'welgemutst naar de oorlog' Een standvastige mythe - Vvlg

obvious to the observer that the idea of war was distasteful
to all’. De South London Observer had het over
een ‘black Bank Holiday’ terwijl het op Greenwich volgens
de Kentish Mercury heel wat stiller was dan
gewoonlijk. Niet iedereen zakte weg in een donker
pessimisme. De Islington Daily Gazette zag hoe de oorlog
de mensen op de bus, de tram en op straat dichter
bij elkaar bracht en voor levendige gesprekken zorgde.
(Gregory, 72)
Eens de oorlog begonnen, groeide het aantal spontane
enthousiaste manifestaties maar het brede publiek
bleef overwegend neutraal of sceptisch. In de pers
bleef de toon overwegend bezorgd. Ook priesters en
dominees benadrukten in hun sermoenen de ernst
van wat er gebeurde maar predikten tegelijkertijd
nationale solidariteit. Tijdens lokale manifestaties
pleitten linkse politici en vakbondsleiders die hun
afkeer van de oorlog luidkeels lieten horen, uiteindelijk
voor loyauteit en de verdediging van vrouw en kinderen.
Uit alle perscommentaren, toespraken, herinneringen
blijkt de gespletenheid van het Britse
publiek. De meningen over Duitsland waren verdeeld,
de minachting voor het kleine Servië was sterk en de
afkeer van de Russische autocratie wijdverspreid.
Alleen Frankrijk kon op brede sympathie rekenen.
Maar wat ook de meningen waren, over ‘duty and sacrifice’
leefde grote eensgezindheid. (Gregory, 77) De
mensen aanvaardden de oorlog maar bleven ertegen
gekant.
In die zin verdient het traditionele beeld van de ‘rush
to the colours’ enige nuancering. Groot-Brittannië
kende tot 1916 geen dienstplicht. Wie naar de oorlog
trok, deed dat vrijwillig. In het totaal rekruteerde het
Britsen leger zo 2,5 miljoen vrijwilligers. In de eerste
week alleen al waren er dat bijna 175.000. Een indrukwekkend
cijfer dat zou kunnen wijzen op enthousiasme
voor de oorlog. Alleen bereikte de toestroom pas
eind augustus, begin september een piek, dat is wanneer
de berichten over de Duitse opmars en het terugtrekkend
Britse leger het thuisfront bereikten en de
rekruteringsofficieren daar gebruik van maken. Op het
zelfde moment lieten de eerste economische gevolgen
van de oorlog in de vorm van massale werkloosheid
zich voelen. In augustus meldden negen op de
tien pas ontslagen mannen in Bristol zich voor het
front. (De Groot, 47; Ferguson, 198-207) ‘Your country
needs you’ veeleer dan een ‘jolly war’ en het zoeken
naar of verlies van hun broodwinning overtuigden
jongeren om zich aan te melden.
Toen Lloyd George in de jaren ’30 aan zijn memoires
werkte, had het beeld van de heldhaftige strijd voor de
beschaving al ruim plaats gemaakt voor de gruwel en
de ellende. Zijn selectieve herinnering aan de augus-
Hermes | Jaargang 11 | nr. 42 | september 2007
tusdagen maakte hem aldus ook wat minder verantwoordelijk.
Het onderzoek naar de publieke respons
op de oorlogsdreiging en de mobilisatie mag dan in
Groot-Brittannië schaarser zijn in vergelijking met
Duitsland of Frankrijk, het beeld van ‘war fever’ en
publiek enthousiasme dat de besluitvormers op sleeptouw
nam, is allesbehalve houdbaar.
Patriottisme en enthousiasme troef
Het is niet evident om een studie van handboeken uit
te voeren. Geen enkele bibliotheek verzamelt ze op
een systematische manier. Zo heeft de afdeling historische
pedagogiek van de KU Leuven een collectie
handboeken, weliswaar naar de kelder ‘verbannen’,
maar deze lijkt eerder links en rechts verzameld dan
stelselmatig opgebouwd. Alleen het in bruikleen
gegeven archief van de uitgeverij Van In is min of
meer volledig. Elke instelling maakt keuzes maar wanneer
slechts een personeelslid deeltijds voor deze
bibliotheek vrijgemaakt is, kan hier nooit een
gebruiksvriendelijke collectie uit groeien. De aggregaatsbibliotheek
in Leuven houdt voornamelijk de
recente handboeken bij maar om God weet welke
reden, zijn noch Tekens 5 en Anno 5 beschikbaar. Van
de handleidingen is Storia 5 beschikbaar. Van de
Gentse universiteitsbibliotheek kwam geen antwoord.
De hiernavolgende bespreking is dan ook verre
van volledig maar eerder een steekproef van enkele
handboeken.
Tot eind de jaren ’20 kunnen publicaties allerhande
die de oorlogservaring van de gewone soldaat en de
burgerbevolking beschrijven bij het publiek en uitgevers
maar op matige belangstelling rekenen. Le Feu
van Barbusse vormt eerder de uitzondering dan de
regel. (Beaupré, 18-19; Natter) De namen van schrijvers
en dichters die vandaag voor ons het geheugen van de
oorlog zijn – Sassoon, Owen, Blunden, Barbusse,
Werth, Remarque, Koeppen – genoten bij het brede
publiek amper bekendheid. De publicatie van memoires
zoals die van Louis Barthas, is een zeer recent fenomeen.
In geschiedenishandboeken bleef de ervaring
van de gewone mens lange tijd volledig buiten beeld.
Pas in de jaren ’60 kwam hierin verandering niet in
het minst dankzij de televisie. In 1964 vertoonde de
BBC een 26-delige reeks The Great War met daarin
voor het eerst ook uitgebreid beelden van modderige
loopgraven, verminkte lijken en kritische commentaren
op de bevelhebbers. Een jaar eerder bracht John
Littlewood Oh what a Lovely War op de planken. Tot
ergernis van zogenaamd revisionistische historici
baarden dit toneelstuk en Richard Attenborough’s verfilming
de ‘mythe’ van de doelloze, zinloze oorlog van
51