'welgemutst naar de oorlog' Een standvastige mythe - Vvlg

door onbekwame politici en generaals misleide burgers
en soldaten. 8
In Vlaanderen lijkt de belangstelling voor de mens in
de oorlog nog van recentere datum. In de bekeken
oudere handboeken van de uitgeverij Van In is voor de
oorlogservaring van burgers en soldaten geen belangstelling.
De aanloop wordt er volledig in termen van
bondgenootschappen en bewapening behandeld. In
Het avontuur van de Mensheid uit 1966 krijgt een
paragraaf als tussentitel ‘Gemechaniseerde legers en
georganiseerde haat betrokken de hele aardbol in de
Eerste Wereldoorlog’ maar in de tekst die volgt, krijgt
de leerling geen enkele duiding over de ‘georganiseerde
haat’. (Van Houtte, 250) Uitzondering bij Van In is
een themaboekje in de reeks Schooldocumentatie uit
1969. De auteur is Pierre Pierrard, professor aan het
Institut Catholique in Parijs, wat meteen het accent op
Frankrijk verklaart. Fiche 2 toont marcherende troepen
en lachende mannen met strohoeden. De foto
toont ook drie vrouwen met een opvallend ernstige
blik. Een vrouw lijkt in de handen te klappen, de twee
anderen houden de handen in de schoot. In de commentaartekst
heeft de auteur het over ‘enthousiasme’
en de voortdurende gezangen van de menigte.
Iedereen had op dit uur van ‘weerwraak’ gewacht, niemand
twijfelde aan de overwinning, in het Frankrijk
van de ‘Union Sacrée’ waren geen vijanden meer. Niet
alleen de foto vertelt iets anders, ook het onderzoek
van Becker geeft een heel wat verscheidener beeld.
Documentatiemappen, Deel 2, gepubliceerd in 1982,
besteedt wel aandacht aan de reacties van de burgerbevolking
als aan de oorlogservaring van de soldaten.
Bij de kenmerken van de oorlog lezen we onder de
titel ‘De “frisse vrolijke oorlog”, een verwijzing naar
woorden van keizer Willem II, hoe regeringsleiders het
patriottisme en revanchisme aanwakkerden en ‘de
brede bevolkingslagen [daardoor] met enthousiasme
de oorlog in[gingen]’. (Van de Voorde, p.161) De overtuiging
dat de oorlog kort zou zijn versterkte het optimisme
‘in Duitsland’. Bij de bronnen vinden we onder
dezelfde titel een tekst van Von Moltke , een Britse
propaganda-affiche en de ‘obligate’ foto van de goederenwagon
met wuivende mannen. De bijhorende
vraag voor de leerlingen is hoe de foto toont dat de
Duitsers dachten dat de oorlog een ‘frisch-fröhliche
Krieg’ zou worden. (Van de Voorde, 137) Dergelijke
vraag zet de leerlingen nergens aan tot kritische
beeldanalyse. De mannen aan boord van de trein zijn
allen in maatpak en zeker niet van de jongsten.
Allemaal hebben ze een hoed en bij een van hen is de
ketting voor een zakhorloge duidelijk zichtbaar. Gaan
die heren naar de oorlog? Verder leren de leerlingen
op geen enkele manier hoe een foto slechts een deel
52
Hermes | Jaargang 11 | nr. 42 | september 2007
van een gebeurtenis binnen een kader toont. Wat
speelt zich af op het perron? Naar wie wuiven ze en
waarom kijken alle mannen recht in de lens?
De huidige handboeken besteden allemaal in mindere
of meerdere mate aandacht aan de publieke opinie
aan de vooravond van de oorlog. Jammer genoeg is er
weinig tot geen aandacht voor kritische analyse van
foto’s. De momentopname lijkt representatief voor
het gemoed van het hele volk. Anno 5 beperkt zich tot
eveneens tot twee foto’s van vertrekkende treinen en
wijst op de gelijkenis tussen wat zich in Frankrijk en
Duitsland afspeelde. In de begeleidende tekst wordt
erop gewezen hoe de oorlog tot een uitbarsting van
‘nationale begeestering’ leidde. ‘Ieder volk dacht het
gelijk aan zijn kant te hebben’. (Adams, 88) Het woord
‘begeestering’ dekt de lading misschien wat beter dan
‘enthousiasme’ maar het blijft eenzijdig. De foto’s
moeten deze bewering hard maken. En wat moeten
we aanvangen met ‘het gelijk aan zijn kant hebben’. In
essentie gaat dit alleen op voor de ‘beschavingsoorlog’
die de Duitse intellectuele elite voorstond. In
Frankrijk vertaalde de verdedigingsoorlog pas na het
uitbreken van de gevechten zich in een ‘vrijheids-‘ en
‘beschavingsstrijd. Hetzelfde geldt voor Engeland
waar de anti-Duitse sentimenten – The Huns – een
‘barbaarse’ invulling kregen na berichten over de
Duitse wandaden bij de inval.
De aanpak in Historia 5 is wat evenwichtiger maar ook
hier beperkt de leertekst zich tot de ‘frisher fröhlicher
Krieg’ en een foto van Duitse reservisten die dit moet
bevestigen. Gelukkig plaatsen de auteurs bij het etiket
‘vrolijk’ een vraagteken aan de hand van twee geschreven
bronnen. (De Deygere, 140) Een aantekening van
een Frans onderwijzer illustreert de teneergeslagen
sfeer op het platteland. Het tweede fragment is een zin
– ‘Ik vind de oorlog heerlijk. Het is net een grote picknick’
- van de hand van Julian Grenfell. Vraag is natuurlijk
of beide vergelijkbaar zijn, een onderwijzer die de
indruk in zijn dorp aan de vooravond van de oorlog
beschrijft en een brief van oktober 1914 geschreven door
een man van adel die met zijn paarden en zelfs verzorgers
het kanaal is overgestoken. Overigens is het helemaal
niet zeker wat deze zin over de ‘vrolijke oorlog’
blootlegt, een algemeen gedeeld idee of het karakter
van een individu. Silkin neigt in een bespreking van
––––––––––
8 Wie belangstelling heeft voor de ‘ergernis’ van revisionistische
historici over het ‘Blackadder’ beeld van de
Eerste Wereldoorlog kan terecht bij Brian Bond, The
Unquiet Western Front. Britain’s Role in Literature and
History, Cambridge 2002 en Gary Sheffield, Forgotten
Victory. The Firs World War: Myhs and Realities, London,
2002.