Commissie Cohen: deelrapport overheid - EenVandaag

Er dient onderscheid gemaakt te worden tussen de initiatie/ het ontstaan van collectief geweld en de
escalatie van collectief geweld (in de zin dat een toenemend aantal individuen deelneemt aan het
geweld). Met betrekking tot het ontstaan van collectief geweld is het van belang onderscheid te
maken tussen twee soorten geweld:
1. Geweld verbonden met een duidelijk aanwijsbare aanleiding. Dit type geweld is reactief – het is
een reactie op specieke elementen of fricties in een situatie, bijvoorbeeld provocaties door
andere supporters of door derde partijen, gebeurtenissen op een voetbalveld (in het geval van
een voetbalwedstrijd), maatregelen van de politie of een andere aanwijsbare aanleiding.
Theoretisch gezien is dit soort geweld gemakkelijk te verbinden met bekende theorieën over
geweld (bijv. agressie uit frustratie), competitie voor beperkte middelen of als een reactie op
bedreigingen. Net zoals met andere vormen van agressie zijn mannen meer geneigd om gewelddadig
te reageren dan vrouwen, en zijn adolescenten/jongvolwassenen (individuen tussen de 15
en de 25 jaar) meer geneigd om agressief te reageren dan individuen van andere leeijdsgroepen.
Dat gezegd hebbende, mannen uit andere leeijdscategorieën en vrouwen kunnen onder
bepaalde omstandigheden ook agressief reageren. De doelwien van het geweld kunnen
variëren, maar ze houden meestal verband met de aanleiding die aan het gedrag voorafgaat
(behalve in gevallen van omgerichte agressie).
2. Geweld dat geen verband houdt met een duidelijk aanwijsbare aanleiding. Dit type geweld is niet
reactief, maar lijkt spontaner de kop op te steken. Dit geweld wordt bijna exclusief gepleegd
door groepen mannelijke adolescenten/jongvolwassenen en is speciek gericht op soortgelijke
rivaliserende groepen jonge mannen. De individuen en groepen lijken actief op zoek te gaan
naar gelegenheden om de confrontatie met rivaliserende groepen aan te gaan. Theoretisch kan
dit type geweld worden gezien als een expressie van het zogenaamde ‘jongemannensyndroom’,
de neiging van jonge mannen om risico’s te nemen en gewelddadig te zijn omdat ze de voorkeur
geven aan korte termijn voordelen zonder de toekomst in acht te nemen. Deze neiging is primair
een mannelijke trek en wordt sociaal vergemakkelijkt door de aanwezigheid van leeijdsgenoten
met hetzelfde doel. Bij gewelddadige uiteenzeingen tussen mannen zijn mogelijk gezichtsverlies,
dominantie, status en ‘presentatie van het zelf in een uiterst competitief milieu’ noemt.
Het verschil tussen de twee soorten geweld is niet absoluut en er is sprake van een duidelijke overlap
door het feit dat het jonge mannen syndroom ook tot uiting kan komen als reactie op aanleidingen
die voor buitenstaanders triviaal lijken. Andere mechanismen zijn echter verantwoordelijk voor de
escalatie van geweld:
1. Aan de ene kant is er het (gepercipieerde) risico op represailles. Ook in geëscaleerde situaties
houdt slechts een kleine minderheid van een groep zich bezighoudt met de meest risicovolle
soorten gedrag, terwijl de meerderheid van de deelnemers kiest voor minder risicovolle alternatieven
(schreeuwen, gebaren, rennen), of helemaal niet betrokken raken. Zelfs diegenen die
gewelddadig zijn gooien vooral projectielen in plaats van dat ze fysiek vechten, en het geweld
wordt vaak omgericht naar levenloze objecten (hekken, bussen, treinen) in plaats van dat het
gericht is op mensen die kunnen terugvechten. Er is hierbij sprake van enige tegenstelling,
omdat het jonge mannen syndroom wordt gekenmerkt door risiconemend gedrag, en deelnemen
aan geweld impliceert precies dat. Binnen dat kader lijken individuen echter de bedoeling te
hebben om ‘onnodige’ risico’s te vermijden en risico’s te verminderen. Het feit dat jonge
mannen wanneer ze gewelddadig zijn in groepsverband optreden is een vorm van het reduceren
van risico’s op zichzelf, net zoals het feit dat ze confrontaties vermijden of ontvluchten die ze
218 | COMMISSIE ‘PROJECT X’ HAREN