Fries in het basisonderwijs - 10 voor de leraar

2. De big ideas
Het is de taak van de leraar te zorgen voor voldoende aanbod in de Friese taal en een rijke,
betekenisvolle en effectieve leersituatie te creëren. Leerlingen moeten gemotiveerd en uitge-
daagd worden om Fries te leren beheersen op niveau F1 van het nationaal referentiekader
(NRK) en A2 van het Europees referentiekader (ERK). Zie bijlage 1.
Globale omschrijving niveau F1/A2: basisgebruiker
Het gaat om eenvoudige gesprekken en teksten over vertrouwde, alledaagse, concrete
onderwerpen die aansluiten bij de leefwereld en onmiddellijke omgeving van de leerling
(bijvoorbeeld persoonsgegevens, familie, winkelen, plaatselijke geografie, werk). De
leerling kan die gesprekken en teksten verstaan, lezen en begrijpen. Hij kan zelf een
eenvoudig gesprek voeren, een beschrijving of informatie geven, verslag uitbrengen en
uitleg en instructie geven en korte, eenvoudige teksten schrijven. De leerling kan
jeugdliteratuur belevend lezen.
Onderwijs in de Friese taal vindt altijd plaats in een meertalige context. Het Fries is een min-
derheidstaal, het Nederlands een meerderheidstaal. Voor succesvol meertalig onderwijs
moet men rekening houden met die verschillen in status. Cummins onderscheidt drie alge-
meen geldende principes die belangrijk zijn voor het vormgeven van verantwoord twee- en
meertalig onderwijs.
2.1. Principe van additieve tweetaligheid
In hoeverre een minderheidstaal een structurele plaats op school moet hebben, hangt sterk
samen met de statusverhoudingen tussen de talen. Als het leren van een tweede taal plaats
vindt in een context waarin de eerste taal een hogere status heeft dan de tweede taal (als
Nederlandstalige kinderen ondergedompeld worden in het Fries), dan is dat een gunstige
voorwaarde voor het ontstaan van volledige tweetaligheid. Dit wordt additieve tweetaligheid
genoemd. De eerste taal wordt dan niet bedreigd door de tweede taal. De leerlingen leren er
een taal bij.
Liggen de statusverhoudingen tussen talen andersom (als Friestalige kinderen ondergedom-
peld worden in het Nederlands) dan kan bij leerlingen subtractieve tweetaligheid ontstaan.
De eerste taal van de leerlingen wordt dan binnen en buiten de school onvoldoende gewaar-
deerd en ontwikkeld. De moedertaal van de leerlingen wordt onder druk van de tweede taal,
die meer status heeft, bedreigd en de tweede taal kan daar niet op voortbouwen, zodat ook
daar minder resultaat geboekt wordt.
Het onderwijs moet rekening houden met deze statusverschillen. Bij kinderen met een meer-
derheidstaal, wordt de eerste taal sterk ondersteund vanuit de maatschappij. Zij kunnen goed
tweetalig worden in een onderdompelingsprogramma in de tweede taal. Bij kinderen met een
minderheidstaal kiest Cummins voor een tweetalig programma met een stevige ondersteuning
van hun eerste taal. Op deze wijze wordt gewerkt aan blijvende tweetaligheid. Krijgen deze
kinderen die ondersteuning niet, dan lopen ze kans beide talen niet goed te leren beheersen 5 .
5 Oosterloo, A. en Paus, H. (red.). (2005). Fries aan bod, leerplan Fries voor het Primair Onderwijs, blz. 42.
Enschede: SLO.
Kennisbasis Fries leraar basisonderwijs | 9