juni - Emmaüsbodegraven

Cornelis Wolphertsz van der Laer, een gedreven predikant
Een stukje kerkgeschiedenis over Bodegraven mag in het themanummer "Kerkgeschiedenis" van KERK-
MAG deze maand niet ontbreken. Mijn keuze viel op de energieke predikant Cornelis Wolphertsz van
der Laer, die, als pastoor, tijdens de Reformatie overging tot de Lutherse godsdienst. Hij heeft die verkondigd
in Woerden van 1566 tot 1576 en in Bodegraven van 1576 tot 1594.
De Reformatie maakte aan de godsdienstige
eenheid van Europa een einde en de daaruit
voortvloeiende "Opstand in de Nederlanden"
bracht uiteindelijk geen volledige scheiding van
kerk en staat. De hieruit later voortgekomen calvinistische
kerk werd wel een bevoorrechte publieke
kerk, maar geen staatskerk. Men werd niet
gestraft voor het niet lidmaat zijn of voor het
niet bijwonen van de godsdienstoefeningen in die
kerk. In de wet werd ooknooit vastgelegd, dat
men lidmaat moest zijn om een ambt te kunnen
bekleden. Deze situatie in de Republiek was voor
die tijd dan ook uniek in de wereld. In die tijd
onderscheidden de Nederlanders zich door hun
nuchtere acceptatie van uitheemsheid en van religieuze
verschillen van uiteenlopende aard. In
feite bestond er een aanzienlijke mate van godsdienstvrijheid.
Dat deze situatie kon ontstaan is
gedeeltelijk te verklaren als gevolg van de opstand
tegen Philips II.
In 1572 brak de opstand uit. Na de veroveringen
van de watergeuzen koos de ene stad na de andere
de zijde van de Prins van Oranje. En na de ontruiming
van het Spaanse Juk in Holland verklaarde
in 1576 de ene parochie na de andere zich voor de
Hervorming. Woerden en Bodegraven gingen zonder
ernstige rumoerige taferelen over tot de
Lutherse godsdienst. In beide gemeenten heeft
Cornelis Wolphertsz van der Laer gestaan, verkondigde
aldaar Gods Woord en bediende de sacramenten
volgens de Lutherse Geloofsbelijdenis
(Augsburgse Confessie).
Cornelis Wolphertsz van der Laer was
sinds 1562 vice-cureit (waarnemend
pastoor) van de parochie Woerden.
Sinds 1565 preekte hij in de slotkapel
op het kasteel te Woerden, waar weldra
zijn gehoor het kerkgebouw niet
meer kon bevatten. Bij gelegenheid
van de landelijke Beeldenstorm in
1566 verklaarde de stad Woerden zich
voor de leer van Luther en werd Cornelis
van der Laer door de stadsregering
aldaar tot predikant aangesteld in
de stadskerk, gewijd aan Sint Petrus.
De beelden en kerksieraden werden
uit het kerkgebouw weggenomen en
de kerk werd gesloten.
Daar nam hertog Erik van Brunswijk echter geen
genoegen mee en kreeg toestemming van de landvoogdes
Margaretha van Parma om met geweld de
Roomse eredienst te herstellen. Dit bracht grote
beroering teweeg. Ondanks de Lutherse opvoeding
van Van Brunswijk werkte hij de Luthersen tegen
en bleef trouw aan zijn Roomse broodheer Philips
II. Die had in 1558 al de heerlijkheid Woerden,
waaronder ook Bodegraven, Nieuwkoop en Woubrugge
behoorden, aan hem verpand. Het stadsbestuur
wendde zich tot de Staten van Holland en
verklaarde dat de kerk inmiddels weer was opengesteld
en de beelden aan de pastoor waren overgedragen
met de opdracht de diensten te hervatten.
Kopergravure Dorpskerk uit 1780
KERKMAGazine BODEGRAVEN 6 juni 2013