lees het artikel in NWT, maart 2010 - Desiree Hoving

SHUTTERSTOCK
www.nwtonline.nl 28
De acht grootste
sportraadsels
Terwijl sportdrankjes en
fitnessapparaten over de
toonbank vliegen, kampen
sportonderzoekers met simpele,
maar taaie vragen. Leven we
werkelijk langer door sport, is
seks net zo gezond als wandelen?
De grootste raadsels uit het
grensgebied van wetenschap en
sport.
Werkt een bewegingspil?
Voor drukke carrièretijgers en voor luie
bankhangers zou het ideaal zijn als ze
nooit meer hoeven te sporten, maar toch
een atletisch lichaam krijgen. Dat kan in
de toekomst door simpelweg een pilletje
te slikken, verwachten hoogleraar
Ronald Evans en zijn collega’s van het
Amerikaanse Salk Institute in Californië.
In het tijdschrift Cell (juli 2008)
beschrijven ze dat ongetrainde muizen
spontaan 44 procent verder en 23 procent
langer konden rennen als ze gedurende
vier weken het pilletje AICAR
kregen. Het effect van de pil is volgens
de onderzoekers op moleculaire schaal
vergelijkbaar met echte training: AICAR
activeert het gen AMPK, dat ook wordt
aangezet bij normale beweging. Ofwel,
de pil maakt meer mitochondriën in je
spieren aan, zegt Wim Derave, docent
inspanningsfysiologie aan de Universiteit
Gent. En hoe meer mitochondriën je
hebt, des te meer zuurstof je kunt
gebruiken om vetten en suikers te verbranden.
Toch heeft Derave zo zijn bedenkingen.
“AICAR kan er wel voor zorgen dat spie-
ren tijdelijk
meer suiker
opnemen, zodat
de suikerspiegel
daalt. Op dezelfde gronden werkt normale
beweging soms als therapie voor diabetes.
Maar ik denk niet dat de pil beweging kan
vervangen, omdat de energie in je lichaam
blijft zitten. Het enige wat je kunt doen is
die energie verbranden, het verbruiken,
het eraf zweten.”
Stel dat wetenschappers toch een truc
verzinnen om de spieren actief te maken
vanuit de luie stoel, dan zou dat een oplossing
kunnen zijn voor overgewicht. Volgens
Peter Hollander, emeritus hoogleraar
bewegingsfysiologie van de Vrije Universiteit
in Amsterdam, ben je dan nog niet van
Tekst Desiree Hoving
nwt 3 29
de problemen af: door niet te bewegen,
gaat je lichaam na verloop van tijd ook
allerlei bijwerkingen vertonen. Hollander:
“Je hart wordt niet meer groter, het krijgt
een dunne wand, en daarnaast worden je
spieren slap. Kijk maar naar wat er gebeurt
als je een tijd in het gips hebt gezeten. Je
arm komt er na zes weken een stuk dunner
en minder sterk uit.”

www.nwtonline.nl 30 nwt 3 31
Leven we langer door sport?
We weten dat slanke mensen langer leven
dan hele dikke mensen. Mensen met obesitas
zijn nu eenmaal vatbaarder voor
ziekten als diabetes en hart- en vaatziekten.
De vraag is alleen of mensen langer
leven door meer te sporten of door minder
te eten. Derek Huffman en zijn collega’s
van de universiteit van Alabama
vonden een antwoord op deze vraag, al
deden ze onderzoek naar ratten in plaats
van mensen. Ratten die regelmatig bewegen,
leven langer dan ratten die niet
bewegen, maar wel evenveel eten, luidde
hun eerste conclusie in het tijdschrift
American Journal of Physiology (mei,
2008). Beweging verlaagt de kans op veel
chronische ziekten, aldus de onderzoekers,
en dat zou kunnen leiden tot een
langer leven.
Toen ze echter de langst levende dieren
uit beide groepen vergeleken, bleken
de sportievelingen evenlang te leven als
de luiwammesen. Beweging mag dan wel
een vroegtijdige dood door ziekten voorkomen,
het verlengt de levensduur niet,
concludeerde Huffman. Tot slot vergeleek
hij sportieve ratten met ratten die
niet bewegen, maar minder eten. Deze
laatste groep leefde duidelijk langer.
Waarom beweging niet tot langer leven
leidt, komt waarschijnlijk omdat beweging
zorgt voor stress in het lichaam. Dit
veroorzaakt vervolgens beschadigingen
in het DNA, waarna kanker kan ontstaan.
Sommigen mensen houden er niet van om
zich in het zweet te werken, en wandelen
liever dan hollen. Anderen willen best
zweten, maar
dan het liefst
bij een beweging
waar ze
echt van genieten:
seks. Kun
je dus net zo
goed een eindje
gaan wandelen
of de liefde
bedrijven in
plaats van te
rennen? Waar-
Volgens Peter Hollander van de Vrije Universiteit
in Amsterdam is het laatste
woord daarover nog niet gesproken. Als
een van de belangrijkste discussiepunten
noemt hij de rol van zuurstofradicalen,
die DNA-beschadigingen veroorzaken.
“Als je heel intensief beweegt en je stofwisseling
op een hoog pitje draait, dan is
ook de hoeveelheid zuurstofradicalen die
daarbij vrijkomt verhoogd”, zegt hij.
“Volgens deze theorie bevorder je beschadigingen
in het DNA door
fanatiek te bewegen.”
De resultaten van het
Amerikaanse onderzoek
betekenen echter niet dat
we massaal minder moeten
eten in plaats van
bewegen. Vooralsnog lijkt
beweging de kans op hart-
en vaatziekten te verminderen.
Maar Hollander wil
dit wel nuanceren. Volgens
hem voorkomt sport geen
hart- en vaatziekten, maar
heeft het wel een positief effect bij het
verloop van de ziekten. “Het is dus minder
erg en je komt er vaker overheen”,
zeg hij.
Welk positief effect heeft sporten dan
precies op het hart? Door training wordt
het hart groter, waardoor het meer bloed
kan rondpompen en dus minder vaak
hoeft te kloppen. Dat is handig, want de
eigen zuurstofvoorziening van het hart
Wat is beter: wandelen, rennen of seks?
schijnlijk niet, blijkt uit de Rapportage
Sport 2008 van het Sociaal en Cultureel
Planbureau, een belangrijk adviesorgaan
van de Nederlanse regering. Volgens het
rapport is er steeds meer bewijs dat sport
een groter positief effect op de gezondheid
sorteert dan minder intensieve vormen
van lichaamsbeweging.
Wetenschappers nuanceren echter dit
beeld. “Grof gezegd geldt voor wandelen
en rennen dat het energieverbruik per
afgelegde kilometer constant is”, zegt
Peter Hollander. “In principe kun je met
wandelen evenveel energie verstoken als
met hardlopen, maar dan moet je het wel
wat langer doen. Als je bijvoorbeeld vijf
vindt plaats tijdens de rustfase, als het
hart niet samentrekt. Hoe lager de hartslag,
des te langer de rustfase duurt en des
te beter de zuurstofvoorziening van het
hart. Een van de redeneerfouten die mensen
hierbij maken, is dat ze als bejaarde
nog steeds de vruchten plukken van veel
training in hun jonge jaren. “Zodra je met
trainen stopt, wordt het hart weer kleiner”,
aldus Hollander.
Zijn Belgische collega Wim Derave ziet
het belang van bewegen
echter veel positiever in.
Volgens hem is de kans om
te sterven dubbel zo groot
bij mensen die een zittend
leven leiden dan bij mensen
die 500 kilocalorieën per
dag verbruiken voor fysieke
arbeid. “Bij intensievere
inspanning, zoals hardlopen
en borstcrawl-zwemmen
(20 kCal per minuut, red.),
komt dit neer op een halfuur
per dag bewegen. Voor
minder intensieve inspanningen, zoals
wandelen en rustig etsen (5 kCal per
minuut, red.), betekent dit anderhalf uur
bewegen per dag.”
Beginnen met 300 kilocalorieën per dag
te bewegen, doet volgens schattingen de
sterftekans al met 30 procent dalen.
Derave: “Dat is vergelijkbaar met het
voordeel dat je bekomt door te stoppen
met roken.”
kilometer wandelt, ben je daar grofweg
een uur mee bezig, terwijl hardlopers dat
binnen een halfuur doen. Dat betekent dat
je een halfuur overhoudt om leuke dingen
te doen.” Als seks zo goed zou zijn als
wandelen, dan is het volgens de bewegingswetenschapper
een absolute voorwaarde
dat je het net zo lang doet. “En dat
lukt de meeste mensen niet”, lacht hij.
Sprinten of wandelen, volgens Derave
kun je net zo goed voor het laatste kiezen.
“Als je je aanwent om niet meer elke
dag de lift te nemen, dan heeft dat veel
meer effect dan eens per week te gaan
squashen. Je moet gewoon voldoende
actief zijn in het dagelijks leven.”
■ De zwemkampioenen Marleen Veldhuis en Pieter van
den Hoogenband trainen in een zwembad in Hongkong.
Zwemmers doen erg veel krachttraining, maar techniek
blijkt veel belangrijker dan kracht.
Welke training verhoogt de prestaties?
Als je maar op de juiste manier traint, word je
vanzelf beter; sinds mensenheugenis werken
sporters zich met dat motto in het zweet. Toch
weet niemand precies wat de juiste manier van
trainen is, ook sporters niet. “Sporters apen
vaak de training van de kampioen na”, zegt
Wim Derave van de Universiteit Gent. Hij
noemt als voorbeeld de Belgische tennister Justine
Henin. “Zij ging krachttraining doen bij Pat
Etcheberry, een ex-speerwerper die in Amerika
grote bekendheid geniet en veel tennissers en
golfers begeleidt. Sinds Henin dat doet, wil
iedereen dat. Toch denk ik dat het niet de goede
methode is.”
Ook Peter Hollander vindt dat krachttraining wordt overdreven.
Hij denkt terug aan een uitspraak van zijn collega in
Maastricht, Harm Kuipers: “Als de kampioen in het peloton
kippenstront eet, dan eet de volgende dag iedereen kippenstront.”
Hollander legt uit dat tennissers krachttraining doen
met apparaten waarbij de snelheid van hun arm lager is dan
bij een wedstrijd. Bij een hogere snelheid heeft zo’n krachttraining
nauwelijks effect. Hetzelfde geldt voor volleyballers,
die volgens Hollander in tnessapparaten zitten die ‘geen bal
met volleyballen te maken hebben’. Ook zwemmers doen erg
veel krachttraining, maar techniek is eveneens voor hen veel
belangrijker dan kracht.
Door de elektrische activiteit van spieren te
meten, is meerdere malen aangetoond dat zwemmers
bij een aantal speci eke zwemoefeningen op
het droge, andere spieren gebruiken dan bij
dezelfde oefeningen in het water. Om een training
te verbeteren, moeten sporters volgens Hollander
dan ook veel speci eker gaan trainen. “Doe nou
de dingen die je in een wedstrijd ook doet”, is zijn
advies.
Hollander adviseert bovendien om na trainingen
meer tijd in te plannen voor herstel. “Niemand
realiseert zich dat de fysiologische trainingseffecten
allemaal tot stand komen na de
training”, aldus Hollander. De Belgische hoogleraar
Derave vindt echter dat we trainingen moleculair moeten
gaan verklaren, en dan vooral de rol van mitochondriën, de
energiefabriekjes in met name spiercellen. “Het enige wat we
nu weten is hoe we mitochondriën maken.” Om extra mitochondriën
aan te maken, moet je volgens Derave bepaalde
genen activeren. Hoe je dat doet is volgens hem een kwestie
van de juiste knop indrukken. Dat kun je doen door te trainen,
maar ook door een pil te nemen (over de bewegingspil straks
meer). De moleculaire machinerie van spiercellen tot in detail
in kaart brengen, en daardoor bijvoorbeeld meer inzicht krijgen
in de verzuring van spieren, kan helpen om trainingen te optimaliseren.
Maar zover is het, aldus Derave, nog lang niet.
ANP

www.nwtonline.nl 32 nwt 3 33
■ De Nederlandse tennisster Michaëla Krajicek is de halfzus van
Wimbledon-winnaar Richard Krajicek. Atletisch talent lijkt echter slechts deels erfelijk bepaald.
Hoe erfelijk is talent?
Talent voor een bepaalde sport zit in de
genen en is vaak erfelijk. Basketballers
worden immers niet langer door veel te
basketballen, maar hebben van nature al
een lang lichaam. In het algemeen geldt
dat iemand als sprinter of als marathonloper
wordt geboren, omdat de verhouding
tussen witte en rode spierweefsels al in de
embryonale fase wordt bepaald. Bij de
gemiddelde mens is deze verhouding half
om half, weet Peter Hollander. Maar
sprinters op topniveau blijken 75 procent
witte spierweefsels te hebben, terwijl
duuratleten over 75 procent rode vezels
beschikken. De verschuivingen die je in
deze verhouding door training kunt beïnvloeden,
blijkt marginaal.
“Maar iedereen kan als recre-
ant sprinten of duurlopen,
ongeacht wat voor spieren je
hebt”, aldus Hollander.
Hij noemt nog een voorbeeld:
de maximale hoeveelheid
zuurstof die je kunt
opnemen. De gemiddelde
Nederlandse jongen haalt 3 liter per
minuut, toppers in de duursporten komen
aan 7 liter. Door training kun je je maximale
zuurstofopname zo’n 25 procent
vergroten, van 3 naar 3,75 liter. En het
grootste bekende trainingseffect is een
toename van 50 procent, van 3 naar 4,5
liter. Die opmerkelijke grote zuurstofopname
van 7 liter komt niet uitsluitend
door trainingen, maar moet ook deels
genetisch bepaald zijn, redeneert Hollander.
“Er zijn mensen die kunnen trainen
tot ze een ons wegen en toch geen vooruitgang
boeken. Anderen trainen relatief
weinig en gaan wel vooruit.”
Wim Derave weet dat het afgelopen
decennium drie genen zijn ontdekt die duiden
op een aangeboren sporttalent: ACE
(angiotensine converting enzyme), PPA-
Ralfa (peroxisome proliferator-activated
receptor), en alfa-actinine-3. Dat laatste gen
lijkt het de grootste rol te spelen. Ongeveer
een op de vijf mensen heeft een fout in dit
gen, zodat bij hen het eiwit alfa-actinine-3
ontbreekt. “Als je dat gen niet hebt, kun je
Amerikaanse ouders kopen een
sportgenetische test voor het atletisch
talent van hun kinderen
nooit de absolute top bereiken in een
krachtdiscipline als sprinten of gewichtheffen”,
stelt Derave. “Als je dat op voorhand
zou weten, dan moet je dus niet teveel
energie in die sporten steken.”
Inmiddels is in Amerika de eerste
sportgenetische test op de markt; voor
149 dollar te koop op de website www.
atlasgene.com. Daarmee kunnen ouders
hun kinderen
testen op atletisch
talent.
Derave: “Maar
dat is alleen zinvol
als je de absolute
top wil behalen.
Dat gen alleen zegt niet veel.”
Talent vertalen naar genen is iets waar
onderzoekers zoals Derave nog lang zoet
mee zullen zijn. Hoe meer ‘sportgenen’
aan het licht komen, des te beter talent
zich laat opsporen en ontdekken. Anderzijds
is talent maar voor de helft genetisch
bepaald, en bestaat het voor de
andere helft uit omgevingsfactoren. Om
een groot sporter te worden,
moeten niet alleen je genen
meezitten, maar onder
andere ook je mentaliteit, je
training en begeleiding en je
voeding. Peter Hollander is
huiverig om uitspraken te
doen over de mate waarin
talent de uiteindelijke sportprestatie
bepaalt. “Zelfs al zou je al deze
genen hebben, maar je hebt de mentaliteit
niet om je het snot voor ogen te werken,
wat heb je daar dan aan? Je kunt
mensen op hun genen screenen, en zeggen:
jij bent goed in sprinten, jij bent goed
in lange-afstandslopen. Maar volgens mij
is er een veel makkelijker manier: organiseer
een hardloopwedstrijd.”
ANP
Werken trilplaten en Abtronics?
De afgelopen decennia is zowel de vraag
naar als het aanbod van tnessmogelijkheden
explosief gegroeid. Volgens cijfers
van het Sociaal en Cultureel Planbureau
deed in 2007 22 procent van de bevolking
‘iets’ aan tness – meer dan aan de
populairste verenigingssporten voetbal
en tennis. Volgens experts groeit ook
het aantal tnessapparaten voor thuisgebruik.
Met name van apparaten is het
de vraag of mensen er wel echt gezond,
t en slank van worden. “Er is sprake
van een inke hoop volksverlakkerij”,
zegt Peter Hollander. In 1999 ageerde
hij al tegen de trilplaat. “Door het energieverbruik
te meten, kun je constateren
dat je afvalt van een trilplaat door
alle oefeningen die je erop doet. Als je
die oefeningen echter naast de trilplaat
had gedaan, was je net zoveel afgevallen.”
Een ander bekend tnessapparaat is de
Abtronic. Het apparaat, op de markt
gebracht door het thuiswinkelbedrijf
Tell Sell, beloofde ‘betere spiervormen’
in de buikstreek. Om een slap buikje om
Voedingssupplementen zijn een soort legale doping. Sporters
mogen ze gebruiken omdat ze stoffen bevatten die toch al in
ons lichaam en in onze voeding te vinden zijn. Zo kan bijvoorbeeld
creatine effectief zijn, omdat het de hoeveelheid energie
in de spieren verhoogt. Dat zorgt voor meer energielevering bij
anaërobe inspanningen, zoals korte sprintjes. Volgens Wim
Derave werkt het als je 5 gram in zuivere vorm per dag neemt.
Voedingssupplementen blijken echter alleen belangrijk voor
sporters die hun training, voeding en materiaal al geoptimaliseerd
hebben om een topprestatie te leveren.
Supplementen zijn dus niet belangrijk voor amateurs. “Als
zij beter willen worden, moeten ze gewoon iets meer trainen”,
zegt Derave. Dus in een tnesscentrum maakt het helemaal
niet zoveel uit wat je neemt, of dat nou water is of een appel.
Toch is er volgens Peter Hollander
een recept voor het ideale
sportdrankje, namelijk een mix
van water, koolhydraten en zout.
Water verlies je als je zweet, koolhydraten
heb je nodig voor langdurige
inspanningen. Hollander: “Als
je je eigen mixje maakt, is dat veel
goedkoper dan al die dure merken.”
Wetenschappers van de universiteit
van Birmingham toonden
onlangs aan dat sportdrankjes
inderdaad werken, maar totaal
te toveren tot een wasbord,
hoeft alleen maar een elastische
band op buik te worden
geplakt die de spieren
elektrisch stimuleert. “Je
kunt inderdaad een spier
‘aanzetten’ met behulp van
elektrische stroom, waarna
de spier gaat samentrekken.
En dat is precies wat
een spier moet doen om
sterker te worden”, zegt
Hollander, die tien jaar
geleden enkele van zijn
studenten de Abtronic liet onderzoeken.
“Helaas is de kracht waarmee je een
elektrisch gestimuleerde spier aan de
gang krijgt niet zo groot dat die spier
daar echt sterker van wordt. En als je
vervolgens veel meer stroom door zo’n
spier jaagt, kan dat ernstige brandwonden
opleveren.”
Daarnaast zou de Abtronic het
lichaam door elektrische stimulatie
selectief vet laten verbranden. Hollander
en zijn collega’s hebben echter geen ver-
Werken sportdrankjes?
■ Doorslikken is niet nodig.
schil in energieverbruik
kunnen meten tussen
proefpersonen die het
apparaat aan of uit hadden
staan. “Theoretisch
zou je verwachten dat je
stofwisseling omhoog
gaat als je spieren actief
worden, maar wij kunnen
het niet vinden”,
zegt hij.
Tot slot zouden Abtronic-gebruikers
op
gewenste plekken vet
kunnen verbranden, dat vervolgens
wordt omgezet in spierweefsel. “Dat is
theoretische lulkoek”, zegt Hollander.
“Je kunt van vet geen spierweefsel
maken, en je kunt ook niet ter plaatse
het vetverbruik stimuleren. Als je je
stofwisseling al opjaagt met dat ding,
dan maakt het lichaam zelf wel uit waar
het vet vandaan haalt. De kans dat dat
precies de plek is waar die elektroden
zijn opgeplakt, is verwaarloosbaar
klein.”
anders dan verwacht. Duuratleten die hun mond spoelden met
een oplossing van glucose of maltodextrine (een smaakloze
koolhydraat) en het daarna weer uitspuugden, presteerden 2 tot
3 procent beter dan wanneer ze hetzelfde deden met een oplossing
van een kunstmatige zoetstof. Vervolgens bestudeerden de
onderzoekers het atletenbrein in een MRI-scanner en zagen ze
dat de gebieden voor plezier en beloning oplichtten bij de
drankjes met ‘echte’ zoetstoffen. Om beter te presteren, is het
dus niet nodig om sportdrankjes door te slikken.
ANP

www.nwtonline.nl 34
ANP
Hoe innovatief is de sportwereld?
De sportwereld lijkt op het eerste gezicht
een kweekvijver voor technologische innovaties.
Denk aan de meest recente discussie
over de supersnelle badpakken, waarmee
zo’n beetje alle records sneuvelden. Bij
nader inzien blijkt de sport helemaal niet
zo vernieuwend. “Er is een enorme kloof
tussen wetenschap en sport”, volgens
bewegingswetenschapper Hanno van der
Loo, werkzaam bij Innosport, “Neem bijvoorbeeld
de klapschaats. Dit is het enige
icoon van de Nederlandse sportinnovatie,
gewoonweg omdat er niet zoveel andere
iconen te bedenken zijn. Het gebrek aan
innovatie ligt deels aan de sport; die is
aartsconservatief en het opleidingsniveau
van de sporters is ook niet echt hoog.
Anderzijds voelen wetenschappers de mentaliteit
van de sportwereld niet goed aan.”
Als positieve uitzondering noemt hij de
Nederlandse schaatsploeg die traint in het
Friese ijsstadion Thialf. Met een innovatief
systeem meten ze alles wat er aan een
schaatsronde te meten valt, zoals de snelheid
in de bochten, de lengte van een
rondje en het effect van een wissel in een
ploegenachtervolging. “Daarom winnen ze
ook tig Olympische medailles”, zegt Van
der Loo. “Als je het aan mij vraagt, heeft
meer meten zin. Er wordt dan zo weinig
■ De Nederlandse schaatstop
traint onder bijzondere omstandigheden
op het ijs van Thialf. Bij
wijze van experiment hangen zes
windturbines boven het ijs. Op
die manier moet het mogelijk zijn
om – dankzij rugwind – op hogere
snelheid de bochtentechniek aan
te scherpen.
mogelijk aan het toeval overgelaten. In de
Nederlandse sport wordt er te veel op
gevoel en op ervaring gedaan.”
Volgens Dirk De Clercq, hoogleraar
biomechanica bij de Universiteit Gent, is
er ook een andere verklaring voor het vermeende
gebrek aan innovaties in de sport:
resultaten van wetenschappelijk onderzoek
naar topsport blijven vaak ongepubliceerd
in de la liggen. “Dat gebeurt om
een heel eenvoudige reden”, aldus De
Clerq. “Er wordt vaak niet gepubliceerd
over topsport, omdat dat een prestatievoordeel
kan opleveren voor andere sporters
– ofwel de concurrentie.” ●