Commissie Cohen: deelrapport overheid - EenVandaag

op bewoners19 en ook niet op personen binnen de menigte die pogingen ondernemen mensen van
geweld af te houden (op politie videobeelden zijn hier ten minste drie voorbeelden van te vinden).
Zoals uit het deelonderzoek Hoe Dionysos in Haren verscheen blijkt laten baldadige jongeren zich zelfs
door bewoners aouden van vernielingen in hun tuin. Dat doet niets af aan het feit dat bewoners
zich bedreigd voelen en in de steek gelaten door de autoriteiten. De beoordeling of het geweld
“excessief” was, is subjectief: het was in elk geval heig en overweldigend (zeker voor onbeschermde
politiemensen en ME-ers die aanvankelijk nog maar in klein aantal aanwezig waren), het geweld
hield urenlang aan en er waren over de hele avond een ink aantal (de hoogste schaing is ongeveer
300) geweldplegers actief. Het is een opvallend fenomeen dat nog laat bezoekers in Haren arriveren
(het deelonderzoek De weg naar Haren noemt elf uur als een tijdstip met een tweede piek in het aantal
bezoekers dat aankomt), maar het is onmogelijk te zeggen of zij komen in reactie op (berichten over)
de rellen. Bij het plegen van geweld is gebruik gemaakt van meegenomen vuurwerk en van allerlei
voorwerpen die voorhanden waren, beginnend met essen en blikjes en verder van hekken en
etsen tot tuinornamenten en stenen.
De hier boven beschreven gebeurtenissen in Haren, inclusief de spontane groepsvorming en de
sociale identicatie die optreden, passen in het initiatie-escalatiemodel van collectief geweld (Adang,
2012) 20 . Het idee dat de situatie in Haren bij voorbaat onontkoombaar tot geweldpleging en escalatie
moest leiden is onjuist. Immers, op andere plekken in Haren, waar ook honderden jongeren onder
invloed van alcohol aanwezig waren (bij het Gorecht-terrein, bij het station), is de situatie niet
geëscaleerd of was er pas sprake van geweld (in het centrum) nadat de rellen zich verplaatst hadden
als gevolg van het politieoptreden. Voor het ontstaan en de escalatie van geweld in een dergelijke
situatie is naast de al genoemde gelegenheidsstructuur ook een oplaadproces nodig waar initiatiefnemers
medestanders krijgen, ondersteuning voelen en uiteindelijk een tegenstander vinden.
De eectiviteit van de overheidsinterventies
Bij het beantwoorden van de vraag hoe de gebeurtenissen in Haren konden ontaarden in rellen past
ook de vraag naar de eectiviteit van de overheidsinterventies om het geweld te voorkomen en te
beheersen. Het stellen van deze vraag doet niets af aan het feit dat uitsluitend de geweldplegers
verantwoordelijk zijn voor het door hen gepleegde geweld. Bij het trekken van conclusies over de
overheidsinterventies is het van belang onderscheid te maken tussen aspecten die speciek betrekking
hebben op de gebeurtenissen op 21 september in Haren en op meer algemene aspecten van
ordehandhaving, opschaling en daaraan gerelateerde processen die ook onder andere omstandigheden
een rol kunnen en zullen spelen. De gebeurtenissen in Haren kunnen in dat opzicht als een soort
systeemtest beschouwd worden, zowel voor de gemeente Haren als voor de politie in Groningen,
Friesland en Drenthe (de eenheid Noord Nederland in het nieuwe nationale politiekorps).
Concreet hee een burgemeester twee belangrijke instrumenten tot zijn beschikking bij de handhaving
van de openbare orde en de aanpak van crisissituaties: communicatie en bevoegdheden 21 . Van
beide is eigenlijk geen eectief gebruik gemaakt. Dat hee alles te maken met het feit dat, zoals in
het voorafgaande vermeld, het ontbroken hee aan een heldere strategische keuze hoe om te gaan
met project X Haren.
19 de mishandeling met een stoeptegel van een 84-jarige man valt in dat opzicht buiten het patroon
20 Adang, O.M.J. (2012) Initiatie en escalatie van collectief geweld. Een vergelijkend observationeel onderzoek naar demonstraties en
voetbalevenementen. In: T. Jansen, G. van den Brink & R. Kneyber (redactie) Gezagsdragers. De publieke zaak op zoek naar haar
verdedigers. Boom, Amsterdam. In Deel 3, Bijlagen, is een korte weergave van het model opgenomen
21 Zoals ook burgemeestersadviseur Wouter Jong aan de commissie aangaf
54 | COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN