Recensie Tsjechov in Dagelijkse Standaard - Frascati Producties

Russisch absurdisme
Geplaatst door Thomas van Lier op 4 februari, 2013 - 11:55
© Sanne Peper
Eenakters tonen de humoristische kant van Tsjechov.
Van de Russische schrijver Anton Tsjechov (1860-1904) worden in Nederland regelmatig toneelstukken
opgevoerd, maar dat zijn bijna altijd de vier klassiekers De Kersentuin, Oom Wanja, De Meeuw en De drie
zusters. Tsjechovs toneelstukken zijn nog steeds zo populair omdat ze uitblinken in mensenkennis, Russische
weemoed en humor. Tsjechov toont de pijnlijke kanten van het menselijk leven, maar hij is nooit zwaar op de
hand, zoals enkele van zijn (negentiende-eeuwse) Russische collega-schrijvers. Toneelgroep Oostpool brengt nu
niet het klassieke repertoire van de ziekelijke arts op de planken, maar heeft voor enkele – minder bekende –
eenakters gekozen. Volgens regisseur Erik Whien ‘schreeuwen’ deze stukken erom om opgevoerd te worden,
omdat zij, anders dan de klassieke toneelstukken, gekenmerkt worden ‘door energieke levensdrift en
absurdisme’. Whien wilde de humoristische kant van de eenakters benadrukken.
Daarmee geeft Erik Whien een treffende beschrijving voor De beer, Het huwelijksaanzoek en Over de
schadelijkheid van tabak. Waar in De kersentuin de verveelde personages zich afvragen wat ze met hun
landgoed moeten doen om hun schulden te kunnen terugbetalen, ligt het tempo in de eenakters hoog en hebben
de meeste personages een duidelijk doel voor ogen. In al deze stukken speelt de liefde een centrale rol. Niet dat
die bij Tsjechov eenvoudig is. De schrijver had zelf een uiterst problematische verhouding met vrouwen.
In Het huwelijksaanzoek doet Ivan, een ziekelijke, vijfendertigjarige ‘heer’, zijn buurmeisje een huwelijksaanzoek.
Keurig in pak gestoken klopt hij aan bij de vader van het meisje, die na al het gehakkel en gestotter van de
zichtbaar nerveuze Ivan toch echt eens wil weten wat zijn intenties zijn. ‘Die komt zeker weer om geld vragen!’
denkt de buurman hardop. Vereerd door Ivans huwelijksaanzoek haalt de buurman zijn dochter erbij. Maar
voordat Ivan überhaupt zijn aanzoek heeft kunnen doen, krijgt hij het met het blonde meisje aan de stok over
bezittingen en jachthonden. De onenigheid ontaardt in een ordinaire schreeuwpartij, waarbij de personages
elkaar over en weer beledigen en elkaars families belachelijk maken. ‘Waarom heb ik mijzelf geen kogel door de
kop geschoten!’ roept de buurman uit.
De levensdrift, eigen aan de eenakters van Tsjechov, komt volledig tot zijn recht door het overtuigende spel van
de acteurs. Tegen de achtergrond van een sober, geïmproviseerd, maar smaakvol decor bouwen de acteurs de
spanning op die leidt tot de onvermijdelijke ontknoping. De acteurs zijn geestig in hun maniertjes, zoals de jonge
Bram van der Heijden in zijn rol van de ziekelijke Ivan, die theatraal naar zijn hart grijpt wanneer zijn buurman
weer een scheldkanonnade afsteekt. Geweldig is ook de boomlange Stefan Rokebrand in zijn rol van schuldeiser
van een verdrietige weduwe. De twee beginnen een zeer geestige, scherpzinnige dialoog over de liefde tussen
mannen en vrouwen, waarbij de crediteur vrouwen afschildert als egocentrische aanstelsters en de weduwe juist
haar trouw aan haar overspelige echtgenoot benadrukt (‘Ik verafgoodde hem!’). Dat de haat uiteindelijk omslaat in
liefde, doet door het overtuigende spel van Rokebrand en Kirsten Mulder in zijn geheel niet ongeloofwaardig aan,
maar voegt een absurd element toe aan de situatie.
Het had in de lijn der verwachting gelegen, wanneer het vurige, verbale geweld van de eerste twee eenakters
werd voortgezet in de derde. De sfeer zat er immers goed in. Maar in plaats daarvan heeft Erik Whien ervoor
gekozen om de avond af te sluiten met een monoloog, Over de schadelijke gevolgen van tabak. Een would-be

geleerde, compleet met uilenbrilletje en afgedragen vest, staat op het punt te beginnen met zijn
‘wetenschappelijke’ lezing over tabak, maar blijft steken in aankondigingen, reclames voor de muziekschool van
zijn vrouw en persoonlijke ontboezemingen. Waar de andere eenakters overtuigden door treffende dialogen,
onverwachte ontknopingen en bewogen spel, doet Over de schadelijke gevolgen van tabak denken aan een
klucht in de traditie van André van Duin. De ‘professor’ laat de ene keer zijn folders vallen en trekt de andere keer
aan een touwtje dat uit zijn katheder komt. Anders dan de personages als Ivan of de schuldeiser, is de man met
het brilletje een type, een angstige nep-intellectueel die flink onder de plak zit bij zijn dominante vrouw. Dat maakt
zijn gedrag voorspelbaar en melig, hoewel hij natuurlijk zelf doodernstig is. Acteur Bram Coopmans versterkt dit
door zijn karikaturale uiterlijk en zijn soms wat geforceerde spel. Niettemin is Tsjechov van Toneelgroep Oostpool
een geslaagde toneelvoorstelling, waarin menselijk falen hand in hand gaat met verlangen en humor.
Tsjechov, een toneelvoorstelling van Toneelgroep Oostpool rond de eenakters van Tsjechov. Met: Bram
Coopmans, Bram van der Heijden, Wendell Jaspers, Kirsten Mulder, Stefan Rokebrand | regie Erik Whien |
kostuums Rebekka Wörmann licht Casper Leemhuis | decor Mieke Wolters | dramaturgie Rob Klinkenber.
Gezien: 2/2/2013 (première).
http://www.dagelijksestandaard.nl/2013/02/russisch-absurdisme