Sociale woningbouw gaat verder op kwalitatief elan (pdf - Vlaamse ...

18
Sociale woningbouw gaat
Het bouwen of renoveren van sociale woningen werd jarenlang aanzien als een pro deo-opdracht voor advocaten. Enkel het hoogstnodige
was belangrijk, voor het uitdenken van architectonische oplossing was het budget dikwijls niet voorhanden. De laatste jaren is de situatie echter
volledig veranderd. In vergelijking met onze buurlanden zijn onze sociale woningen zowel op kwalitatief vlak als op architectonisch vlak
pareltjes waar vele privé projecten zich gerust aan kunnen spiegelen. Hoogtijd dus om uitgebreid aandacht te besteden aan deze opmerkelijke
evolutie.
Sociale huisvesting neemt voortouw op het vlak van duurzaam bouwen
Op 1 juli 2006 werd de Vlaamse Huisvestingsmaatschappij
(VHM) omgevormd tot Vlaamse Maatschappij voor Sociaal Wonen
(VMSW). Net zoals de VHM blijft ook de VMSW de SHM’s financieel
en technisch ondersteunen bij de realisatie van een kwaliteitsvolle en
betaalbare sociale huisvesting en zal de organisatie ook goedkope
sociale woonleningen verstrekken aan particulieren. Kwaliteit en
betaalbaarheid blijven hierbij de speerpunten volgens Koen Spitael,
afdelingshoofd van de VMSW. De laatste jaren ijvert de maatschappij
ook voor een meerwaardekwaliteit op omgevingsniveau. De sociale
woningbouw neemt hierdoor volgens hem een voortrekkersrol in op
het vlak van betaalbare woonkwaliteit, duurzaam bouwen en dorpsen
stadsherwaardering waarin ook plaats is voor innovatieve architectuur.
Sociale opdracht
Net zoals de Société Wallonne du Logement (SWL) in Wallonië en de
Brusselse Gewestelijke Huisvestingsmaatschappij (BGHM) in Brussel, is
de Vlaamse Maatschappij voor Sociaal Wonen (VMSW) een openbare
instelling die naast het toekennen van sociale leningen instaat voor de
bouw van sociale woningen bestemd om verhuurd of verkocht te worden
aan mensen met een lager inkomen. De BGHM is hiervoor belast
met het toezicht op en de dienstverlening aan de 115 door haar erkende
lokale sociale huisvestingsmaatschappijen (SHM’s). Met meer dan
134.000 huurwoningen en 105.000 verkochte woningen in
Vlaanderen, vervult de VMSW zo de rol van grootste bouwheer in
België.
“De belangrijkste nieuwe taak voor onze nieuwe structuur wordt de
aanleg van wooninfrastructuur zoals wegen, rioleringen en nutsvoorzieningen
bij sociale projecten. Ook Vlabinvest, het fonds ter bevordering
van het Vlaamse karakter en hoogwaardige woonkwaliteit in de
Vlaamse rand rond Brussel, wordt vanaf 1 juli 2006 in de nieuwe
VMSW geïntegreerd”, vertelt Koen Spitaels. “Toch blijft het bouwen van
kwaliteitsvolle sociale woningen onze primaire opdracht.”
Meer voor minder
“Wanneer de discussie wordt gevoerd over de kwaliteit van onze sociale
huisvesting dan dient dit te worden bekeken binnen het kader waarin
deze huisvesting tot stand moeten komen. ‘Economisch bouwen met
een maximale kwaliteit’, is hier de gulden regel. ‘Meer voor minder’
dus. We stellen vast dat de sociale woningen momenteel aan lage prijzen
worden gebouwd. Deze economische component is gemakkelijk
kwantificeerbaar en controleerbaar. De evaluatieoefening is echter
moeilijker wanneer het gaat over het aspect ‘kwaliteit’.”
“Wanneer we spreken over de ‘kwaliteit’ van sociale huisvesting, vaak
in vergelijking met private huisvesting van vergelijkbare omvang, dan
dienen we dit te doen op twee niveaus: de standaardkwaliteit die zich
Het Sint-Antoniusplein in Zoerle-Parwijs (doc.VMSW)
vooral toespitst op het woningniveau, en de meerwaardekwaliteit,
gericht op het omgevingsniveau.”
“Het overgrote gedeelte van de recente projecten scoort goed op het
gebied van degelijkheid en rationaliteit van de concepten, functionaliteit
van de plannen, prijs-kwaliteitverhouding, veeleisendheid van de
prestatievoorschriften, onderhoudsvriendelijkheid, degelijkheid en
duurzaamheid van de gehanteerde materialen en bouwprocédés,...”
Hiernaast legt de sociale huisvestingssector steeds meer de nadruk op
duurzaam wonen dat verder gaat dan enkel ecologisch bouwen.

verder op kwalitatief elan(1)
Duurzaam wonen wordt gerealiseerd op diverse vlakken: door inbreiding,
stadsherwaardering, verdicht wonen, meegroeiwonen, seniorenhuisvesting,
ecologisch bouwen, het realiseren van vernieuwende concepten,...
Milieu- en energievriendelijke technieken
“Zonnige Kempen, de jongste SHM van Vlaanderen, probeert door oordeelkundig
onderhoud en renovatie zijn steentje bij te dragen aan
duurzame ontwikkeling. Hierbij wordt uitgegaan van een evenwichtig
samengaan van sociale, economische en ecologische aspecten.”
“Om dit te bereiken vertrekt de maatschappij vanuit een zestal stelregels.
Een eerste regel is dat niet-verbruikte energie en niet-gebruikte
materialen de goedkoopste en beste oplossing bieden. Hernieuwbare
bronnen dienen maximaal worden uitgeput. Bij de uitwerking dient de
hoogst mogelijke kwaliteit en inventiviteit te worden toegepast. Verder
moet de huurder vanaf het begin bij het project worden betrokken, hij
moet de mogelijkheid krijgen om mee te denken en te beslissen met
gedeelde financiële verantwoordelijkheid, en hij moet op de hoogte
gebracht worden hoe hij het best omspringt met de leefomgeving, energie,
materialen, water en afval. Achteraf moeten er geëvalueerd worden
of de visie, de randvoorwaarden en de doelstellingen bereikt zijn en
moet er indien nodig worden bijgestuurd. De vergaarde ervaring en
kennis van elk project moeten ten slotte snel en logisch te raadplegen
zijn voor nieuwe projecten.”
(doc. SHM Dijledal)
Duurzame woningbouw
“Deze aanpak werd onlangs nog gebruikt tijdens de renovatie van vijf
appartementsgebouwen met elk elf woongelegenheden in Vorselaar. De
gebouwen, in een typische architectuur uit de jaren ‘60 en ‘70, waren
zeer slecht geïsoleerd. Overal vond je koude bruggen en ook het comfort
was gebrekkig. Zo was er ondanks vier etages geen lift aanwezig.
Ingrijpende onderhoudswerken waren dan ook noodzakelijk. Als
oplossing werd een benadering voorgesteld waarbij rekening gehouden
werd met de zon en een wetenschappelijk gefundeerd besparingsdoel
van 60 %. Voor bijkomende isolatie werden de balkans aan de buitenkant
bekleed en ingepakt en werden de ramen met enkel glas vervangen
door aluminium ramen met thermische onderbreking en dubbel
glas. Er werd overgeschakeld naar een collectief verwarmingssysteem
met condenserende ketel waarbij zonnecollectoren 40 % van de energievraag
van verwarming dekken. Tevens werd ventilatie met warmterecuperatie
toegepast. Door al deze maatregelen werd het energieverbruik
serieus teruggedrongen.”
Belangrijk in dit proces was dat huurders van in het begin bij het project
betrokken werden. Ze konden meedenken en kregen inzicht in de
consequenties naar de te betalen huur. Zij beslisten zowel over het isolatieniveau
en de energiewinst als over de comfortverhoging door het
aanbrengen van een lift. Hierdoor was het mogelijk de werken uit te
voeren terwijl de mensen in de woningen verbleven. Aansluitend met
de renovatie van de gebouwen werd ook de omgeving aangepakt zodat
19

1 2
1 In School IV in Leuven kwamen 28 sociale woningen (doc.VMSW)
2 De architectuur van de school werd bijna volledig behouden (doc.VMSW)
de noodzakelijke voorwaarden voor een goede samenleving gerealiseerd
werden. De invulling gebeurde door de huurders zelf. “Omdat we
dit systeem doortrekken naar andere projecten kunnen we nu stellen
dat men op het gebied van duurzaam wonen en standaard-/meerwaardekwaliteit
zich niet meer laatdunkend moet uitlaten over de sociale
woningenbouw, maar dat onze sector juist een voortrekkersrol inneemt
op deze vlakken.”
Renovatie en herbestemming van sociale woningen
“Het gehele renovatiebeleid van de sociale huisvesting in België kadert
binnen het streven naar de reeds vermelde standaard- en meerwaardekwaliteit
en de economische wetmatigheden. Als stelregel wordt aangenomen
dat de maximumkostprijs voor te renoveren woningen gelimiteerd
wordt tot 80 % van de maximumprijs voor nieuwbouwwoningen.
Indien de geschatte kostprijs van de renovatie hoger ligt dan deze maximumgrens,
dan dienen de SHM’s vervangingsbouw te overwegen.
Indien bepaalde complexen - binnen dit economische kader - niet meer
renoveerbaar zijn tot hedendaagse sociale woningen, dan dient uitgekeken
te worden naar vervangende oplossingen.”
“Er zijn echter uitzonderingen op deze regel indien het gaat om: complexen
waar zich een sociaal probleem stelt indien zou worden overgaan
tot vervangingsbouw, gebouwen met een hoog architecturaal-historische
waarde, reconversies van niet-residentiële gebouwen tot sociale
woningen, gebouwenrijen waarbij enkele woningen in het verleden
verkocht zijn aan zittende huurders en ten slotte gebouwen die omwille
van stedenbouwkundige eisen beter niet worden vervangen.” Naast
meerwaardeprojecten door nieuwbouw of vervangingsbouw, realiseert
de sociale huisvestingssector ook kwalitatieve projecten in het kader
van de herbestemming van gewezen industrieel of ander patrimonium.
Deze reconversies blazen verwaarloosde sites weer leven in en geven
een nieuw elan aan een buurt. Verder wordt elk project steeds in zijn
nabije omgeving bekeken. Bij grotere projecten wordt met zorg ook de
inpassing in de ruimere omgeving bewaakt, om zo tot realisaties te
komen die niet omgevingsvreemd zijn, maar net bijdragen tot de herwaardering
van de buurt.
Buurtherwaarderingsprojecten
“De sociale huisvesting in België doet inderdaad veel inspanningen in
het kader van de herwaardering van de woonomgeving. Bij dergelijke
projecten wordt steeds gestreefd naar kwalitatieve geïntegreerde projecten
waarbij een goede inbedding in de omgeving als één van de belangrijke
doelstellingen naar voren worden geschoven. In dat verband worden
buurtvreemde inplantingen vermeden. Dit laatste staat in schril
contrast met de algemene bouw- en planningsactiviteiten van enkele
decennia geleden. Ook bij renovatieprojecten wordt de omgeving
zoveel mogelijk opgenomen in het totaalproject. Op die manier wordt
actief getracht de minder geslaagde omgevingsprojecten uit het verleden
concreet aan te pakken.”
“Naast dit stedenbouwkundige en architecturale aspect, mag ook het
sociale aspect van de herwaardering niet uit het oog worden verloren.
Deze samenlevingsproblemen komen vaak voor in grotere wijken of
complexen door de monofunctionele en sociaal zeer eenzijdige invulling
van de buurt. Deze problemen in België zijn natuurlijk niet vergelijkbaar
met deze die in de veel grotere concentratiebuurten in
Frankrijk en Groot-Brittannië, maar we mogen natuurlijk niet wachten
tot het zover is. Op dit moment zijn er voldoende mogelijkheden om
het bestaande patrimonium te revaloriseren en deze kansen moeten we
met beide handen grijpen.”
School IV
Een schoolvoorbeeld van een geslaagd renovatie- en herbestemmingproject
is School IV in Leuven werd meer dan 100 jaar geleden
gebouwd volgens het toenmalige model voor het realiseren van scholen.
Het bestond uit vier aparte delen: het schoolgebouw, een overdek-
21

22
te galerij, een directeurswoning en een turnzaal waartussen de speelplaatsen
lagen. Het historische complex werd op een respectvolle
manier gerenoveerd en in de school werden 28 sociale woningen, waarvan
vijf appartementen voor andersvaliden en een ADL-basis, geplaatst.
De klaslokalen en de zolder werden omgevormd tot 18 appartementen
die werden geordend rond een vrij monumentale centrale hal. Hier
kreeg ook het dienstverlenende centrum ‘Integratie Zelfstandig Wonen’
een onderkomen. De directeurswoning en de vroegere turnzaal bevatten
nu respectievelijk acht en twee appartementen. Alle woningen zijn
functioneel en sober ingericht en beantwoorden aan de hedendaagse
comforteisen.De architectuur van de school werd bijna volledig behouden.
Zo werden de gevels gerespecteerd, ondanks het onderbrengen
van drie verdiepingen op de plaats waar er slechts twee bouwlagen
waren. Grote zorg werd ook besteed aan de nieuwe indeling van de
lange en hoge ramen. De blikvanger van het project is de centrale hal,
een grote open ruimte, die op de benedenverdieping ingenomen is door
de ADL-basis. Dominerend in deze hal is de lift, die een apart gebouwtje
geworden is, vrijstaand in de ruimte. Daarrond zweven de belangrijkste
trap en gaanderijen. Door de lift en de trap is de hal een scharnier
in het hele project. Er werd bovendien niet alleen aandacht besteed
aan de invulling en de ruimtelijkheid, maar ook aan oude, architectonisch
waardevolle details zoals metalen spanten.
“De herbestemming van scholen en fabriekspanden tot sociale woningen
is de laatste jaren heel succesvol gebleken. Vooral de klaslokalen
lenen zich hier perfect toe, ze hebben immers de juiste maten waardoor
we dikwijls minimaal moeten ingrijpen. We gaan hierin nog niet zo ver
als in Nederland waar men ook kerken ombouwt tot appartementen,
maar we zijn steeds op zoek naar nieuwe, kwaliteitsvolle renovatieprojecten
voor de sociale woningbouw.”
Huisvesting Herbekeken
De VHM zoekt continu naar nieuwe ideeën in het licht van ‘kwaliteitsvolle
projecten tegen een betaalbare prijs voor de sociale bewoner en
zijn omgeving’. In dit opzicht startte de VMSW in 2004 een structurele
samenwerking met het Vlaamse architectuuronderwijs. Een samenwerking
die kadert in de wedstrijd ‘Huisvesting Herbekeken’, een
ideeënwedstrijd voor sociaal wonen in de toekomst. Voor de eerste editie
waren er 120 inzendingen waarvan één derde afkomstig was uit de
opleiding Architectuur.
In 2005 vond de tweede editie van Huisvesting Herbekeken plaats in
WENK (Sint Lucas Gent - 2de jaar) en aan de VUB (3de jaar). Méér dan
220 studenten namen hieraan deel. De derde editie in 2006 werd als
bachelorwedstrijd opgezet in de Hoge School Sint Lucas Brussel - architectuur
(3de jaar) en VUB (3de jaar). Dit jaar bereikten we slechts 70
studenten. Telkens zorgde de VHM voor de nodige begeleiding op het
vlak van atelierbegeleiding, rondleiding, kennismaking met sociale
huisvesting en haar kwaliteitseisen,... Ondertussen is de samenwerking
tussen VUB, Hoge School Sint Lucas Brussel - architectuur zo structureel
uitgewerkt, dat de VHM uitgenodigd wordt in diverse jury’s van
deze onderwijsinstituten. Ook in de komende jaren zijn de volgende
edities van Huisvesting Herbekeken verzekerd in de VUB en de Sint
Lucas Architectuurscholen.
“Via deze ideeën- en ontwerpwedstrijden zoeken we steeds naar vernieuwende
planconcepten of bouwtechnische ontwerpoplossingen
voor het sociaal wonen van morgen. Dankzij de eerste twee edities van
‘Huisvesting Herbekeken’ slaagden we erin om een veelheid aan verfrissende
en waardevolle ideeën en concepten te genereren op de verschillende
uitdagingen van onze woonmaatschappij, zoals mobiel
wonen, samenwonen, flexibel wonen, duurzaam wonen, goedkoop
wonen, gestapeld wonen, wonen in een verkaveling, wonen met andere
technieken en materialen, tijdelijk wonen,...”
“Daarnaast leverde wedstrijd ook een grote groep waardevolle ontwerpers
op die ofwel al interessante sociale huisvestingsprojecten hadden
gerealiseerd, ofwel nieuw waren binnen de sociale huisvestingssector,
ofwel aankomende talenten zijn. Vooral deze laatste groep van jonge
studenten bracht frisse ideeën die een inspirerende aanvulling kunnen
betekenen op de ervaren ontwerpers.”
Motor van stadsvernieuwing
“Het is onze ambitie om - vertrekkend vanuit onze relatief hoge standaardkwaliteit
- te streven naar dat ietsje meer, naar projecten die positief
een omgeving kleuren, die een meerwaarde bieden voor zowel de
bewoner als de buurt. Die meerwaardekwaliteit kan zich vertalen in bijzondere
architecturale concepten, in geïntegreerde projecten met een
bijzondere omgevingskwaliteiten, in het actief inspelen op grotere uitdagingen
dan het project op zich,... Dat is immers al jaren het punt
waarop sociale huisvesting te vaak van ‘het wereldje van de betere
architectuurcritici’ slechte punten krijgt en daarom het zwakke broertje
in de architectuurwereld wordt genoemd. Maar is dat eigenlijk wel zo?”
“Dat de sociale huisvestingssector de laatste jaren de juiste weg is ingeslagen
op het gebied van woonkwaliteit, bewijzen de talrijke stille
getuigen in allerlei dorps- en stadskernen. Steeds meer projecten overstijgen
de eerder monotone omgevingskwaliteit en groeien uit tot
beeldbepalende projecten die een dynamiek op gang in de omgeving
door hun uitstraling, hun omgevingsaanleg,...”
“Steeds meer deskundigen bevestigen dat sociale huisvesting
momenteel beschouwd mag worden als de motor van de stads- en
dorpsherwaardering. Het valt op dat de sociale huisvestingssector
eerder het sterke broertje is binnen de architectuurwereld als het
gaat om bouwprojecten en impulsen in de directe omgeving. Vele
projecten gooien zelfs architecturaal hoge ogen via frisse architectuur,
moderne vormgeving,... Vooral indien we de duidelijke prijseisen
voor deze projecten in rekening brengen, is het resultaat verbluffend.”
Maxima omvatten zuivere bouwkosten
De SHM’s kunnen voor de financiering van hun projecten genieten
van subsidies, maar zijn voor de projecten zelf volledig aangewezen
op de bouwmarkt. De maxima per project zijn dus niet in functie van
subsidies, maar omvatten de zuivere bouwkosten. Op die manier
opereren de SHM’s als volwaardige marktspelers binnen het bouwgebeuren.
De uiteindelijke basishuurprijzen voor de sociale woningen
hangen rechtstreeks af van de kosten die verbonden zijn aan de
realisatie van de projecten.

24
Sociale woningbouw gaat
Het bouwen of renoveren van sociale woningen werd jarenlang aanzien als een pro deo-opdracht voor advocaten. Enkel het hoogstnodige
was belangrijk, voor het uitdenken van architectonische oplossing was het budget dikwijls niet voorhanden. De laatste jaren is de situatie echter
volledig veranderd. In vergelijking met onze buurlanden zijn onze sociale woningen zowel op kwalitatief vlak als op architectonisch vlak
pareltjes waar vele privé projecten zich gerust aan kunnen spiegelen. Hoogtijd dus om uitgebreid aandacht te besteden aan deze opmerkelijke
evolutie.
De Silvertoptorens, sociale woningbouw zit in de lift
Al meer dan 30 jaar zijn de ‘Silvertoptorens’, drie torenhoge
appartementsblokken van ongeveer 60 meter breed en 60 meter hoog,
een vertrouwd zicht voor iedereen die geregeld de Antwerpse Ring
nam. De laatste jaren vertoonden de gebouwen echter tekenen van
verval en werden ze een doorn in het oog van menig kritische
Antwerpenaar. Op 25 februari 2003 zette Vlaams minister Marino
Keulen het licht op groen voor de meest grootschalige renovatie van
een sociaal huisvestingsproject in Vlaanderen. Nu de eerste van drie
fasen werd afgewerkt en de tweede fase uit de startblokken schiet,
vonden we het opportuun om het project in de kijker te zetten. De
renovatie van de eerste toren bewijst immers zeer duidelijk dat hoogbouw
een absolute architecturale meerwaarde kan bieden.
Konijnenkoten
De naam van de drie gebouwen verwijst naar ‘Kolonel Silvertop’ die
samen met een Engelse tankdivisie op 4 september 1944 Boom bevrijdde”.
De beslissing tot renovatie van de Silvertoptorens kan het best worden
beschreven als tumultueus. “De eerste Silvertoptoren dateert van
1973, de andere twee torens werden in 1975 opgericht door architect
Jules De Roover,” vertelt Ludo Bekker. “In het begin waren de drie
appartementstorens vooral een thuishaven voor stadspersoneel, maar in
de loop der jaren werd het publiek steeds diverser. Vooral allochtone
gezinnen vonden door de lage huurprijs een onderkomen in de torens.
Niet lang na de ingebruikname van de gebouwen, kwamen ook de eerste
klachten. Vooral de insijpeling van vocht en de slechte isolatie bleken
een breekpunt voor vele bewoners. En de problemen werden
steeds erger. Toen we in 2004 met de renovatie startten, vertoonden de
torens bouwfysische, bouwtechnische en organisatorische mankementen
en waren reeds 80 van de ruim 600 appartementen onbewoonbaar
verklaard. De buurt had hierdoor in heel Antwerpen een slecht imago
1 De torens ondergaan een echte metamorfose
2 De blauwe, transparante panelen in driedubbelwandig
polycarbonaat worden ‘s nachts verlicht 1 2
en verschillende politici gingen op zoek naar een oplossing.” Maar liefst
Vier Vlaamse Ministers van Wonen zochten naar een oplossing voor de
Silvertoptorens vooraleer men tot het huidige project kwam. Bert
Anciaux wou de torens eerst afbreken, maar besliste na een sociologische
leefbaarheidstudie dat een renovatie beter was. Ook Paul Van
Grembergen steunde het plan van de lokale sociale huisvestingmaatschappij
‘De Goede Woning’ om de gebouwen te renoveren. De volgende
minster, Jaak Gabriëls, wou de drie blokken echter opnieuw met
de grond gelijkmaken. Volgens hem was het enorme sociale complex
oncontroleerbaar en waren er zware spanningen en samenlevingsproblemen.
Vooral zijn opmerking “nu zie ik soms sociale woningen waar
ik niet eens mijn konijnen in zou stoppen” schoot in het verkeerde
keelgat van de bewoners. Na hun protest en vooral door de enorme
financiële krater die een dergelijk plan zou veroorzaken, slikte Gabriëls
zijn woorden in. Marino Keulen, zijn opvolger, keurde het plan van ‘De
Goede Woning’ goed. De Silvertoptorens zouden worden gerenoveerd.”

verder op kwalitatief elan(2)
TV A33-ESSA-Constructor
De tijdelijke vereniging ‘A33-Essa-Constructor’ won de architectuurwedstrijd
die door de Goede Woning werd uitgeschreven. Hun ontwerp
omvatte de ontmanteling van de torens tot op het skelet (een studie van
het WTCB wees immers uit dat de structuur van de torens nog gezond
was) en de renovatie en de verbouwing van de 608 tot 507 sociale
appartementen. De ‘nieuwe’ sociale appartementen zouden ruimer worden
en voldoen aan de huidige richtlijnen. In het plan werd een nieuwe
gevelbekleding aangebracht en de technische installaties zouden
aangepast worden aan de geldende normen. Verder zouden de winkelfuncties
in een sokkelgebouw worden uitgebreid en zou er een aanzet
zijn voor de integratie van een ‘Activiteiten Dagelijks Leven’-centrale
voor andersvaliden. Ten slotte zou ook de onmiddellijke omgeving aan
de wensen van de bewoners worden aangepast met een speelplein en
fiets- en wandelpaden vanuit de aanpalende Tentoonstellingswijk
dwars door de site tot aan het verkeersknooppunt met tramhalte en het
nabije Zuidstation. De bouwkost van deze grootschalige renovatie- en
deels nieuwbouwoperatie werd geraamd op 42 miljoen euro. De renovatie
van toren I, ging in april 2004 van start en werd inmiddels afgerond.
Drie metamorfoses
“We deelden de uitvoering van het project op in drie fasen die we telkens
opvolgen met een omgevingsaanlegfase”, legt Ludo Bekker uit. “In
de eerste fase werd toren I met de ondergrondse parking en de commerciële
ruimtes gerenoveerd. De tweede fase begint deze maand en
omvat de renovatie van toren II en de administratieve zetel van de
SHM. De renovatie van toren III, ten slotte, start over twee en een half
jaar. Tegen 2011 moet het hele project afgewerkt zijn.”
“Als je Toren I plaats naast de nog niet gerenoveerde torens, zie je heel
duidelijk dat we meer doen dan zomaar een facelift. De torens ondergaan
een echte metamorfose. In tegenstelling tot de huidige situatie zal
De nieuwe buitengevel rekent meteen af met
koudebruggen, te hoge K-waarde en regendoorslag
je er in de toekomst naast appartementsblokken, bijvoorbeeld, ook
winkels, een warenhuis, portiersloges, een huisartsenpraktijk, de kantoren
van De Goede Woning, een speeltuin en een basketveld vinden.
Zelfs een ‘ecodroom’ staat op het programma, een hoekje waar iedereen
zijn afval gescheiden kwijt kan.”
Verschillende appartementstypes
“Maar laat ons niet op de zaken vooruitlopen en beginnen met de renovatie
van de appartementsgebouwen... De bestaande appartementen
waren bijna allemaal 20 % kleiner dan de huidige minimumnormen.
We gingen daarom op zoek naar een oplossing om de oppervlakte te
maximaliseren. Uiteindelijk kwamen we tot drie maatregelen. Ten eerste
zorgden we voor een volledig nieuwe herindeling van de ruimte.
Omdat we het hele gebouw toch moesten afbreken tot op het skelet
bracht dit geen extra moeilijkheden met zich mee. Ten tweede integreerden
we de bestaande terrassen in de binnenruimte en breidden we
op sommige plaatsen de bestaande oppervlakte verder uit. De gaten in
de gevel werden opgevuld met Ytong, een goed isolerende steen. Onze
laatste maatregel was het dichtmaken van de ruimtes tussen de overkragende
keukens. Op die manier kwamen we tot verschillende appartementstypes.
De meeste appartementen hebben één tot twee slaapkamers,
een kleine minderheid op de eerste verdieping heeft er drie. In de
derde toren voorzien we verkoopappartementen en serviceflats. De
keuze om zoveel mogelijk appartementen met twee slaapkamers te realiseren
en om tevens de liften binnen het bestaande volume te houden,
bracht ons ertoe duplexen aan de liftschachten te voorzien, telkens
gecombineerd met flats. In de torendelen waar geen liften zitten, pasten
we aan elke gangzijde maximaal twee flats of één appartement met drie
slaapkamers in.”
Akoestische ingrepen en ventilatie
“De grootste aandacht ging naar het optimaliseren van de leefomgeving
door een aantal technische ingrepen. De nabijheid van de Ring zorgde
25

Op de dakverdieping vind je een pulsiegroep, een extractiegroep en een statische warmtewisselaar
voor heel wat geluidshinder. Om een optimale akoestiek te verkrijgen,
verbeterden we het schrijnwerk en de beglazing. Maar ook tussen de
kamers was de geluidsisolatie niet ideaal. Om overlast te vermijden,
zorgden we voor een correcte juxtapositie of superpositie van de
kamers. Woonkamers werden boven woonkamers geplaatst, slaapkamers
boven slaapkamers, zelfs bij de duplexen. Overal, ook in de gangen
gebruikten we zwevende dekvloeren en ook de appartementsscheidende
wanden werden conform de norm aangepast. Aan de liften werden
akoestische voorzetwanden geplaatst.”
“Om de geluidshinder verder in te perken, kon de ventilatie niet via de
ramen gebeuren. We moesten dus op zoek naar een andere oplossing
en kozen voor een gecentraliseerd mechanisch toe- en afvoersysteem
met warmterecuperatie. In het Sint-Maartensdal in Leuven hadden we
dit systeem al eens gebruikt en onze ervaring was dat dergelijke installaties,
mits voldoende vindingrijkheid bij het ontwerp, wel degelijk uitvoerbaar
zijn in bestaande gebouwen. Op de dakverdieping voorzagen
we op die manier een pulsiegroep, een extractiegroep en een statische
warmtewisselaar. Via een kanalennet wordt de voorverwarmde hygiënische
lucht nu verticaal en horizontaal verdeeld naar de slaap- en woonkamers
van de appartementen. De badkamer, keuken en WC worden
via een gelijkaardig horizontaal en verticaal kanalennet verbonden met
de extractiegroep. Het geheel werd uitgerust met aangepaste luchtmonden,
motorloze dampkappen, inregelkleppen, brandkleppen en frequentiesturing
op de ventilatoren die toelaten het basisdebiet te minimaliseren
en gedurende de kookperiode tijdelijk te verhogen.”
Verwarmingsinstallatie
“Uit overwegingen van veiligheid, milieu, onderhoud en economie
opteerden we tevens voor een centrale energiecentrale die na de afwerking
van de derde fase zal instaan voor de warmteproductie van de drie
torens. De omvang van deze stookinstallatie maakt de installatie van
een warmtekrachtkoppeling mogelijk, waardoor met cogeneratie van
warmte en elektriciteit er een actieve bijdrage geleverd wordt aan een
schoner milieu. Het rendement is niet alleen hoger, ook de restwarmte
van de elektriciteitsproductie wordt gebruikt. In een klassiek systeem
gaat deze restwarmte gewoon verloren. Elk appartement zal voorzien
worden van een individuele regeling, energiemeting en koudwaterverbruikmeting.
Voor de installatie bouwden we een enorme schouw zodat
de rook boven de appartementsblokken wordt uitgestoten. Deze
schouw maakten we niet met stalen kokers, de buizen worden er opgehangen
aan een ruimtevakwerk.”
“Voor de warmwaterproductie werd per toren een boiler voorzien. Deze
werd aangesloten op de centrale warmteproductie. Het energieverbruik
voor het opwarmen wordt nu samen met het verbruik voor verwarming
van het appartement gemeten. Deze optie combineert de voordelen van
de individuele boiler - belangrijk in het kader van de legionellabestrijding
- met een opwarming door middel van fossiele brandstof t.o.v.
elektriciteit. Dit is een ingreep met enorme economische en ecologische
voordelen.”
Brandveiligheid
“Bij de renovatieplannen werd trouwens extra aandacht besteed aan
brandveiligheid. De plaatselijke brandweer werd actief betrokken bij de
opmaak van deze plannen. In samenspraak met hen besloten we - om
brandoverslag tussen de appartementen te voorkomen - onbeglaasde
zones van een meter breed te voorzien tussen de appartementen en de
trappenhuizen en gangen. Elke traphal kreeg een inblaasventilator en
een rookkoepel. De aërolische installatie voor rookafvoer ten slotte
wordt nu ook aangestuurd door middel van een branddetectie-installatie
en een centrale controle- en bedieningspost van de brandweer. Toren
I, die tot voor de renovatie enkel voldeden aan de eerder lage normen
uit de jaren ‘70, beantwoordt nu aan de huidige brandveiligheidsnormen
voor nieuwbouw.”
27

1
2
1 Tegen 2011 moet het hele project afgewerkt zijn
2 Elke traphal kreeg een inblaasventilator en een rookkoepel
Liften
“Om voldoende plaats te hebben voor de nieuwe indeling van de appartementen
en om de wachttijden in te perken, hebben we de liften,
inclusief de schachten, volledig vernieuwd en geconcentreerd rond één
trappenhuis. Ze hebben nu een gekoppeld oproepsysteem en zijn elk
voorzien op 13 personen. De afwerking van de kooien is in inox en
vandaalbestendig. De trappenhuizen werden behouden en geherwaardeerd
door het inbrengen van kleur. Op de tussenbordessen werden
opengaande buitenramen voorzien met zicht op het erf.”
”Om het imago van de gebouwen op te krikken besloten we naast deze
technische ingrepen ook enkele architectonische ingrepen te realiseren.
Het uitzicht dat vroeger onregelmatige en chaotisch was, is nu herkenbaar,
niet chaotisch. Door het invoeren van duplexen met telkens de
woonkamer boven de woonkamer van de onderbuur en de slaapkamer
onder de slaapkamer van de bovenbuur of omgekeerd, heeft de gevel
visueel een bepaald ritme in vijf grote zones, met een afwisseling van
meer beglaasde horizontale stroken van twee verdiepingen met minder
beglaasde stroken.” Een andere belangrijke architectonische ingreep is
het inbrengen van kleur. De grijze, sombere torens werden in een
nieuw jasje gestoken dat fris en stijlvol oogt: een hoofdtoon in gebroken
wit, met zilverkleurige associaties. De nog niet gerestaureerde blokken
zijn eentonig in kleur, waardoor de massiefheid groter is en de
gebouwen slankheid missen. Omwille van de slankheid hebben we de
autonomie van elk kruisvormig volume vergroot door het omhullende
buitenvlak te begrenzen met witte schijven, de uitstekende kolommen
met zink te bekleden evenals alle inspringende, teruggetrokken stukken.
De gelijkvloerse verdieping en de nieuwe volumes werden losgemaakt
van de andere verdiepingen. Voor de witte schijven gebruikten
we Eterflex, een waterafstotende, onbehandelde basisplaat van Eternit,
genuanceerd in kleur van licht beton. In de achtergelegen stukken vind
je nu een bekleding met zinken wandelementen. Voor de nieuwe volumes
op de gelijkvloerse verdieping plaatsten we een bekleding met
matte mozaïektegels in antracietgrijs die vandaal- en graffitibestendig
is.”
“Om elk gebouw een eigenheid te geven, besloten we ten slotte elke
toren af te werken in een andere kleur bij de traphallen en de dakopbouw.
We gebruikten transparante panelen in driedubbelwandig polycarbonaat:
blauw voor toren I, rood voor toren II en geel voor toren III.
Deze platen worden ‘s nachts verlicht langs binnen, zodat de gebouwen
als het ware lichtbakens zijn en een signaalfunctie hebben voor de hele
buurt. Ook in het interieur zorgden we met een aantal belangrijke
ingrepen voor een verbetering van de huiselijke sfeer. In de gangen
zorgden we zo voor een maximale toetreding van het daglicht en door
het inbrengen van kleur en planten creëerden we een gezellige woonomgeving.”
K38
“Bij het oprichten van deze architectonische buitengevel konden we
meteen ook de problemen van koudebruggen, te hoge K-waarde en
regendoorslag oplossen. Tegen de bestaande structuur bouwden we
eerst een houten draagstructuur waartegen we de zinken of Etherflex
platen plaatsten. Hout is op verschillende vlakken beter dan aluminium
als draagstructuur. Het is niet elektrisch geleidend en er is geen risico
op een aftekening van vuil op de panelen. Als we het goed verduurzamen
gaat het honderden jaren mee. Het is ook goedkoper en kan
29

Het A33-team (doc. A33)
gemakkelijk worden bewerkt. Hiernaast namen we de dakranden weg
(koudebruggen) en vervingen ze door het nieuwe gevelsysteem. Waar
er betonrot was, werd de gevel hersteld. Het huidige energetische en
bouwfysische concept voldoet nu aan de nieuwe Energie Prestatie
Regelgeving (EPR) en er werd een isolatiepeil K38 behaald.”
Integratie in stedelijk weefsel
“We beperkten ons echter niet tot de gebouwen zelf, maar in de komende
fasen nemen we ook de omgeving grondig onder handen.” De
Silvertoptorens staan als schijven langs de ring opgesteld. Door de
noord-zuid richting van de langsas zijn de appartementen op het oosten
of het westen gericht, waardoor de oriëntatie optimaal is. Ze liggen
in een groene omgeving temidden van zeer grootschalige en drukke
verkeersinfrastructuren: de Antwerpse Ring, de Kolonel Silvertopstraat,
de ontsluiting van de Leien en het ‘spaghettiknooppunt’ met de toegang
tot de Kennedytunnel. De torens vormen tevens de noordelijke beëindiging
van de Tentoonstellingswijk. Deze wijk bevat hoofdzakelijk
modernistische woningen van drie bouwlagen hoog langs een traditioneel
stratenpatroon. Ondanks de centrale ligging en de goede ontsluiting
kampt de wijk echter met een ‘eiland-gevoel’. Verdere integratie in
het stedelijke weefsel was dan ook absoluut noodzakelijk.“Er is nood
aan infrastructuur voor sport en ontspanning, waarbij volgende doelgroepen
aan hun trekken komen: allochtonen, bejaarden en buurtbewoners.
De initiatieven in de Silvertopwijk moeten worden ingeschakeld
in een netwerk van buurtgerichte infrastructuur voor sport en
spel. In het project worden voorzieningen voor sport, spel en ontspanning
voorgesteld op buurtniveau, geen grootschalige initiatieven. In
deze optiek komen er wandel-, fiets- en joggingpaden, een beperkte
verharde oppervlakte voor skaten en basket en speelterreinen voor verschillende
leeftijdsgroepen op de huidige locatie met een betere zonering
en ruimtelijke begrenzing. Een zeer belangrijk aspect in ons hele
plan is het creëren van winkelruimte op de site. Uit onderzoek bleek
immers dat de bewoners de afwezigheid van een supermarkt in de
buurt het meest betreurden. Deze situatie wordt nu hopelijk snel verholpen.
We onderhandelen met een supermarktketen en legden ook
contacten met een kruidenier, een huisdokter, een ontmoetingscentrum,
een wasserette,... Al deze essentiële functies vinden binnenkort
een onderdak in een aantal bijgebouwen of op de gelijkvloerse verdieping
van het complex.”
Meer groen
“We zorgen tevens voor meer groen in de wijk. De hele buitenruimte
zal worden heringericht worden in relatie tot de omringende functies
en als kijkgroen vanuit de appartementen. Het ringbos, de groene buffer
tegen de snelweg, wordt aanzienlijk verdicht. Verder worden ook
het Vestenpark en het Kielpark, met een afwisseling van grasvlakten,
sportvelden en dichte bosstructuur meer verbonden met het
Silvertopcomplex. De ‘Weide’, de open ruimte tussen de
Silvertoptorens, wordt toegankelijker gemaakt en er moet multifunctioneel
groen worden ingeplant voor speelterreinen, picknicks, een ligweide,
buurtfeesten, feesttenten,... Ten slotte worden ook zithoeken
voorzien in de windluwe zones, rondhangplekken voor jongeren.”
Mobiliteit
“Ook op vlak van duurzame mobiliteit heeft de wijk enorm veel kansen.
Het station Antwerpen Zuid bevindt zich op 300 meter, er is een
tramhalte voor de deur en de wijk ligt op de kruising van twee fiets-
routes: de Brialmontroute en de Waterroute. Deze mogelijkheden zullen
we aangegrijpen om de eilandsituatie te doorbreken. Op lange termijn
zou de Silvertopstraat als langzaam-verkeersas uitgebouwd moeten
worden. De rijweg voor auto’s in breedte gereduceerd worden. De
tramlijnen zouden als buffer kunnen fungeren tussen autoverkeer en
een voetgangers- en fietsersas, die de stad met het station, de tramhaltes,
het Kielpark en de Sint-Bernardsesteenweg verbindt. Het station
Antwerpen Zuid zou kunnen wordt uitgewerkt worden als multimodale
knoop onder een grote overkapping.”
“De autobereikbaarheid was voor ons wel geen prioriteit. De toegang
voor auto’s wordt behouden via de Tentoonstellingswijk, maar met een
duidelijker toegang in de as van de Volhardingsstraat. De parkeerroute
loopt over een bezoekersparking met 50 plaatsen naar de ondergrondse
parking (120 wagens) en de randparking aan de noordzijde van het
terrein (100 wagens). Taxi’s, hulpdiensten, verhuiswagens en onderhoudsdiensten
kunnen tot bij de torens komen door het gebruik van
neerklapbare palen. De hulpdiensten moeten rechtstreeks van de
Silvertopstraat de wijk kunnen bereiken, anders is er risico voor cruciaal
tijdverlies.”
A33-architecten
A33 is een vennootschap van architecten en stedenbouwkundigen
die zich engageert in het middenveld tussen ruimtelijke ordening en
architectuur en zich toelegt op het vormgeven van de leefomgeving
van het detail tot op de ruimste stedenbouwkundige context. A33
heeft de juridische structuur van een cvba, met naast de 6 vaste vennoten
(Ludo Bekker en Johan Cokelaere, de oprichters, Stefaan Feys,
Gert Van Conkelberghe, Toon Tweepenninckx en Gert Standaert) nog
vijf losse vennoten en een vijftal tijdelijke medewerkers en stagiaires.
De projecten van A33 strekken zich uit over verschillende disciplines
binnen de architectuur en stedenbouw. “Hoewel de meeste van onze
medewerkers ingenieurs zijn, zien we onze technische kennis en
bagage in de eerste plaats als dienstig ten aanzien van een ruimere
maatschappelijke doelstelling, namelijk het vormgeven van een goed
functionerende en betekenisvolle woon- en werkomgeving, met bijzondere
aandacht voor sociaal zwakkere groepen. In functie daarvan
wordt het principe ‘maximum resultaat met een minimum aan middelen’
gehuldigd, een tegelijk economisch, ecologisch als socio-cultureel
uitgangspunt”.
31

32
Sociale woningbouw gaat
Het bouwen of renoveren van sociale woningen werd jarenlang aanzien als een pro deo-opdracht voor advocaten. Enkel het hoogstnodige
was belangrijk, voor het uitdenken van architectonische oplossing was het budget dikwijls niet voorhanden. De laatste jaren is de situatie echter
volledig veranderd. In vergelijking met onze buurlanden zijn onze sociale woningen zowel op kwalitatief vlak als op architectonisch vlak
pareltjes waar vele privé projecten zich gerust aan kunnen spiegelen. Hoogtijd dus om uitgebreid aandacht te besteden aan deze opmerkelijke
evolutie.
Vervallen huurwoningen krijgen nieuw gezicht
Het project in de Vilvoordse Faubourg-wijk is bijna afgerond.
Hier ondergingen al meer dan honderd sociale huurwoningen een
grondige renovatie. Nu resten er nog een tiental. Een ingrijpende aanpak
bleek noodzakelijk omdat men - sinds het interbellum - niet meer
raakte aan deze oude gebouwen. Architectuurstudio De Wachter uit
Grimbergen voerde al verschillende opdrachten uit voor de Inter-
Vilvoordse Maatschappij voor Huisvesting en neemt nu ook deze voor
zijn rekening. In een gesprek met architect Eva De Wachter vernemen
we hoe waarden zoals uniformiteit en comfort vertaald werden naar
het architecturale ontwerp.
Spontane verhuis
Het renovatieontwerp voor deze woningen was al afgewerkt in 1998.
Het was ook in dat jaar dat de eerste fase van start ging. “Deze fase verliep
aanvankelijk vrij moeizaam omdat we afhankelijk waren van vrijwillige
verhuizing van de huurders”, zegt Eva De Wachter. “De woningen
moesten spontaan vrijkomen omdat er geen alternatieve onderkomens
waren voor de bewoners. Na de renovatie van de eerste 18
woningen, verliepen de volgende fasen een stuk vlotter. De reden was
dat vele huurders uit de vervallen woonsten hun intrek namen in de
gerenoveerde gebouwen. Dat maakte dat we in de tweede fase 35
woningen konden aanpakken, terwijl in de derde fase al 57 woningen
vrijkwamen.”
“Bij de opmaak van het ontwerp was vrij snel duidelijk dat we drastisch
moesten ingrijpen. In de voorbije 75 jaar werden aan deze arbeiderswoningen
nooit noemenswaardige verbeteringswerken gedaan.
Verschillende huishoudens moesten het dan ook doen met vrij primitieve
middelen. De oorspronkelijke gebouwen werden allemaal
gebouwd tussen 1920 en 1930 en hadden één wateraansluiting, hier en
1 De woningen werden gebouwd tussen 1920
en 1930 (doc. Archief BPB Gyproc)
2 Twee renovatieprojecten flankeren de
koopwoningen die werden gerenoveerd
(doc. Archief BPB Gyproc)
daar wat elektriciteitsvoorzieningen, geen centrale verwarming, enkel
glas, noem maar op. Aan de meeste woningen werd hier en daar gesleuteld
maar dit was nauwelijks voldoende. Een globale aanpak drong zich
op vanuit de huisvestingsmaatschappij die zich meer dan bewust was
van de staat van de wijk.” Zowel op het vlak van bouwfysica als comfortmiddelen
moest de architect dus voor een complete ommezwaai
zorgen. De mogelijkheid van afbraak en vervanging werd onderzocht
maar bleek om meerdere redenen niet echt haalbaar. De hoofdreden
was dat, in elk van de twintig woninggroepen, heel wat woningen voorkwamen
die doorheen de jaren aan de huurders werden verkocht. Deze
nieuwe eigenaars waren niet bereid om hun woningen opnieuw af te
staan aan de Inter-Vilvoordse en bovendien waren ze er niet voor
gewonnen om in een procedure te stappen van globale afbraak en
nieuwbouw. Er kon dus alleen nog geopteerd worden voor een grondige
renovatie, woning per woning.
EPB-eisen
De Inter-Vilvoordse Maatschappij voor Huisvesting streefde naar een
uniform ontwerp waarin comfort, ruimtelijkheid en functionaliteit
1
2

verder op kwalitatief elan(3)
1 Een drastische aanpak drong zich op bij de renovatie van de arbeiderswoningen (doc. Archief BPB Gyproc)
2 In totaal zijn er een twintigtal woningtypes te onderscheiden 1
2
belangrijke waarden zouden zijn. Verder kregen de architect heel wat
vrijheid. Om deze basisvereisten te realiseren, zag zij echter maar één
oplossing: enkel het oorspronkelijke skelet van de gebouwen kon
bewaard blijven.
“Zowel de gelijkvloerse als de eerste verdieping waren aanvankelijk
sterk opgedeeld”, licht Eva De Wachter toe. “In het interbellum was
een veelvoud van ruimtes een logische keuze gezien de slechte verwarmingsomstandigheden.
Vandaag betekent dit uiteraard enkel het
verlies van kostbare ruimte. Daarom verwijderden we alle vloerconstructies
en niet-dragende binnenwanden. Daarna was onze eerste
bekommernis de thermische en akoestische isolatie. De buitenschil
bestond uit een bakstenen wand van slechts 20 centimeter dikte en
moest integraal geïsoleerd worden.”
“Om plaats te besparen en koudebruggen via de gevels te vermijden
kwam er rotswol aan de buitenzijde van de gebouwen. De maatregelen
die we namen naar isolatie toe overtreffen overigens ruimschoots
de EPB-eisen die begin dit jaar van kracht werden. Op het onderste
deel van de gevel kwam vervolgens een gekleurde bepleistering,
waarbij ofwel bordeaux ofwel paars werd gebruikt. Op het bovenste
geveldeel, voorzagen we een houten kader met isolatie. Hierop kwamen
dezelfde leien als op de daken, in oud roze of het grijsachtige
heidepaars. De keuze voor deze kleuren werd bepaald door het baksteentinten
van de koopwoningen die zouden blijven staan.”
Natuurlijk licht
Voor de binnenzijde van de gebouwen tekende Architectuurstudio
De Wachter een basisontwerp uit, dat per woningtype lichtjes moest
worden aangepast. In totaal zijn er een twintigtal verschillende groepen
van woningen te onderscheiden.
“Bepaalde bestaande woningtypes zijn groter of kleiner dan andere,
wat telkens een andere maatvoering vereist en resulteert in meer of
minder kamers op de eerste verdieping”, zegt Eva De Wachter. “Soms
wordt ook de zolder in het ontwerp opgenomen en komen ook hier
extra ruimtes. Anderen woningen zijn dan weer erg klein en worden
in sommige gevallen zelfs per twee samengenomen. Nog een ander
woningtype bevindt op het einde van een huizenrij, waardoor we
hier op de zijgevel lange, verticale ramen kunnen inwerken die zorgen
voor een natuurlijke lichtinval.”
In het basisontwerp is natuurlijk licht sowieso een belangrijk element.
Dit wordt op een uitgekiende manier binnengelaten via de
achtergevel van de verdieping, zodat er op het gelijkvloers natuurlijk
licht binnenvalt in de middenzone, ondanks de nieuwe aanbouw op
de benedenverdieping.
“Met deze aanbouw verdubbelen we in de eerste plaats de oppervlakte
van de benedenverdieping, die opgevat is als één groot en
open geheel. Het natuurlijk licht kan langs de tuinzijde naar binnen
via een groot schuifraam maar valt dus ook van bovenaf binnen in de
woning. Niet door een koepel in de aanbouw, maar via de achtergevel
op de eerste verdieping. De oude gevel werd hier opengebroken,
terwijl de nieuwe 60 centimeter verder naar achteren kwam. In het
midden van deze gevel creëerden we een uitsprong waar de bewoner
rechtstreeks aan het raam kan, maar aan de linker en rechterzijde lieten
we een opening bestaan. Deze twee openingen lopen door tot in
de centrale zone van de benedenverdieping - dat is de zone die zich
tussen de keuken aan de straatgevel en de zithoek aan de tuingevel
bevindt . Ook de open traphal tussen de gelijkvloerse en de eerste
33

2
1
1 Tussen het basisvolume en de nieuwe
aanbouw valt zenithaal licht binnen
(doc. Archief BPB Gyproc)
2 De tuin is zichtbaar aan de voordeur
(doc. Archief BPB Gyproc)
verdieping zorgt voor licht in deze ruimte. Langs de voorzijde van de
gebouwen kan het licht ook makkelijk naar binnen. Op de gelijkvloerse
verdieping rekenden de architecten af met het klassiek
patroon van een deur met daarnaast een bescheiden raampje. De
deur en het raam werden gecombineerd in één geheel dat reikt van
de vloer tot het plafond en dat voornamelijk bestaat uit mat glas.
Het ene gedeelte is de voordeur, waarlangs het licht in de ontvangsthal
valt en het andere deel fungeert als keukenraam. Op die
manier slaagde de architect erin om het natuurlijk licht ingang te
laten vinden over de hele gelijkvloerse verdieping. “Dit is een
enorm verschil met de staat waarin vele woningen verkeerden in
het verleden”, zegt Eva De Wachter. “Die waren enorm donker, iets
wat niet enkel te maken had met de sterke opdeling van de binnenruimte
maar ook met diverse achterbouwsels in de achtertuinen.
Via de ruim beglaasde nieuwe achterbouw wilden we het contact
tussen de woning en de tuin terug in ere herstellen.”
Verticaal
Het functioneel omgaan met ruimte gaat vrij ver in dit project. Zo
worden alle deuropeningen op de verdiepingen doorgetrokken tot
aan het plafond. Dit maakt dat ook hier het risico op onbenutte
oppervlaktes verdwijnt. Verder nemen de radiatoren opvallend weinig
plaats in. Hiervoor werd een klassieke radiator gebruikt die niet
verticaal maar horizontaal werd geplaatst. Ook deze reikt van de
vloer tot aan het plafond, wat ze sterk doet lijken op een vernuftige
designradiator. Zo zie je maar...
“Zowel voor de verwarming als de elektriciteitsvoorziening pasten
we standaardtechnieken toe”, zegt Eva De Wachter. “Voor domotica
of andere geïntegreerde technieken was de beschikbare geldsom
iets te beperkt. De enige compromissen die we bij dit project moesten
maken, waar we verder veel vrijheid kregen, hadden te maken
met het nogal krappe budget dat opgelegd was door de Vlaamse
Huisvestingsmaatschappij. Vooral bij de materialenkeuze moesten
we creatief te werk gaan en zoeken naar waardevolle alternatieven
voor duurdere producten. Daarom gebruikten we onder meer keramische
tegels in plaats van natuursteen, ontwierpen we een vereenvoudigde
versie van de trap die we al meermaals in andere residentiële
projecten toepasten.”
Accentverschuiving
“De kostprijs is inderdaad strikt geplafonneerd door de Vlaamse
Huisvestingsmaatschappij”, bevestigt Frederik Van Nuffel, directeur
van de SHM Inter-Vilvoordse Maatschappij voor Huisvesting.
“Dat is jammer maar anderzijds bewezen de architecten hoe ze via
grondig studiewerk en een verregaande beheersing van technische
problematieken tot een opmerkelijke en complete gedaanteverwisseling
konden komen.”
“Deze gedaanteverwisseling was zonder twijfel absoluut noodzakelijk,
en hoogdringend. De voorbij decennia richtte de Inter-
Vilvoordse Maatschappij voor Huisvesting zich vooral op nieuwbouw,
waarbij renovatie al snel in de vergeethoek raakte. Eind vorig
jaar kwam hier bij de Intervilvoordse echter definitief verandering
in met de goedkeuring van een masterplan waarin de renovatie van
het volledige patrimonium van de maatschappij beschreven staat.
Het gaat om bijna 2.000 woningen in totaal waarvoor een budget
werd voorzien van 75 miljoen euro. De huidige renovatie van de
Faubourg-wijk is een mooi voorbeeld van wat in de toekomst wellicht
over gans Vlaanderen te gebeuren staat. In Vilvoorde loopt nu
ook al een tweede project waarbij de wijk ‘Far West’ gerenoveerd
wordt. Ook hier gaat het om arbeiderswoningen die gebouwd werden
in het interbellum. De eerste vier woningen zijn hier afgewerkt
en we hopen tegen het einde van dit jaar met de volgende fase van
start te gaan.”
35