Untitled - Tento.be

Inleiding
e meest onherroepelijke van alle scheidingen is deze
tussen leven en dood. Voor ieder mens is er het
probleem van het heengaan uit dit leven en het gebeuren
na de dood. In elke cultuur wordt het mysterie van de
scheiding tussen geest en lichaam vergezeld van een
aantal rituele handelingen; deze vinden hun oorsprong in
een aloud intuïtief geloof dat de geest na de dood
verderleeft in een hiernamaals, terwijl het stoffelijk
overschot aan de aarde wordt toevertrouwd. Het is dan
ook niet verwonderlijk dat de dingen rondom de dood een
duurzame bestendiging kregen in de kunst. Opdat de
overledene in de herinnering zou voortleven, wordt door
de naastbestaanden een grafmonument opgericht dat
tevens een herkenningsteken kan zijn: men treft er de
naam, dikwijls het portret en het familiewapen van de
overledene op aan: zijn rang, zijn functie en daden
worden opgeroepen. Het grafmonument vormt aldus een
tastbaar bewijs van de piëteit en de eerbied van de
levenden voor hun geliefde doden.
In de grafkunst, meer dan in welke andere vorm van
artistieke expressie ook, heeft de mens getracht zijn
diepste roerselen en gedachten over dood en hiernamaals
gestalte te geven.
Deze aflevering van Openbaar Kunstbezit in Vlaanderen
wil een beeld ophangen van de Vlaamse grafkunst van de
middeleeuwen tot in de 19e eeuw. Een eerste deel kreeg
als titel "Van de catacomben naar de kerk. Het christelijk
graf van de middeleeuwen tot aan de renaissance".
Het schetst in het kort de oorsprong van de gewoonte om
binnen de kerk te begraven en de gebruiken die daarbij
in acht genomen werden. Het hoofdaccent valt evenwel
op de 12e- tot 16e-eeuwse grafzerken en -platen die we
nog in de Vlaamse kerken aantreffen of er oorspronkelijk
thuishoorden.
De beperkte omvang van de bijdrage lag aan de basis van
deze keuze. Daardoor worden de vrijstaande tomben en
de epitafen hier niet besproken. Het tweede en derde
deel van deze aflevering maken dit echter ruimschoots
weer goed.
De grafzerken en -platen worden in het eerste deel dan
wel in al hun facetten belicht: de gebruikte materialen,
de produktietechnieken, de opdrachtgevers,
de overlevering, de iconografie, de voorstelling van de
overledene en de gebruikte symboliek in functie van de
evoluerende middeleeuwse opvatting over het leven na
de dood.
D
82
Het tweede deel over. "De praalgraven en epitafen van de
16e, de 17e eeuw en de 18e eeuw" brengt ons meteen in
de renaissance. De geprivilegieerde overledenen werden
nog altijd in de kerk begraven. Vrijstaande tomben,
wandgraven en epitafen, eigenlijk middeleeuwse types
van grafmonumenten, kregen een renaissance-uitzicht.
Dit gedeelte brengt niet alleen kunsthistorische en
iconografische informatie, maar ook hier wordt het
verband gelegd met de 16e- en 17e-eeuwse opvattingen
over het sterven en de dood.
Een korte notitie over het Franse monumentale type van
wandgraf met obelisk en allegorische figuur,
dat gedurende de 18e eeuw gebruikelijk bleef, rondt dit
gedeelte af.
Sinds het verbod van 1784 om binnen gebouwen te
begraven, werden ook de notabele afgestorvenen buiten
de kerk ter aarde besteld. Kerkhoven, sedert eeuwen de
begraafplaats van de gewone man, verloren hun relatie
met de kerk. Openbare begraafplaatsen werden aangelegd
buiten de woonkernen.
"De 19e eeuw. Grafmonumenten in openlucht: christelijk
en profaan" is de titel van het derde deel in deze
aflevering. Het handelt over de in toenemende mate
gedeconfessionaliseerde 19e-eeuwse openbare
begraafplaatsen, bevolkt met grafmonumenten,
gekenmerkt door een veelheid aan architectonische
vormen, een conglomeraat van stijlen en een samengaan
van christelijke en profane, romantische symboliek.
Ook wordt gewezen op de problemen rond het behoud
van deze graven.
Een verklarende woordenlijst met de in de tekst cursief
gedrukte termen, besluit de aflevering, samen met een
literatuuropgave die geldt voor de drie delen.