Fries in het basisonderwijs - 10 voor de leraar

20 | Kennisbasis Fries leraar basisonderwijs
5. Aansluiten bij de
ontwikkelingsfase van het kind
5.1. Taalontwikkeling in meertalige situaties
Kinderen doorlopen in hun taalontwikkeling verschillende fasen. In de eerste maanden na de
geboorte luisteren kinderen vooral naar het taalaanbod van hun omgeving zonder zelf taal te
produceren. Rond het eerste jaar begint het kind zelf woorden te produceren, eerst een-
woordzinnen, daarna tweewoordzinnen. De differentiatiefase begint rond het derde jaar. Het
kind begint steeds meer woorden te gebruiken en maakt gebruik van grammaticale regels en
structuren. Rond het vijfde jaar beheerst het kind de basisprincipes van de taal en begint de
voltooiingsfase.
Bij kinderen in een meertalige situatie verloopt het proces op dezelfde wijze. Bij simultane
tweetaligheid leert het kind vanaf de geboorte twee talen. De moeder spreekt bijvoorbeeld
Fries tegen het kind en de vader Nederlands. Bij het leren van woorden hebben tweetalige
kinderen een extra taak. Zij moeten in de gaten krijgen wie welke taal spreekt en twee woor-
den leren bij hetzelfde begrip. Tweetalige kinderen beschouwen beide talen eerst als één
systeem en gebruiken een soort tussentaal waarbij woorden en woorddelen uit de ene taal
gecombineerd worden met die van de andere taal. Het kind experimenteert en speelt met
taal en leert gaandeweg dat er voor één begrip twee woorden zijn. Rond het tweede, derde
jaar krijgt het kind in de gaten dat er twee talen zijn en begint die van elkaar te scheiden.
Voorwaarde voor een succesvolle tweetalige ontwikkeling is wel dat de verschillende talen
aan verschillende personen verbonden worden en niet door elkaar gebruikt worden.
5.2. Onderbouw
Kinderen komen op de basisschool met Fries, Nederlands of een andere taal als moedertaal.
In de voorschoolse voorzieningen (peuterspeelzalen en kinderdagverblijven) wordt in meer
of mindere mate aandacht besteed aan Fries. Honderd van de driehonderd voorzieningen in
Fryslân zijn ééntalig Fries of tweetalig Nederlands-Fries. Op de andere voorzieningen wordt
af en toe in het Fries gezongen en voorgelezen. Dit betekent dat het Fries niet vreemd is voor
de kinderen die op de basisschool komen.
Op de basisschool komen Friestalige kinderen in aanraking met Nederlands en Nederlandsta-
lige kinderen met Fries. Als kinderen na hun vierde jaar een tweede taal leren, spreekt men
van successieve tweetaligheid. Het leren van de tweede taal gaat op dezelfde wijze als het
leren van de eerste taal. Eerst is er sprake van een stille periode waarin het kind moet wen-
nen aan de nieuwe taal en de woorden moet leren. Bij het spreken begint het kind met losse
woorden, daarna eenvoudige zinnetjes die gaandeweg complexer worden. Omdat een tweede
taalleerder nog niet direct alle woorden in de tweede taal kent, kan ook hier een periode van
tussentaal optreden.
Kinderen in de leeftijd tot ongeveer 7 jaar zijn zeer gevoelig voor taal en kunnen bij vol-
doende taalaanbod op een natuurlijke en spelende wijze een tweede taal leren. Het lijkt erop
dat het taalsysteem in de eerste taal nog minder definitief verankerd is en meer open staat
voor andere manieren van het structureren van taal 10 . Niet-Friestalige leerlingen kunnen zo
op jonge leeftijd tweetalig worden.
Voor Friestalige kinderen betekent onderwijs in het Fries dat ze opgevangen worden in hun
eigen vertrouwde taal en die verder kunnen ontwikkelen. Een goede beheersing van de moe-
dertaal heeft een positieve uitwerking op het leren van een tweede taal.
10 Bodde-Alderlieste, M., Paus, H., Smits, M. en Toorenburg, H. van. (2002). Driemaal taal, blz. 30. Groningen /
Houten: Wolters-Noordhoff.