Stelling De vinexwijken zijn de getto's van de toekomst - Rooilijn

Rooilijn Jg. 44 / Nr. 4 / 2011
Stelling
Stelling
De vinexwijken zijn de getto’s van de toekomst
Gelukkig zijn er veel mensen die plezier en geluk ervaren in
hun vinexwoning met tuin. Maar op basis van vele intensieve
gesprekken en observaties, in opdracht van overheden en
private opdrachtgevers, komt telkens weer een pregnant
gegeven naar voren over de ideale woonomgeving. De
meerderheid van de mensen wil een organisch gevormde
woonomgeving, waar wonen, werken en spelen zich in
een overzichtelijk geheel afspelen. Dat kan van de meeste
vinexwijken niet bepaald worden gezegd. De ontwikkelende
partijen hebben als hoofddoel meestal hun winst. De
architecten en ontwerpers hanteren bij voorkeur de liniaal
en zijn principieel tegen ornamenten of speelsheid, en wat
de gebruiker denkt en wil is volgens hen niet relevant. Het
ego van de ontwerpers staat niet toe dat er met het verfoeide
retroconcept gewerkt mag worden. Zij willen niet leren
van de wereldberoemde en reeds eeuwenlang geliefde
woonkernen in oudere steden. Nee, er moet iets nieuws
worden gecreëerd, om bij de internationale professionele
gemeenschap voor prijzen in aanmerking te kunnen komen.
In de schaarse markt worden de woningen toch wel verkocht
of verhuurd. Dan de stedenbouwkundige planning: aanen
afvoerwegen voldoen niet , met dagelijkse files in de
ochtendspits als gevolg, parkeervoorzieningen zijn zelden
berekend op tweeverdienergezinnen, openbaar vervoervoorzieningen
zijn meestal beperkt tot één lijntje, bijna alle
bewoners moeten meermalen overstappen. In verband met
hoge grondprijzen is bezuinigd op groen, speelplaatsen,
winkel- en horecavoorzieningen. Een vreemdsoortige, niet
doordachte mix van koopwoningen en sociale huurwoningen
maakt de wijk er voor investeerders niet aantrekkelijker op.
Huursubsidiewijkjes gaan nu eenmaal gepaard met meer
zwerfafval, lawaai en onrust, maar dat mag van de politici en
beleidsmakers niet hardop worden gezegd.
Ondanks deze nadelen zien wij steeds vaker prachtige
woningen in een fraai ontwikkelde omgeving. Hoe zit het dan
P. 238
Frits Spangenberg verdedigt
met die gettodreiging? Bewoners die zich iets beters kunnen
permitteren willen niet meer voor ieder etentje of om te sporten
de wijk uit en verlaten de vinexwijk. Er voltrekt zich een
welhaast natuurlijke selectie, waarbij stelselmatig mensen
die het zich niet kunnen permitteren wel moeten blijven. De
koopwoningen staan langer leeg, de prijzen dalen, waardoor
er weer meer mensen die zich dat kunnen permitteren
vertrekken. Groeiende persoonlijke welvaart wordt dus niet
geïnvesteerd in de wijk, door uitbouw, verbouw of samenvoeging.
De lege plekken moeten worden opgevuld en de
gemeentes, die uit wanbeleid hun armoedeprobleem hebben
laten voortwoekeren, belonen de meest kwetsbare groepen
met een plaatsje in de vinexwijk. De kinderen van huursubsidiegezinnen
hebben statistisch meer vrije tijd, omdat zij
helaas minder aspiraties en ambities kregen bijgebracht.
Aan de pubers is door de ontwikkelaars en ontwerpers nooit
gedacht. Bijna iedere zich vervelende puber gaat klieren en
verkennen waar de grenzen kunnen worden overschreden.
Met ons verouderde rechtssysteem en selectieve ordehandhaving
moest het hele land met lede ogen toezien hoe een
homostel, ondanks hun veelvuldige aangiftes en de daarop
procedureel uitgevoerd aanhoudingen met de onvermijdelijke
seponeringen, uit hun geliefde vinexwijk werd weggepest.
Incident of structureel, voor de algehele beeldvorming is het
in ieder geval zeer negatief omdat er geen positief tegenbericht
is om de beeldvorming in balans te brengen. Als je niet
in een vinexwijk moet zijn heb je er ook niets te zoeken.
Frits Spangenberg (f.spangenberg@motivaction.nl) is socioloog en oprichter
van het onderzoeksbureau Motivaction.

Rooilijn Jg. 44 / Nr. 4 / 2011
Stelling
Stelling
Nieuwe buitenwijken zijn sinds hun ontstaan onderwerp
van kritiek. Die kritiek kent twee fasen. In het begin, als
de contouren van de wijk zichtbaar worden, luidt het commentaar
steevast: saai, monotoon, teveel van hetzelfde,
gebrek aan leven. De kritiek lijkt slechts betrekking te
hebben op de fysieke omgeving, maar blijkt zich uit te
strekken tot de nieuwe bewoners; saaie mensen in saaie
huizen. Die kritiek zegt eigenlijk het meest over de criticus
zelf: niet saai want woont in niet saaie, stedelijke omgeving.
Tientallen jaren gaat het goed. Saaie mensen houden
van hun saaie buitenwijken, ze raken er aan gehecht,
hun kinderen groeien er op, ze hebben goed contact met
de buren, maar ‘overlopen elkaar niet’. Dan, na een jaar
of dertig, treden de eerste veranderingen op. Eerst nog
bijna onmerkbaar, maar allengs zichtbaarder en sneller.
Vertrouwde buren vertrekken en er komen andere,
jongere, buren voor terug, met een andere achtergrond
en soms een andere kleur, die (ander) leven in de wijk
brengen. Er komt onrust in die jarenlang zo rustige wijk.
Onrust en ongerustheid. De reputatie van de wijk slaat om
van saai naar achterstandswijk. Wie niet weg is, is gezien.
Deze bijna wetmatige ontwikkeling voltrok zich in de jaren
zestig en zeventig in de oudere stadswijken, in de jaren
tachtig en negentig in de naoorlogse wijken en sinds kort
in de woonervenwijken. Zeer recent worden ook de vinexwijken
aan dit rijtje toegevoegd. Net zoals bouwwerken
en stedenbouwkundige ensembles in steeds kortere tijd
de monumentenstatus verdienen, kan een nieuwe wijk al
voor ze af is de status van probleemwijk bereiken.
Het is vreemd dat die vinexwijken maar heel even een saai
imago hebben gehad. Sommige politici en critici poogden
nog even de gebruikelijke clichés over de buitenwijken op
de vinexwijken los te laten, maar al snel bleek dat je je als
hoogopgeleide, wereldwijze en urbane bewoner helemaal
P. 239
Arnold Reijndorp reageert
niet hoefde te verontschuldigen op verjaardagsfeestjes
of bij collega’s. Natuurlijk woonde je in een vinexwijk,
iedereen deed dat. Voor de kinderen, de ruime tweekapper
met tuin, de parkeerruimte, de ontsluiting via de snelweg
en de praktische ligging. Ons soort mensen woont in een
vinexwijk. Dat wordt onderstreept door de incidenten die
de pers haalden: homo’s weggepest in Leidsche Rijn, een
kinderlokker in Ypenburg. Incidenten die steevast worden
verbonden met de sociale-woningbouwbewoner. Hun
soort mensen. Ik heb derdejaars studenten planologie
gevraagd expliciet te kijken naar de relatie tussen menging
van sociale en duurdere woningen in verschillende
wijken en eventuele conflicten. De oogst was zeer gering.
Wat we wel zien, is dat bij het ontwerp van vinexwijken
heel verschillend is omgegaan met die menging, van
menging op blokniveau tot het creëren van aparte buurtjes
voor sociale huur en goedkope koop. Dat eerste leidt hier
en daar tot ergernissen, maar het tweede leidt tot ongewenste
stigmatisering. Klein Istanboel in Carnisselande
is daar een voorbeeld van. Maar het gemeut over die
sociale-woningbouwbewoners in bijvoorbeeld IJburg
onderstreept hoezeer de vinexwijk is omarmd als een
ons-soort-mensenwijk, juist door groepen met een hoger
inkomen of opleiding. Wie de beschikbare leefstijlkaarten
van vinexwijken bekijkt, ziet opmerkelijk veel rood en
blauw: de stedelijke types. Willen die uiteindelijk toch
niet liever in de stad wonen? Nee, die gaan graag naar
de stad, maar er wónen? Liever niet. De apocalyptische
voorspellingen die op basis van een paar incidenten voor
alle vinexwijken worden uitgesproken komen eerder voort
uit de behoefte aan drama dan uit een onderzoek van de
werkelijkheid.
Arnold Reijndorp (A.Reijndorp@uva.nl) is bijzonder hoogleraar Sociaaleconomische
en ruimtelijke ontwikkelingen van nieuwe stedelijke gebieden
verbonden aan de Universiteit van Amsterdam.