2012 Nummer 2 - Cdja

www.cdja.nl 

CDJA - InterruptIe 2012 - nr. 2 

NR. 2 

JAARGANG: 24 

2012 

IDENtItEIt FILOSOFISCHE REFLECtIE 

INtERVIEW MEt VAN 

HAERSMA BUMA 

Op IDENtItEIt 

pARtyCRASHER IN NOORD-KOREA 

33

2 

Voorpagina 

Thema: Identiteit 

Foto: Dirk Hol 

DEADLINE 

Interruptie 3 - 2012 

Uiterste inleverdatum: 22 augustus 

Thema: Verkiezingen- wat is goed voor 

Nederland en christendemocratie? 

Leef je uit! 

De auteursinstructies vind je 

op www.interruptie.nl 

OPEN BRIEF 

Open brief VAn ruth peetOOm 

En toen waren er opeens verkiezingen. 

Het plan was altijd: eerst de inhoud, dan de poppetjes. De val van het kabinet 

zette alles in een stroomversnelling, maar het is gelukt. In een onvoorstelbaar 

tempo hebben we een lijsttrekker, een kandidatenlijst en een verkiezingsprogramma 

op de rit gezet. Het gaat in de campagne natuurlijk over 

de aanpak van de crisis. Het CDA vindt dat sowieso het huishoudboekje op 

orde moet, maar dat dat niet kan zonder visie op de toekomst. Hervormingen 

dus, in de zorg, op de woningmarkt, op de arbeidsmarkt, met als speerpunten 

duurzaamheid en solidariteit tussen generaties. Want ook over twintig jaar 

moet Nederland een goed land zijn om in te leven. We mogen onze sores niet 

afwentelen op de mensen van morgen. Dat vraagt om aanpakken vandaag, 

om idealen en goede ideeën, en om mensen die het doen. Dat vraagt om 

jullie. Ook dit gaan we samen doen! 

Ruth Peetoom 

PS Met het aftreden van Kirsten Begeman vorige maand is de laatste vrouw uit jullie DB vertrokken. 

Oei! Waarom zijn er veel minder vrouwen in het CDJA dan twintig jaar geleden? Go for it 

folks! Scout vrouwen. De introductiedagen komen er weer aan.... 

______________________________________________________ 

Open brief AAn ruth peetOOm 

Geachte mevrouw Peetoom, beste Ruth, 

Ongeveer een jaar geleden vroeg u ons mee te denken over de toekomst van 

het CDA, en dat hebben wij gedaan. Het is tijd voor een nieuwe opleidingscommissie 

die geleid wordt door een visionair met kennis van de wereld die 

met beide benen in de maatschappij staat: Johan Cruyff. 

Cruyff staat garant voor succes. Sinds hij zich weer met Ajax bemoeit, zijn we 

twee maal kampioen geworden. Daarnaast sluiten de denkbeelden van Johan 

Cruyff naadloos aan op het CDA. Het hart van elk team van Cruyff is namelijk, 

net als bij het CDA, het middenveld. Daarnaast houdt hij het veld breed zodat 

iedereen mee kan doen. Maar Cruyff zoekt ook de diepte met een pass vanuit 

het middenveld. Met Cruyff aan het roer van een commissie die onze opleiding 

doorlicht, kan een nieuwe generatie CDA-politici worden opgeleid in de 

school van de ‘totaalpolitiek’. 

Het CDA kan zo lekker fris voor de dag komen. Denk maar eens aan ‘CDA, 

creatief op het middenveld’, of ‘het CDA zoekt de dieptepass’; lekker klinkende 

slogans die herkenbaar zijn voor iedereen. Graag horen we wat u van ons 

idee vindt. 

Met vriendelijke groet, 

Joël Friso en Rick Kwekkeboom 

________________________________________ 

Volgende keer Sybrand van Haersma Buma 

Stuur je brief naar openbrief@cdja.nl 

CDJA - InterruptIe 2012 - nr. 2

REDACTIONEEL 


bOrn this wAy 

’Baby, I was born this way’ zingt popsensatie 

Lady Gaga. De personificatie van ons denken 

over identiteit showt in provocerende outfits 

graag hoe buitengewoon natuurlijk wij allemaal 

zijn. Haar boodschap? Laat je door niets 

of niemand iets wijsmaken over wie jij bent: 

identiteit bepaal je van binnenuit, want grenzen 

of kaders zijn het nieuwe taboe. ‘Ooo, 

there’s no other way’! 

Dit haast magische concept van identiteit is ‘bevrijdend’ bedoeld. Gaga 

wil niets liever dan volstrekt onvoorspelbaar zijn en zélf alles kunnen 

bepalen. In een interview met mode-ontwerper Jean Paul Gaultier zei 

zij treffend: ‘I like to liberate myself with my ability to change’. 

In Gaga’s clowneske campagne voor individualisatie zitten vanzelfsprekend 

behoorlijk wat waarden verstopt. Het ‘alles moet kunnen’ botst 

echter nogal eens met mensen die een ander idee hebben van vrijheid. 

In een samenleving waarin grenzeloosheid hoogtij viert, is religie maar 

een afschrikwekkend gebeuren. De waarden die men met religie associeert 

zijn lang niet altijd positief. Religie doet immers onder voor veel 

zaken; het mag noch de identiteit van een individu noch de identiteit 

van een politieke partij bepalen. Maar wie religie deel van zijn of haar 

identiteit laat zijn, heeft lef en wordt vaak gedwongen veronderstellingen 

van zichzelf of een ander te bevragen. 

Lady Gaga wil veronderstelde ideeën uitdagen. Het CDA als het goed 

is ook. Religie bepaalt wel degelijk identiteit, ook bij het CDA. De C is 

controversieel binnen en buiten het CDA; ook al is het CDA ‘born this 

way’. Naar buiten, omdat het waarden en daarmee ook grenzen suggereert. 

Naar binnen, omdat het een bepaalde houding van volksvertegenwoordigers 

verwacht. 

Een absurde vergelijking tussen Gaga en het CDA? Er is inderdaad een 

ondertoon in het ‘werk’ van Gaga dat een verschil tussen haar en het 

CDA met haar C zou moeten tekenen. Gaga hangt namelijk de religie van 

het zelf aan. Fans worden ‘bemoedigd’ zichzelf te aanbidden. In hoeverre 

doet het CDA dat? Aanbidt zij zichzelf terwijl zij stuntelt met haar C? 

Zélfvertrouwen is cruciaal, maar openheid voor correctie van anderen 

ook. Teren op succesverhalen uit het verleden lijkt niet heilzaam. 

Nieuwe ideeën hebben echter altijd tijd nodig om te landen, zeker als 

ze vragen om een inbedding in al aanwezige kaders. In tegenstelling tot 

Gaga wil het CDA herkenbaar blijven, het liefst geloofwaardig. Het moet 

namelijk wel de moeite waard zijn om de hort op te gaan; liever geen 

clowneske campagne. ‘De lente komt’, zei Peetoom. Wie dan te snel in 

bikini rondrent, loopt de kans voor exhibitionist uitgemaakt te worden. 

Gaga mag daar misschien van houden, maar niemand durft te vertrouwen 

op wie zij is. Als het CDA herkenbaar, geloofwaardig en inspirerend 

wil zijn, kan zij niet zonder haar C. Dat deel van haar identiteit mag 

geleefd en gevierd worden. Zo’n C-kader dat een religieuze identiteit 

bepaalt kan nog wel eens heel origineel blijken. 

Martine Oldhoff - hoofdredacteur@cdja.nl 

2 

3 

4 

6 

8 

11 

12 

13 

16 

14 

16 

17 

18 

20 

21 

22 

24 

25 

26 

28 

29 

30 

31 

32 

Open BrIeF: 

vAn/AAn ruth peetOOm 

reDACtIOneel 

CDA GeDAChteGOeD: 

GlOBAlIserInG én GeBOrGenheID 

themA: 

neDerlAnDse en eurOpese 

IDentIteIt 

themA IntervIew: 

ZIel, ZelF en ZAlIGheID 

De mens: rInDert De JOnG 

themA IntervIew: 

‘DIversIteIt krIJGt nIet 

eCht een kAns’ 

mOrAAlrIDDer: 

het mulIsCh-synDrOOm: 

BerOemD wOrDen, mAAr hOe? 

C vAn BerOep: ArJAn plAIsIer: 

JeZus CentrAAl 

OpInIe: 

De DIepGAnG vAn een BADeenD 

CDA ZelFspOt 

FOtOspreAD: 

CDJA vOOrJAArsCOnGres 

IntervIew: 

De BetekenIs vAn BOmmen 

reCensIe: GhOst In the shell 

De InspIrAtIe vAn…: 

syBrAnD vAn hAersmA BumA 

mAstODOnt OmDAt het mOet: 

wIm AAntJes 

pArtyCrAsher 

essAy: De neDerlAnDse IDentIteIt 

OnZe DemOCrAtIe: 

het Feest vAn De DemOCrAtIe? 

uIt het velD 

‘Als Je De nAAm ChrIsten wIlt 

DrAGen mOet Je er OOk nAAr 

wIllen hAnDelen’ 

verAnDerInGen CDJA 

COlOFOn 

INHOUD 

vAnuIt vIssenperspeCtIeF 

3

CDA GEDACHTEGOED Foto: Martine Oldhoff 

Globalisering én 

geborgenheid 

Door Jozef waanders 

Sommige mensen zijn hun tijd mijlenver vooruit. De cynische Diogenes van Sinope (400 v. Chr. 

- 324 v. Chr.) bijvoorbeeld. Hij antwoordde volgens de overlevering op de verwijtende vraag 

waarom hij zich niet hield aan de gebruiken van zijn stad, dat hij geen stadsbewoner maar een 

bewoner van de kosmos was. Daaraan dankt hij de twijfelachtige eer om de eerste ons bekende 

‘kosmopolites’ te zijn. Een tegenstelling lijkt geboren: denken en handelen we locaal of globaal? 

Diogenes kiest voor het globale. De kosmos in deze anekdote blijkt 

een groot geheel waarin je toevlucht kan vinden voor de beknellende 

wetten van de polis. Een hogere orde van waaruit je de 

specifieke wetten van de een of andere politieke gemeenschap 

uitstekend kan relativeren. 

Kritiek op dat standpunt ligt voor de hand. De mens die zich op 

de grootst mogelijke abstractie beroept, verwaarloost al snel de 

concrete sociale en politieke banden om hem heen. Van de kosmos 

kan je alleen maar dromen. Wonen moet je desondanks in meer 

nabije gemeenschappen. Die kritiek is even terecht als tijdloos. 

Het door het CDA zo geliefkoosde beginsel van gespreide verantwoordelijkheid 

bijvoorbeeld, gedijt slechts als mensen zich ook 

daadwerkelijk verantwoordelijk voelen voor de maatschappij om 

hen heen. Kosmopolitisch denken kan voor een gezonde relativiteitszin 

zorgen, maar kosmisch handelen is een fictie. Desalniettemin 

is het kosmopolitisme inderdaad vaak ervaren als bevrijdend 

ten opzichte van de beknelling van talloze willekeurige politieke 

gemeenschappen. 

KOsmOpOlitische beKlemming 

In een tijdperk van globalisering, inclusief alle problemen die 

daarmee gepaard gaan, rijst echter de vraag of die bevrijding blijvend 

is. Of we in het kosmopolitische bewustzijn niet op nieuwe 

beklemmingen stuiten, die de mens weer doen terugverlangen 

naar de geborgenheid van kleine gemeenschappen – juist omdat 

daar heldere grenzen worden gesteld. Of we het verlies van de 

vanzelfsprekendheid van de eigen gebruiken, in confrontatie met 

een schijnbaar eindeloze pluriformiteit waarvan we ons bewust 

zijn geworden, wel kunnen verdragen. 

De Duitse filosoof Rüdiger Safranski stelt zich in het piekfijne 

essay met de veelzeggende titel Hoeveel globalisering verdraagt 

de mens? precies die vraag. Hij stelt de mens voor als het enige 

wezen dat buiten zichzelf kan treden, kan transcenderen. Daarmee 

geniet de mens een trotse distantie waarmee hij zich van zichzelf 

bewust wordt én het geheel kan overzien. Maar dit blijkt al spoedig 

niet alleen een zegen te zijn. Want dat ‘geheel’ kan ook vreeswekkende 

proporties aannemen. Schopenhauer bijvoorbeeld, ontdekte 

de mensheid als ‘schimmellaag op een van de talloze bollen in het 

heelal’. Als het kennende leven zichzelf op zo’n manier ontdekt, rijst 

de vraag of we niet eerder belast dan gezegend zijn. Of het niet 

vooral een gebrek is, om zicht te hebben op een (te) weidse horizon. 

De lAst VAn een ‘glObAAl bewustzijn’ 

Met de globalisering is dat probleem nog schrijnender geworden. 

Een ‘globaal bewustzijn’ bevat tegenwoordig meer dan de mens 

verdragen kan. Globalisering ging aanvankelijk vooral gepaard 

met grote euforie, en het vermoeden van grenzeloze nieuwe 

mogelijkheden. Maar tussen euforie en wanhoop loopt slechts 

een dunne lijn. Want terwijl we als nooit tevoren in globalisering 

worden meegezogen, rijst ook de angstige vraag of we de regie 

niet helemaal kwijt geraakt zijn. We zijn ons bewust van een 

moderne wapentechniek die hele volksstammen kan vernietigen. 

We zijn ons bewust van het feit dat er altijd wel ergens op onze 

aarde (en dus permanent) oorlog woedt. We zijn ons bewust van 

een pluriformiteit die elke vanzelfsprekendheid kan verwoesten. 

En we zijn ons bewust van een klimaatprobleem en dreigende 

ecologische tekorten op onze planeet. We weten inmiddels dat we 

– hoe dan ook – in staat zijn onze aarde volkomen te verwoesten. 

Globalisering die via de media bij ons naar binnen slaat kan, met 

andere woorden, een bijna latente hysterie in de hand werken. 

Zo keert de wal het schip. Leek het kosmopolitische of ‘globale’ 

bewustzijn eerst bevrijdend, nu kunnen we er amper anders 

dan met benauwdheid over denken. De beklemmingen van dat 

bewustzijn zijn, zo blijkt inmiddels, wellicht nog veel groter dan 

die van de kleine gemeenschap. 

4 CDJA - InterruptIe 2012 - nr. 2

Een ‘globaal bewustzijn’ 

bevat tegenwoordig meer 

dan de mens verdragen kan. 

OnDermijning VAn gemeenschApszin? 

En er ligt nog een ander gevaar op de loer. Het kosmopolitische 

bewustzijn blijkt namelijk tevens in staat om gemeenschapszin 

uit te hollen, ook in Nederland. In het beruchte essay Het multiculturele 

drama, dat het Nederlandse integratiedebat beslissend 

beïnvloedde, stelde Paul Scheffer dat de integratie in Nederland 

grotendeels was mislukt door een tekort aan ‘bronnen van saamhorigheid.’ 

Nodig was volgens hem ‘een afscheid van de kosmopolitische 

illusie waarin velen zich wentelden.’ Want: ‘De wegwerpende 

manier waarop (…) is omgesprongen met nationaal besef 

werkt niet uitnodigend. We slaan onszelf op de nationale borst 

omdat we denken er geen te hebben. Die grenzeloze houding 

draagt niet bij tot integratie, omdat daarachter maar al te vaak een 

afstandelijke en achteloze samenleving schuilgaat.’ We brachten 

volgens Scheffer onvoldoende onder woorden wat ons als samenleving 

bijeenhoudt: ‘Een samenleving die zichzelf verloochent 

heeft nieuwkomers niets te bieden’. Kortom: het CDA-verhaal dat 

door een PvdA’er verteld moest worden. 

lichtingen KAppen 

Steeds prangender rijst daarom de vraag of we dat permanente 

‘globale bewustzijn’ niet moeten compenseren met plaatsgebondenheid. 

In de jungle van globalisering redden we het niet zonder 

begrenzingen die van levenswijsheid getuigen. 

Maar hoe? We doen er goed aan om, in de woorden van Safranski, 

‘lichtingen te kappen’. Dat betekent: ‘gedrags- en denkwijzen 

koesteren die niet goed bij de globale hysterie passen: de onthaasting, 

de eigenzinnigheid, de plaatsgebondenheid, het uitschakelen, 

het onbereikbaar zijn.’ Om onze eigenzinnigheid te bewaren 

moeten we het punt leren kennen, waarop we ophouden ons te 

laten informeren. Zonder een effectief filtersysteem zijn we in de 

permanente informatiestroom reddeloos verloren. We moeten 

daarom in het nabije een vertrouwd- en geborgenheid terug- 


CDA GEDACHTEGOED 

vinden die in het globale verloren is gegaan. Ook Paul Scheffer 

ging uiteindelijk precies daarnaar nadrukkelijker op zoek. Na de 

publicatie van het essay stelde hij dat we keihard moesten werken 

aan de opbouw van een gemeenschappelijk ‘wij’, dat wordt gekenmerkt 

door zowel ‘eigenheid’ als ‘openheid’. 

eVenwicht 

Ook dat gemeenschappelijke ‘wij’ zou CDA’ers positief moeten 

stemmen. Een ‘wij’ waarvan het belang in deze context tweevoudig 

is: Een ‘wij’ dat de handen ineenslaat om de bedreigende 

elementen van globalisering in toom te houden (hetgeen tevens 

van goed rentmeesterschap getuigt) en dat tegelijkertijd in staat 

is om de verregaande uitholling en segregatie van gemeenschappen 

tegen te gaan. Een identiteit die dus gekenmerkt moet worden 

door zowel ‘eigenheid’ als ‘openheid’. 

Identiteit moet gekenmerkt 

worden door zowel ‘eigenheid’ 

als ‘openheid’. 

Eigenheid én openheid. Plaatsgebondenheid én een blik op 

de wereld. Locaal én globaal. Dat zijn de woordparen die weer 

nadrukkelijker met elkaar verbonden dienen te worden. Omdat ze 

elkaar in evenwicht houden, en voor ontsporing behoeden. En dat 

is een evenwichtstour waartoe het CDA bij uitstek geschikt lijkt. 

Wij bestaan immers bij gratie van het zoeken naar dat evenwicht: 

tussen traditie en actualiteit, tussen markt, mens en overheid, 

tussen geloof en wereld. Precies daarin ligt een nieuwe uitdaging 

in het verschiet: met oog voor het globale lichtingen kappen naar 

plaatsgebonden- en geborgenheid. Dan blijkt de locale begrenzing 

– bijna 2500 jaar na Diogenes – zowaar een zegen. 

5

THEMA 

Nederlandse en 

Europese identiteit 

Een vergelijking van politieke partijen 

Door Geurt henk spruyt en marlien ligtenberg 

extremen: pVV en sp 

Volgens PVV-leider Geert Wilders loopt de ‘Westerse – en daarmee 

de Nederlandse – cultuur op onder meer politiek, economisch, militair, 

wetenschappelijk, sociaal, cultureel en moreel gebied duizenden 

lichtjaren voor op de islamitische cultuur.’ Nederland is volgens 

Wilders echter wel in tweeën verdeeld. Wilders ziet aan de ene kant 

een Nederland van ‘VPRO, Milieudefensie en multiculturalisme’ en 

aan de andere kant het ‘echte’ Nederland, dat hard werkt en een 

veilig en sociaal land wil. Wilders bepleit meer kennis van de vaderlandse 

geschiedenis, de Nederlandse taal en het Wilhelmus. Verder 

stelt Wilders voor om op ieder overheidsgebouw en iedere school 

de Nederlandse vlag te laten wapperen. Hij is ook tegen de invloed 

van de Europese Unie. Bij zijn persconferentie na de mislukte Catshuisonderhandelingen 

zei Wilders niet te willen buigen voor een 

‘dictaat uit Brussel’. De SP is eveneens anti-Europa. Ook nu verzet 

de SP zich hevig tegen meer invloed vanuit Brussel. 

VVD en cDA 

Wat vinden de middenpartijen als VVD, en CDA hier eigenlijk van? 

CDA-Kamerlid Sander de Rouwe vindt dat de Nederlandse identiteit 

wel bestaat. Als voorbeeld hiervan geeft hij het Koningshuis 

en het vieren van Koninginnedag. ‘Prinses Máxima heeft in een 

toespraak gezegd dat dé Nederlander niet bestaat. Dat heeft voor 

veel ophef gezorgd. Prinses Máxima deed haar uitspraken in reactie 

op het WRR-rapport ‘Identificatie met Nederland’. Zij zei ‘de Nederlandse 

identiteit niet te hebben gevonden’. Prinses Máxima heeft 

daarmee de veelzijdigheid en de unieke eigenschappen van de 

Nederlanders willen aangeven. Vooral door toetreding van mensen 

uit andere delen van de wereld is de Nederlandse identiteit door 

de tijden heen veranderd zonder daarbij haar eigen kenmerken te 

verliezen. Het CDA onderstreept dat de veelzijdigheid in Nederland 

hand in hand kan gaan met de Nederlandse eigen ‘aardigheden’.’ 

De macht van de Europese Unie. Als het aan Geert Wilders ligt, wordt 

dat het thema van de verkiezingen van 12 september 2012. Nederland 

verliest zijn identiteit en soevereiniteit aan ‘Brussel’. Hoe denken de 

politieke partijen over de Nederlandse en Europese identiteit? 

De VVD focust in dit debat vooral op een in haar ogen juiste 

afbakening van de bevoegdheden tussen ‘Brussel’ en ‘Den Haag’. 

Patrick van Schie, directeur van de Teldersstichting (het wetenschappelijk 

bureau van de VVD) signaleert dat de nationale identiteit 

eerder sterker dan zwakker wordt. ‘Het is merkwaardig dat 

de kosmopolitisch gerichte ‘elite’ verlangt dat burgers, om contacten 

met mensen elders in de wereld te kunnen hebben, hun eigen 

identiteit afleggen. Het is alsof je meent dat alleen mensen zonder 

eigenschappen, zonder karakter, aan de samenleving mogen deelnemen. 

Terwijl juist degenen die worstelen met hun eigen identiteit, 

die karakterologisch niet stevig in hun schoenen staan, de 

maatschappij steevast met de meeste problemen opzadelen. Het is 

eveneens vreemd dat vaak wordt gedacht dat contact met andere 

culturen altijd zal leiden tot de wens de eigen cultuur daarmee 

te versmelten. Menigeen komt van een buitenlandse vakantie, 

hoe goed het er ook toeven was, nou juist terug met het gevoel 

dat het ook fijn is weer ‘thuis’ te zijn.’ Van Schie bepleit dan ook 

dat nationale belangen niet worden opgeofferd aan het Europese 

project, ‘dat voor sommige politici een doel op zich is geworden. 

Op gebieden waar burgers zich eerst en vooral op de natie en de 

nationale politiek richten zal Europese politiek pas op de plaats 

moeten maken en soms op haar schreden moeten terugkeren.’ 

sgp 

De rechtschristelijke SGP gelooft eveneens in een Nederlandse 

identiteit en is kritisch over de macht van Europa. Volgens SGPleider 

Kees van der Staaij bestaat er zeker een Nederlandse identiteit. 

‘Dat hebben we zelf niet eens in de gaten, maar buitenstaanders 

zien dat niet zelden des te scherper.’ Dat is volgens hem ook 

logisch. ‘Een land, een volk, komt niet zomaar uit de lucht vallen, 

maar is gegroeid in en vanuit het verleden, en ‘groeit’ en ontwikkelt 

zich nog iedere dag. Al groeiend krijgt zo’n samenleving van 


Foto: Dirk Hol THEMA 

mensen een eigen karakter, noem het identiteit. Dat kan te maken 

hebben met bodemgesteldheid of klimaat, een godsdienst of religie, 

een gedeeld verleden en bijzondere gebeurtenissen.’ Van der 

Staaij gelooft niet in dé identiteit, maar gelooft wel in sommige 

typische kenmerken van de Nederlandse identiteit. ‘Neem bijvoorbeeld 

het ‘polderen’, niet voor niets genoemd naar een mooi 

element uit ons landschap. Ook onze calvinistische inslag mag er 

zijn: nuchter, zuinigheid met vlijt, het besef een roeping te hebben. 

De Nederlandse handelsgeest floreerde en floreert er wel bij! Juist 

in tijden van globalisering geeft zo’n identiteit houvast.’ 

Van der Staaij gelooft niet in een vastomlijnde Europese identiteit. 

‘Onderzoek wijst altijd weer uit dat mensen zich veel meer verbonden 

voelen met hun nationale identiteit, hoe verschillend die ook 

is, dan dat zij zich verbonden weten met Europa. Tegelijk is niet te 

ontkennen dat er tegenover andere continenten en werelddelen 

natuurlijk ook wel iets van een Europese identiteit bestaat, waarbij 

uiteraard de geschiedenis van veel Europese landen uitdrukkelijk 

meespeelt. Naarmate een gebied groter wordt, zal de verbondenheid 

met elkaar minder worden, wat ook niet meer dan logisch 

is gezien de factor ‘mens’.’ Van der Staaij is dan ook tegen een te 

grote macht van Europa. De Europese Unie moet in haar beleid 

voortbouwen op de nationale pijlers. 

grOenlinKs en D66 

De progressief-liberale partijen staan linea recta tegenover het 

gedachtegoed dat er een Nederlandse identiteit bestaat en dat 


de invloed van Brussel beperkt moet zijn. In 2007 nam toenmalig 

GroenLinks-leider Femke Halsema het op voor prinses Maxima, 

die stelde dat dé Nederlandse identiteit niet bestaat. Ook Halsema 

geloofde niet in dé Nederlander. De Nederlandse samenleving 

bestaat uit een ‘marktplein’ van verschillende gelijkwaardige 

culturen. De verschillende minderheden moeten zich aan elkaar 

aanpassen en van elkaar leren. GroenLinks en D66 benadrukken 

de onontkoombaarheid en het belang van een verenigd en 

sterk Europa. Een sterk geïntegreerd Europa kan zorgen voor 

meer welvaart, stabiliteit, democratie en mensenrechten. Daarom 

juichen beide partijen een verdere integratie toe. 

cOnclusie 

PVV en SP zijn de enige partijen die echt anti-Europa zijn. Een 

anti-Europees sentiment gaat in hun geval hand in hand met het 

geloof in een duidelijk omlijnde Nederlandse identiteit. De VVD 

en het CDA zijn wel voor de Europese Unie, en voor meer macht 

van ‘Brussel’ in kwesties inzake de begroting en de monetaire 

unie. Zelf betitelen de partijen hun koers als ‘eurorealistisch’. Ze 

zijn voorstanders, maar met voorbehouden. Door de tijd heen zijn 

VVD en CDA niet meer zo uitgesproken pro-Europa als in de jaren 

negentig. Beide partijen geloven wel in een Nederlandse identiteit, 

maar geven tegelijk toe dat het lastig is deze identiteit vast te stellen. 

De enige partijen die nog écht pro-Europa zijn, zijn GroenLinks 

en D66. Bij hen gaat een pro-Europese houding samen met een 

sceptische houding jegens de nationale identiteit van Nederland. 

7

THEMA INTERVIEW Foto: Dirk Hol 

Ziel, 

zelf en 

zaligheid 

Door Johannes ten hoor en 

martine Oldhoff 

Filosofe Renée van Riessen over identiteit 

We leven in een tijd waarin het individu centraal 

staat en zelfontplooiing bijkans heilig is verklaard. 

Dit brengt ons echter ook bij belangrijke existentiële 

vragen over onze identiteit. Want wie zijn we eigenlijk 

en hoe geven we vorm aan onze identiteit? We gaan in 

gesprek met prof. dr. Renée van Riessen over ‘het zelf’, 

de ziel en identiteitsbepaling. 

het zelf 

Om maar direct met de deur in huis te vallen: ‘Wat is het zelf?’ 

Renée van Riessen deinst niet terug. ‘Als ik probeer te definiëren 

wat het zelf is, dan kom ik al snel op het woord verhouding. ‘Wat 

is?’ zo begint elke filosofische vraag die de essentie van iets wil 

vaststellen. Kun je het zelf wel zo benaderen? Precies daar ligt de 

moeilijkheid. We kunnen van het zelf geen essentie aanwijzen, 

maar voor elk mens kun je wel zeggen dat hij of zij een verhouding 

tot zichzelf is. De essentie, het eigene van het zelf is dat het weet 

heeft van zijn eigen bestaan en dat het dit bestaan begeleidt met 

allerhande reflecties, verhalen en bespiegelingen. We hebben dus 

ons feitelijk doen en laten en de voice-over van het zelf, waarin 

commentaar gegeven wordt op wat er in ons leven gebeurt. Het 

commentaar, het verhaal, is minstens even belangrijk als de feitelijkheid. 

Het rare van mensen is dat ze zich van tijd tot tijd over 

zichzelf buigen en zich afvragen of ze wel moeten doen wat ze 

Prof. Dr. R.D.N. (Renée) van Riessen studeerde Wijsbegeerte 

en Nederlandse taal en Letterkunde aan de Vrije 

Universiteit te Amsterdam. Intussen is ze al zevenentwintig 

jaar verbonden aan de Protestants Theologische 

Universiteit te Kampen, waar ze wijsbegeerte doceert. 

Daarnaast bekleedt Van Riessen sinds 2011 de leerstoel 

christelijke filosofie aan de Universiteit Leiden. Eerder 

doceerde zij filosofie en esthetica aan de ArtEZ Hogeschool 

voor de kunsten. Naast haar academische werk 

publiceerde Van Riessen ook een aantal dichtbundels. 

doen. Soms volgen we zelfs cursussen om erachter te komen wie 

we zelf zijn of waar we ons bevinden. Je kunt je afvragen of een 

cursus daar antwoord op kan geven, maar er is kennelijk behoefte 

aan en dat zegt iets over de manier waarop we ons zelf zijn, of 

althans proberen te zijn. ’ 

Kun je dan erachter komen wie je zelf bent? ‘Je kunt wel zeggen 

‘dit ben ik’, maar dat is dan altijd een momentopname. Het is 

gevaarlijk om je op zo’n moment vast te leggen. De existentialistische 

filosoof Jean Paul Sartre heeft daarvan een mooi voorbeeld. 

Sartre zat graag in cafés. Op een dag zag hij daar een kelner die 

zo volmaakt samenviel met zijn beroep dat het was alsof hij de 

hele dag speelde dat hij kelner was. Hij bracht de borden net iets te 

zwierig rond en boog zich niet iets té gedienstig voorover. De man 

gaat zo volmaakt op in het kelner-zijn dat we hem niet meer geloven. 

Sartre noemde dit ‘kwade trouw’, de poging samen te vallen 


‘Het ware zelf is tijdgebonden, 

je kunt veranderen.’ 

met de voorstelling die je hebt van je identiteit. Kwade trouw is 

verzaken aan je vrijheid als mens. De kelner vergeet dat hij meer is 

dan alleen kelner, en dat hij er telkens voor kiest om kelner te zijn 

op zijn eigen manier. Zoiets kom je ook tegen als mensen zeggen 

‘zo ben ik nu eenmaal’. Maar je karakter of manier van doen is geen 

schuilhut waarin je je verbergen kunt. Ik houd daarom wel van het 

woord ‘zelfverhouding’. We zijn met ons zelf permanent in beweging. 

Mensen die zeggen ‘zo ben ik nu eenmaal’, daar zet ik vraagtekens 

bij. Het ‘ware zelf’ is tijdgebonden, je kunt veranderen.’ 

De filosofe gelooft wel dat er een continue factor in een persoon is. 

‘Ook als ik een ernstig ongeluk krijg waardoor mijn geheugen een 

tijdje verdwenen is en mijn karakter zelfs veranderd blijkt te zijn, 

moet ik proberen dat alles in verband te brengen met de persoon 

die ik was. Het verhaal van mijn leven is niet gegeven, het moet 

weer aan elkaar gebreid worden. Door die voortdurende activiteit 

komt de identiteit van het zelf tot stand. De ziel is het raakbare 

daarin. De ziel is daarom een woord van de affectie; het geraakt 

worden.’ 

ziel 

Met de term ‘ziel’ wordt een nieuwe discussie aangesneden. ‘Dit 

is een discussie die we al heel lang hebben; dat er een ziel is, die 

los zou staan van het lichaam en die er contact mee zoekt. De ziel 

is het meest eigenlijke en het meest raakbare in die zelfverhouding. 

Als ik zeg: ‘je hebt me op m’n ziel getrapt’ bedoel ik het meest 

kwetsbare van mezelf. In die zelfverhouding die we zojuist besproken 

hebben zit dus ook een kwetsbaar deel. Het liefst geef ik de 

naam ziel aan dit meest kwetsbare deel. Ik bedoel er dus niet direct 

het onsterfelijke, onkwetsbare deel van de mens mee. Veel filosofen 

pleiten ervoor om het woord ‘ziel’ niet langer te gebruiken, weg 

te gooien, omdat het sterk herinnert aan het dualisme, de tweedeling 

tussen lichaam en ziel.’ 

Van Riessen vindt de prullenbak ongeschikt. Ze haalt de Oostenrijks-Britse 

filosoof Ludwig Wittgenstein erbij. ‘Wittgenstein zegt 

dat we over ziel moeten blijven praten en volgens hem is het meest 

adequate beeld van de ziel het lichaam. Zeer verrassend! In de 

20ste eeuw zie je een worsteling van filosofen hoe ze de ziel in 

verband kunnen brengen met het lichaam. Wittgenstein zegt dat je 

een mens nooit niet-lichamelijk kan ontmoeten. Jullie zijn bezielde 

personen voor mij, geen geesten en ook geen dingen. Dat blijkt al 

uit de manier waarop iemand je aankijkt.’ 

iDentiteitsbepAling 

‘Wij zijn tegenwoordig erg bezig met de vraag wat identiteit is. 

Zaken als religie, beroep of seksualiteit, die vroeger gewoon bij 

het leven hoorden, worden nu gebruikt om onze identiteit duidelijker 

te markeren. De Canadese filosoof Charles Taylor heeft laten 

zien dat dat bij de moderniteit hoort, maar dat het ook gevolgen 


THEMA INTERVIEW 

heeft. Hij noemt bijvoorbeeld het gegeven van homoseksualiteit 

en vraagt zich af wat er gebeurt als dat gebruikt wordt als stijlkenmerk 

om gestalte te geven aan je identiteit. Op dat moment, zegt 

hij, gebeurt er iets vreemd met de seksualiteit: we nemen die dan 

actief ter hand en modelleren haar zo dat ze ons kan helpen het 

identiteitsprobleem het hoofd te bieden. Hetzelfde kun je toepassen 

op religie: ook de religie staat in onze cultuur in dienst van de 

identiteit. De kerk of de religie die men aanhangt wordt niet meer 

gezien als een waarheidsinstituut; het is een van de stijlkenmerken 

die we gebruiken om als persoon naar buiten te treden. ‘Ik heb 

een visje op m’n auto…’ dat is echt iets van deze tijd. Je zegt als het 

ware ‘Kijk, bij die groep hoor ik’. ’Voor de grootste kerken in Nederland 

is dit tegelijk een probleem: ‘Lid zijn van de PKN of de Katholieke 

kerk is vandaag de dag niet bepaald een gewild stijlkenmerk. 

Mensen vertellen liever dat ze in het weekend hebben gewandeld 

of gesport dan dat ze naar een kerkdienst zijn geweest.’ 

‘Individu zijn is een opgave en een last. Het is voor ons heel moeilijk 

om af te zien van onze individualiteit, maar tegelijkertijd is dat 

ook hetgeen we verlangen en wensen. De mooiste momenten in 

het religieuze leven vinden plaats als de religie het van je overneemt, 

als je mag invoegen in dat wat zich aan je openbaart als 

een waarheid die niet van jouw keuze afhankelijk is. Religie is dan 

geen uitdrukking meer van jouw ‘true self’, maar iets wat er altijd 

is en er altijd zal zijn. Je mag meezingen in het koor. Het mooie van 

instituties, zoals de kerk, is dat ze de last van de individualiteit en 

het jezelf moeten zijn even van je af kunnen nemen.’ 

‘Het is voor ons heel moeilijk 

om af te zien van onze individualiteit, 

maar tegelijkertijd 

is dat ook hetgeen we verlangen 

en wensen.’ 

OnDerlinge relAties 

Het continu bepalen van de eigen identiteit beïnvloedt ook de 

relaties met anderen. ‘De constante opgave om van je eigen leven 

iets goeds en moois te maken, maakt het lastig voor ons om ons 

langdurig met andere mensen te verbinden. Een partner hebben, 

kinderen krijgen, dat is leuk, maar het kan ons project om zelf iets 

moois van het leven te maken ook danig in de weg staan.’ 

‘Wil ik wel een partner? Wil ik wel kinderen? Opmerkelijk in onze 

tijd is dat deze vragen tot het keuzemenu zijn gaan behoren. Toen 

mijn moeder trouwde was die keuze er niet. In de jaren vijftig volgde 

je als vrouw de man en er kwamen hoe dan ook kinderen. Als je 

die kreeg was het min of meer afgelopen met je maatschappelijke 

carrière. Dat was niet ideaal, maar wel helder. Wanneer je tegenwoordig 

kiest voor een vaste relatie, moet je kiezen welke vorm je 

daaraan geven wilt. Vervolgens kies je misschien voor het krijgen 

van kinderen. Om samen te kunnen zijn met je geliefde moet er 

9

THEMA INTERVIEW Foto: Dirk Hol 

worden gepraat en onderhandeld worden over keuzes. Het gevaar 

is dan dat intieme relaties onderhandelingsrelaties worden. En 

dan is de kans groot dat de liefde verdwijnt, want liefde, daar kun 

je niet over onderhandelen.’ 

Dus eigenlijk bieden regels en voorgeschreven verhoudingen ook 

ruimte voor bloeiende relaties? ‘Ja, dat wordt vaak niet gezien. Hoe 

groter de keuzevrijheid, hoe meer je je kunt afvragen ‘wil ik dit 

nog wel?’, ‘wil ik hier niet uitstappen?’. De liefde wordt erg onder 

druk gezet als je altijd moet onderhandelen en evalueren. Ik ben 

er niet tegen, laat dat duidelijk zijn, en niemand ontkomt eraan in 

deze tijd. Van tijd tot tijd wil ik best evalueren met mijn echtgenoot, 

maar niet in de sfeer van ‘ik ben hier als autonoom individu en jij 

ook en we onderhandelen het uit’. Liefde heeft iets irrationeels, je 

geeft je over aan die éne persoon. Dat staat op gespannen voet met 

calculerend denken.’ 

irOnie 

‘Hoe meer we in onze maatschappij worden terug geworpen op 

onszelf, hoe meer we ook de vraag stellen ‘wie ben ik?’. ‘Als iemand 

een cursus wil doen om zichzelf beter te leren kennen lijkt me dat 

daarom uitstekend. Je vindt tegenwoordig overal betaalde coaches 

10 

‘We moeten ons-zelf met 

een gezonde dosis ironie 

blijven bekijken.’ 

die met jou willen reflecteren op je traject. Kennelijk is daar behoefte 

aan, omdat het leven een stuk ingewikkelder geworden is. We 

moeten aan onszelf werken, een kunstwerk van ons leven maken. 

Pakweg vijftig jaar geleden was het in die zin simpeler, omdat er 

meer vast lag. De verhoudingen tussen mannen en vrouwen waren 

duidelijker verdeeld, er waren minder echtscheidingen, mensen 

werkten dikwijls hun hele leven bij hetzelfde bedrijf. Toen was je 

meer deel van een gemeenschap, nu word je als kiezend en calculerend 

individu benaderd. Ik denk niet dat we dit individualiseringsproces 

terug kunnen dringen, zoals sommige conservatieven 

zouden willen. Wel kunnen we alert blijven op de problematische 

kanten ervan. Filosofie kan daarbij behulpzaam zijn en de politiek 

kan zich afvragen wat daar praktisch aan te doen is. De zoektocht 

naar het zelf zal dus alleen maar sterker worden, maar we moeten 

‘ons-zelf’ met een gezonde dosis ironie blijven bekijken.’ 


De mens: Rindert de Jong 

Naam 

Rindert de Jong 

Leeftijd 

26 jaar 

Opleiding of werk 

In 2010 afgestudeerd als civiel ingenieur 

te Delft, nu werkzaam bij een ingenieursbureau. 

Wat zijn je voornaamste activiteiten 

binnen het CDJA? 

Deelgenomen aan het introductieweekend, 

een onderwijsdebat en het CDJA 

congres in Zeist. 

Beoefen je een sport? 

In mijn studententijd veel geroeid, nu 

enkel nog wat krachttraining en hardlopen. 

Belangrijkste politieke thema 

Onderwijs. Als samenleving hebben we 

onze welvaart te danken aan kwalitatief 

goed onderwijs en voor het individu is 

het een plek bij uitstek om je te kunnen 

ontwikkelen. 

Omschrijf je karakter eens 

Sceptisch, stellig en nieuwsgierig. 

Christendemocratie betekent voor jou 

Verantwoordelijkheid dragen voor jezelf, 

voor andere mensen en voor al het 

andere wat op deze aardkloot rondloopt. 

Grootste voorbeeld 

Ik heb altijd erg veel bewondering voor 

mensen die tegen de stroom in durven 

te gaan en daarin bereid zijn de eventuele 

consequenties te aanvaarden. Zo 

worden vaste denkpatronen doorbroken 

en krijgen nieuwe inzichten de ruimte. 

Churchill of Obama? 

Churchill, al heb ik nooit begrepen 

waarom een stad als Dresden volledig in 

as moest worden gelegd. 

Je bent minister-president, welke 

actie onderneem je als eerste? 

De eerste taak is om een coalitie te 

vormen waarmee je kan gaan regeren. 


Je kan dus niet zomaar van alles doen, 

wat ik eigenlijk ook wel een geruststellende 

gedachte vind. Ik zou me sterk 

willen maken om bepaalde denkpatronen 

te doorbreken. Zo zou ik heb 

begrip welvaart los willen koppelen van 

economische groei, ik ben van mening 

dat we verder vooruit moeten kijken. We 

moeten inzetten op duurzame productie 

en Nederland als onderdeel van een 

sterk Europa tegenwicht te laten bieden 

tegen opkomende economieën als 

China, India en Brazilië. Zij ontwikkelen 

hun economieën nog hoofdzakelijk 

zoals wij dat in het verleden ook gedaan 

hebben, inclusief alle vervuiling die 

daarmee gepaard gaat. Het is essentieel 

dat we onze leidende positie op het 

gebied van hoogstaande technologie 

behouden. 

Wat zijn je ambities binnen het CD(J)A? 

Mezelf ontwikkelen en daardoor een 

rijker en bewuster mens worden. Als ik 

daarmee een positieve bijdrage aan het 

CD(J)A kan leveren dan doe ik dat met 

veel plezier. Ik houd bijvoorbeeld van 

debatteren en discussiëren omdat ik 

het interessant vind om vanuit verschillende 

standpunten en achtergronden 

van verschillende mensen tot een nieuw 

inzicht te komen. Daarnaast heb ik een 

bijzondere interesse voor het onderwijs, 

deelname aan een werkgroep is dus 

wellicht interessant. 

Wat betekent God voor jou? 

Een leven lang twijfel. Niet zo lang 

geleden heb ik het college van Robbert 

Dijkgraaf over het ontstaan van het 

heelal gevolgd. Er wordt dan duidelijk 

we eigenlijk nog maar heel weinig 

weten, de complexiteit is gewoon 

overweldigend. Er zullen altijd vragen 

onbeantwoord blijven en alleen na dit 

leven zullen we de antwoorden vinden. 

Wat grijpt jou aan? 

In mensen: oprechtheid. 

DE MENS 

Welk boek heb je voor het laatst gelezen? 

De Antichrist van Nietzsche. Na zo’n 

boek slaat de twijfel over God en het 

christendom weer even toe. 

Met 1000 euro ga je: 

Een mooie steelstring gitaar kopen, of 

van op vakantie gaan deze zomer. 

Levensmotto: 

Ga je eigen weg (ook een mooi nummer 

van Fleetwood Mac trouwens). 

11

THEMA INTERVIEW Foto: Charlotte Marres 

Zonder het bestaan van groepen is veel gedrag moeilijk uit te 

leggen. Waarom doen mensen bijvoorbeeld vrijwilligerswerk? Of, 

om een wat extremer voorbeeld te geven, waarom bestaat zelfmoordterrorisme? 

Binnen de sociale psychologie, het vakgebied 

van Naomi Ellemers, wordt de sociale identiteitstheorie gebruikt 

om deze en veel andere gedragingen die door groepen worden 

veroorzaakt te analyseren. 

integrAtie in De sAmenleVing 

Het is natuurlijk interessant om te zien of het Nederlandse integratiebeleid 

de toets der wetenschappelijke kritiek kan doorstaan. 

Ellemers: ‘De Nederlandse overheid heeft veel gezwabberd. Er 

waren perioden waarin het beleid erg op behoud van de eigen 

cultuur gericht was, met aanbod van onderwijs in de taal van het 

land van herkomst. Als je dat doet, drijven groepen af van de maatschappij. 

De laatste jaren richt de overheid zich juist op eenvormigheid. 

De normen en waarden discussie staat daarbij centraal. 

Men vertrekt vanuit het idee dat alles goed komt als iedereen maar 

dezelfde normen en waarden heeft. Als mensen afwijkend gedrag 

vertonen, hebben ze geen normen en waarden, wordt dan gezegd. 

Maar die hebben ze nou juist wel. Alleen als het andere normen en 

waarden zijn dan die van ons hebben we daar weinig begrip voor. 

We hebben het steeds over integratie, maar integratie houdt in dat 

we iets van elkaar overnemen. Wat de overheid op dit moment wil 

is assimilatie: de volledige aanpassing van de ene groep aan de 

andere. Diversiteit krijgt zo geen kans. Dan gaan mensen hun kont 

tegen de krib gooien. Ze houden vast aan wat hen anders maakt, 

en benadrukken hoe waardevol dat is.’ 

Een optimaal integratiebeleid is een tweesporenbeleid bestaande 

uit aan de ene kant het respecteren van diversiteit en aan de andere 

kant het afspreken van duidelijke gedragsregels. ‘Het heeft niet 

zoveel zin mensen te bekritiseren op hun waarden. Als je mensen 

gaat dwingen afstand te doen van hun achtergrond, leidt dat tot 

12 

‘Diversiteit krijgt 

niet echt een kans’ 

Door huub Brouwer 

Ze behoort tot de top van haar vakgebied. In 2010 won ze de 

hoogste Nederlandse wetenschapsprijs, de NWO-Spinozapremie. 

Minderheidsgroepen vormen een terugkerend onderwerp 

in haar onderzoek. Alle reden dus voor een gesprek met 

professor Naomi Ellemers over het Nederlandse integratiebeleid 

en het populisme in de Nederlandse politiek. 

stress. Ze krijgen dan geen steun meer van hun achterban en 

kunnen daardoor alleen komen te staan. Wat je beter kunt doen, 

is regels opstellen over wat acceptabel gedrag is. Een goed voorbeeld 

van geslaagd integratiebeleid op de werkvloer is de Albert 

Heijn. Daar is de hoofddoek een onderdeel geworden van het 

uniform. De paradox is dat mensen veel eerder geneigd zullen zijn 

hun gedrag aan te passen als ze het gevoel hebben gerespecteerd 

te worden om wie ze zijn. Als je op die manier met mensen over 

acceptabel gedrag gaat praten, vinden ze het prima.’ 

‘Wat de overheid op dit 

moment wil is assimilatie.’ 

integrAtie en pOpulisme 

Op het moment lijkt populisme de ultieme formule voor politiek 

succes, in ieder geval op korte termijn. ‘Angsten en bedreigingen 

kunnen gemobiliseerd worden door politieke partijen. Populistische 

partijen spelen erg in op gevoel, terwijl traditionele partijen 

zich richten op de ratio; ze houden te weinig rekening met 

emoties.’ Als voorbeeld noemt Ellemers het politiek munt slaan 

uit angst voor allochtonen. Er zijn veel PVV stemmers die angst 

voelen voor allochtonen, terwijl er tot in de verste omstreken van 

hun dorp geen allochtoon te vinden is. 

Wat zou Ellemers als eerste veranderen als beleidsmaker? Ze stelt 

een gratis maatregel voor: ‘Het gebruik van een ander soort retoriek 

met betrekking tot integratie zou al heel veel uitmaken. Retoriek 

is in de politiek ontzettend belangrijk. In onderzoeken zien 

we dat de keuze van andere woorden het verschil maakt tussen 

negatieve en positieve stress. Je vangt nu eenmaal meer vliegen 

met stroop dan met azijn.’ 


Foto: Flickr MORAALRIDDER 

Het Mulisch-syndroom: 

beroemd worden, maar hoe? 

Door Johannes ten hoor 

Ik weet nog goed dat mijn overgrootmoeder vroeger regelmatig aan mij vroeg 

wat ik later wilde worden. Dan noemde ik nobele beroepen als brandweerman, 

stratenmaker of piloot. Status, netwerken en carrière waren begrippen ver buiten 

mijn belevingswereld. Ja, in mijn zelfgebouwde wereld van LEGO was ik president, 

directeur of filmster. En voor dat moment was dat genoeg. 

De leefwereld van ‘ons jongeren’ is de laatste twee 

decennia snel en ingrijpend veranderd. Dat blijkt 

ondermeer al uit het scala aan namen dat ons toebedeeld 

is. Een greep uit de collectie: Generatie Einstein, 

Generatie X, de Strawberry generation, de Netwerk 

generatie, de Technosexuele Generatie – en nee, dit 

verzin ik niet zelf. Wat al deze namen ook mogen 

willen aanduiden, één ding is duidelijk: het gaat om 

een generatie die zichzelf wil bewijzen, die wil presteren, 

die de top wil bereiken. Het Harry Mulischsyndroom 

lijkt stevig geworteld in onze genen. Het 

hoofddoel van ons leven is beroemd te worden, de 

wijze waarop is ons om het even. Meestal weten we 

het niet eens. (Harry Mulisch zei ooit in een interview 

met Adriaan van Dis dat hij op jonge leeftijd al wist 

dat hij een genie was, alleen hij wist nog niet waarin.) 

De VPRO heeft een intrigerende documentaire aan 

het fenomeen gewijd, met de veelzeggende titel ‘De BV 

IK’. Het imago van twintigers van nu wordt omschreven als ‘status, 

netwerken en ongegeneerd carrière maken’. Voor veel twintigers is 

deze abstracte beschrijving ook direct hun valkuil. Want hoe kun je 

het beste aan je status werken, hoe kom je aan het beste netwerk 

en hoe kun je het beste snel carrière maken? Uiteraard is er een 

aantal succesverhalen van jonge ondernemers die het snelle succes 

gevonden hebben. Vaak weten ze precies waar ze naartoe willen en 

hoe ze het beste hun doelen kunnen bereiken. De rest doet maar 

wat, in de hoop dat ook hen ooit hetzelfde succes zal treffen. 

De prestatiedrang is ook terug te zien in de nog jongere generaties. 

Zo keek ik een aantal maanden geleden naar ‘The Voice Kids’, 

een tienervariant op het populaire ‘The Voice of Holland’. Bij de 

volwassenenvariant klonken er soms nog ontroerende verhalen 

over een diepgewortelde passie voor muziek en mensen die na 

een moeilijke gebeurtenis op een nieuwe kans hopen. In vergelijking 

daarmee is het bij ‘The Voice Kids’ maar armoe troef. Beroemd 


worden is alles wat de kids willen. Bram bijvoorbeeld. Dertien 

jaar, speelt gitaar piano en drums en wil graag beroemd worden. 

Beroemd worden als presentator zou hij ook nog wel prima vinden, 

maar eerst probeert hij het bij The Voice. Dertien jaar! Ik speelde 

nog met LEGO op die leeftijd. Stiekem. Maar toch. 

Ik troost me dan met de gedachte dat er vast ook nog heel veel 

studenten zijn die gelukkig zijn met wat ze doen. Studenten die 

inzien dat Zuidas Amsterdam ook niet het paradijs is. En dat er 

gelukkig ook nog kinderen zijn die uren met LEGO spelen. Kinderen 

die zich helemaal niet schuldig voelen als ze hun hele jeugd 

stomweg gelukkig zijn met wat ze op dat moment hebben, in plaats 

van alvast doelbewust te werken aan status en roem. 

Ik kijk weer even verder naar ‘De BV IK’. ‘Die Roos,’ denk ik nog, 

‘twintig jaar en dan al een goede documentaire maken voor de 

VPRO. Heeft ze beter voor elkaar dan ik.’ 

13

C STANDPLAATS VAN BEROEP Foto: Marieke Viergever 

Jezus centraal: 

‘Scherp je er maar aan! 

Door martine Oldhoff 

Arjan Plaisier over de koers van de Protestante Kerk Nederland 

Als gelovige, predikant en scriba van de Protestante Kerk Nederland (PKN) is 

Arjan Plaisier behoorlijk ‘C van beroep’. Al vier jaar is hij leider en gezicht van 

de PKN, gekenmerkt door de verscheidenheid aan geloofsopvattingen. Verkozen 

tot een tweede termijn mag hij zich de komende vier jaar blijven toewijden aan 

de verspreiding van het goede nieuws binnen en buiten de kerk. 

rOepingsbesef 

Arjan Plaisier is heel bewust theologie gaan studeren. ‘Het eind 

van de middelbare school was de tijd dat ik geestelijk ontwaakte. 

Ik had het idee dat ik daar ook iets mee wilde in mijn bestaan. 

Ik voelde me geroepen mij in de technologische samenleving te 

wijden aan vragen naar de ziel en het metafysische. Aan het eind 

van de studie rees de vraag: wat ga ik hier mee doen? Ik wilde 

getuige van het evangelie zijn en besloot dominee te worden. Ik 

had een duidelijk besef waar ik mijn leven aan wilde wijden; een 

soort beschikbaarheid. Het ‘beroep’ van predikant is immers een 

roeping. Toen ben ik eerst zes jaar zendingspredikant geworden en 

heb ik dominees in Indonesië opgeleid. Vervolgens ben ik vijftien 

jaar predikant geweest van twee gemeentes, waarna het scribaat 

op mijn pad kwam.’ 

De functie van scriba heeft Plaisier eigenlijk een beetje tegen wil 

en dank op zich genomen. ‘Het leuke aan de kerk is dat andere 

mensen je kwaliteiten zien, terwijl je zelf denkt: ga bij een ander 

deurtje langs. Ik heb me er dus tegen verzet, want ik had een leuke 

gemeente. Toen werd er geduwd en getrokken en ben ik het toch 

gaan overwegen. Het is immers een plek waar je leiding kunt geven, 

niet alleen als bestuurder, maar ook als visionair en theoloog.’ 

Dat laatste is erg belangrijk, want ‘ik ben geen rasbestuurder. Ik 

voel me niet in mijn element als ik slechts aan het besturen ben. Ik 

wil helpen visie te ontwikkelen en gelukkig kon dat. De komende 

vier jaar zal de onlangs gepubliceerde visienota, de hartslag van 

het leven, geïmplementeerd en vertaald moeten worden. De PKN 

heeft een goed verhaal wat betreft geloof en levensoriëntatie. Ik 

wil me er dus voor inzetten dat meer uit te dragen. De prioriteiten 

voor de komende jaren zijn dan ook het verdiepen van visie, het 

naar buiten treden en een geloofsboek schrijven dat aansluiting 

vindt bij de mensen van nu. 

‘Ik zou de relatie tussen 

kerk en staat omschrijven 

als loyaal-kritisch.’ 

Daarvoor is natuurlijk inspiratie nodig, een open deur voor een 

predikant? ‘Nee hoor, het is voor allen die beroepsmatig in de 

kerk werken heel belangrijk na te denken over hoe we geïnspireerd 

blijven. Ik vind het daarom een verhevigde vraag naar 

mezelf toe. Anders ga ik op routine draaien. Ik moet ook ontvangen.’ 

Plaisier blijft geïnspireerd door de bronnen van het christelijk 

geloof. ‘Ik ben in de eerste plaats gelovige, dan predikant en 

tenslotte scriba. Ik ontvang mijn inspiratie dus in eerste instantie 

als gelovige. Door mee te doen in het leven en de liturgie van de 

kerk, Bijbel te lezen, gebed en het blijven lezen van theologische 

werken blijf ik gevoed.’ 

jezus centrAAl 

De bovengenoemde visienota stelt Jezus Christus duidelijk als 

opgestane Heer in het midden van het ‘kerk zijn’. Voor de PKN is 

dat, hoe hard het ook moge klinken, toch opmerkelijk scherp. ‘Ja 

ik zet liever zoiets neer dan dat ik een gladde nota maak waarvan 

iedereen zegt ‘Ach, daar kan ik me wel in vinden’. Scherp je er maar 

aan! Als je zegt ‘dat is het niet’, vertel dan wat het wel is. 

Mijn persoonlijk geloof is ook zeer sterk verwerkt in wat ik als scriba 

heb geschreven over Jezus. God is mens geworden, Hij is in de 

geschiedenis gekomen. Dat is voor mij ongelooflijk wezenlijk. Het 

is nogal wat dat de Onbenaderbare, Onzichtbare, voor ons onkenbare 

God zich voor ons prijsgeeft tot aan de dood toe om te inves- 


teren in ons bestaan. Dat is voor mij de climax. Ik zou niet weten 

waar ik anders mijn kennis over God vandaan moet halen. Mijn 

bestaan staat of valt hier mee, ik zou niet zonder Jezus kunnen 

leven. Een zinvol bestaan ontvouwt zich, want deze wereld is geen 

failliete boedel, maar is in Gods hand. Het geloof is dus de grondtoon 

van mijn bestaan.’ 

Niet iedereen binnen de PKN kan deze belijdenis beamen. Hoe 

overbrugt Plaisier de verschillen omtrent geloof in Christus? ‘Met 

deze vraag heeft een predikant ook continu te maken. Ik probeer 

aan te voelen wat er leeft, aanspreekbaar en open te zijn voor 

iedereen. Tegelijkertijd doe ik waarvan ik denk dat het goed is en 

dat is geen optelsom van meningen. Een predikant is geen gemene 

deler van de gemeente, want wat zeg je dan nog? Door te zeggen 

wat je gelooft en je kaarten open op tafel te leggen creëer je ook 

een dialoog.’ 

De KerK is pOlitieK 

In de visienota is ook een thema gewijd aan de kerk als politiek 

lichaam. ‘We vallen namelijk niet onder de paraplu van de staat. 

Het gezag in de kerk is het gezag van God. Alles wat in de kerk 

gebeurt moet daar op de een of andere manier van af te leiden zijn. 

Dus zal de structuur van de kerk daar dienstbaar aan moeten zijn. 

Dat is dus politiek, want het kan betekenen dat we kiezen om naar 

de stem van de Heer te luisteren in plaats van naar de overheid. 

Je bent een samenleving die functioneert in de grotere samenleving. 

Er is een staat waar je in principe loyaal aan bent en waar 

je in principe ook een bijdrage wilt leveren aan de samenleving. 

Het is nooit helemaal rustig tussen kerk en staat, maar de grondintentie 

is dat je de politiek verantwoordelijke respecteert, daarom 

bidden we in de kerk ook voor politieke ambtsdragers. Ik zou de 

relatie tussen kerk en staat omschrijven als loyaal-kritisch. 


‘Het kan ook een voordeel zijn 

wat minder mediahijgerig te 

zijn. Liever leven in de harten 

van mensen dan op een scherm.’ 

Wel een scheiding tussen kerk en staat, maar niet al te fundamentalistisch. 

‘Ik vind dat de kerk niet aan partijpolitiek moet gaan 

doen. Toch is politiek ook moraal en daarom zal de kerk ook iets 

moeten zeggen. Je moet af en toe een geluid laten horen, maar niet 

telkens aan de staat vertellen wat zij moet doen.’ Een veelgehoorde 

kritische noot bij de PKN is dat zij onzichtbaar is in het publiek 

debat. ‘De kerk is zeker niet afwezig, maar misschien niet zo sterk 

aanwezig in de dominante media. In bepaalde media is het sfeertje 

ook wel ‘geen kerk, geen religie, zeker geen christenen’. Als deuren 

niet open gaan moet je daar niet te overspannen over doen. Als de 

kansen er zijn, grijp je ze aan. Het idee dat we overal in de media 

zichtbaar moeten zijn, ‘want dan zijn we wat’ is een illusie. Laten 

we ons niet blindstaren op gerenommeerde kranten en primetime 

televisie. Het kan ook een voordeel zijn wat minder mediahijgerig 

te zijn. Liever leven in de harten van mensen dan op een scherm.’ 

De scriba is secretaris van een kerkelijke vergadering. Hij of zij maakt de 

agenda’s en verslagen van vergaderingen, zorgt dat besluiten worden uitgevoerd 

en voert alle correspondentie. De scriba schrijft soms ook beleidsstukken 

en vertegenwoordigt de vergadering doorgaans op bijeenkomsten van 

derden. Deze functie vindt men in de plaatselijke kerkenraad, de classis (regionale 

kerkelijke vergadering) en de landelijke generale synode, waar het een 

vaste baan voor een gepromoveerde theoloog is. Arjan Plaisier is scriba van 

de landelijke synode van de PKN. Zijn taken zijn vooral beleidsvoorbereidend, 

vertegenwoordigend en representatief. 

15

OPINIE Foto: Marco Derksen 

Door huub Brouwer 

In zijn bestseller getiteld The Shallows beschrijft de Amerikaanse 

schrijver Nicholas Carr dat technologische vooruitgang een enorme 

invloed heeft op de manier waarop wij mensen denken en 

functioneren. Dat kan, zoals in het geval van Nietzsche, positief 

uitpakken, maar ook negatieve gevolgen hebben. Het gebruik van 

kaarten en de uitvinding van het kompas zorgden er bijvoorbeeld 

niet alleen voor dat we veel beter kunnen navigeren, maar ook 

dat ons vermogen tot ruimtelijke oriëntatie zonder hulpmiddelen 

drastisch verminderde. De introductie van de klok en het polshorloge 

leidde ertoe dat mensen efficiënter werden, maar ook 

vermoeider omdat ze zich niet meer aan het ritme van hun biologische 

klok hielden. 

milAAn in spAnje 

Het internet heeft, net als het kompas en de klok toentertijd, 

grote gevolgen voor het menselijk functioneren, met name voor 

de manier waarop we kennis opdoen. Nicholas Carr maakt een 

onderscheid tussen twee soorten kennis: diepe kennis over een 

bepaald onderwerp, en de kennis waar benodigde informatie 

gevonden kan worden. Door het internet komt de nadruk steeds 

meer op die tweede soort kennis te liggen, met als gevolg dat 

diepe kennis over verschillende onderwerpen drastisch vermindert. 

Onlangs deed een hoogleraar zijn beklag in de Volkskrant dat 

studenten tegenwoordig uit volle overtuiging kunnen zeggen dat 

Milaan de hoofdstad van Spanje is en dat Barcelona zo’n prachtige 

Griekse stad is. Dit is de ontwikkeling die Carr in een notendop 

beschrijft: als je wilt weten wat de hoofdstad van Spanje is, kun je 

dat immers binnen twee seconden opzoeken. 

De mogelijke afname van diepe kennis onder internetgebruikers 

is echter niet zo zorgwekkend als Carrs bewering dat het internet 

ons vermogen aantast om die diepe kennis op te doen. Door het 

16 

De diepgang 

van een badeend 

Het zicht van de Duitse filosoof Nietzsche werd rond zijn zevenendertigste steeds 

slechter. Hierdoor kreeg hij moeite met schrijven. Om het probleem op te lossen 

besloot Nietzsche in 1881 een typemachine aan te schaffen. Toen hij eenmaal had 

leren blindtypen, hielp de toen net uitgevonden typemachine hem inderdaad om zijn 

ideeën op papier te krijgen. Maar: daar bleef het niet bij. Een vriend schreef Nietzsche 

dat hij vond dat de getypte zinnen van de filosoof korter waren, krachtiger. Nietzsche 

gaf hem gelijk, zijn schrijfstijl was veranderd door de typemachine. 

Door het internet is het brein steeds 

op zoek naar nieuwe impulsen. 

internet verandert het brein zodanig dat het voortdurend op zoek 

is naar nieuwe impulsen. Omdat internet overal en altijd beschikbaar 

is in westerse maatschappijen, kunnen mensen zich steeds 

slechter langdurig op de ‘echte wereld’ concentreren. Een paar uur 

achter elkaar doorwerken, zonder de afleidingen die het internet 

te bieden heeft, is voor velen vrijwel onmogelijk geworden. Laat 

staan het volgen van een college van een uur of twee. Tel voor 

de aardigheid maar eens het aantal computers met een blauwgekleurd 

Facebook scherm tijdens een gemiddeld college. 

De iDeeëlOze sAmenleVing 

Als het inderdaad zo is dat ons vermogen tot langdurige concentratie 

en contemplatie wordt aangetast door het gebruik van internet, 

dan blijven de gevolgen voor de ontwikkeling van nieuwe theorieën 

en ideeën niet uit. Door veelvuldig internetgebruik creëren 

we een brein dat goed is in zoeken naar relevante informatie en 

het scannen daarvan, maar is dat genoeg om theorieën en ideeën 

te kunnen ontwikkelen? Net als Nietzsche zich bewust was van de 

gevolgen van het gebruik van zijn typemachine voor zijn schrijfstijl, 

is het belangrijk dat we ons bewust worden van de gevolgen 

van het internet voor ons denken. Het internet lijkt er volgens Carr 

minder goed van af te komen dan Nietschze’s typemachine. Laten 

we de gevolgen van internetgebruik op ons brein dan ook niet 

onderschatten. Zoals de Britse econoom John Maynard Keynes, 

die de economische wetenschap radicaal veranderde met zijn 

General theory, ooit schreef, ‘nothing matters, except states of 

mind, chiefly our own’. 


Foto: Drik Hol ZELFSPOT 

De zomer komt! 


Wij gaan op 

campagne... 

17

18 FOTOPAGINA’S - Bekijk: www.cdja.nl/fotos cdja VooRjaaRsconGRes 



19

seculiere ApOcAlyps 

De Graaf stelt dat je veiligheid zou kunnen beschouwen als ‘één 

van de laatst overgebleven politieke ideologieën die mensen nog 

collectief in beweging brengt’. ‘Veiligheid is een eerste levensbehoefte. 

Dat is begrijpelijk, maar veiligheid is per definitie een 

onverzadigbaar begrip, juist in landen met een hoog welvaartsniveau. 

Hoe beter en welvarender het land, hoe banger en kwetsbaarder 

inwoners worden om die verworvenheden te verliezen. 

Daar zit een spanning met de maakbaarheidsgedachte, want de 

overheid kan dat perfecte veiligheidsgevoel niet ‘maken’.’ 

De Graaf probeert de toegenomen fixatie op veiligheid ten opzichte 

van waarden zoals solidariteit, emancipatie en vrijheid, historisch 

te verklaren tegen de achtergrond van de manier waarop mensen 

tegen de toekomst aankijken. ‘Ulrich Beck schreef al dat we met de 

opkomst van de ‘risicosamenleving’ in een voortdurende staat van 

apocalyptische verwachting hangen. Dat was in de vroegmoderne 

periode ook zo, maar toen was er nog hoop op Goddelijke verlossing, 

een leven na dit leven. Het huidige apocalyptische denken 

is heel erg presentistisch, niet transcedent meer. Voortdurend 

worden mensen via allerlei kanalen en sociale media gebombardeerd 

met beelden van dood en verderf. Dat raakt ons veiligheidsgevoel.’ 

De intersubjectiViteit VAn VeiligheiD 

Volgens De Graaf is veiligheid een ‘intersubjectief proces met 

als doel om een geanticipeerde staat van schadeloosheid in de 

toekomst te verkrijgen’. De betekenis van het intersubjectieve 

proces is dat veiligheid geen gegeven is. ‘Bommen ontploffen 

natuurlijk echt, maar het gaat erom welke betekenis mensen daaraan 

toekennen. En die betekenis verschuift per plaats, tijd en land. 

Er gebeuren natuurlijk gewelddadige dingen, en het gevoel van 

Foto: Beatrice de Graaf INTERVIEW 

De betekenis 

van bommen 

Door Jan pieter van der schans en marlien ligtenberg 

Veiligheid is een belangrijk politiek thema. Het is een van 

de redenen van het bestaan van de moderne natiestaat. 

Maar wat is veiligheid eigenlijk? Is het een doel of een 

middel? In de politieke arena claimen politici te willen 

luisteren naar het ‘gevoel van onveiligheid van de burger.’ 

Maar is dit gevoel wel ‘echt’, of hangt dit samen met politieke 

keuzes rondom veiligheidsbeleid? Interruptie gaat over 

deze vragen in gesprek met professor Beatrice de Graaf, 

hoogleraar conflict en veiligheid in historisch perspectief 

aan de campus Den Haag van de Universiteit Leiden. 

onveiligheid bij mensen is wel werkelijk. Veiligheid is een belangrijk 

middel, maar geen doel: de bevordering van veiligheid staat 

ten dienste van recht, rechtvaardigheid en solidariteit.’ 

VersterKen 

De rol van veiligheid en hoe met veiligheid om te gaan is van groot 

belang voor de samenleving. ‘Veiligheid voor burgers was een van 

de redenen voor het oprichten van de moderne natiestaat. Nog 

steeds leidt de confrontatie met allerlei vormen van dreiging of 

onveiligheid automatisch tot een reflex bij mensen om een groep 

te vormen, om zich te richten op het ‘eigene’. In de sociale psychologie 

wordt onderzocht hoe mensen reageren als ze door nare 

gebeurtenissen geconfronteerd worden met hun sterfelijkheid. 

Ze zoeken steun bij de eigen groep, het gezin, de club. Maar ze 

worden negatiever over alles wat daarbuiten valt. Dat zijn belangrijke 

processen die meespelen bij veiligheidsbeleid. Daar moeten 

beleidsmakers en politici oog voor hebben.’ 

‘Veiligheid is één van 

de laatst overgebleven 

politieke ideologieën.’ 

De Graaf stelt daarom dat de rol van politieke leiders, ook in het 

veiligheidsdomein, van groot belang blijft. In tijden van rampen of 

crisis kijken mensen meteen naar de overheid, en verwachten dat 

politici er voor hen zijn. ‘Dan is het zaak dat de politicus zelf goed 

weet welke waarden er op het spel staan en wat het effect is van 

woorden.’ 


Foto: Rick Kwekkeboom RECENSIE 

Ghost in 

the Shell 

Door rick kwekkeboom 

Een vrouw staat op het dak. Ze gooit haar kleding af en springt 

naar beneden. Tegelijkertijd stormt een politie-eenheid door 

een gang, de deur door. Ze houden een man onder schot. De man 

beroept zich op politieke onschendbaarheid, hij lijkt arrestatie 

te ontlopen. Een kogel door de ruit, een uit elkaar spattend 

hoofd. De vrouw valt langs het raam naar beneden, ze verdwijnt 

in het niets, onzichtbare camouflage, weg politieke onschendbaarheid. 

Maar was het wel een vrouw? Was het wel een mens? 

De inleiding schetst het begin van ‘Ghost in the Shell’, een Japanse 

tekenfilm uit 1995. De film speelt zich af in de toekomst waar de digitale, 

technologische wereld en de echte wereld zijn versmolten. Leuk 

detail: deze film is een van de grootste inspiraties voor de schrijvers 

van ‘The Matrix’ geweest. 

In de toekomst van ‘Ghost in the Shell’ zijn mensen versmolten met 

technologie en technologisch ‘verbeterd’. Sommigen hebben zelfs 

een volledig synthetisch lichaam (de ‘shell’), waarbij alleen de ziel 

(de ‘ghost’) nog menselijk is. Hierdoor is het lichaam bijvoorbeeld op 

het internet aan te sluiten, waardoor mensen zich direct aan elkaar 

kunnen koppelen en met gedachten met elkaar communiceren, of 

in te loggen op het stadsplan om een auto op te sporen. Bijkomend 

‘voordeel’ is dat mensen ook gehackt kunnen worden. De makers van 

de film zetten hiermee echt een visie neer over hoe de toekomst er uit 

kan zien. Een visie die visueel wordt versterkt door een goed neergezette 

grauwe en soms duistere sfeer. Ook de soundtrack sluit hier 

naadloos bij aan, waardoor het totaalplaatje echt klopt. 

Wat gaat technologie voor 

de identiteit van de mens 

betekenen? 

De tOeKOmst VAn De mens 

’Ghost in the Shell’ is een typische Japanse anime science fiction 

film, waar misdaad en speurwerk een hoofdrol spelen. Een team 

van speciaal agenten probeert een crimineel, de ‘puppetmaster’, op 

te sporen. Deze maakt gebruik van de gedigitaliseerde samenleving 

om mensen te hacken, en aangezien veel speciaal agenten technologische 

verbeteringen bevatten, is dit gevaarlijk. Het verhaal is goed 


uitgewerkt, maar vaak mysterieus en soms moeilijk te volgen. Heb 

echter geduld, want alles valt op zijn plaats. 

wAt mAAKt een mens? 

Het meest interessant aan de film is de toekomstvisie op wat technologische 

ontwikkelingen betekenen voor de definitie van mens. De 

film behandelt namelijk vooral de vraag ‘wat maakt een mens?’ en 

daarmee de vraag wat de identiteit van de mens is. Is iets nog wel een 

mens als alleen nog maar het brein menselijk is? Zijn het herinneringen 

die de identiteit van de mens bepalen? Of juist het besef van de 

eigen identiteit? En wat als een computergecreëerd bewustzijn zo’n 

kunstmatig lichaam overneemt? Is dat een mens? En zo niet, wat is 

dan het verschil met een mens? 

Ik zou de film een moderne opvolger van ‘1984’ van George Orwell of 

‘A brave new world’ van Aldous Huxley willen noemen. Deze schrijvers 

gaven beiden een visie op de rol die technologie gaat spelen in 

het behoud van controle over mensen. De focus van ‘Ghost in the 

Shell’ ligt meer bij wat technologie voor de identiteit van de mens 

gaat betekenen. Bij het lezen van Orwell en Huxley bekroop mij een 

gevoel van fascinatie en verwondering. De boeken gingen niet alleen 

over een verhaal maar raken aan wat mens-zijn betekent en hoe 

technologische ontwikkeling de menselijke identiteit kan bedreigen. 

Datzelfde thema wordt hier met een andere focus en een ander medium 

opnieuw vertolkt. Voor iedereen met interesse in het samenspel 

tussen technologie en het leven een absolute aanrader. 

Ghost in the Shell (1995) 

Regisseur: Mamoru Oshii 

Speelduur: 82 min. 

21

DE INSPIRATIE VAN... Foto’s: Dirk Hol 

‘Ik flik 

geen 

kunstjes’ 

De inspiratie van 

Sybrand van Haersma Buma 

Door Jan pieter van der schans en 

rick kwekkeboom 

Sybrand van Haersma Buma, 

Kamerlid voor het CDA sinds 

2002, fractievoorzitter van 

het CDA sinds 2010 en sinds 

kort ook lijsttrekker namens 

het CDA. Maar wie is de mens 

Van Haersma Buma, wat is 

zijn motivatie, wat vindt hij 

belangrijk in het leven? 

In het oude Justitiegebouw vlakbij de beroemde ‘deur’ stappen we de 

kamer binnen van de man die naar eigen zeggen nog ‘verbijsterd‘ is. Op 

de zaterdag voordat we met hem spraken liep Geert Wilders weg van 

de onderhandelingstafel in het Catshuis. De maandag erna bood Rutte 

het ontslag aan van zijn kabinet. Op diezelfde maandag vonden de eerst 

begrotingsonderhandelingen voor 2013 plaats tussen VVD, CDA, D66, 

GroenLinks en de ChristenUnie. Een paar weken later zou hij in één 

ronde gekozen worden tot lijsttrekker. De eerste opmerking van de man 

die zich voorstelt als ‘Sybrand Buma’ is dan ook niet raar; ‘ik moet toch 

even omschakelen’. Wij willen het namelijk over de mens Sybrand van 

Haersma Buma hebben. 

elfsteDentOcht 

De uit Friesland afkomstige burgemeesterszoon ziet zijn leven als ‘een 

grote Elfstedentocht’. Zijn ‘tocht’ begint op 30 juli 1965 wanneer hij geboren 

wordt in Workum. Zijn vader is er burgemeester van CHU-huize. 

Buma studeert Rechten aan de Rijksuniversiteit Groningen. Tijdens zijn 

studententijd is hij actief roeier en aangesloten bij een studentenvereniging. 

Hij studeert nog een jaar internationaal recht in Cambridge. 

Hij keert terug naar Nederland en gaat in 1990 werken bij de Raad van 

State, waar hij zijn toekomstige vrouw tegen het lijf loopt. Datzelfde jaar 

wilde hij zich ‘bekennen tot de club’ waar hij altijd al op stemde, het CDA. 

In zijn eigen woorden: ‘De club die onder Lubbers een echte volkspartij 

was, groot in het bereik met de samenleving. Daarnaast heb ik sterk oog 


voor het collectief belang, zeker met een burgemeester als vader. Er 

is geen partij die zo veel oog heeft voor dit collectieve belang als het 

CDA.’ Tijdens het interview geeft Buma aan dat het CDA zijn partij 

is. Snel voegt hij daaraan toe: ‘Het is nu en beetje zo’n ego interview. 

Het CDA is niet mijn partij, het is onze partij.’ 

bumA in De pOlitieK 

Sinds 1994 werkt Buma in de Tweede Kamer. Eerst als fractiemedewerker, 

sinds 2002 als Kamerlid. De reden dat Buma de politiek 

in is gegaan hangt nauw samen met zijn verantwoordelijkheidsbesef. 

‘Ik had sterk het gevoel dat ik mijn verantwoordelijkheid moest 

nemen. En op dat moment betekende dat een functie in de politiek. 

Nu kijk ik daar misschien iets anders tegenaan, want mensen in 

het bedrijfsleven nemen natuurlijk ook hun verantwoordelijkheid. 

Maar toen betekende het een publieke functie.’ Op de vraag naar 

welke waarde hij toevoegt op het Binnenhof en in Nederland volgt 

een korte stilte. ‘Je brengt me wel een beetje van mijn stuk met deze 

vraag. Ik hoop dat ik van toegevoegde waarde ben bij het oplossen 

van de problemen die in Nederland spelen. Laat dit mijn boodschap 

zijn: de zorg over, onder andere, de financiële crisis gaat over de politieke 

verdeeldheid heen. Ik ben bezorgd dat veel partijen dat niet 

begrijpen. Niet het partijbelang, maar het algemeen belang telt.’ Het 

algemeen belang is, zo geeft Buma aan, ‘bijna een vanzelfsprekendheid’ 

in zijn leven. Niet alleen zijn vader, maar ook zijn grootvader 

was burgemeester in Friesland. ‘Het algemeen belang boeit mij, het 

zit me in de genen. Het manco van de politiek is dat eigenbelang 

vaak bovenaan staat. Je bent zelf niet de bepalende factor, dat moet 

het totaal zijn.’ 

‘Ik ga deze zomer zeker op 

vakantie, wat er ook gebeurt.’ 

En dan dus fractievoorzitter, hoe ging Buma om met fractiediscipline? 

‘Voor mijn fractievoorzitterschap heb ik nooit afwijkend van de 

fractie gestemd, ik heb het één keer overwogen maar toch besloten 

dat het algemeen belang en eensgezindheid belangrijker waren. Ik 

vind het heel belangrijk om af te maken waar je aan begonnen bent. 

Net als met zo’n Elfstedentocht; als je begint, dan finish je ook als 

je maar een beetje kunt. Met die houding zit ik ook in de politiek. 

Tja, en nu. Zijn het dan niet die twintig anderen die afwijkend stemmen?’, 

besluit hij grappend. 

Op de vraag wat Buma het meest typeert geeft hij een afwijkend 

antwoord. ‘Ik doe mijn werk, anderen moeten mij maar typeren.’ 

Later geeft hij aan dat het meest bepalende in zijn leven ‘is hoe 

je je verhoudt tot anderen. Dat is de meest bepalende factor’. Wel 

probeert Buma overal ook de humor van in te zien. ‘Zonder lach 

kom je de dag niet door. Wat ik ook heel belangrijk vind: afspraak is 

afspraak. Ik flik geen kunstjes.’ 

geneugten Des leVens 

Het leven naast de politiek vult de fractievoorzitter van het CDA 

vooral op door tijd door te brengen met zijn vrouw en twee kinderen. 

‘Als ik thuis ben bij mijn vrouw en kinderen ben ik een gelukkig 


‘Als ik thuis ben bij mijn 

vrouw en kinderen ben ik 

een gelukkig mens.’ 

DE INSPIRATIE VAN... 

mens.’ De weinige tijd die hij over heeft brengt Buma het liefst door 

op een racefiets. Hij geeft aan dat het er de laatste weken haast niet 

van gekomen is: ‘Het is alweer vier weken terug dat ik op de fiets zat’. 

Ook speelt Buma graag piano en leest hij graag: ‘dingen die je snel 

even tussendoor kunt doen’. Het boek wat hij momenteel leest is een 

biografie van Couperus. ‘Verder lees ik zowel fictie als non-fictie.’ 

Buma leest ‘veelal iedere avond. Voordat ik ga slapen lees ik een 

paar bladzijden. Soms zo lang dat het licht vanzelf uitgaat’. 

Zou de 18-jarige Sybrand van Haersma Buma trots zijn als hij zichzelf 

nu zou zien? ‘Ik denk dat hij zichzelf in eerste instantie niet zou 

herkennen. Hij zou denk ik niet teleurgesteld zijn. Ach, hij zou wat 

meer vrije tijd willen hebben.’ Vrije tijd heeft Buma dus niet veel, 

maar slaapt hij wel genoeg? ‘Het mag altijd wel een uurtje meer zijn, 

maar over het algemeen slaap ik genoeg. Gedurende het Catshuisoverleg 

sliep ik echter veel te weinig, ik heb mijn familie ook echt 

te weinig gezien in die periode. Dat is toch het vervelende van zo’n 

politieke functie, je hebt gewoon weinig tijd voor je gezin. Ik ga deze 

zomer dan ook zeker op vakantie, wat er ook gebeurt.’ 

VrijzinnigheiD en liturgie 

De in een ‘niet heel zwaar’ protestantse traditie opgegroeide Buma 

geeft aan dat hij lid is van de Protestante Kerk Nederland (PKN) 

‘maar ik voel me nog steeds Nederlands Hervormd. Ik ga in Den 

Haag graag naar de Kloosterkerk. Een vrijzinnige preek in combinatie 

met een volle liturgie. Het is voor mij geen verplichting, maar 

inspiratie.’ Naast deze inspiratiebron geeft Buma aan dat hij er voor 

zorgt dat hij als politicus geïnspireerd blijft door werkbezoeken af te 

leggen en door te spreken met mensen. 

Dan ontkomen we er echt niet aan toch te vragen naar de stukgelopen 

onderhandelingen met Geert Wilders. Wat zijn bijvoorbeeld 

de positieve kanten aan het stuklopen van de onderhandelingen? In 

eerste instantie kijkt Buma ons wat onbegrijpend aan en vervolgens 

antwoordt hij: ‘Niets, echt niets’. 

23

Foto: Dik Ludikhuize MASTODONT OMDAT HET MOET 

‘Ik krijg zo vaak te horen 

dat ik eens moet ophouden’ 

Door Barend tensen en sandra van der weide 

Willem Aantjes, geboren en 

getogen in Bleskensgraaf, 

is met zijn 89 jaar nog altijd 

pragmatisch van geest. Hij 

was een van de CDA’ers die 

tegen de samenwerking was 

met de PVV. Waar andere 

CDA’ers vooral moeite hadden met de inhoudelijke standpunten 

van de PVV, had Aantjes een heel ander bezwaar. ‘Wat de samenwerking 

met de PVV betreft was voor mij het belangrijkste en 

eigenlijk ook enige punt het niet-democratische karakter van de 

partij.’ De voormalige fractievoorzitter vervolgt: ‘Het is een heel 

grote teleurstelling geweest dat de partijleiding voor dat bezwaar 

niet ontvankelijk bleek. Het CDA programma van uitgangspunten 

sluit geen enkele samenwerking met democratisch georganiseerde 

partijen uit. Dus of je houdt je aan het program of je stelt aan 

het congres voor dit te veranderen.’ 

De ‘D’ VAn het cDA 

Aantjes heeft niet alleen kritiek op het democratische gehalte van 

de PVV. Hij heeft ook bezwaar hoe het CDA is omgegaan met de 

‘D’ op het beroemde partijcongres van zaterdag 2 oktober 2010 in 

Arnhem. ‘Het congres was geen ‘feest van de democratie’ – zoals 

CDA-fractieleider Verhagen de uitslag noemde over regeringsdeelname 

en samenwerking met de PVV . Alle discussies hebben 

namelijk niet geleid tot een eensgezind standpunt. Als het niet 

anders kan dan moet er maar gestemd worden als ultimum remedium. 

Dan beslist de meerderheid. Het besluit is dan echter slechts 

formeel gelegitimeerd,’ stelt Aantjes. Het CDA zou volgens hem 

meer stil moeten staan bij de morele betekenis van de D. Dit betekent 

volgens hem ‘de manier waarop de meerderheid die de dienst 

uitmaakt, omgaat met de minderheden’. 

Wie de krant openslaat of actief is op Twitter ontkomt er niet aan: 

de uitlatingen van de CDA-‘mastodonten’. Uitgestorven zijn deze 

prominenten allerminst. Ze halen steevast de media met hun kritische 

toon. Wat willen zij met hun kritieken bereiken? Onder het 

mom van ‘als oude honden blaffen, is het tijd om uit te zien’ reisden 

wij af naar de meest actieve mastodont van dit moment: oud-fractievoorzitter 

van de ARP en het CDA Willem Aantjes. 

tijD VOOr menselijKheiD 

‘De partij moet inzien dat het schandelijk is zoals er met zeer 

verdienstelijke mensen is omgegaan. Een man als Ab Klink, die 

werkelijk zijn uiterste best heeft gedaan zo lang mogelijk mee te 

doen en een brief schrijft die nu aan alle kanten is bevestigd wordt 

nu verguisd.’ Aantjes vindt het respectloos hoe oudere mensen, 

zoals oud-premier Piet de Jong in de partij worden behandeld. 

‘Tijdens het partijcongres in april 2010 kwam Piet de Jong het 

podium op en las in krachtige taal de PvdA de les. Hij kreeg een 

geweldig applaus na afloop.’ Een half jaar later werd in Arnhem 

heel anders omgegaan met De Jong. De Jong uitte toen zijn zorgen 

over de samenwerking met de PVV. Aantjes: ‘In het publiek hoorde 

je mensen aan elkaar vragen: ‘Hoe oud is die man? 95 jaar? Ach…. 

Het ontbreekt er nog net aan dat ze tegen elkaar zeggen ‘dat kan je 

toch horen, dat hij dementeert’.’ 

‘De partij moet inzien dat het 

schandelijk is zoals er met 

zeer verdienstelijke mensen is 

omgegaan.’ 

Wat zou deze mastodont nu willen meegeven aan de jongeren van 

het CDA? ‘Dat ik het prachtig vind dat ze mij komen interviewen. Ik 

meen het!’ Aantjes geeft aan: ‘Ik krijg zo vaak te horen dat ik eens 

moet ophouden, mastodonten zijn niet van deze tijd en is je hoofd 

nog goed?’ Volgens hem bewijst de interesse van het CDJA in zijn 

verhaal het tegendeel. Hij besluit: ‘Zolang de jongeren zeggen, ‘wij 

vinden het de moeite waard je te interviewen’ moeten ze mij niet 

wijs maken dat het vanwege mijn leeftijd is dat het niet deugt.’ 


Foto’s: Matthijs Tieleman PARTyCRASHER 

Het verjaardagsfeestje 

van Kim Il-Sung 

Door matthijs tieleman 

Ooit een keer op het verjaardagsfeestje geweest van een staatshoofd? En eentje 

van een president die niet alleen staatshoofd, maar ook nog overleden is? Het 

kan in de ogenschijnlijk trotse Democratische Volksrepubliek Korea, oftewel 

Noord-Korea. En ik was er te gast als toerist! Elk jaar viert het hele land de 

verjaardag van de Grote Leider en Eeuwige President Kim Il-sung. Dit jaar was 

extra bijzonder. Op 15 april 2012 (of Juche 101, volgens Noord-Koreaanse jaartelling) 

was het honderd jaar geleden dat Kim Il-sung werd geboren in een nederige 

boerderij vlakbij Pyongyang, de hoofdstad van Noord-Korea. Hieronder een 

verslag van mijn ervaringen op 15 april en een algemene indruk! 

Kim il-sung: Opium Vóór het VOlK 

In Noord-Korea moet je als bezoeker altijd begeleid worden door 

twee Koreaanse gidsen die je zeer beperkte bewegingsvrijheid 

geven. Doordat het hotel in Pyongyang volgeboekt was door onder 

meer Scandinavische communisten, Nigerianen en Chinezen, werd 

ik, als toerist, gedumpt in een smoezelig hotel in het westen van het 

land. Maar niks kon de pret drukken, want Kim Il-sung zijn lachende 

portret stond frontaal op het hotel en herinnerde mij eraan dat, hoe 

slecht het hotel ook was, ik rustig kon slapen onder de vaderlijke 

bescherming van de Eeuwige President. 

De vijftiende van april begon typisch. De eerste attractie was de 

geboorteplaats van de Grote Leider, die ondanks claims van authenticiteit 

wel erg nieuw aandeed. De mythologie rondom zijn geboorte 

is fascinerend en tevens tenenkrommend. Zo wordt Kim Il-sung afgeschilderd 

als een getalenteerd jongetje dat geboren is in een schuur, 

wat veel doet denken aan het geboorteverhaal van Christus. Snel 

vertrekken moesten we wel: honderden mensen kwamen bloemen 

brengen bij het geboortehuis. Gelukkig mocht ik wel bij de militaire 

parade zijn, waar grote raketten langs je rijden, die er erg nep uitzagen 

en ook nep waren zoals later bleek uit een rapport. Na de parade 

ging ik naar de Pyongyang Flower Exhibition. Een bloemenmarkt 

zonder echte variatie: alleen de genetisch gemanipuleerde Kimilsungia’s 

en Kimjongilia’s waren aanwezig. 

De utOpie VAn De Kims 

Een algemene indruk van Noord-Korea is moeilijk te geven. Een 

dagbeschrijving zoals hierboven is een voorbeeld, maar je komt elke 

dag op de meest bizarre plekken, bijvoorbeeld de USS Pueblo, een 

Amerikaans schip gekaapt door de Koreanen in 1968. Een positief 


aspect is het sterke, weliswaar gedwongen, maatschappelijk middenveld 

met een sterk collectivistisch karakter. Je merkt dat mensen 

dansen met hun lokale district ook echt leuk vinden, te meer omdat 

dat één van de weinige leuke dingen is die ze kunnen doen. De negatieve 

zaken overspoelen echter de positieve. De bedrukte gezichten, 

de armoede en het vreselijke dictatoriale regime zijn alom aanwezig. 

De gedwongen cultus rondom de Kim-dynastie grenst aan het 

bespottelijke en de militaire checkpoints bevestigen de onvrijheden 

van de bevolking elke dag weer. 

Wat mij erg duidelijk is geworden is de macht van het collectief. Zelfs 

in ernstige problemen weten de Koreanen een show te creëren die 

ongeëvenaard is en het volk tot het maximale bespeelt. Door massale 

deceptie, manipulatie en onderdrukking weten zij de utopie van de 

Kim-dynastie tot in de details te verwezenlijken. En ik, als partycrasher, 

kon niets anders doen, dan er getuige van zijn. 

25

ESSAy Foto: Dirk Hol 

DE Nederlandse 

Identiteit 

Door marlien ligtenberg 

‘Voelt u zich Nederlander? Voelt u zich Europeaan?’ 

Deze vragen worden nog wel eens 

aan politici gesteld, om er achter te komen 

of de politicus zich verbonden weet met de 

natie waarin hij of zij leeft. In de vraag wordt 

vaak geduid op een emotionele binding met 

de Nederlandse cultuur. ‘Nationale identiteit’ 

is in onze samenleving een actueel 

thema. Het is geen nieuw onderwerp: sinds 

de opkomst van Nederland als een moderne 

natiestaat wordt over haar identiteit nagedacht. 

Maar die gedachten over een nationale 

identiteit moeten wel in hun historische 

context geplaatst worden. 

Veel politieke partijen benaderen het thema van de Nederlandse identiteit 

vooral met een staatkundige blik. Zo ook het CDA. In verschillende 

rapporten, waar onder ‘Kiezen en Verbinden’ van het Strategisch 

Beraad, wordt het bestaan van de democratie, rechtsstaat en fundamentele 

rechten van de mens als een onlosmakelijk onderdeel van de 

Nederlandse identiteit gezien. ‘De rechtsstaat garandeert de grondrechten 

van ieder individu en daarmee de eigenheid en verscheidenheid 

van de mens en zijn gemeenschappen.’ Zo vormt de rechtstaat het 

kader om cultureel divers te mogen zijn. Het Strategisch Beraad noemt 

in haar rapport wel de joods-christelijke cultuur, en waarden als tolerantie 

en respect voor elkaar, maar schrijft over deze culturele identiteit 

toch minder uitgebreid en expliciet. Het is een complex thema, 

maar in de politieke arena heel relevant. Denk aan de discussies rondom 

de Europese grondwet, het integratiedebat, en de argumenten van 

nationale identiteit die samenhangen met het voorstel van Wilders om 

terug te keren naar de gulden. Zo blijkt: vanuit opvattingen over culturele 

identiteit worden politieke beslissingen genomen. 

sAmenbinDenDe fActOren 

Vaak wordt verondersteld dat noties als taal, cultuur, religie en een 

gemeenschappelijke geschiedenis samenbindende factoren zijn in 

een samenleving. Het is een gevaar om deze als actoren te zien die 


E SS Ay 

vanzelfsprekend tot ‘de Nederlandse identiteit’ hebben geleid. Deze 

voorstelling van de geschiedenis is niet terecht. Bovendien kan de 

nadruk op de Nederlandse nationale identiteit tot gevolg hebben 

dat mensen zich voor het blok gezet voelen. Dan kunnen de mogelijkheden 

om zich met deze identiteit te identificeren eerder af- dan 

toenemen. Als we de geschiedenis onderzoeken, treffen wij niet de 

identiteit van Nederland als een eenduidige lijn naar het heden, 

concluderen de meeste historici. De kenmerkende elementen en de 

vermeende identiteit van een samenleving zijn niet vrij van tegenstrijdigheden. 

Bovendien zijn bepaalde factoren in het verleden 

bewust gestimuleerd en helemaal niet vanzelfsprekend gegroeid. 

Daarbij was die stimulans vaak een reactie op veranderingen in de 

samenleving of op het internationale toneel. De volgende voorbeelden 

maken dat duidelijk. 

Op weg nAAr een nAtie 

Het thema van Nederland als eenheidsstaat verscheen pas vanaf 

het eind van de achttiende eeuw op de politieke agenda. Daarvoor 

voelden de meeste Nederlanders zich toch vooral verbonden 

met de stad of provincie waarin zij woonden, afgezien van de elite 

die Nederland vaak wel als een geheel zag. In de achttiende eeuw 

werd door kerkelijke en politieke autoriteiten de nadruk gelegd op 

de nationaliteit van de Nederlanden. Dat was volgens hen een relevant 

thema, omdat volgens hen de Republiek in een moreel en zedelijk 

verval verkeerde. Er werden felle publieke discussies gevoerd 

over het karakter en de oorsprong van Nederland. In de tijd van de 

Bataafse Republiek werd het nationale saamhorigheidsgevoel actief 

door de overheid gestimuleerd. Er werden nationale feesten en een 

officiële vlag (rood-wit-blauw) ingesteld en er werden kinderboeken 

uitgegeven die de Nederlandse jeugd vaderlandsliefde bij moesten 

brengen. In deze tijd werd tevens een actief politiek beleid gevoerd 

rondom de standaardisatie van de Nederlandse taal. Hierin speelde 

ook volksopvoeding een rol. Ook de kring buiten de elite moest opgevoed 

worden tot een natiebesef. 

Keerpunten in De VADerlAnDse geschieDenis 

Maar de nationale eenheid was zwak, bleek in 1830. Toen scheidde 

het huidige België zich definitief af van de Noordelijke Nederlanden. 

Door deze ‘afslanking’ van Nederland was een intellectuele 

heroriëntering nodig. De meeste historici waren overtuigd van 

de Klein-Nederlandse gedachte, waarvoor historische bewijzen 

werden gezocht. Deze werden vooral gezocht in de ‘glorieuze tijd’ 

van de Gouden Eeuw. In de eerste helft van de negentiende eeuw 

ontwikkelde er een behoefte aan een meer homogene cultuur door 

processen van toenemend handelsverkeer, infrastructuur en daarmee 

samenhangende communicatie. In zowel Nederland als andere 

Europese landen spanden culturele en politieke elites zich in om 

landgenoten tot nationaal denkende en handelende staatsburgers 

te verheffen. In reactie hierop gingen mensen hun eigen, regionale 

cultuur benadrukken. Ook door middel van geschiedschrijving is de 

nationale eenheid bewust of onbewust bevorderd. In de tijd van de 

verzuiling schreven de verschillende subgroepen in de samenleving 

hun eigen geschiedenis. Maar dit betekende niet dat de Nederlandse 

natie uiteen dreigde te vallen. Vooral rondom het koningshuis kon 

natiebesef worden gecreëerd. De invoering van ‘Prinsessedag’ in 

1885 – de latere Koninginnedag – was dan ook bedoeld om nationale 

eendracht te bevorderen door middel van een ritueel. 


De huiDige iDentiteitscrisis 

Sinds enige jaren is het thema van de nationale identiteit in de 

Nederlandse samenleving weer actueel. In een samenleving die 

onderdeel is van een proces van globalisering, Europeanisering, 

individualisering en multiculturalisering, dringt de vraag ‘wie zijn 

wij?’ zich op. Het vraagstuk wordt tegenwoordig vooral betrokken op 

het integratiedebat. Vaak wordt het argument aangedragen dat we 

als Nederlanders eerst zelf goed moeten weten waar we staan, voordat 

we van anderen kunnen vragen dat zij zich aan moeten passen. 

Want waaraan dan? Mede daarom is er in de politiek de tendens 

te zien dat de kennis van de nationale geschiedenis, cultuur en taal 

gestimuleerd wordt. Maar dat blijkt in de praktijk lastig. 

De nationale identiteit stippelt 

zich niet vanzelfsprekend in het 

verleden uit. 

cultuurbeleiD 

Het is namelijk nog maar de vraag of het de overheid lukt om een 

succesvol cultuurbeleid te voeren om de nationale identiteit te 

bevorderen. Redelijk recent zijn daartoe pogingen gewaagd. Zo werd 

in 2006 de canon van de Nederlandse geschiedenis gepresenteerd. 

In reactie daarop ontstonden veel alternatieve canons: van regionale 

canons tot een christelijke canon, die allen hun eigen representatie 

van het verleden gaven. Een ander sprekend voorbeeld is de poging 

tot het oprichten van een Nationaal Historisch Museum – en het 

mislukken daarvan. Uit de debatten over dit initiatief bleek dat er 

een brede consensus in de Tweede Kamer bestond over de noodzakelijkheid 

van het ontstaan van een museum waar de nationale 

geschiedenis verhaald moest worden. Maar in de praktijk bleek het 

plan enorm moeilijk uit te voeren. Na veel politiek gesteggel is op 1 

januari 2012 besloten het project op te heffen. 

Keuze VOOr geschieDenis 

Het thema nationale identiteit is gevoelig en divers. Daarnaast blijkt 

uit heden en verleden dat actieve stimulatie van de nationale identiteit 

niet altijd succesvol is. Bovendien kan de vraag gesteld worden 

of bij een dergelijk beleid niet het gevaar dreigt dat er een identiteit 

van bovenaf opgelegd wordt. Denken over de nationale identiteit 

gebeurd altijd in reactie op gebeurtenissen in de samenleving 

en in contact met andere landen. De context van het denkproces is 

daarom van wezenlijk belang. Vanuit die realiteit worden keuzes 

gemaakt om naar het verleden te kijken. Het blijkt dat de nationale 

identiteit zich niet vanzelfsprekend in het verleden uitstippelt. Wat 

men bestudeert, is altijd een keuze. En dat kan dus ook een politieke 

keuze zijn. Voorkomen moet worden dat er nationale mythes 

ontstaan die processen in het heden legitimeren of politiek gewin 

op het oog hebben. De historische werkelijkheid moet recht gedaan 

worden. Alleen dan kan kennis van de geschiedenis en cultuur van 

Nederland constructief bijdragen aan cohesie in de samenleving. 

27

STANDPLAATS 

ONZE DEMOCRATIE Foto: Dirk Hol 

Het feest van 

de democratie? 

Door ruben Bakker en Barend tensen 

‘De gedoogconstructie is een feest van de democratie!’ De superlatieven stapelden zich op in de aanloop naar deze 

voor Nederlandse begrippen nieuwe vorm van politiek bedrijven. Het versnipperde politieke landschap dwong de 

gevestigde orde de vallei der onzekerheid te betreden met een controversiële partner aan haar zijde. De democratie 

is ontegenzeggelijk aan ontwikkeling onderhevig. Na het razendsnel samengestelde Lenteakkoord reageert zelfs 

het CDA met een ongekend transparante lijsttrekkersverkiezing. 

Geïnspireerd door de positieve media-aandacht die de andere 

traditionele ‘middenpartij’ aan de linkerkant wist te genereren 

door publiekelijk de weg naar een nieuwe leider te organiseren 

koos het CDA voor het eerst in haar geschiedenis voor een lijsstrekkersverkiezing. 

De partij moet lering hebben getrokken uit het 

gehaast aanstellen van Jan Peter Balkenende in 2010. Vergaande 

democratisering lijkt op elk niveau binnen de politieke besluitvorming 

aan terrein te winnen. 

lege hAnDen 

Te beginnen bij het Catshuisakkoord dat er uiteindelijk niet kwam. 

Men sprak er schande van. Dat er radicale hervormingen nodig 

waren op een aantal beleidsterreinen was duidelijk. De uitvoering 

echter, onderhandelingen tussen afgevaardigden van de 

regeringspartijen in een hermetisch gesloten vesting, was alles 

behalve democratisch. Tweede Kamerleden wisten vaak van niets 

en bovendien was dualisme ver te zoeken. De fractievoorzitters 

van de twee coalitiepartijen waren namelijk slechts ‘secondanten’. 

Niet langer gold het motto ‘De Kamer beslist, de regering voert 

uit’. Na het mislukken van de Catshuisonderhandelingen stond 

de coalitie met lege handen, terwijl een paar dagen later al een 

bezuinigingsplan naar Brussel gestuurd moest worden. De daadkrachtigheid 

waarmee het door Wilders gekscherend getypeerde 

‘FC Kunduz’ binnen twee dagen alsnog tot een akkoord kwam geeft 

te denken. Helemaal als we in ogenschouw nemen dat de rol van 

de inmiddels demissionaire premier Rutte hierbij te verwaarlozen 

was. ‘Ons past geen pretenties’, herhaalde hij meerdere malen. 

Waarvan akte. 

cDA lijsttreKKersVerKiezingen 

De duurzaamheid van het lenteakkoord moet echter nog blijken. 

Een eerste blauwdruk voor een nieuwe regeringscoalitie tussen 

VVD, CDA, D66, GroenLinks en ChristenUnie ligt in ieder geval 

klaar. Saillant detail: de Koningin zal hierbij, geheel in lijn van de 

behoefte aan vergaande democratisering, geen rol in spelen in het 

formatieproces. Het CDA droeg in ieder geval haar steentje bij aan 

deze ontwikkeling door interne lijsttrekkersverkiezingen te orga- 

niseren. Van Haersma Buma benadrukte in de Tweede Kamer nog 

even richting de pas op het schild gehesen Rutte dat een snelle 

benoeming door het partijbestuur niet altijd even goed kan uitpakken. 

De lijsttrekkerverkiezingen leverden in eerste instantie een 

uiterst divers palet aan gegadigden op. Zo kon het zelfs voorkomen 

dat het oneindig sympathieke, maar geenszins kansrijke ‘gewone 

lid’ Wesselink bij Pauw en Witteman voor een stukje amusement 

mocht zorgen ten koste van onze moederpartij. Een feest van de 

democratie? Vooruit… 

Vergaande democratisering lijkt 

op elk niveau binnen de politieke 

besluitvorming aan terrein te winnen. 

richting 12 september 

Van Haersma Buma heeft door in één ronde met een meerderheid 

gekozen te zijn een stevig mandaat meegekregen. Gelukkig is 

hij zich er ook van bewust dat bijna de helft van de stemmen niet 

naar hem gegaan zijn. Ook deze minderheid moet gehoord worden 

de komende tijd. Dit alles past goed bij het uitgangspunt van het 

Strategisch Beraad: kiezen en verbinden. Richting 12 september 

worden in ieder geval twee zaken duidelijk: de waarde van het 

Lenteakkoord en de waarde van het feest van de democratie voor 

de traditionele middenpartijen van waaruit respectievelijk de 

nieuwe leiders van het CDA en de PvdA zijn ontstegen. Onzekerheid 

troef, want volgt na een feest niet vaak een kater? 


STANDPLAATS 

UIT HET VELD Foto: Dirk Hol 

‘Als je de naam christen wilt dragen 

moet je er ook naar willen handelen’ 

Door Jan pieter van der schans 

‘De laatste keer dat ik CDA lijsttrekker mocht zijn, in 1999, kwamen we nog uit op 9 Eurozetels, dat staat gelijk 

aan 45 Kamerzetels. Nu zouden we hooguit nog 12 tot 14 Kamerzetels krijgen en 2 of 3 Eurozetels. Dat is toch 

verschrikkelijk. Dat verdient de christendemocratie in dit land niet.’ Volgens oud minister van Verkeer en Waterstaat, 

voormalig lid van het Europees Parlement en Commissaris der Koningin in Noord Brabant van 2003 tot 2009, 

Hanja Maij-Weggen, heeft het CDA ‘mensen nodig die dit tij weten te keren: betrouwbare en integere mensen met 

de goede grondhouding en een aansprekende stijl van optreden’. Met de voorzitter van de commissie onder wiens 

verantwoordelijkheid de brochure Een betrouwbaar politicus: grondhouding voor volksvertegenwoordigers en 

bestuurders namens het CDA is opgesteld, gaat Interruptie in gesprek over die grondhouding, over de identiteit van 

de CDA-bestuurders en over de betrouwbaarheid van politici. 

nOrmen en wAArDen 

De identiteit van het CDA ligt besloten in haar naam. ‘Het CDA is 

een christendemocratische partij. Dat betekent dat de partij en 

haar bestuurders bij hun positiebepaling en standpunten zich 

altijd de vraag moeten stellen: handelen wij/ handel ik volgens 

christelijke normen en waarden.’ Volgens Maij-Weggen ziet men 

in de mate van uitdragen van die christelijke normen en waarden 

of er een christelijke partij of bestuurder aan het werk is. ‘Betrouwbaarheid, 

integriteit en een duidelijke christelijke identiteit zijn 

belangrijk omdat onze partij CDA heet. Als je de naam christen wilt 

dragen moet je er ook naar willen handelen. Anders herkennen 

onze kiezers zich niet meer in hun partij en in hun bestuurders en 

wordt deze naam ten onrechte gebruikt.’ 

‘Ik geloof dat veel CDA’ers wel 

een goede christelijke grondhouding 

hebben, maar soms zie je ook 

verrassende voorbeelden van het 

tegenovergestelde.’ 

ADel Verplicht 

Op de vraag of het ideaalbeeld afwijkt van de werkelijkheid geeft 

Maij-Weggen aan dat dit inderdaad het geval is. ‘Ik geloof dat veel 

CDA’ers wel een goede christelijke grondhouding hebben, maar 

soms zie je ook verrassende voorbeelden van het tegenovergestelde. 

Bijvoorbeeld als men elkaar verkettert of kwaad spreekt 

om iemand te beschadigen. Ellebogenwerk moet in de politiek 

niet nodig zijn. Overtuigingskracht is veel belangrijker.’ Identiteit 

en imago liggen dicht bij elkaar. ‘De beeldvorming moet niet haaks 

staan op wat van christendemocraten mag worden verwacht. 


Christendemocraten moeten menselijk met elkaar omgaan. Een 

bekende uitdrukking is ‘adel verplicht’. Dat geldt dus ook voor 

christendemocratische bestuurders. 

VerKeerD bezig 

‘Het CDA heeft met haar keus voor samenwerking met Wilders 

de christendemocratie geen goede dienst bewezen. Hoewel ik 

vind dat onze CDA-bewindslieden naar omstandigheden redelijk 

goed werk verrichten hadden ze eigenlijk niet in deze gedoogconstructie 

moeten willen werken. Dat vonden onze kiezers kennelijk 

ook. Als de gerichtheid op macht belangrijker is dan het hanteren 

van christendemocratische uitgangspunten is men echt verkeerd 

bezig. Samenwerking met Wilders is zo’n voorbeeld. De partij van 

Wilders is niet democratisch opgebouwd en hanteert standpunten, 

bijvoorbeeld over migranten, die haaks staan op onze principes.’ 

Op de vraag of Maij-Weggen de kabinetsbreuk betreurt geeft ze 

aan dat het goed is ‘dat er een einde is gekomen aan dit kabinet’. 

29

STANDPUNTEN CDJA EN VOORSTELRONDJE Foto’s: Dirk Hol 

Standpunten CDJA 

AfGElopEN 

KwArtAAl 

Door ruben Bakker 

KOLENCENTRALES 

De werkgroep MIR constateert dat kolencentrales naast C02 en 

waterdamp ook toxische stoffen uitstoten. Daarnaast werken 

kolencentrales erg inefficiënt. Ze moeten namelijk constant draaien 

om een maximaal rendement te behalen. Hierdoor kunnen 

kolencentrales zich bovendien slecht aanpassen aan veranderingen 

in de energievraag. Ook gaat het combineren met wind- en 

zonne-energie hierdoor moeizaam, terwijl dit met (bio)gascentrales 

beter gaat. Er moeten dan ook geen nieuwe kolencentrales 

meer komen. In plaats van in kolencentrales moet in windmolens, 

zonne-energie en biogascentrales geïnvesteerd worden. 

MENSENRECHTEN 

Om de problematiek rondom mensenrechten te kunnen tackelen 

heeft de werkgroep Buitenland drie soorten onderwerpen behandeld. 

Ten eerste zijn fundamentele onderwerpen, zoals de universaliteit 

van mensenrechten, opnieuw besproken en herbevestigd 

dan wel genuanceerd. Ten tweede heeft de werkgroep nieuwe 

onderwerpen besproken in het kader van de mensenrechten, zoals 

het recht van internettoegang. Ten derde is er in dit visiestuk een 

nieuwe dimensie aan de mensenrechten toegevoegd, namelijk de 

plichten van de mens. Deze Obligation Regulations moeten worden 

gezien als een moreel appèl op de (inter)nationale politiek, NGO’s 

en andere instanties die zich bezighouden met mensenrechten. 

FUSIES ZORGINSTELLINGEN 

De werkgroep VWS verzet zich tegen de fusiedrang in de zorg die 

bovendien deels wordt gestimuleerd door de overheid. Zo worden 

bijvoorbeeld in bepaalde situaties extra budgetten toegekend aan 

gefuseerde instellingen. De menselijke maat zou een uitgangspunt 

moeten zijn bij het inrichten van de zorg. Zo zou zorg dichtbij 

huis beschikbaar moeten zijn voor veel voorkomende aandoeningen. 

Om deze redenen hebben lokale zorgorganisaties dichtbij 

de bevolking de voorkeur boven grote gefuseerde instellingen. 

Schaalvergroting en inkoopdracht kunnen bovendien ook gerealiseerd 

worden door samenwerkingsverbanden. 

Nieuwsgierig geworden 

naar de activiteiten van 

de werkgroepen? 

EVEN VOORSTELLEN: 

twee nieuwe Dagelijks Bestuursleden! 

Hans van de Heuvel - Politiek 

Op het afgelopen voorjaarscongres in 

Zeist ben ik door de leden gekozen tot 

Dagelijks Bestuurslid Politiek. Dank aan 

iedereen voor het uitgesproken vertrouwen! 

Voor hen die er niet waren en mij 

wellicht nog niet kennen: ik ben Hans Van 

den Heuvel, 23 jaar en afkomstig uit het 

mooie Limburg. Binnenkort studeer ik af 

aan de Radboud Universiteit in Nijmegen 

in de Master Politiek & Parlement. Daarvoor 

heb ik de Lerarenopleiding Geschiedenis 

gevolgd. Met veel plezier ga ik komend jaar aan de slag om, 

samen met jullie, de volgende drie hoofddoelen te bereiken: (1) 

het opstellen van een politiek programma (wat essentieel is voor 

onze verdere politieke positionering) (2) de werkgroepen verder in 

het politieke proces binnen het CDJA versterken en tenslotte (3) de 

ingenomen politieke standpunten zo aantrekkelijk mogelijk aan 

de buitenwereld presenteren. Ik heb er veel zin in! 

Matthijs Groot - Activiteiten 

Beste leden, bedankt voor de brede steun 

tijdens een geslaagd congres! Tijdens 

mijn HBO-opleiding Integrale Veiligheidskunde 

ben ik gaan werken als ambtenaar 

bij de gemeente Westland. Ik houd mij 

daarbij vooral bezig met de veiligheid 

van evenementen en horeca. De week is 

met mijn baan en het CDJA goed gevuld, 

maar in mijn ‘vrije tijd’, vind ik het leuk om 

steden te bezoeken met vrienden, dans ik 

graag Salsa en doe ik aan verschillende 

sporten. Het komende jaar wordt een bevlogen jaar, waarin veel 

op ons afkomt. Mijn eerste prioriteit ligt bij de campagne voor 

de Tweede Kamerverkiezingen. Daarnaast zet ik mij in voor een 

studiereis, de start van het CDJA-debattoernooi en ben ik druk in 

de weer om het CDJA te versterken met goede voorzitters, leden 

voor de organisatiecommissie en leden voor de vormingscommissie. 

Er staat al een aantal leuke en interessante activiteiten op de 

rit. Houd de website en je evenementenuitnodigingen op Facebook 

goed in de gaten, zodat je deze activiteiten niet mist! Meld je ook 

vooral aan. De afgelopen tijd ben ik op veel activiteiten geweest, de 

komende tijd ga ik daar mee door. Hopelijk spreken we elkaar snel! 

Kom eens een keer kijken! 

Er is altijd een werkgroep 

die bij jouw interesses past. 

Vragen? Stuur gerust een 

mailtje naar politiek@cdja.nl 


COLOFON 

Interruptie is een uitgave van het 

CDJA en verschijnt vier keer per 

jaar onder verantwoordelijkheid 

van de CDJA-redactiecommissie, 

bestaande uit: 

Hoofdredacteur: 

Martine Oldhoff 

Barend Tensen 

Geurt Henk Spruyt 

Huub Brouwer 

Johannes ten Hoor 

Jan Pieter van der Schans 

Marlien Ligtenberg 

Rick Kwekkeboom 

Adviserend lid: 

Dennis Chafiâ (DB) 

Foto’s: 

Dirk Hol 

Diversen 

Ontwerp en lay-out: 

Studio Piraat - agency in creativity 

Den Haag 

Druk: 

DeltaHage bv - Den Haag 

Redactie-adres: 

Boelesteinlaan 27 

3555 JN Utrecht 

tel. +31 (0)6 29 43 76 91 

hoofdredacteur@cdja.nl 

Abonnement: 

12,50 euro (4 nrs.) Leden van het 

CDJA ontvangen Interruptie gratis. 

Advertentiemogelijkheden op 

aanvraag. 

De redactie behoudt zich het recht voor 

stukken te weigeren, te redigeren of in 

te korten. Inzending geeft de redactie 

het recht een bijdrage ook via internet, 

databank of anderszins openbaar te 

maken. Eventuele auteursrechten 

blijven berusten bij de schrijver. 

www.cdja.nl 


Dit ledenblad is gedrukt op milieuvriendelijk papier. 

cdja secRetaRiaat 

bezoekadres 

Buitenom 18 

2512 XA Den Haag 

postadres 

Postbus 30453 

2500 GL Den Haag 

tel. +31 (0)70 34 24 851 

fax +31 (0)70 36 43 417 

secretariaat@cdja.nl 

secretariaatsmanager 

Benjamin Geurts 

secretariaat@cdja.nl 

daGelijks BestUUR 

Voorzitter 

Arrie Vis 

+31 (0)6 141 58 291 

voorzitter@cdja.nl 

Secretaris 

Barend Tensen 

+31 (0)6 121 76 706 

secretaris@cdja.nl 

Penningmeester 

Wytze Kempenaar 

+31 (0)6 2696 0422 

penningmeester@cdja.nl 

Communicatie 

Dennis Chafiâ 

+31 (0)6 361 39 097 

communicatie@cdja.nl 

Politiek 

Hans van den Heuvel 

+31 (0)6 22655065 

politiek@cdja.nl 

Organisatie 

Jeroen Bruijns 

+31 (0)6 125 27 993 

organisatie@cdja.nl 

Activiteiten en Vorming 

Matthijs Groot 

+31 (0)6 12556846 

activiteiten@cdja.nl 

alGeMeen BestUUR 

Drenthe 

Roy Meijer 

rjemeijer@gmail.com 

Flevoland 

Rik Bussink 

rikbussink@hotmail.com 

Fryslân 

Bert Jan Butijn 

bj_butijn@hotmail.com 

Gelderland 

Mark Buck 

mtbuck@gmail.com 

Groningen 

Derek Bulthuis 

hm_bulthuis@hotmail.com 

Limburg 

Michiel Dijkman 

info@michieldijkman.nl 

Noord-Brabant 

Jules van Hoef 

jules@vanhoef.eu 

Noord-Holland 

Joram Verstoep 

joramverstoep@gmail.com 

Overijssel 

Arend Kastelijn 

arendkastelein@hotmail.com 

Utrecht 

Martijn Wielaart 

martijnwielaart@gmail.com 

Zeeland 

Jan van Dam 

Janvandam92@hotmail.com 

Zuid-Holland 

Annika van der Heiden 

Annika_bartine@msn.com 

weRkGRoePen 

OC&W 

onderwijs@cdja.nl 

JBB 

Robert Pelleboer 

jbb@cdja.nl 

Buitenland 

Matthijs Tieleman 

buitenland@cdja.nl 

Europa 

Maarten de Vries 

europa@cdja.nl 

SEZ 

sez@cdja.nl 

VWS 

Mark Ruitenbeek 

vws@cdja.nl 

MIL 

Kees Stiggelhout 

mil@cdja.nl 

coMMissies 

Vormingscommissie 

vocie@cdja.nl 

Redactiecommissie 

Martine Oldhoff 

hoofdredacteur@cdja.nl 

Organisatiecommissie 

oc@cdja.nl 

Internationaal Secretaris 

Frank Visser 

is@cdja.nl 

www.cdja.nl 

http://twitter.com/ 

CDJAInterruptie 

Maak je vrienden lid van het CDJA! 

LEDEN 

LEDEN 

WERVEN 

Het CDJA is een politieke 

jongerenorganisatie speciaal 

voor jongeren die zich 

naast hun studie of baan 

willen met politiek bezig 

willen houden. Jij bent 

natuurlijk al lid, maar je 

kent vast wel mensen in 

jouw eigen omgeving die 

zich net als jij willen inzetten 

voor de toekomst van 

jongeren. Als je dit kaartje 

opstuurt ontvangen jullie 

allebei een cadeau. Sta je 

te discussiëren over wat er 

om je heen gebeurt, wacht 

dan niet langer en maak 

ook je vrienden lid van het 

CDJA. Kijk voor meer informatie 

over deze actie op 

www.cdja.nl 

Jullie ontvangen allebei een (welkomst-)cadeau! 

Na je aanmelding nemen we contact met je op en sturen we een lidmaatschapformulier. 

NAAM: 

ADRES: 

WOONPLAATS: 

TEL: 

EMAIL- ADRES: 

NAAM: 

ADRES: 

WOONPLAATS: 

TEL: 

EMAIL- ADRES: 

NIEUW LID: 

LID: 

31 

interview met hilbrand Visser

Vanuit 

Vissenperspectief 

uitsluitingsmechAnismen 

De laatste tijd heb ik veel nieuwe leden van onze vereniging 

gesproken. Vaak vraag ik dan naar hun motivatie om lid 

te worden van het CDJA. Een aantal zijn uit overtuiging lid 

geworden, veel omdat ze een actieve CDJA’er kennen en weer 

anderen omdat het lidmaatschap onderdeel van een aantrekkelijke 

package deal was. Al met al een bonte groep leden die 

normaal gesproken niet zo snel met elkaar in contact waren 

gekomen. Toch? 

Ik denk van niet. De realiteit is dat veel leden al iemand kenden 

en dus wel een connectie hadden binnen het CDJA. Verder treft 

men elkaar ook op andere bijeenkomsten. Men kent elkaar van 

de sportvereniging, van de studentenvereniging of via school. 

Je kunt dus stellen dat wij als leden volop actief zijn in het 

maatschappelijk middenveld, klinkt nog lekker christendemocratisch 

ook. De keerzijde is echter dat wij het hierdoor soms 

wel erg gezellig met elkaar hebben. Sterker nog, soms snappen 

nieuwe leden door de interne grappen niet meer waar het over 

gaat. 

Als CDJA moeten wij ons bewust zijn van de uitsluitingsmechanismen 

van onze vereniging. Nieuwe leden worden echt 

wel aangesproken, dat is het probleem niet. Het gaat echter 

om ingeslepen gewoontes die voor buitenstaanders niet 

zo snel te doorgronden zijn. Repeterende grappen tijdens 

congressen, inhoudelijk hoogstaande resoluties tijdens werkgroepen 

en procedurele vraagstukken tijdens de raad zijn hier 

voorbeelden van. 

Om nieuwe leden actief te laten worden is het belangrijk dat 

wij niet al te veel op onszelf gericht zijn, maar ons altijd afvragen 

hoe 

situaties kunnen overkomen op buitenstaanders en dat we 

kijken wat we kunnen doen om nieuwe leden zich sneller 

thuis te laten voeren. Daarom hebben wij meer dan een jaar 

geleden het mentoraatsprogramma opgestart. Nieuwe leden 

worden aan een ouder lid gekoppeld om zo sneller wegwijs te 

raken binnen onze vereniging. 

Maar alleen een mentoraatsprogramma is niet voldoende. Het 

belangrijkste is een stukje bewustwording bij onszelf. Spreek 

nieuwe gezichten aan, leg ze uit wat er precies aan de hand is 

en vraag je continue af of je huisgenoten je opmerking zouden 

snappen. Ik zet mij hiervoor in, doe je mee? 

Arrie Vis 

Voorzitter cDjA 

32 CDJA - InterruptIe 2012 - nr. 2 

www.cdja.nl

2012 Nummer 2 - Cdja

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?