideaal milieu voor de
¡andbouw.
"Halverwege de vorige eeuw is het land
getroffen door de bekende Ierse hongersnood:
mislukte aardappeloogsten, aardappels
die allemaal wegrotten. Dat heeft dat
beeld enorm versterkt. Alsof ziekten op
het land in zo'n dampig milieu alleen met
de grootste moeite in bedwang te houden
zijn. Maar dezelfde aardappclrot had je
ook in Duitsland, België, Nederland en
Engeland. Ook in Engeland dreigde de
aardappeloogst verloren te gaan. En zelfs
hier in de Bommelerwaard is ín 1847 de
hele aardappeloogst vernield, heb ik in
een boekje gelezen.
BARBAREN
"Waarom leidde die ziekte in Ierland dan
wel en elders niet tot hongersnood? Het
Er blijft weinig over van het beeld dat Ierland antwoord is dat al die landen graan im-
bevolkt zou zijn geweest door een achterlijk stel porteerden om de klap op te vangen. Er
barbaren - laatst nog vertolkt in een artikel in de werden enorme hoeveelheden graan uit
Engelse Guardian.
Zuid-Amcrika gehaald. Maar de schepen
"Als zou het cen volk van vechtersbazen, die bestemd waren voor Ierland werden
rovers en oorlogvoerende lieden zijn ge- de Engelse havens in gedwongen. Er
weest - van moordenaars en roofbouw kwam nooit graan in Ierland aan. De
plegende mensen. Dat ís inderdaad watje graanschepen konden er niet komen. Dat
wel leest. Ver bezijden de waarheid: ik is de reden dat de aardappel ziekte de
geloof er niets van. Naruurlijk, de Kelten
hebben in Ierland en Schotland opnieuw
Ieren fataal is geworden."
cen bestaansmogelijkheid moeten creëren,
nadat ze als volk waren verdreven uit
het Middcllandsc-Zcegebied.
"Via Frankrijk en Bretagne zijn ze de
Noordzee ingejaagd om uiteindelijk in
Schotland en Ierland terecht te komen. In
die uithoeken van Europa hebben ze geprobeerd
een nieuw bestaan op te bouwen.
Daar moetje iets van een vechter
voor hebben, zou j e kunnen zeggen:
vechten om j e te kunnen nestelen. Anders
krijg j e niets van de grond. Maar dat
maakr ze nog niet tot vechters-pur-sang.
"Als je tot je door laat dringen hoe de
Kelten het land daar in Ierland tot vruchtbaarheid
hebben gebracht, hoe het Ierse
oude christendom heel erg te maken
heeft met de Keltische visie op het goddelijke,
dan past daar eerder het beeld bij
van een gedisciplineerd, godsvruchtig
Je sympathiseert in de Noord-Ierse kwestie met
' deleren?
"Ik sympathiseer met het gegeven dat het
nooit een geloofskwestie is geweest. Het is
een sociale strijd. Het feit dat de Ieren in
veel gevallen katholiek waren en de
Engelsen prorestants, betekent nog niet dat
het cen geloofsstrijd is. Er spelen zoveel
belangen doorheen. Prestige vooral. Als je
boeken leest met voorspellingen over de
ontwikkelingen in de volgende eeuw, stoot
je wat dit betreft steeds op dat presrigeprobleem
dat Engeland in de weg zit.
"Uiteindelijk zullen de Engelsen het
noorden terug moeten geven. Engeland zal
er niet omheen kunnen: Ierland moet weer
cen land op zich worden - met Noord-
Ierland erbij. Het is een prestigezaak om
het nu niet terug te geven; het was cen
geldzaak om het desrijds in te pikken."

De toetreding tot de EC-
"Ik werkte destijds in Killkcnny op een
veehouderijbedrijf- een gemengd landbouwbedrijf.
Het voelde toen zo duidelijk
aan als een héél belangrijk moment voor
Ierland - een omslagpunt, die toetreding.
Een opening voor Ierland om een beetje
op Europees leefniveau mee te kunnen.
Er kon opeens geproduceerd gaan worden.
De grenzen gingen open.
"Tot die tijd waren vlees, graan, hout en
turf altijd voor een habbekrats naar de
Engelsen gegaan. Nu kregen de Ieren opeens
EG-prijzcn betaald: afgesproken prijzen.
De hele landbouw kreeg een push.
Een belangrijk moment, juist omdat het
grootste gedeelte van het volk nog zijn
bestaansrecht vond in de landbouw.
"Daar staat tegenover dat die push, net als
overal elders, neerkwam op productiviteit,
kunstmest en dier-onvricndclijkc systemen.
De landbouw werd moderner. De
graanteclt bijvoorbeeld ging grotendeels
de chemische kant op.
"Aan de andere kant kwam er ook weer
geld beschikbaar om het culturele erfgoed
van het land Ín stand te houden. Boeren
kregen geld om de muurtjes rond hun akkers
te laten staan en bouwwerken of ruïnes
intact te laten. Watje de laatste jaren
toch meer ziet is een groeiend bewustzijn
om de overblijfselen uit de oudheid overeind
te houden. De modernisatie mag
niet meer tot in het oneindige doorgaan.
"Het unieke van Ierland was dat klein- vruchtbaar land. Al dat geërodeerde mateschalige.
Overal die stenen muurtjes rond riaal dat de grorc rivieren hebben aange-
percelen. Overblijfselen uit die tijd toen voerd uit de Alpen en de Ardennen. Voor
Ierland de graanschuur van Europa was. de komst van de kunstmest zag je hier Ín
Met bedrijven nissen de zes of acht hecta- de Betuwe bijvoorbeeld toch ook al veel
re. Een have met gewassen als haver, gerst rijkdom. Je ziet het aan de boerderijen.
en tarwe, een stuk of drie koeien, wat gei- Ook aan die in het Waddengebied in
ten, wat schapen en aardappelen, bieten Groningen. En in Zeeland dank zij het
en allerlei groenten. Duurzame eenheden. slib vanuit de zeeën.
Maar met een zeer hoge productiviteit" "In de Ardennen zitten een aantal gesteenten
die bijzonder paramagnetisch
Hoe wordt er tegenwoordig tegen de ronde torens zijn. De uiterwaarden van de Maas, daar
aangekeken?
zit dus redehjk wat paramagnetisch mate-
"De mensen hebben er altijd wel respect
riaal tussen. Maar je zou het moeten on-
voor gehad; alle begraafplaatsen lagen bij
derzoeken."
die torens. Men ging er ergens toch van
uit dat er iets speciaals mec aan de hand Zou het zin hebben die torens in deze tijd in
was. In de zin van: er zit cen bijzondere Nederland en België na te bouwen?
energie op die plek. Wat de mensen van "Het eerste wat belangrijk is, is het besef
I basaltblokk de Giant's Cause-Way \
vroeger nog wel wisten en wat de dieren
waarschijnlijk nog voelen. Er bleef iets
behouden. Dat idee kom je nu nog steeds
tegen. Je ziet bij begrafenissen dat mensen
toch weer bij de torens begraven willen
worden. Zoals men vroeger kloosters
bouwde in de buurt van die torens - en
kerken en scholen."
ARDENNEN
Paramagnetisme is volgens Philip Callahan de
sleutelfactor als het gaat om eat gezond gewas.
Hoe staat het in Nederland met de paramagnetisilte
kwaliteit van de bodem?
"Holland is natuurlijk van zich uit cen
dat er meer krachten zijn dan alleen het
fysieke. Pas dan kun je verder. Voor de
rest is het een kwestie van proberen. Met
een aantal boeren zou je eens een aantal
torens moeten neerzetten en dan kijken
of dat bij de gewassen in de omgeving
een positief effect heeft."
Hoe maalt je zo'n toren}
"Je begint met een platform, een fundament.
Daarop gaje dan bouwen bijvoorbeeld
met basaltblokken. Je zou moeten
kijken of er een vocgmiddel tussen mag.
Misschien moetje de stenen allemaal wel
zo beitelen dat ze mooi vastliggen. En
VRUCHTBARE AARD* | AUG | SEPT | 1996 | 1 9

daar gaat dan een dak op van leisteen. Ik
denk dat het goed te doen is. Het gesteente
is er. Er zijn ook in Holland genoeg
plekken waar gehandeld wordt in natuursteen.
Uiterst waardevolle gesteenten.
Heel vaak zie je ook grafstenen gemaakt
van heel paramagnetisch gesteente.
Basaltblokken gebruiken ze hier in de
buurt om de rivieroevers mee te versterken.
Maar je hebt ook speciaal gesneden
basaltplaten. Misschien weten sommige ontwerpers
van tuinen daar wel meer vanaf."
Het basaltmeel dat jullie hier op het landgebruiken,
waar koop jij dat?
"Dat komt uit Duitsland, uit het
Zeven gebergte, wat heel vroeger een vul-
kanisch gebied is geweest... daar schijnt
heel erg goede basaltstecn vandaan te komen.
Lavamccl is naar mijn ervaring nog
beter. Het scoort ook het allerhoogst in
de meringen. Waar het vandaan komt,
weet ik niet, maar het is cen gewoon product
uit de handel. Mijn eigen ervaring is
dat de conditie en de wol van de schapen
duidelijk beter zijn geworden. Heel opvallend.
Dat is ook het type resultaat dat
je meer hoort: de dieren gaan er beter uit
zien. Minder parasieten ook. Minder
ziekten in het gewas."
NOORD-IERLAND
Hoe zit het verder met de invloed van paramagnetisch
gesteente(meel) op de kwaliteit?Je hebt
al eens veneld over de voorkeur van koeien voor
gras rond stenen. Ligt daar ook een reden voor de
veronderstelde, bijzondere kwaliteit van het
Naord-Ierse vlees?
"Er spelen een aantal dingen in mee. In
Noord-Ierland wordt het vee nog niet zo
intensief gehouden, runderen worden
niet zo afgemest als bijvoorbeeld in
Holland. Verder is de Noord-Icrsc grond
ontstaan uit vulkanische activiteit, het is
een bergachtige streek - eigenlijk een heel
pa ram a gne tisch gebied. Er zitten ook veel
mineralen in de grond, dat geeft vlees
2 0 | VRUCHTBARI AARDE | AUG | SEPT | 1996
meer smaak. Hoewel j e dat natuurlijk gedeeltelijk
kunt ondervangen met zoutblokkcn
en mineralen, zoals de boeren
hier gewoon zijn te doen.
"Een derde punt is dat in Ierland geen
stieren maar ossen worden gemest
Gecastreerde stieren. Een os groeit langzamer
dan een stier. En een dier dat langzamer
groeit is vaak smakelijker. De
malsheid wordt vervolgens behouden
doordat men het vee buiten houdt en niet
afmest met maïs en ander krachtvoer.
Daar komt bij dat ze in Ierland weten dat
je een geslacht dier meer dan cen weck
moet laten besterven. Het vlees moet rijpen,
(n Holland doen wc dat om een aantal
redenen niet meer. We laten de dieren
een of twee dagen hangen, wat de smaak
natuurlijk niet ten goede komt."
Ondanks het feit dat de Ierse landbouw gemoderniseerd
is?
"Ja, maar ook in Engeland laat men runderen
minstens tien dagen besterven. In
Amerika heeft men ontdekt datje ze eigenlijk
drie weken zou moeten laten hangen;
hoe langer, hoe beter, hoc meer het
vlees de kans krijgt om te rijpen, hoc
meer er kleine omzettingen kunnen
plaatsvinden die de smaak ten goede komen.
De Grieken bakten hun vlees al ín
ossen v e t . En als j e teruggaat naar de
vrocg-christclijkc tijd, vind j e naast de ezel
en het schaap ook al de os in de stal staan.
De os is feitelijk cen heel oud fenomeen."
Green b'ield-vlees is ook ossenvlees-
"Het verhaal stond in de krant toen Albert
Heijn moest uitleggen waarom men het
vlees voortaan uit Ierland haalde."
:
!
:
Maar hoe kijkje eigeitlijk als biologisch-dpiamische
veehouder aan tegen het castreren van stieren?
"Moeilijk punt... het is toch een ingreep.
Maar als je het niet doet betekent dat in
Holland datje stieren niet zomaar naast
de koeien van de buurman in de wei kunt
zetten. De consequentie is datje stieren
moet opsluiten. Hollandse bd-stieren
worden dan ook binnen afgemest Aan de
andere kant kun je zeggen dat het heel
belangrijk is dat dieren buiten kunnen
zijn. Dat valt met ossen makkelijk te realiseren.
Hoewel het castreren van het
beest een hele moeilijke afweging blijft.
Je moet daar met veehouders onderling
over praten. De vraag is steeds of j e die
ingreep mag doen of dat j e concessies
doet op het punt van de huisvesting."
PREPARATEN
Terug naar de torens. Je zei eerder datje de
Keltische landbouw als een vroege vorm van
biologisch-dynamische landbouw zag...
"Wat Steiner met zijn preparaten heeft
ontwikkeld, wijst in dezefde richting als
waar Callahan op doelt met betrekking
tot de ronde torens. Met zijn preparaten
ging Rudolf Steiner in feite uit van hetzelfde
idee van low-level energie: het
dynamiseren van gemalen kiezel bijvoorbeeld.
Kiezel is een uiterst paramagnetischc
substantie, die een uur wordt geroerd in
een vat met water en door dat roeren als
het ware wakker wordt gemaakt voor de
opname van low-level energieën uit de
kosmos - waarna het 's ochtends vroeg
wordt verneveld over de velden. Dat
soort ervaringen van mysterie liggen heel
dicht bij wat ik ook in Ierland wel heb
gevoeld: alsof er even een brug wordt geslagen
tussen aarde en kosmos.
"Callahan verwijst ook meermaals naar de
biologisch-dynamische landbouw. Je hebt
het in beide gevallen over werkingen die
niet voelbaar zijn voor mensen. Hele lage
doses van encrgiegolvcn of magnetisme,
maar die de plant blijkbaar wel ten goede
komen en deze in staat stelt beter te
groeien en minder vatbaar te zijn voor
ziektes. Energieën die er zijn voor de
plant om te gebruiken. "
Heb je de biologisch-dynamische landbouw ook
beter begrepen door je studie van Callahan?
"Steiner zegt: een goede compostbemesting
hoefje niet ieder jaar te geven. Maar
je moet de plant wel ontvankelijk maken
voor de opname van kosmische energie...
er zit nogal wat overlap tussen de aanwijzingen
van Steiner met zijn preparaten en
de dingen die Callahan ontdekt heeft over
de Keltische landbouw met zijn torens".
En: "Als je op dit soort manieren met
landbouw bezig bent, zit daar zoveel
diepgang in, biedt het zoveel aanknopingspunten,
is het zo weids, dat ik het
een voorrecht vind om boer te mogen
zijn. Je hebt met wezenlijke dingen te
maken die aan de basis liggen van ons bestaan.
Alsof het een heel groot veld is dat
openligt waar ik een klein beetje mee
kan spelen."
Barr Hommersen

Noreen Rikmans zit in de vijfde klas
van het Haarlems gymnasium.
Voor het vak 'biologie' zou ze de
eitjes gaan tellen van verschillende
soorten fruitvliegjes...
tot haar moeder aankwam met het
lerse-ronde-toren-verhaal.
Noreen wilde wel eens zien wat de
invloed van kleine, nagebouwde
torentjes zou zijn op de groei van
radijsplantjes. De resultaten van
haar experimenten noemt
ze verbluffend.
Voorjaar 1996 zou iedereen een eigen
onderzoek moeten doen - Noreen en
de andere leerlingen van de vijfde klas
gymnasium van het Stedelijk Gymnasium
in Haarlem: "Mijn leraar had wat voorbeelden
gegeven en ik zou de vruchtbaarheid
van verschillende soorten
fruitvliegjes gaan onderzoeken. Maar toen
mijn moeder mij het rondc-torcn-vcrhaal
liet lezen, was ik verkocht. Ik vond het
onderwerp zo interessant dat ik besloot
om een proef te doen. Ik wilde voor mezelf
kunnen zien of de ronde torens en de
verschillende steensoorten echt het beoogde
effect teweegbrengen. En deels
ook om als enige een geheel ander werkstuk
dan de anderen in te leveren." Een
werkstuk met een onderwerp waarvan
niemand, zelfs haar biologieleraar niet, de
Torens in de tuin
•."--JrmfÊti- :4
uitkomst zou kunnen voorspellen.
Maar haar leraar blies het project in eerste
instantie af. "Hij vond het te riskant" Het
type onderwerp noemde hij niet interessant
Norccn stond perplex. Maar ze vertikte
het om iets anders te doen en wist
het uiteindelijk toch voor elkaar te krijgen.
In het voorwoord van haar werkstuk
De torentjes van schuurpapier (rechts) en de granietstenen (links).
C'A
.
Het voorbereidend werk
schrijft ze: "Ik begrijp dat u dit onderwerp
erg riskant vond, maar wat is er leuker
dan iets riskants te doen?"
Hebben torens van paramagnetisch gesteente
inderdaad invloed op de plantengroei?
Dat was de vraag die Norccn zich
stelde. Als je er met je logisch verstand
over nadenkt zegt ze, zijn er genoeg argumenten
te vinden die tegen de stelling
pleiten. Misschien waren de weersomstandigheden
in de proeven van de
Amerikaan Philip Callahan niet voor alle
plantjes optimaal En misschien was een
verschil in de samenstelling van de grond
de reden voor het behaalde resultaat
Daarom zegt zij er in haar eigen proef
voor gezorgd te hebben de omstandigheden
van alle potten zoveel mogelijk gelijk
te houden.
BASALTZUILTJES
Maar waar haalde ze de torentjes vandaan?
"Van de door Philip Callahan genoemde
steensoorten lukte het me
basaltzuiltjes te vinden bij cen natuurstecnhandcl.
Men was zo vriendelijk hier
punten aan te slijpen. Verder werkte ik
met zelfgemaakte torentjes van hout en
schuurpapier." In feite waren her twee
soorten schuurpapier: schuurpapier met
een papieren ondergrond en schuurpapier
met een linnen ondergrond.
Ze begon die middag met het zaaiklaar
maken van de achttien plastic bloempot-
VKUCH1BARE AARDE | AUG | SEPT | 1996 | 2 1

De uiteindelijke opstelling. Achteraan een basaltzuiltje en de kalksteen.
Vooraan de torens van schuurpapier.
ten: elke pot kreeg dezelfde zaaiaarde, gekocht
bij cen tuincentrum in Heemstede.
Net als Callahan zou Norccn gebruik maken
van radijszaad. "Omdat dit in de
proef van Callahan ook gebruikt wordt en
omdat ze snel kiemen en snel volwassen
planten opleveren. "
Vervolgens rolde ze vier stukken schuurpapier
(alleen voor de juiste vorm) om
een houten staaf- doorsnede ongeveer
vijf centimeter. De uiteinden werden afgeknipt
en de randen aan elkaar gelijmd.
Daar bovenop zette ze een 'hoedje' van
een stukje rond schuurpapier. En de toren
(hoogte 25 cm) was klaar.
De houten torentjes werden ingesmeerd
met lijm en vervolgens door een bakje
met basalt- of slijppocder gerold. Dit vanwege
het veronderstelde paramagnetischc
effect van het slijpscl. Verder maakte ze
nog gebruik van cen torentje van witte
kalksteen en van drie brokken granietsteen:
geen torens maar stenen met met
een "enigszins spitse vorm".
Daarna werd elke toren en elke steen
2 2 | VRUCHTBARE AARDE | AUG | SEP1 | 1996
Na drieënhalve week geen verschillen te zien.
Hier de torens van schuurpapier.
midden in een pot geplaatst. Kleine torens
in kleinere potten; grotere torens in
bredere potten. En in twee of drie kringen
erom heen - afhankelijk van de
grootte van de pot - zaaide Noreen radijszaad
uit. Daarna gingen de potten de min
in: vijftien porten met toren of steen en
vijf controlcpotten zonder toren of steen.
Over de opstelling zegt ze: "De potten
heb ik midden in de min neergezet, min
of meer per soort bij elkaar. Waarbij ik
erop lette de potten en dan vooral de controlepotten
ver genoeg uit elkaar te plaatsen
opdat ze elkaar niet zouden
beïnvloeden en toch allemaal evenveel
zonlicht zouden krijgen. Over alle porten
heen spande ik een net zodat katten en vogels
er niet bij konden." In totaal kostte de
voorbereiding haar een halve dag. "Verder
kon ik niet meer doen dan afwachten totdat
de plantjes zouden gaan groeien."
ROME
"Ik kan moeilijk zeggen wat ik verwacht
van dit experiment," schrijft Noreen
voorafgaande aan de proef. "Ik denk dat
de granietstcnen weinig effect zullen hebben,
omdat ze geen echte torenvorm hebben."
Ook vermoedt ze dat de houten
torens ingesmeerd met lijm en gerold
door basaltpoeder weinig zullen uithalen.
"Omdat er niets bekend Ís over het feit
dat hout energie aantrekt. En omdat de
werking van het poeder waarschijnlijk
niet sterk genoeg is."
Een paar weken na de kieming van de
plantjes was er in ieder geval nog geen
enkel verschil te zien. "De plantjes gingen
allemaal gelijk op. Ik was al bang dat mijn
proef mislukt zou zijn." Jammer, zegt ze,
omdat ik met deze proef wilde bewijzen
dat er wel degelijk meer op aarde is dan
wat wij zien.
Maar toen vertrok Norecn met de andere
vijfdcklassers naar Rome. "De plantjes
waren nog niet helemaal uitgegroeid,
mede door het koude weer van die dagen,
dus besloten mijn moeder en ik de plantjes
gewoon te laten staan. Ze waren inmiddels
drieënhalve week oud."
Een weck larcr was ze terug. Het resultaat
vond ze op dat moment al verbluffend.
Vooral bij de torenrjes van basalt waren
de verschillen duidelijk: "Zo significant
dat ik het eerst nier geloofde." De groei
van de overige plantjes bleef duidelijk
achter bij die van de basaltplantjes. Eu het
verschil werd vervolgens steeds groter.
"De planrjes groeiden steeds uitbundiger,
zelfs de kleur van de blaadjes was anders -
veel groener en frisser."
De op cen na sterkste groeiers bleken de
radijsplantjes rond de kalk stee ntoren te
zijn. "Ook deze waren aanzienlijk groter
dan de controlcplanrjes in de buurt." Op
de derde plaats kwamen de plantjes rond
de torens van schuurpapier met linnen
ondergrond. Terwijl de torens gemaakt
van papieren schuurpapier geen speciaal
effect leken te hebben. Hetzelfde gold
voor de granietstenen. De plantjes in deze
potten weken niet af van die in de verschillende
controlcpotten.
Opvallend genoeg waren de plantjes in de
porten met de drie houten torens (gerold
door basaltmcel of schuurpoeder) zelfs
kleiner dan de controleplanten.
SCHUURPAPIER
Conclusie: Bepaalde paramagnetisch geachte
stenen oefenen wel degelijk een positieve
invloed uit op het gewas. "Er
waren voldoende controlepotten waarin
de planten onderling niet van elkaar verschilden.
Bovendien konden de groeivcrschillcn
in de meeste gevallen in
tweevoud worden aangetoond."
Wat de basalttorens betreft sterkten de
proeven haar in de mening dat de torens
energie aantrekken uit de omgeving en
deze doorgeven aan de omliggende grond.
Bij de basalttorens, denkt ze, waarschijnlijk
nog ondersteund door het feit dat het
basalt niet helemaal massief was: "Het was

Hef resultaat na ± zeven weken. Links de bloempotten met de basalttorentjes,
rechtsboven de toren van kalksteen, rechtsonder de controlepot.
een broosachrig soort steen, overal zaten
putjes van een paar millimeter, alsof de
hele steen vol luchtbellet) es zat"
En het torentje van kalksteen? "Heeft ook
goed zijn best gedaan, want de verschillen
zijn duidelijk waarneembaar. Ook dit torentje
is niet helemaal massief." Frappant
vindt ze het verschil tussen de torens van
schuurpapier - een positief effect bij de
torens met Hnncn ondergrond en geen effect
bij de torens met papieren ondergrond.
Een mogelijke verklaring hiervoor
zou volgens haar kunnen zijn dat hout en
papier de energicbaan remmen of zelfs
helemaal belemmeren. De planten rond
de houten torens waren opvallend genoeg
het kleinst van allemaal.
De granictstcnen leken niets te doen.
Ze vermoedt dat de vorm de werking in
de weg zat "Het waren namelijk geen
torentjes, maar gewoon stenen met een
enigszins spitse vorm. Bovendien waren
ze massief." Maar ook de herkomst van
de stenen kan een rol hebben gespeeld.
Norccn: "De ene steen kan uit een
bijzonder energierijk gebied komen en de
energie daardoor misschien beter
doorgeven.
Misschien, veronderstelt ze, was juist de
basalt die zij gebruikte afkomstig uit een
bijzonder energierijk gebied (zie ook
hier: het interview met Callahan).
BEWIJSBAARHEID
Noreen is de eerste om toe te geven dat
haar onderzoek wellicht niet volmaakt is
geweest Het blijft sowieso natuurlijk een
moeilijk onderwerp. Het onderzoek naar
de invloed van de ronde torens op de
plantengroei zal voorlopig nog wel geen
concrete bewijzen opleveren, verwacht ze.
Een eerste vraag die ze vooral zichzelf
heeft gesteld: Stonden de potten in haar
onderzoek toch niet te dicht bij elkaar?
Hebben de torens elkaar wellicht toch
beïnvloed? Het is mogelijk, zegt ze. Maar
ze kan het zich toch eigenlijk niet echt
&&*
voorstellen: "Omdat ik geprobeerd heb
om de potten op de redelijk kleine oppervlakte
die ik tot mijn beschikking had zo
ver mogelijk uit elkaar te zertcn. De torens
waren ook niet echt groot te noemen,
dus ik neem aan dat het bereik ook
niet zo ver was."
De tweede vraag die ze aan zichzelf stelt:
Waren de radijszaadjes in alle potten wel
even dicht gezaaid? Haar commentaar:
"Ook hierbij heb ik geprobeerd alles zo
gelijk mogelijk te laten verlopen." Vraag
drie: Was het niet beter om ook nog met
andere planten te experimenteren?
Noreen: "Ja, dit was inderdaad beter,
maar daar bad ik de ruimte niet voor, bovendien
betrof mijn experiment de plantengroei
in het algemeen."
Vervolg-onderzoek? Norcen heeft ideeën
genoeg. Onderzoek naar de betekenis van
het herkomstgebied van de verschillende
soorten steen bijvoorbeeld. Of onderzoek
naar de betekenis van de vorm en grootte
van de torens; onderzoek naar de betekenis
van de holheid van de gebruikte torentjes.
Nieuw onderzoek naar het
negatieve effect dat zij vond bij hout en
papier. En onderzoek naar het bereik van
de verschillende torens.
De experimenten zelf vielen haar overigens
heel erg mee. 'Probeer het maar
eens.' houdt ze alle potentieel geïnteresseerden
voor, 'het is ten slotte niet meer
dan een middagje werk.' Alleen het
schrijven van het verslag viel haar tegen.
"Ik heb dik een week elke dag minstens
een middag of een avond zitten typen -
fouten zitten verbeteren, dingen overnieuw
zitten schrijven en dingen zitten
toevoegen."
Norccn kreeg uiteindelijk voor haar verslag
een zeven.
Bij deze houten torens is goed te zien dat de plantjes in de controlepot groter zijn.
VRUCHTBARE AARDI | AUG | SEPT | 1996 | 2 3

Een aantal sterk uiteenlopende
reacties op het ronde-toren-verhaal
zoals we dat in VA 1/96 publiceerden.
Een Wageningse graslandkundige,
een natuurgeneeskundige,
een fysicus en een importeur van
geneeskrachtige aarde over
paramagnetisme en plantengroei.
PARAMAGNETISMS
GEEN KRACHT
'Onzin,' zegt hij zonder omhaal van
woorden. Dr. A.J. van Duyneveldt is wetenschappelijk
medewerker aan het Leidse
Kamerlingh Ormes Laboratorium, waar
ook de hoogleraar CJ. Gorter tot in de jaren
zeventig werkzaam was: de fysicus aan
wie Philip Callahan in het voorwoord van
zijn laatste boek Paramagnetism een forse
dankbetuiging wijdt. Maar Gorter leeft al
lang niet meer. Van Duyneveldt is een van
de laatste van Gorters promovendi op de
Leidse universiteit. De vraag was wat Van
Duyneveldt van het ronde-torenverhaal
vindt. "Ik ben niet onder de indruk," zal
hij later in het gesprek iets omzichtiger
zeggen. "Ik kan me een dergelijk effect
nauwelijks voorstellen." Zijn kritiek lijkt
vooral gericht op Callahans woordgebruik.
Of is het fundamenteler? "Een paramagnetische
kracht bestaat niet," zegt de fysicus
met nadruk. "Er bestaan ten slotte slechts
vier fundamentele krachten in deze wereld:
de gravitatiekracht, de zwakke en de
sterke kernkracht en de elektromagnetische
kracht. Meer bestaat er niet."
We zouden dus volgens Van Duyneveldt
moeten spreken over een magnetische
kracht? Dat ligt inderdaad dichter bij de
waarheid, zegt hij. Ware het niet dat er
helemaal geen sprake is van een kracht -
maar van een gevoeligheid voor een magnetisch
veld. "Een paramagnetisch stuk
rots is als materiaal namelijk niet magnetisch.
Alleen op atomair niveau is er sprake
van magnetisme." Waarom de steen niet
magnetisch is? Omdat aldus Van
Duyneveldt, de atomaire magneetjes kris
kras door elkaar liggen, 'Daarom voelt de
steen ook niet magnetisch aan. Een paramagnetische
substantie gedraagt zich pas
magnetisch als de atomaire magneetjes in
dezelfde richting wijzen." En dat gebeurt
pas weer als je de steen plaatst in een
magnetisch veld.
Hetzelfde geldt natuurlijk voor een schroevendraaier.
Maar de schroevendraaier
blijft (I) magnetisch als de magneet wordt
weggehaald, terwijl het paramagnetische
materiaal juist géén magnetisch geheugen
heeft: de atomaire magneetjes staan even
2 4 | VRUCHTBARE AARDE | AUG | SEPT | 1996
later weer alle kanten op. En het gesteente
is zijn magnetisme kwijt. Daarom is paramagnetisme
volgens Van Duyneveldt
geen 'kracht'. Maar in natuurkundige terminologie:
"Een toestand die zich kenmerkt
door een gevoeligheid voor een
extern magneetveld."
In de trein terug lees ik Callahans boek er
nog eens op na. Zo oneens zijn beiden het
toch niet. Ook Callahan hanteert Van
Duyneveldts definitie van paramagnetisme.
En toch spreekt Callahan consequent
over 'kracht'. Bedoelt Callahan nou inderdaad
een 'kracht' of toch een 'gevoeligheid'?
Ik bel Van Duyneveldt nog eens op.
Zou het kunnen zijn dat het (zwakke) magnetische
veld van de aarde er een 'kracht'
van helpt te maken? Want zegt Callahan
niet dat de atomaire magneetjes door het
aardmagnetisch veld nooit helemaal terugvallen
in hun oorspronkelijke chaotische,
ongerichte stand. Van Duyneveldt kan zich
ook hier weinig bij voorstellen. "Het biologisch
effect van paramagnetische steen
blijf ik een vage hypothese vinden. En als
er al een effect zou bestaan, zou ik toch
eerst willen weten welk element in de
plant op dat magnetisme reageert. Want
er moet dan iets in de plantencel zitten
wat zelf magnetisch is. Anders kan een
plant geen magnetisme voelen. Als de invloed
van sterke magnetische invloeden,
zoals je zegt inderdaad zijn aangetoond,
zou ik mijn onderzoek daar laten beginnen.
Het werkingsmechanisme ¡s bij sterke
velden natuurlijk veel makkelijker na te
gaan dan bij zwakke velden."
Naschrift: Callahan is het niet met de kritiek eens.
"Als er sprake is van cen gcs'ocligheid (voor iets),
is er ook sprake van een kracht. liet is niet vol te
houden dat iets (cen paramagnetischc steen) 'gevoelig
is voor' als er op die plek 'mets' is. Waar
het bij cen paramagnetisch materiaal om gaat » de
antenncwerking: It's putting energy in long u-aiw*
(zie verder: Ph. Callahan; 'Paramagnetism' en
'Ancient Mysteries, Modem Visum/).
VOORZICHTIG NIEUWSGIERIG
Hij is voorzichtig, allesbehalve overtuigd.
Maar dr. J.H. Neuteboom, wetenschappelijk
medewerker Graslandkunde van de
Wageningse Vakgroep Agronomie, wil de
deur ook niet op slot doen. Een gunstig effect
van paramagnetisch gesteente op de
plantengroei? "Ik weet het niet. De proefjes
van Philip Callahan zien er op het eerste
gezicht wel aardig uit, maar ik zou de
oorspronkelijke publicaties willen zien.
Heeft hij werkelijk sluitende bewijzen? Of
verder onderzoek de moeite waard is? Het
heeft naar mijn gevoel raakvlakken met de
biologische landbouw. Wellicht zou de
Wageningse Vakgroep Ekologische
Landbouw er iets voor voelen. Gezien de
nog steeds grote publieke belangstelling
voor dit soort onderwerpen zou het best
leuk zijn als iemand er nog eens kritisch
naar zou kijken. Als bij Graslandkunde een
student beslist een onderzoek naar paramagnetische
effecten zou willen doen. dan
zou ik hem niet tegenhouden, al ben ik
niet de enige die daarover beslist.
Persoonlijk kom ik er niet aan toe. Er zijn
ook andere belangrijke zaken. Daarbij
komt dat ik ook geen enkel idee heb hoe
paramagnetisme zou kunnen werken en
enig idee zou je toch op zijn minst moeten
hebben. Waar ik me nog iets bij zou kunnen
voorstellen is dat het bijvoorbeeld op
het ionentransport langs celmembranen
werkt. Maar hoe dan? Callahan komt uit
de wereld van de entomologie en de
ornithologie. Wellicht kunnen vogels gevoelig
reageren op magnetische velden.
Maar bij planten heb je toch met heel andere
mechanismen te maken.
•Rogier Schulte zit nu in Ierland (zie: 1er*
Dagboek- red). Hij onderzoekt of de Ierse
torens invloed hebben op de opbrengst
van de vegetatie eromheen. Ook een
criterium dat Callahan hanteert. Hoewel ik
juist daarvan niet zoveel verwacht
Callahan zegt zelf dat het gaat om zwakke

effecten en daarom lijkt me dat verhaal
over die 8000 dollar hogere katoen- en
soja o p b r e n g s t e n door paramâgnetisme
ook wat sterk. Ik denk dat juist een aspect
als opbrengst door heel andere factoren
wordt gedomineerd. Als er al enig meetbaar
effect zou zijn, dan zou ik het eerder
zoeken in het aanpassingsvermogen van
planten aan ongunstige groeiomstandigheden.
We noemen dat persistentie.
Voor productie zijn vooral fotosynthese,
water en minerale voeding belangrijk.
Paramâgnetisme een aspect van die
voeding? Dat zou ik me alleen kunnen
voorstellen als paramâgnetisme de mineralenopname
of mineralenbenutting zou
vergroten. Het zou me wel nieuwsgierig
maken."
VULKANISCHE AARDE
Hij weet dat het bij veel psoriasispatiënten
werkt, maar aan het hoe of wat waagt hij
zich liever niet. De Amsterdamse importeur
van de Mirak-aarde afkomstig uit het
Spaanse, vulkanische eiland Puerteventura.
Frank Zwiers, verwijst liever door naar de
dermatologen van het Nijmeegse Radboud
Ziekenhuis, die onlangs met hem mee zijn
gegaan naar het wingebied op het eiland.
De Spaanse aarde is een van de kleiproducten
die op de markt worden gebracht
voor huidproblemen.
Een hele bekende is natuurlijk de Luvosklei.
waar bijvoorbeeld de Amsterdamse
natuurgeneeskundige Danielle Crijns hoog
van op geeft bij klachten als verbrandingen,
eczeem, gordelroos. psoriasis, luieruitslag,
borstontsteking en aambeien. De
werking van dit Zuid-Limburgse kleiproduct,
vertelt ze. wordt meestal in verband
gebracht met het hoge mineralengehalte.
Zoals van de Spaanse Mirak-aarde ook verondersteld
wordt dat de genezende werking
van de mineralen, en dan vooral van
de zwavel, uitgaat.
Frank Zwiers - zelf al twintig jaar psoriasispatiënt
- raakte enthousiast toen hij bij
zichzelf de eerste resulaten zag. "De eilanders
zelf kennen de uitwerking al lang,
maar zijn er evenzeer verbaasd over dat
het werkt. " Zoals Zwiers weer verbaasd
was over de verbazingwekkende plantengroei
op sommige plekken op het eiland.
"Miljoenen keiharde stenen waar je tientallen
vetachtige plantjes in ziet groeien.
Het regent tweemaal per jaar op
Fuerteventura, maar het eiland staat
bekend om zijn topkwaliteit tomaten en
uien." Een paar van die stenen staan inmiddels
in zijn vensterbank. "De plantjes
blijven groeien." Paramâgnetisme en/of
mineralen? Zwiers en Crijns houden het
voorlopig op mineralen. Binnenkort wordt
op het Spaanse eiland de eerste kliniek
voor psoriasispatiënten geopend.
B.H.
AAN DE REDACTIE
ORDENINGSINFORMATIE
Gaarne wil ik U deelgenoot maken van enkele beelden, welke naar aanleiding van het
artikel over de ronde torens in Ierland (VA 1/96) in mij opkwamen. Afgezien van de
opstelling van de torens in relatie tot de sterrenbeelden aan de hemel, wordt in het
artikel de nadruk gelegd op:
1. De invloed van ronde torens, samengesteld uit paramagnetisch materiaal, op de
groei van omliggende planten, in relatie tot de polen en draairichting van de aarde.
2. De positieve invloed van paramagnetisch gesteente in de bodem in algemene zin
op de plantengroei.
5. De negatieve invloed van scherpe uitsteeksels, hoeken of randen op de nabije
plantengroei.
Bij nadere beschouwing van deze drie punten komt voor mij het begrip ORDENING als
centraal principe naar voren. Ik wil U uitleggen hoe ik daartoe kom.
Bij ieder levend wezen zie ik twee aanzichten, een daarvan is het zijns-aspect. Het zijnsaspect
bevat o.a. alle informatie omtrent de gestalte, zowel de bouw als de processen en
is dus een wetend en een sturend principe. Een eenvoudig equivalent hiervan vinden we
bij de computer in de vorm van programmatuur op de harde schiff. Dit weten of bewustzijn
van de plant is een gegeven van ordening en een vermogen tot onderscheid. Waar
chaos heerst, vinden we geen identiteit, bewustzijn of onderscheid.
Ordening is nodig voor de instandhouding, groei en voortplanting. Iedere levende cel is
voorzien van het daarvoor noodzakelijke aandeel van het ordeningsprincipe van de
plant, opdat het geheel als eenheid kan zijn en functioneren of existeren. Het gezond zijn
van een plant is waarneembaar in de gestalte en de processen. Het weten zelf is voor ons
ontoegankelijk daar het geen gebeuren is. Onze meetapparaten zijn bovendien procesgebonden.
Al onze pogingen tot bevordering van de groei of de oogst zijn dan ook procesgericht
en meestal resultaatgericht.
Opdat de plant echter gezond zal zijn, mag het instandhoudingspnncipe en het daarmee
verbonden afweersysteem niet te zwaar belast worden. Hiermede wordt niet bedoeld de
procesmatige kant hiervan, doch het identiteit of ordeningsaspect. Wanneer we de plant
namelijk belasten met chaos bevattende velden, kunnen we zelfs ziekte en vernietiging
veroorzaken, daar de eigen ordening hierdoor niet meer toegankelijk is of gedeeltelijk of
geheel verstoord wordt
In de voorgaande zin spreek ik over velden, welke chaotische informatie bevatten en ik
wil nu een poging doen dit nader toe te lichten. ín de natuurgeneeskunde is het bekend
dat de ordeningsinformatie van een geneesmiddel in een glazen ampul door het glas naar
buiten treedt, mits het glas transparant is voor infrarode straling Dit principe wordt
toegepast in de electro-acupunctuur om de reactie van patiënten op geneesmiddelen te
kunnen vaststellen zonder dat ze behoeven te worden ingenomen. De infrarode of warmtestraling
van het geneesmiddel draagt in dit geval de ordeningsinformatie door het glas
naar buiten en treft daar de huid van het levende wezen dat bijvoorbeeld deze ampul in
de hand genomen heeft. De levende cellen van de patiënt zijn verbonden met het centrale
ordeningsbewustzijn en geven de van buiten komende informatie hieraan door, waarna
de eigen ordening hierop reageert.
Deze reacties zijn nu o.a. meetbaar als veranderingen van de huidweerstand. Ook een
magnetisch veld kan in deze zin als drager functioneren. Wanneer een veld afkomstig is
uit een hoog geordend milieu, is het drager van de ordentngstnformatie omtrent deze gesteldheid
en kan daarmede zeer gunstige omstandigheden aanbieden voor levende wezens
welke daarin verkeren.
Wat heeft dit nu te maken met paramagnetische stenen? Paramagnetische stenen hebben
magnetische of ordeningseigenschappen welke gunstig uitwerken op het ordeningsmilieu
van de planten. In het geval van een toren hebben we paramagnetische stenen gebruikt
voor hel realiseren van een hoogwaardige vorm, namelijk de ronde Ierse toren.
We combineren twee ordeningsaspecten in de toren, namelijk van vorm en van substantie.
Bovendien staat deze toren zeer waarschijnlijk op een geordende plaats op de aarde
en dit alles leidt tot een veld van uitwerking, zoals door de heer Callahan beschreven.
Zodra een imitatie toren scherpe randen of uitstekende punten bezit, zijn dit storingen in
de ordening van de vorm, welke dus ook door de planten, gezien hun reactie, als storend
worden ervaren.
Het lijkt me interessant te onderzoeken of ook wij als mens deze ordeningsinvloeden gelijk
de planten of anderszins ervaren. Het beproeven daarvan kan geschieden met behulp
van bijvoorbeeld elektro-acupunctuur of de wel bekende touch-for-health-methode.
Met deze benadering hoop ik een ingang te hebben gegeven tot een veelal verwaarloosde
doch zeer wezenlijke zijde van het leven.
H.J.van der Heide (Oud-gcluidsmedewerkcr van de NOS/iutuurgeneeskundige)
VRUCHTBARE AARDE | AUG | SEPT | 199« | 2 5