nr. 6 - KGK Deinze

KRING VOOR GESCHIEDENIS EN KUNST
VAN DEINZE EN DE LEIESTREEK
CONTACTBLAD
Verschijnt tenminste 4 maal per jaar
Uitgiftekantoor : Deinze
23e jaargang nr. 6
december 2003
Verantwoordelijke uitgever :
Willy Jonckheere
Winkelstraat 36
9800 Deinze
Tel. (09)386.32.78
Postrekening 000 - 0434500 - 37, KGK-Deinze, p/a L. Matthyslaan 3-5, 9800 DEINZE

3102
Lidmaatschap 2004
Het jaar 2003 loopt stilaan ten einde. Een nieuw werkjaar staat voor de deur.
Vriendelijk verzoeken we onze trouwe leden het bijgevoegde overschrijvingsformulier
onverwijld in te vullen en aan hun financiële instelling te bezorgen, of hun
lidmaatschapsbijdrage te vereffenen met onze penningmeester, of aan de balie van ons
Museum.
We hebben nog maar pas op 21 november 2003 het 75-jarig bestaan van onze Kring mogen
vieren, maar u weet dat we dit jubileum nogmaals in de verf willen zetten op 28 februari
2004.
De details volgen later.
Een aantal zekerheden mag ik nu reeds verklappen: de heer H. Balthazar, gouverneur van de
provincie Oost-Vlaanderen en een delegatie van het Oost- Vlaams Verbond van de Kringen
voor Geschiedenis komen ons feliciteren, het Jaarboek 2004 wordt voorgesteld, de
tentoonstelling ‘Deinze in oude kaarten’ wordt geopend en prof. dr. Erik Thoen en KGKondervoorzitter
dr. L. Goeminne zullen deze tentoonstelling van cartografie nader toelichten.
Noteer alvast de datum in uw agenda.
Ter herinnering: Lidgeld 2004
Gewoon lid : € 15
Steunend lid, bestuurslid, deelgenoot : € 23
Erelid : € 30 of meer
op Postrekening 000-0434500-37
van KGK-Deinze
p/a Brielstraat 7
9800 DEINZE
Wie in orde is met het lidgeld 2004, door overschrijving of door betaling aan de balie van het
Museum, kan op 28 februari 2004 zijn jaarboek meenemen.
Wie om welke reden dan ook zijn jaarboek liever thuis besteld krijgt, betaalt € 4 portokosten
extra.
Wij verzoeken onze leden zoveel mogelijk gebruik te willen maken van het ingesloten
overschrijvingsformulier.
Als de lidgelden bij het begin van het jaar overgemaakt worden, betekent dat een hele hulp
voor onze administratie. Wij zijn de leden daarvoor bijzonder dankbaar. Na het verschijnen
van het jaarboek volgt immers de (forse) rekening van de drukker.
We hebben het reeds vroeger vermeld: heel wat leden stellen er blijkbaar prijs op steunend lid
te worden. Moge hun voorbeeld tot navolging strekken. Wij appreciëren de aanmoediging ten
zeerste.
In elk geval zijn ALLE leden van harte bedankt voor hun steun!

Bestuursleden KGK - 1 januari 2003
3103
Erevoorzitster Mevrouw Luc Matthijs-De Clercq, St.-Vincentius Rustoord,
Ten Bosse 150
Erevoorzitter Herman Maes, Ten Bosse 11
Voorzitter Willy Jonckheere, Winkelstraat 36
1e Ondervoorzitter Roger Boerjan, Tolpoortstraat 12
2e Ondervoorzitter Luc Goeminne, Oeselgemstraat 76 - 9870 Zulte
Secretaris Hilde Van Der Donckt (echtg. Herbert Lecomte)
Bunderstraat 28 - 9770 Kruishoutem –
Penningmeester Daniël Decock, Brielstraat 7, bus 5
Ledenadministrator André Heyerick, Markt 46, bus 8
Bestuursleden * Luc Bauters, Pastoriestraat 67
* Maurits Coene, Guido Gezellelaan 52
* Stefaan De Groote, Peperstraat 7
* Trui Galle (echtg. Luc Van Nevel), Berg 17
* Peter Hoste, Herpinsakker 1
* Paul Huys, Deinse Horsweg 18, 9031 Drongen
* Jan Moerman, Priester Joris Eeckhoutlaan 18
* Bruno Saverijs, Emile Clauslaan 67
* Jos F. Smith, Karel Picquélaan 10
* Hugo Thoen, Erfgoedlaan 7
* Veerle van Doorne, Snoekstraat 46
* Martin Van Haesebroeck, Oudestraat 21
* David Vanhee, Reigerslaan 2
* Tony Vanhee, Reigerslaan 2
* Urbain Vanwildemeersch, Beekstraat 105c
Deelgenoten KGK 1 januari 2003
1. Herman Bekaert Guido Gezellelaan 100, bus 4 9800 Deinze
2. Roger Boerjan Tolpoortstraat 12 9800 Deinze
3. Maurits Coene Guido Gezellelaan 52 9800 Deinze
4. Albert De Clercq Palokestraat 40 1080 Brussel
5. Daniël Decock Brielstraat 7, bus 5 9800 Deinze
6. Stefaan De Groote Peperstraat 7 9800 Deinze
7. Luc Goeminne Oeselgemstraat 76 9870 Zulte
8. André Heyerick Markt 46, bus 8 9800 Deinze
9. Paul Huys Deinse Horsweg 18 9031 Drongen
10. Willy Jonckheere Winkelstraat 36 9800 Deinze
11. Filip Kempeneers Bredestraat 128 9800 Deinze
12. Herman Maes Ten Bosse 11 9800 Deinze
13. Mevr. Luc Matthijs-De Clercq St.-Vincentius-Rustoord
Ten Bosse 150 9800 Deinze
14. Jan Moerman Pr. Joris Eeckhoutlaan 18 9800 Deinze
15. Rudy Pauwels Gust De Smetlaan 13 9830 St.- Martens-
Latem
16. Bruno Saverijs Emiel Clauslaan 67 9800 Deinze

3104
17. Emeric Seeuws Kortrijksesteenweg 61 9800 Deinze
18. Jos F. Smith Karel Picquélaan 10 9800 Deinze
19. Juan t’Kint de Roodenbeke Ooidonkdreef 11 9800 Deinze
20. Jacques Van Cauwenberghe Kongoplein 2 9800 Deinze
21. Raf Van Den Abeele Kerkstraat 27 9830 St.-Martens-
Latem
22. Urbain Van Den Heede Leon De Smetlaan 12 9830 St.-Martens-
Latem
23. Hilde Van Der Donckt Bunderstraat 28 9770 Kruishoutem
24. Veerle Van Doorne Snoekstraat 46 9800 Deinze
25. Martin Van Haesebroeck Oudestraat 21 9800 Deinze
26. Tony Vanhee Reigerslaan 2 9800 Deinze
27. Urbain Vanwildemeersch Beekstraat 105c 9800 Deinze
1916. Deinze viert zijn markies, ridder van het gulden vlies (1765)
In de “Gazette van Gend” van 12 december 1765 stond het volgende bericht te lezen :
“Deynse den 8. December.
Bailliu, Borgemeester ende Schepenen dezer Stad tydinge bekomen hebbende dat het aen Zijne
Majesteyt den Keyzer behaegt had van op den 13. November lestleden Zyne Excellentie den Marquis
van Deynse 1 , Heere dezer Stad ende Marquizaet, tot Ridder van het Doorlugtig Order van het Gulde
Vlies te benoemen, hebben ter dezer gelegentheyd heden (=08.12.1765) eene solemnele Misse van
Dankbaerheyd laeten celebreren, gevolgd van de Lof-zang Te Deum Laudamus ; gedurende de Misse
wierden dry salvos uyt het kleyn Geschut geschoten, vervolgens wierd’er eene treffelyke Maeltyd
gegeven, waerby tegenwoordig waren de voornaemste Inwoners dezer Stad; de gezontheyd van Z(yn)e
Ex(cellen)tie wierd onder het luyden der Klokken ingesteld. ’s Avonds waeren door geheel de Stad
verligtingen en vreugde-vieren aengesteken, die tot laet in den nacht geduerd hebben; en in het
Stadhuys wierden Verversschingen aen het Gemeyn Volk uytgedeeld, het welk hunne blydschap en
vreugd over de Promotie van Z(yn)e Ex(cellen)tie ten vollen liet uytblyken : en waer ’t dat de
omstandigheden toegelaeten hadden, zoude men de vreugde-bedryven door een Bal gesloten hebben.”
De voorwaardelijke wijs, dat men het feest met een bal zoude afgesloten hebben en waer’t dat
…, laat de lezer van dit krantenbericht veronderstellen dat er dus géén balvreugde te beleven
viel. Hetgeen normaal de vraag doet rijzen, wàt dan wel die “omstandigheden” waren die
geen bal “toegelaeten hadden”. Financiële omstandigheden natuurlijk! De toestand van de
stadskas was in dat jaar immers bijzonder belabberd! En wel in die mate, dat de hogere
overheid speciale voorwaarden aande stadsmagistraat had moeten opleggen inzake besteding
van de stadsgelden. Dit lezen we in een bijzonder document, waarvan gelukkig enkele
exemplaren bewaard zijn gebleven 2 en waarvan de titel luidt : “Reglement voor de stede van
Deynse, by haere Majesteyt gedecreteerd den 7. Mey 1772 ende gepubliceerd ten Stadhuyze
van Deynse den 10. Juny”. Om de rampzalige kastoestand van Deinze drastisch te
remediëren, was van hogerhand een “saneringsplan” opgelegd, waarvan de richtlijnen in meer
dan vijftig (!) artikelen spijkervast waren opgesteld. Besparingen dus! Wél een feest om de
Markies te eren, maar niks te dansen! Dat men anders wel “de vreugde-bedryven door een
Bal zoude gesloten hebben”, moet men dus als een gesmiespeld eufemisme beschouwen.
Maar eerlijke armoe is geen schande, ook niet voor een stadsbestuur-in-nood … Het zal de
Markies, die zoals gewoonlijk niet in Deinze verbleef, wel een heel verre zorg geweest zijn.

3105
1. Markiezen van Deinze waren sedert 1632 de Merode’s van Westerlo ; zij hadden in dat jaar het markiezaat
van Deinze gekocht van don Diego Mesia de Guzman, die in 1626 - wegen verdiensten – Deinze in zijn
bezit had gekregen als een geschenk vanwege Koning Filips IV. Na tien jaar al verkocht don Diego zijn
koninklijk geschenk voor een som van 152.000 gulden. De Merodes bleven Markies van Deinze tot aan de
opheffing van het ancien régime in 1795. De Deinse markiezen waren achtereenvolgens : Floris de Merode
(1632-1652), Willem (1652-1653), Maximilaan-Antoon (1653-1670), Ferdinand (1670-1679),
Maximiliaan-Albrecht (1679-1711), Joachim-Maximiliaan-Maria-Jozef-Hyacinthe (1711-1740), Jan-Karel-
Jozef (1740-1774) en als laatste Balthazar-Philips de Merode (1774-1816) : zie Alb. Vanden Abeele,
Geschiedenis van Deinze blz. 91-98.
2. Gedrukt in-4° te Gent bij P. de Goesin ; de Gentse Universiteitsbibliotheek bewaart hiervan twee
exemplaren (nrs. G. 2306 en Hi. 9560/I)
1917. Cyriel Buysse (Nevele/Deurle) over Emile Claus (Astene) :
“Mijn broeder in Vlaanderen”
Paul HUYS
nr. 389
Emile Claus, de bekende luministische schilder uit Astene en de auteur Cyriel Buysse uit
Nevele/Deurle waren zeer goed bevriend. Ze hebben elkaar ongetwijfeld artistiek beïnvloed.
Claus ontwikkelde zich als arbeiderskind – er waren dertien kinderen thuis – tot een lid van de
burgerij, die in de tijdsgeest van toen eerder in het Frans dan het Vlaams converseerde en
schreef. Hij bleef in zijn werk toch oog hebben voor arbeiders en landbouwers en het harde
werk aan het vlas. Vooral de Leie stond centraal in zijn werk. Hij raakte na zijn eerste prijzen
aan de kunstacademies van Waregem en Antwerpen vrij snel bekend, in ons land maar ook
ver buiten de grenzen.
Buysse beschreef de eerste ontmoeting met Claus die ergens in 1890 plaatsvond in een studie
over Claus die verscheen in 1925 1 , kort na het overlijden van de kunstenaar. Hij stootte -
vermoedelijk in Nevele - tijdens een mooie zomerdag op een groepje van zes wandelaars: “De
magere heer met veel gebaren keek als ‘t ware zoekend om zich heen; en mij ziende, kwam
hij eensklaps naar mij toe en vroeg mij, met een aardige glimlach en innemende
vriendelijkheid: ‘Pardon, meneer, zoudt ge mij niet kunnen wijzen, waar hier een bakkerij te
vinden is? Die dames zouden gaarne wat koekjes kopen’. De magere man was Emile Claus.
Tot het groepje wandelaars behoorde ook de Brusselse naturalistische schrijver Camille
Lemonnier, die ook een zeer goede bekende van Buysse zou worden.
Claus - 41 jaar oud - was op dat ogenblik reeds de gevierde kunstenaar van het luminisme. Hij
had net het meesterwerk ‘De Bietenoogst’ voltooid dat werd tentoongesteld in Brussel, Parijs
en München. 2 Na zijn huwelijk met notarisdochter Dufaux had hij zich in Astene gevestigd, in
het gerenoveerde jachthuis ‘Villa Zonneschijn’, vlakbij zijn geliefde Leie.
Gemeenschappelijke artistieke vriendenkring
Buysse was bij die eerste ontmoeting 41 jaar oud en had ondertussen zijn eerste verhalen
gepubliceerd. Hij werd nadien door zijn vader voor een tijdje naar de Verenigde Staten
gestuurd, maar vanaf 1894 kwam hij blijkbaar opnieuw in contact met Emile. Het was ook
Claus die hem voorstelde aan Camille Lemonnier, die op dat ogenblik een vakantie
doorbracht in Astene.
Reeds tijdens de zomer van 1894, ten huize van Claus, beloofde Lemonnier Cyriel Buysse te
steunen om door te dringen in de Frans-Belgische literatuur. 3 Maar dat zou niet echt lukken.

3106
Eén van zijn drie Franstalige verhalen uit 1895 - Le Baptême - zou hij opdragen aan Emile
Claus.
Er zou zich gaandeweg tussen beiden een zeer hechte vriendschap ontwikkelen die dertig jaar
standhield. De vriendschap met een geestesgenoot en literator als Buysse hoeft niet te
verwonderen. Claus had een grote belangstelling voor literatuur. Naast de veelvuldige
ontmoetingen correspondeerden ze en ondernamen samen uitstappen en reizen.
Claus was geen schrijver, vooral een begenadigd verteller. Zowel Nederlandstalige als
Franstalige auteurs zonden hem regelmatig hun romans en dichtbundels. De kunstenaar was
bovendien geabonneerd op (literaire) tijdschriften zoals “Van Nu en Straks”. Van isolement is
in Astene dus helemaal geen sprake.
De woning ‘Villa Zonneschijn’ was in die tijd een pleisterplaats voor vrienden, kunstenaars,
leerlingen.... van Claus zowel uit de streek zelf als uit het buitenland. Zeer bekende beeldende
kunstenaars van toen, maar ook schrijvers en kunstcritici zoals Emile Verhaeren, Maurice
Maeterlinck, Camille Lemonnier, Edmond Picard …waren er kind aan huis. In ‘Villa
Zonneschijn’ grepen er regelmatige literaire avonden en poëzieavonden plaats die weerklank
vonden tot in Frankrijk toe. Ook Buysse was er uiteraard meer dan welkom. Hij profiteerde
van al die contacten met auteurs om zijn horizon te verbreden. De Fransman Léon Bazalgette
werd een gemeenschappelijke (reis)vriend.
Volgens Willy Van Den Bussche, die in 1997 in het Provinciaal Museum voor Moderne
Kunst in Oostende een overzichtstentoonstelling organiseerde over Claus, liggen aan de basis
van diens werk geen levensbeschouwelijke of filosofische theorieën. Enkel thematisch is er
een literaire binding vast te stellen met het werk van schrijvers als Cyriel Buysse of Karel Van
De Woestijne, met wie hij intensieve vriendschappelijke banden onderhield. Het zou volgens
Van Den Bussche Buysse zelf zijn, maar ook de zeer invloedrijke Camille Lemonnier, die
hem op het spoor van de vernieuwing bracht en bleef vergezellen. 4 Maar de vraag kan
worden gesteld of het niet vooral Buysse en Lemonnier zelf zijn die rond het thema van Claus
literatuur gaan scheppen. Buysse had de Leie altijd al een plaats gegeven in zijn werk maar na
zijn naturalistische periode zou hij dat toch meer uitgesproken doen.
Jan D’Haese schreef hier het volgende over: “(...) Zoals Claus en Buysse, Binus Van den
Abeele en later - doch lichtjes anders - Karel Van De Woestijne zich vereenzelvigen met de
tot poëzie geworden realiteit van de Leie en het Leielandschap, zo slaagden deze laatsten er in
de diepe kennis en ervaring van de pure natuur om te zetten in puur emotie, in pure artistieke
ontroering. Door hen werd de ziel van het Leieland zichtbaar, merkbaar en mededeelzaam”. 5
Buysse hoorde zelfs de koekoek in een schilderij van Claus
En nogmaals D’Haese: “Met Claus behoort Buysse tot de uitverkorenen die de natuur mystiek
ondergingen, die deze natuur tevens fysiek beleefden en er konden over schrijven of
schilderen, tot tranen toe bewogen. Men heeft dat niet genoeg onderstreept en nu dreigt men
dit te vergeten. Cyriel Buysse, afkomstig van Nevele, de man van harde romans als ‘Het recht
van de sterkste’ en van schitterend maar meedogenloos toneel als ‘Het Gezin van Paemel’,
kon zelfs de koekoek regen horen aankondigen in een schilderij van Claus. Dat was geen
boutade, niet eens een anekdote, maar een weergave van het onfeilbaar natuurinstinct dat
schrijver en schilder verbond tot in hun merg”.
Er is inderdaad het mooie citaat waarbij Buysse subtiel het beeld van de zogenaamde
oppervlakkige schilder bijstuurt: “Je kon Claus geen grooter genoegen doen dan die fijne
nuances juist te voelen en spontaan te uiten. (…) Zoo bracht hij mij eens voor een heerlijk en
fijn en teer Lenteschilderij.(…)
Voel je iets in dat schilderij?, vroeg hij mij.
Ik voel er veel in! Zei ik

3107
Wanneer is het geschilderd?
Ik denk…zoo ongeveer 3 mei, aarzelde ik.
5 Mei!, jubelde hij. Ruik je er de lente in?
Ja.
Hoor je er ook iets in?
Ja…ja!
Wat?
De koekoek…de koekoek… die roept dat het gaat regenen!, zei ik
Hij kwam naar mij toe en greep mijn beide handen. Hij had tranen van emotie in de oogen.”
Op 20 december 1902 verscheen een kort artikel 6 van de hand van Buysse over Claus ter
gelegenheid van een tentoonstelling van een veertigtal schilderijen in de Rotterdamse
kunstkring. Buysse: “Een landschap van Claus, dat is werkelijk Vlaanderen. Dat is, in al zijn
sterk kleurenpracht, het zachte, het intieme, het stille; dat is de tere harmonie, het fijn
versmeltende van tinten, het fijntrillene van zonne-lucht en zonne-hemel”. 7
Wanneer Buysse op 22 maart 1903 een opvoering van ‘Gezin van Paemel’ door het
Multatulitheater bijwoonde in de Minardschouwburg, was Emile Claus eveneens van de
partij. Claus sprak in een brief van 10 januari 1906 verder zijn waardering uit voor ‘Het leven
van Rozeke van Dalen’: “ t’ Is den sterken fijnen gezonden reuk van dat deel uit ons
Vlaanderen die men bij elke bladzijde ontmoet en die ge zoo mild uitstrooit bij ieder
jaargetijde. Ik wandel op dien vlasgaard in den morgendauw, alsuuk het drukke en wemelend
gedoe ten tijde van den uugst up den kouter bij die duizenden rozenstruiken: ja, als een
reusachtige dankbedevaart van landelijke heerlijkheid en weeld”. 8
Op 15 juni 1911 woonde Buysse samen met Emile Claus de begrafenis bij van de moeder van
Maurice Maeterlinck.
Beide vrienden zijn vanzelfsprekend aanwezig op 16 juni 1913, ter gelegenheid van de
begrafenis van hun mentor Camille Lemonnier, samen met talrijke prominenten uit de wereld
van literatuur en plastische kunsten.
Gezamenlijke reizen
Buysse en Claus waren allebei bezeten door reizen. Buysse hield vooral van Frankrijk, waar
hij regelmatig zijn jeugdvriend Maurice Maeterlinck bezocht. Claus had een voorkeur voor
Spanje, Algerije en Marokko. Hij ging het licht ter plaatse bestuderen en maakte
aantekeningen.
Samen met de andere bekende luministische schilder Albert Baertsoen 9 bezocht hij in 1898
Buysse, die op dat ogenblik aan een depressie leed, aan de Italiaanse Riviera te Bordighera.
In 1907 werd Claus aangezocht als jurylid voor de internationale tentoonstelling van het
Carnegie Institute in Pittsburgh. Claus verbleef een maand in de Verenigde Staten. Als
geboren causeur vertelde hij later zijn wedervaren in Pittsburgh, New York en Washington
aan zijn vrienden. Zo is er een bekende foto van Leon Bazalgette, Emile Claus, Camille
Lemonnier en Cyriel Buysse van april 1907 aan het ‘Roze Huis’ van Buysse in Afsnee.
Verhaeren kwam net terug uit Rusland en vertelde honderduit. Maar ook Emile Claus die net
zijn reis door Noord-Amerika achter de rug had, kon het gezelschap onderhouden met sappige
verhalen.
De welstellende Cyriel Buysse was één van de eerste bezitters van een auto. Samen met Claus
en de Franse criticus Léon Bazalgette ondernam hij eind april-begin mei 1911 een reis door
Bretagne, Normandië en de Loirestreek.

3108
In juni 1912 trokken de drie vrienden nu samen met Lemonnier opnieuw voor een tiental
dagen naar Bretagne. Buysse zou over deze trip het artikel ‘Centralisatie en ontvolking in
Frankrijk’ schrijven. 10
Het gezelschap Claus, Buysse en Bazalgette reisde begin juni 1913 opnieuw per auto naar
Frankrijk en bezocht er o.m. Nancy, Pontcarlier, Orléans en Belfort. De reizen met de auto in
Europa werden onderbroken door de vier oorlogsjaren.
Tijdens de Eerste Wereldoorlog gingen hun wegen immers uit elkaar. Claus verbleef in
Engeland en Buysse in Nederland. Toch zouden beide vrienden elkaar een paar keer in
Londen ontmoeten en elkaar regelmatig schrijven. Op 5 november 1914 schreef hij aan
Buysse dat hij “het gewoel en de smoor van Londen” ontvlucht was. Hij zou inderdaad
geruime tijd in Wales verblijven.
De Eerste Wereldoorlog was voor Claus nog een sterke periode, maar na 1918, toen hij was
teruggekeerd in Astene, sloeg het luminisme als trend minder aan, hoewel het een hype was in
die tijd om een schilderij van Claus te bezitten. Maar andere stromingen zoals dadaïsme en
expressionisme kwamen sterk op de voorgrond. De twintigste eeuw was definitief begonnen.
De bijna zeventigjarige Emile Claus slaagde er niet meer in een nieuw elan te geven aan zijn
kunstenaarsschap. Hij bleef de charmante man en volksviend. Emile zou bijna alle dagen naar
Deurle fietsen waar hij afstapte bij zijn “liefste” leerlinge Jenny Montigny en doorgaans ook
zijn allerbeste vriend Buysse bezocht. Hij had weinig affiniteit met de jongere kunstenaars die
in Latem waren neergestreken. Voor de oorlog was er wel een goed contact geweest met
Albijn Van Den Abeele.
Enkele jaren na de Eerste Wereldoorlog werden Bazalgette, Claus en Buysse opnieuw
getroffen door de reismicrobe. In juni 1922 doorkruisen ze als oudere heren van stand
Frankrijk met wagen en chauffeur. Buysse beschrijft deze reis die door een autodefect wordt
afgebroken met veel kleur in ‘De Laatste Ronde’ (1923).
In 1923 zijn Claus en Buysse nog paraat in Ter Hulpen voor een bijeenkomst van de vrienden
van Camille Lemonnier, precies tien jaar na zijn overlijden.
Het schielijke overlijden op 5 juni 1924 van Claus, enkele uren nadat ze samen te Deurle aan
de Leieoevers hebben gezeten 11 , zou Buysse sterk aangrijpen: “Toen ik hem de volgende dag
terugzag, lang hij roerloos op zijn doodsbed! Hij lag in rok en witte das, alsof hij naar een
feest zou gaan. Het scheen alsof hij sliep, maar toch nog luisterde naar de geluiden van de
wereld en of hij straks weer op zou staan en iets vertellen, zoals hij altijd had gedaan. Was
dan nu werkelijk zo: gisteren naast mij aan de oever van de Leie; gisterenavond op zijn
rijwiel, met zijn’caban’ en zijn rond hoedje; en slechts enkele uren later koud en roerloos als
een marmeren beeld, gedost in staatsiekleren, voor het somber feest der eeuwigheid!” 12
Deze tekst verscheen in de vermelde studie over Claus. Het ging hier niet zozeer om een
kritische studie van zijn werk maar om een poging om “de charme” van Claus als mens en
vriend weer te geven. Hij laat Claus herhaaldelijk aan het woord. Door middel van talrijke
anekdotes komt een levendig en verrassend-juist portret van de persoonlijkheid van Claus tot
stand. Hieruit blijkt dat zijn schilderijen uit het leven zijn gegrepen.
Het boek werd net na diens overlijden geschreven. Buysse heeft het nog zeer moeilijk met het
wegvallen van de kunstenaar, maar dat maakt vrij vlug plaats voor een meer optimistische
noot: “Ik zeg, Claus leeft ten eeuwige dage in zijn werk; maar naast dat werk zoek ik de man,
die het geschapen heeft: die wondere mens, dat levenstrillend wezen, die flikkerende ogen,
die lange, fijne, aldoor bewegende handen, dat wonder van levenskracht en levenslust, dat zijn

3109
overtollige volheid, zijn overrijke natuur als en magnetisch-aantrekkelijke kracht om zich
uitstraalde. Wie hem ontmoette, kwam dadelijk en onweerstaanbaar onder zijn bekoring”. 13
Buysse droeg het werk op aan koningin Elisabeth, die een grote bewonderaarster was van
Emile Claus. 14
Stefaan DE GROOTE
1. Cyriel Buysse: “Emile Claus. Mijn broeder in Vlaanderen”, Van Rysselberge & Rombaut, Gent, 1925.
Een vertaling in het Frans verscheen in 1926. De tekst werd eveneens opgenomen in deel zes van het
‘Verzameld werk Cyriel Buysse’.
2. En nu is te bezichtigen in het Museum van Deinze en Leiestreek.
3. Antonin Van Elslander, Cyriel Buysse, herdenkingsmonografie samengesteld ter gelegenheid van zijn
vijftigste verjaardag van zijn overlijden, Gent, 1982, blz. 37.
4. Willy Van Den Bussche, Inleiding catalogus, Retrospectief Emile Claus, 1997, Gemeentekrediet, blz. 8
en 9.
5. Jan D’Haese, De Leie natuur en cultuur, Kunst aan de Leie, Lannoo, 1986, blz. 296.
6 In Het Kunstblad.
7. Verzameld Werk deel zeven, blz. 135.
8. Antonin Van Elslander, o.c. , blz. 67.
9. De families Baertsoen en Buysse waren met elkaar verbonden door de textielfabriek ‘Baertsoen-Buysse’
in Gent.
10. Verscheen in De Telegraaf van 7 juli en De Nieuwe Gazet van 15 juni 1912.
11. Eén van de laatste werken van Claus was een portret op doek van Cyriel Buysse.
12. Verzameld werk, blz. 1249 en 1250.
13. Verzameld werk, blz. 1205
14. Enkele uren voor het overlijden van Claus was koningin Elisabeth nog op bezoek geweest. Hij schilderde
op doek de ruiker bloemen die ze had meegebracht, signeerde het en plaatste er zelfs het uur op.
1918. Uit een stadsrekening van Deinze ( 1755 )
Bron: Alg. Rijksarchief Brussel, Rekenkamers, nr. 50781 ( 21 folio’s )
Deze rekening over het jaar 1755 ( hier in een latere copie, op 20.01.1763 gemaakt door A.
de Caigny) werd voorgelegd door Mr. Jacobus Franciscus van Landeghem, lic., med.,
gecommiteerde ontvanger van Sieur Pieter Roelants, erfachtige ontvanger van de
ommestelling ( hoofdelijke belasting ) van de stad Deinze. Uit de uitgaveposten citeren we
hier enkele merkwaardigheden, waaruit o.m. blijkt dat de stad enig geld veil had voor
kerkelijke aangelegenheden. Ook militairen trokken in 1755 en 1756 door Deinze. En niet
alle stedelingen hadden het even breed.
1. Prijzen voor catechismusonderricht
( f° 12v° ) “Item betaelt aenden heer pastor deser stede ( = Cornelius van Puymbroeck ) de somme van
twee ponden grooten over een jaer distributie vande prijsen aende jonckheijt commende naer de
cristelijcke leeringe, dus hier over den jaere 1755”.
( f° 15r° ) “Item betaelt aenden heer onderpastor der prochie van Ste Martens tot Peteghem binnen der
Stede van Deijnse, tot een pond groote over een jaer distributie der prijsen aende jonckheijdt
commende naer de christelijcke leeringhe, dus over den jaere verschenen 1754”.
2. ( Processie- ) flambeeuwen voor de stadsmagistraat
( f° 16r° ) “Item betaelt aen Sieur Pieter de Gruijtere de somme van vier ponden thien schellinghen
grooten over leveringhe van negen flambeeuwen bij hem gedaen aen Bailliu, Burghmeestere &
schepenen, midsgaders greffier der stede om daermede te honoreren het hoogweirdigh ( = het H.
Sacrament ) op de ordinaire feestdaegen gedurende desen jaere 1755”.

3110
3. Klokluiden en orgelspel
( f° 16r° ) “Item betaelt aen Joannes Baptista van Oost, coster dezer stede, de somme van twee ponden
ses schell. en acht grooten, te weten een pond groote ter causen het luijden van de vroeghmisse op de
sondaegen & heijligdaegen en één pond ses schell. en acht gr. over het dreijmael daeghs te treckken
de bede ( = het Angelus, een drieledig gebed, resp. om 6u., 12u. en 18u.) den tijdt van een jaer,
verschenen den 20en novembre 1755”.
(f° 16r° ) “Item betaelt aen Joannes Baptista d’Hersigny, organist deser stede, de somme van seven
ponden grooten over een jaer bijlegh ter causen van het spelen op de orgele binnen de kercke deser
stede, alsmede over het stellen ende gaedeslaen van de orlogie, dus over den jaere verschenen den
20en novembre 1755”.
( f° 18r° ) “Item betaelt aen Joannes van Honnacker de somme van een pondt seventhien schell. eene
groote en ses deniers over de leveringhe van eenen clockreep ende stringen daertoe diendende, bij hem
gedaen aende clocke binnen de kercke deser stede”.
4. Slaapstro voor doortrekkende soldaten
Een ander soort uitgaven zal de stad niet zo graag hebben besteed, maar oorlog breekt wet en
ook Hollandse soldaten willen zacht en droog slapen…
“Item betaelt aen d’heer Anthone de Caigny ( = stadsgriffier ) de somme van twaelf schell. gr. over bij
hem ghelevert thebben 150 bondelen ( = bundels ) stroot geëmploijeert voor slaepstroot vande
hollandsche troepen binnen dese stede gelogiert hebbende inde maent april vanden jaere 1755 in
advenante van 8 schell. gr. de hondert bondelen”.
Later wordt ook aan Joannes de Weert een bedrag van 14 schell. gr. betaald voor 200 bundels
“slaepstroot” voor de Hollandse troepen die in Deinze zijn komen logeren op 15 october
1756, en eveneens 1 pond 8 sch. aan Anthone de Vreese voor 400 bundels slaapstro aan de
voornoemde Hollandse troepen.
5. “Insolvente persoonen”
Een andere rekeningspost betreft een opgave i.v.m. de ( belasting- ) achterstallen die enkele
“insolvente persoonen” nog te vereffenen hadden aan de stadskas. Ziehier de lijst van die
“debiteurs” ( bedragen in ponden/schellingen/groten/denieren ):
De wed. Jacobus vander Straeten nog verschuldigd 5 sch. 7 gr. 6 den.
Geeraert de Cock fs. Gilles 7 gr. 6 den.
Ludovicus Plettinck 2 sch. gr.
Jan Van Parijs 2 sch. gr.
Lucas Algoet 13 sch. 11 gr.
Jacobus de Zuttere 1 sch. 7 gr. 6 den.
Pieter Allié 5 gr.
Joannes Cannoot 10 gr.
Joannes de Bouverie 1 lb. 4 sch. gr.
Louis Joije 9 sch. 8 gr.
Joannes de Loddere 6 gr.
Rochus Kints 4 sch. gr.
Jan Baptiste Arnoux 1 sch. 7 gr. 6 den.
Frans van Aelst 2 sch. 5 gr.
Jacobus vanden Bogaerde 2 sch. gr.
Pieter de Smet 8 gr. 6 den.
Pieter Biebuijck d’oude 1 sch. 6 den.
Paul HUYS
nr. 390

Maessprokkels
3111
Grootvaders vertellen: mondelinge overlevering
De geschiedenis der volkeren begint wanneer iemand neerschrijft wat hij uit de vorige
generaties heeft geleerd.
Beda Venerabilis over de Angelen en Saksers
Hrabanus Maurus en Eginhard over Karel de Grote
Paulus Diaconus over de Longobarden
Bisschop Gregorius van Tours over de Franken
Jordanes over de Goten
Saxo Grammaticus over de Denen
Zij kunnen met wat ze vernomen hebben 200 jaar teruggaan en zelfs verder.
Kan dat echt dat iemand uit mondelinge overlevering vertelt over 250 jaar geleden?
Toetsen wij dat even aan ons zelf:
Ik heb mijn grootvader (°1863) horen vertellen over wat zijn grootvader (°1800) hem
vertelde. De oudste verteller die ik ooit hoorde was Fons, geboren 1847 die mij tijdens de
oorlogsjaren – 1943 – over zijn leven vertelde; ik 17 jaar, hij 96 jaar.
Stel nu dat Fons mij vertelt over wat zijn vader en grootvader (°1787 = soldaat van Napoleon)
hem vertelde, en ik vertel dat nu aan mijn kinderen en aan mijn kleinkinderen (geboren in de
jaren 1980), dan kunnen mijn kleinkinderen in 2040 aan hun kinderen en kleinkinderen dat
doorvertellen. In 2100 schrijft iemand het op.
Vergeten we nu niet:
1) dat er vroeger veel meer verteld werd: er was noch radio noch televisie, er werd niet
gelezen : vooral de lange vroeg-donkere winteravonden zaten de mensen samen thuis, meestal
met drie generaties in de woning, bij de kachel of de haard want er werd maar één
woonruimte verwarmd. Wat deed men dan?
Samen zingen, vertellen, bidden. De verhalen werden vaak herhaald: “grootvader, vertel
nog eens over de oorlog”. Er was altijd wel een goede verteller in de groep en de verhalen
van grootvader over zijn grootvader en over wat die beleefd en verteld had over zijn vader en
grootvader werden verteld en herverteld.
Vergeten we niet
2) dat doordat er niet gelezen en geschreven werd de mensen verplicht waren beter hun
geheugen bij te houden. Ze onthielden door te herhalen en
3) dat er meer bewustzijn was van familieverwantschap en stamverwantschap en er wel altijd
iemand was die de historie onthield tot ze dan jaren later wel eens werd neergepend. En de
ouderen hadden het woord en hoe ouder des te liever vertelden ze over het verleden.
Al vertellend groeiden de daden en gebeurtenissen allicht in belangrijkheid en omvang :
- “Grootvader, vertel nog eens over de oorlog …”
(en grootvader vertelt … over zijn heldendaden)
- “Grootvader, waartoe dienden al die andere soldaten dan?”
Het spreekt vanzelf dat we kritisch moeten staan tegenover die mondelinge overlevering. Het
menselijk geheugen is selectief : ik heb onthouden wat iemand anders is vergeten – en
omgekeerd – over dingen die we samen beleefden. En over wat we samen onthouden hebben
herken ik mijn belevenis nauwelijks : was het echt zo denderend? Ik dacht dat het maar een
baggatelletje was.
En dan zijn er dingen die verzwegen worden, omdat men er niet graag aan herinnerd wordt, of
die verkeerd zijn afgelopen. Of geheimpjes waaraan we een binnenpretje hebben. Ga het
maar na bij u zelf en rondom u.

3112
Identiteit
Wanneer we op reis gaan en in een grote of kleine stad verblijven, gaan we naar alles kijken :
de kerk, zowel binnen als buiten, de schilderijen, het houtsnijwerk, de biechtstoelen, de
preekstoel, het altaar. We bekijken het allemaal. Passeren we er voorbij een standbeeld, dan
kijken we van wie het is en vaak is het “amper” een lokale grootheid waarover wij nooit iets
gehoord hebben. Zien we ergens een gedenkplaat aangebracht aan een of ander gebouw, dan
lezen we de tekst.
Thuis lopen we aan al die dingen voorbij : we hebben ze er altijd geweten, zodanig dat ze ons
niet opvallen. We kijken soms met enige verbazing naar de vreemdeling die naar onze
monumenten kijkt. Eigenaardig toch, dat verschil in reactie. Hoeveel regelmatige
kerkgangers hebben eigenlijk hun eigen kerk al eens grondig bekeken? Hoevelen hebben al
eens gelet op de structuur van ‘hun’ kerk?
Thuis is dat alles zo vanzelfsprekend; elders is alles zo opvallend beter, mooier, rijker. Elders
hebben ze “grote figuren”, elders hebben ze “geschiedenis”. Bij ons thuis is er niets.
Kennen we eigenlijk onze stad of ons dorp? Kennen we al datgene dat er al lang stond toen
we nog kind waren? Die man voor wie een gedenkplaat werd aangebracht is toch eigenlijk
niet veel zaaks. Elders is het allemaal interessanter.
Of zijn wij een volk zonder geheugen geworden? Wij gaan er bewonderend op in als anderen
chauvinistisch hun geschiedenis groot maken. Onze eigen geschiedenis kennen we niet ; of
we minimaliseren. De “guide bleu” of de “guide michelin” hebben we echter – terecht - bij
de hand als we op reis gaan.
En toch bloeien bij ons vele historische kringen en heemkringen die teren op plaatselijke
situaties. Ze bereiken echter maar een beperkt publiek, meestal van niet-jonge mensen. Jonge
mensen staan wat huiverig tegenover geschiedenis. Omdat ze op school er niet veel van
geleerd hebben er ook niet veel belangstelling voor kunnen opbrengen. Ze kunnen immers in
hun eigen korte leven nog niet terugkijken ; dat komt wel. En vrouwen? Die hebben immers
liever “geen verleden”. Dat is toch ook de reden waarom vrouwen ongraag hun leeftijd
meedelen. Een “vrouw met een verleden” … (of niet soms?)
Maar leven zonder geheugen is gestoord leven ; is intellectuele dementie. En een volk, of een
streek of stad zonder geschiedenis, is als een mens zonder geheugen : dement. Dat volk, die
streek of stad heeft de eigen identiteit verloren. Uw identiteit kwijt zijn is een ramp.
Marc Eyskens zou dat in zijn boek “Bron en Horizon” de verMENning noemen : iedereen
wordt “men”. Het “IK” verdwijnt in de grauwe massa. Wij zijn al lang niet meer op zoek
naar een vaderland. Wel op zoek naar een eigen identiteit… ten minste diegenen die ze
vergeten, verloren zijn.
Verscheidenheid van identiteit is een typisch Europees verschijnsel. Europeanisering is de
bevestiging van Europese eenheid, op een grote inherente verscheidenheid geënt. Zoals een
individu bestaat in een gemeenschap en er zichzelf moet kunnen zijn, zo ook bestaat de eigen
eigengeaardheid van de groep in een groter geheel. Dat is Europese verscheidenheid. En
daarom had August Vermeylen gelijk toen hij in 1898 reeds vooropstelde : “Wij moeten
Vlamingen zijn om Europeeër te worden”. Wij moeten ons zelf zijn om niet te verworden tot
niets in het concert van Europese verscheidenheid.
“Word uzelf, zei ik tot iemand ; maar hij kon niet, hij was niemand” dichtte in de 18 de eeuw
de Genestet. En hij heeft nog altijd gelijk.
En de Griekse wijsheid, dat het begin van de alle wijsheid is zichzelf te kennen, is ook nog
altijd geldig.
Het leven begint thuis. En dan pas gaan we op reis. Gaan we nog altijd op reis om te leren?

3113
Wij leerden het toch zo : “Wij reizen om te leren door heel het land, en hebben als we keren
ook meer verstand.”
Is het nog zo? Of reizen we om ergens te liggen liggen?
Wat denk jij erover?
Dat heb ik op school geleerd
Op school hebben we veel geleerd, als we ten minste wat aandacht opbrachten. Ik ben
alleszins tevreden over mijn scholen, al heb ik destijds wel veel gesakkerd over die
vervelende school.
Maar we leerden er ten slotte veel ; en we leerden er werken en studeren. Maar we leerden er
ook verkeerde dingen.
Zo was het op school gebruikelijk dat jongens met de familienaam werden aangesproken en
vaak ook mekaar zo noemden, jazelfs de voornaam, die toch ook de roepnaam is, niet kenden
of ten minste nooit gebruikten. Uit de school (en niet “ ‘tschool ”) stamt de slechte gewoonte
eerst de achternaam te noemen en dan de voornaam. De achternaam vooraan zetten en de
voornaam achteraan zetten is toch niet erg logisch ; druist trouwens in tegen het gewone
taalgebruik. Het past wel in de alfabetische volgorde, die echter louter administratief is,
zowel op school als bij het leger. Voor de rest is het een slechte en lelijke gewoonte.
We leerden op school ook verkeerd op vragen te antwoorden.
Toen de schoolmeester (of moet het onderwijzer zijn?) vroeg :
- Wie weet iets over Y ?
staken altijd wel enkelen de vingers op, of knipten met de vingers (nog een lelijke gewoonte)
om te mogen zeggen wat ze wisten over Y. Maar dat was eigenlijk antwoorden op de vraag
die nog moest komen. Stel je voor dat Piet zou geantwoord hebben :
- Meneer, Jan weet daar iets over (maar ik niet).
Dan was dat antwoord correct (op voorwaarde natuurlijk dat Jan daar echt iets over wist). Of
stel je even voor dat de onderwijzer vroeg :
- Weet je iets over Y (hij zei wellicht wel : wete gij iets, of wete gulder iets over Y) en je
antwoordde doodgewoon : “Ja.” (punt gedaan), of je antwoordde doodgewoon : “Ja meneer ;
want we moesten altijd met twee woorden antwoorden (was “ja ja” dan ook goed?) Dan kon
dat korte antwoord juist zijn. Maar wie zou het aangedurfd hebben de vragen zo letterlijk te
begrijpen?
Men heeft thans de basis inspraak gegeven. Na een uiteenzetting door deskundigen en daarna
door de politicus (die is immers deskundig op alle terreinen?) wordt door de gespreksleider –
de moderator – van het paneel (Engels uitspreken!) gevraagd :
- Wie wenst het woord?
of
- Wie heeft een vraag te stellen?
Eigenlijk zit hier nog de schoolmeestersfout, want ik zou kunnen mijn vinger opsteken, recht
gaan staan en zeggen dat meneer Janssens het woord wenst of een vraag wenst te stellen.
Of de moderator vraagt :
- Wenst iemand het woord?
En ik knip met mijn vingers en zeg bvb.
- Neen, meneer de moderator, niemand wenst hier nog het woord ; we zitten hier al lang
genoeg te luisteren.
En dan heb ik direct op de vraag geantwoord.
De moderator vraagt bij het begin van de inspraakvergadering :
- Mag ik vragen niet te roken?

3114
Ik antwoord (liefst in stilte) : natuurlijk mag je dat vragen. Maar die vraag includeert nog niet
dat ik niet mag roken.
“Niet roken a.u.b.”
Maar wat als het me niet belieft niet te roken?
Op een vraag of een verzoek mag toch negatief geantwoord worden.
“Vragen staat vrij, en het weigeren (refuseren) staat erbij.”
is toch een wijd en zijd gekende spreuk.
De school heeft ons dus geleerd te antwoorden op een vraag die nog moet komen.
Nu ja ; in de toekomst kijken is geen slechte eigenschap.
Of zie je het anders?
1919. Een vrouw uit Grammene, vermoord door Jan de Lichte (1748)
In het oude archieffonds Grammene/Machelen in het Rijksarchief te Gent steekt o.m. een
bundel documenten 1 , waarin een dossiertje voorkomt betreffende de moord op Marianne de
Smet, dochter van Lieven ; zij was de vrouw van Pieter Bovijn (“milice”, d.i. soldaat, “voor
dese prochie gheënghageert ten jaere 1747”) en woonde in Grammene. Op 16 augustus 1748
werd zij daar vermoord gevonden, in de buurt van een herberg, genaamd “de Snack” (of “het
Snackxkens”) en bewoon d door ene Joseph van Overberghe 2 . Op bevel van de baljuw van
Grammene werd een lijkschouw uitgevoerd door doctoor (lic. med.) Meester Henricus vanden
Poel, residerende te Wakken, en door de Machelse chirurgijn Sieur Joannes Albertus Rosselt,
een gewezen militair “wondarts”, afkomstig uit Duitsland 3 . Zij bevonden dat de vermoorde
vrouw getroffen was door diverse “vuurschoten (kogels ofte ballen)”, nl. in de beide armen en
in de dij (waardoor het heupbeen vermorzeld was) en eveneens door verschillende steken van
een mes of een “poignaert” of een “bayonette”, o.m. onder de hals (penetrerende het
sleutelbeen tot op het borstbeen), in de rug (penetrerende dwars door de longen) en tussen
meerdere ribben.
Uit andere documenten in hetzelfde dossiertje blijkt dat ene “Jan de Lichte, wesende eenen
causdrager, vremde ende andersins onbekent, met Marie van Dorpe, syne huysvrauwe,
viament (Fr. véhément = hevig, zeer) suspect syn van desen mort begaen thebben”.
De dieven- en moordenaarsbende van Jan de Lichte is – ook na ruim twee en een halve eeuw
– voldoende bekend en berucht gebleven zodat we daar niet verder moeten over uitweiden.
We beperken ons ertoe, even te herinneren aan het “einde” van de bende, waarvan de meeste
leden in Aalst werden veroordeeld en terechtgesteld : Jan de Lichte zelf (°Velzeke, 25 jaar
oud) werd op 13 november 1748 (drie maand dus na de moord in Grammene) geradbraakt ;
zijn “vrouw” Maria van Dorpe (°Huise , ca. 29 jaar) werd veroordeeld tot geseling,
brandmerking en levenslange verbanning , maar wegens haar zwangerschap werden de twee
lijfstraffen niet uitgevoerd.
Tot die bende van Jan de Lichte (over wie Louis Paul Boon twee merkwaardige romans
schreef, m.n. “De bende van JdL” en “De zoon van JdL”) behoorden ook enkelen uit de streek
van Deinze :
- Jozef Le Houcke (°Gottem, 46 jaar) : op 11.10.1748 opgehangen.
- Joanna van Dorpe (°Astene, ca. 23 jaar) : op 29.10.1748 veroordeeld tot geseling,
brandmerking en levenslange verbanning (wegens zwangerschap werden de twee
lijfstraffen niet uitgevoerd) ; haar man, Pieter van Cauwenberghe, bijgenaamd de
Wanlapper, uit Michelbeke, werd veroordeeld tot de galeien.
- Gabriël vander Cruyssen (°Petegem / D., ca. 23 jaar) op 14.11.1748 opgehangen.

3115
- Josephine Hermans (°Petegem / D., ca. 50 jaar) : op 20.11.1748 gegeseld en ver-
bannen voor 20 jaar.
- Marten Cleefs (°Petegem / D., 45 jaar) : op 20.11.1748 veroordeeld tot twee uren
schandpaal, geseling en verbanning voor 20 jaar ; zijn vrouw, Françoise Lauwaerts
(°Nazareth, ca. 33 jaar) werd dezelfde dag veroordeeld tot geseling (wegens
zwangerschap niet uitgevoerd) en eveneens 20 jaar verbanning.
- Françoise Vermeulen (°Nazareth, ca. 28 jaar) : op 21.11.1748 veroordeeld tot
geseling en verbanning voor 20 jaar.
- Gillis Vermeulen (°Gottem, 27 jaar) en zijn vrouw Philippine de Bo (°Grammene, 28
jaar) werden allebei op 21.11.1748 voor 3 jaar verbannen.
- Joseph van Overberghe (°Grammene, 53 jaar) – in de buurt van wiens herberg het
lijk van Marie de Smet was aangetroffen! – kreeg op 07.12.1748 twee uur schandpaal
en 6 jaar verbanning.
- Jan Willocq (°Petegem, 41 jaar) kreeg op 11.12.1748 alleen maar een boete
(buiten verband met de bende-activiteiten). 4
Over dat destijds geruchtmakend proces (waardoor Jan de Lichte en zijn “bende” voorgoed
bewaard bleven in ons collectief geheugen, net zoals dat het geval is voor die andere “bende
van Baekeland”, een goede halve eeuw later …) alleen nog dit : de vonissen van dat monster-
proces werden in 1749 in Gent gedrukt en uitgegeven (bij de wed. Petrus de Goesin) ; een
facsimile-editie ervan verscheen een kwarteeuw geleden in het Jaarboek van de “Zottegemse
Culturele Kring” (jrg. 1977-78), als bijlage bij de Jan de Lichte-studie van Danny Lamarcq.
Zie ook het tijdschrift van de Heemkundige Vereniging “De Gonde”, Melle, jrg. 24 (1996),
nr. 1 blz. 25-44, en W.L. Braekman, “De Nazarethse bende van Coben den Beer en die van
Jan de Lichte”, in “Oostvlaamse Zanten”, jrg.71 (1996) blz. 47-54.
1. Rijksarchief Gent, Oud archief Grammene/Machelen, nr. 29.
2. Volgens de herbergentelling van 1779 was “de Snack” een “geneverhuys ofte brandewynkot”, omstreeks
1730 “begonst sonder jemants permissie”. Deze herberg bevond zich ongeveer een kwartier gaans
noordwaarts van de kerk, “staende ten uytcante vande prochie tusschen de waerande ende driesch”, langs de
dorpsweg van de Dries naar Grammene en de dorpsweg van de Warande naar Gottem. Zie K.O.K.-Jaarboek
XLVI (1979), blz. 167.
3. Zie K.O.K.-Jaarboek XLV (1978), blz. 114-125 (een studie van Raf Van den Abeele, ere-burgemeester van
Latem-Deurle, over J.A. Roselt), met afb. van de akte van de Grammense lijkschouwing op blz. 94.
4. Het is onzeker of deze Jan Willocq geboortig was van Petegem-Deinze of van Petegem-Oudenaarde.
1920. Kijk uit: Napoleon komt eraan!
Paul HUYS
nr. 391
Op Canvas zal vanaf 2 januari 2004 acht vrijdagen na elkaar het historisch epos van Napoleon
te zien zijn, telkens om 21.00u.
Ik citeer uit “Tijdingen uit Leuven” (Tijdschrift van de Vereniging Historici Lovanienses), nr.
131, p. 14 e.v.:
“Uitgangspunt is de populaire biografie van Napoleon door Max Gallo, historicus en de
vroegere woordvoerder van president Mitterand. Het scenario werd geschreven door Didier
Decoin, lid van de Académie Goncourt en van 1994 tot 1996 directeur Fictie van France 2…
De serie telt niet minder dan 150 personages. De hoofdrollen worden vertolkt door grote
namen als de zeer veelzijdige Christian Clavier (Napoleon), een alweer imposante Gérard

3116
Depardieu (de door de wol geverfde binnenlandminister en baas van de geheime politie
Fouché) een vlijmscherpe John Malkovich (de volop intrigerende en eigenzinnige diplomaat
en buitenlandminister Talleyrand), Isabella Rossellini (Napoleons grote liefde Joséphine de
Beauharnais), Anouk Aimée (moeder Letizia Bonaparte), e.v.a.
Daarnaast zijn er liefst 20.000 figuranten voor de vele actiescènes en veldslagen. Er werden
3000 paarden ingezet, 800 geweren gebruikt en 40 kanonnen. De opnames duurden een half
jaar en gebeurden in Frankrijk, Tsjechië, Oostenrijk, Hongarije, Sint-Helena, Canada en
Marokko. Er werden zo’n 150 decors getimmerd en 4500 kostuums gemaakt, die de
opeenvolgende modes tussen 1795 en 1820 nauwgezet volgen.
Napoleon is een grandioze productie geworden, die de kijker meeneemt van het kleine eiland
Corsica naar de grenzen van Europa, de woestijnen van Egypte en de Russische taiga, om via
de modder van Waterloo te eindigen op een nog kleiner eiland dan waar het begon. Tegen het
halsbrekende ritme van de luitenant die generaal en keizer wordt, en tegelijk ook echtgenoot
en vader is, broer en zoon, meestal zelfzeker, onstuimig en visionair, maar af en toe ook in
zichzelf gekeerd en klein”.
1921. De oudste armendisrekeningen van Deinze-OLV (late 16 de eeuw)
W. J.
De armendis (ook genoemd de H. Geesttafel) was de middeleeuwse voorloper van de latere
“bureaus van weldadigheid” (= commissies van openbare onderstand, nu OCMW). De
armendis was in oorsprong een kerkelijke aangelegenheid. Wel zijn de “dismeesters” terdege
te onderscheiden van de “kerkmeesters” (= de latere kerkfabriek). Beide kerkelijke
instellingen (met totaal verschillende doelstellingen en werking) hadden immers elk een apart
bestuur, met een eigen beheer en dus ook eigen rekeningen.
In deze korte bijdrage hebben we het over de oudste bewaard gebleven disrekeningen van de
armendis van de Onze-Lieve-Vrouwekerk van Deinze 1 . Ook de Sint-Martinuskerk van
Petegem had een eigen armendis, met eigen rekeningen 2 , waarvan de oudstbewaarde evenwel
pas van 1632 dateert, terwijl die van Deinze van 1585-1586 dagtekent.
De oudste Deinse disrekening (van bamis 1585 tot bamis 1586) werd opgemaakt in een
platgebrande, geplunderde en quasi geruïneerde stad, die er een paar tientallen jaren over zou
doen om weer enigszins tot leven te komen. Het verklaart ook waarom alle vroegere
disrekeningen compleet en onherroepelijk verloren zijn gegaan. En zelfs de rekening 1585-
1586 draagt zichtbaar de sporen van de tijd : het document (22 folio’s) is sterk gehavend, het
papier “melaats” (en slechts met uiterste omzichtigheid te hanteren), aan de randen
rondomrond aangevreten, zodat (kleinere) brokken tekst verloren zijn gegaan … Habent sua
fata libelli et documenta archivalia!
Dat Deinze zo weinig bewoond was, verklaart allicht ook dat de financiële middelen van de
armendis vrij gering waren. Het totaal van de ontvangsten (f° 1-20r°) bedraagt amper 114
pond 9 schellingen parisis, dat van de uitgaven (f° 20v°-22) amper 67 pond 6 schellingen 6
denieren parisis, zodat de rekening sloot met een batig saldo van 47 pond 2 schellingen 6
denieren parisis. Een som van goed 47 pond parisis is nét geen 4 pond groten …
Als er weinig bewoners zijn, zijn er ook weinig armen en kan de armendis spaarzaam
omspringen met de geldmiddelen. Toch vinden we enkele uitgaven vermeld, die rechtstreeks
aan armlastigen en goede kwamen.

3117
De grootste uitgave voor een behoeftige bedroeg 17:5:0 pond par., d.i. zowat 15% van de
totale ontvangsten of zowat 25% van het totaal der uitgaven!
”Item betaelt voor het onderhauwen van Nele van Sent Tomaes in haren noot
” ten diveerschen stonden, blijckende bij billetten : xvij £ v sch. (par.).
Drie andere behoeftigen werden ook met « aalmoezen » bedacht, voor heelwat kleinere
bedragen :
“Item ghegheven in aelmoessen om Ghyoot vanden Hende – comt 24 sch. par.
”Item ghegheven in aelmoessen om Jan de Vriendt - 3 £ par.
“ Item ghegheven in aelmoessen om Pieryne Brouckaerts (bedrag “weggevreten”!)
Diezelfde Jan de Vriendt zullen we ook in de eerstvolgende armendisrekening nog eens
opnieuw ontmoeten – daarover straks meer.
“Onderhauwen” en “aelmoessen” zijn natuurlijk vrij algemene en dus wat vage termen om er
de aard van de verleende bijstand (in geld? in natura?) mee aan te duiden. Toch is er een
enkele uitgavenpost met een nauwkeuriger omschrijving van de aard van de dienstverlening –
en we vernemen bovendien de naam van een (ons tot nog toe onbekende) chirurgijn die
hiervoor werd betaald :
”Item ghegheven in aelmoessen ten diveersschen stonden Lieven van Reckem
”metgaders het meesteren van zijnen beene bij Mr. Pieter vanden Driessche 3
”pond parisis ende noch bij biletten totte somme van 5 £ 12 sch. parisis.
Nog iets over de ontvangsten, waarvan de opsomming het grootste deel van de rekening in
beslag neemt. De ontvangsten komen uit pacht of andere opbrengst van gronden, betaling van
renten en/of leningen, bijdragen van schuldenaars, en soms vrijwillige giften. Ook de
“ontvangstposten” bevatten interessante gegevens (over personen, bezittingen enz.), waarop
we hier evenwel niet ingaan.
* * *
Tien jaar later moet Deinze zich al behoorlijk hersteld hebben van de ergste verwoestingen en
verliezen. De armendisrekening van bamis 1593 tot bamis 1595 (de op een na oudste die
bewaard bleef) omvat 32 folio’s, die er in materieel opzicht iets beter uit zien, maar ook hier
zijn de papierranden nogal gehavend … Maar inhoudelijk vertoont deze disrekening toch al
een heel ander financieel beeld :
ontvangsten : 1391 pond 17 sch. 5 den. parisis
uitgaven : 555 pond 2 sch. 11 den. parisis
batig saldo : 836 pond 2 sch. 11 den. parisis.
De ontvangsten over 1593-1595 bedragen dus meer dan het twaalfvoud (!) in vergelijking met
die van 1585-1586 (1391 t.o.v. 114 £), de uitgaven iets meer dan het achtvoud
(555 t.o.v. 67 £). Het batig saldo a° 1595 is zelfs achttien maal (!) groter dan dat van 1586
(836 t.o.v. 47 lb.)… Rijke armendis!!?
Weer buigen we ons niet over de inkomsten, maar beperken we ons tot enkele uitgaven, in de
eerste plaats uitgaven die rechtstreeks aan de armlastigen zelf ten goede gekomen.
Eerst Jan de Vriendt, die we al uit de vorige rekening kennen… Alweer behoort hij, mét zijn
gezin, tot de noodlijdenden :
”Item betaelt an Jan de Vriendt voor hem ende zijn huusghesin als aelmoesse
”per ordonnantie in daten viij febr. (15)95 : 6 £ par.
Maar het is hem minder goed vergaan, zoals blijkt uit een andere uitgavenpost :
”Voor tmaken van tgraf van Jan de Vriendt : 20 sch. par.
Ook andere uitgavenposten betreffen zijn kist, de (armen)uitvaart enz. Hier vervult de

3118
“armendis” echt zijn rol van “sociaal vangnet” voor de minder of minst gegoeden.
Er zijn nog andere steuntrekkers uiteraard. En de vorm van steunverlening kan variëren : in
geld, of ook in natura (verwarmingskosten, kledij, schoeisel, voedsel, drank enz. enz.).
Enkele voorbeelden :
”Item betaelt an Neelken Seghers per ordonn. 17.2.95 tot 2:8:0 £ par.
”Item betaelt an de zelve voor eenen rock ende lijfveken tot 18 £ par.
”Item betaelt an Jan de Trompere voor 2 paer schoens om
”Potters kinderen q(uic)t(ance) : 3:16:0 £ par.
”Item betaelt Grietgin van Rijckegem ende ghelevert tot
”xv mutsaerts (=15 houtbussels) qt. 30 sch. par.
”Item betaelt an Jan Tuijtschave(re) als bij hem ghelevert
”bier ende haudt om Grietgin van Rijckeghem ligghende in
”haeren noot tot 2:2:0 £ par.
Ook anonieme, discrete hulpverlening (getuigend dus van een fijnere beschavingsvorm) bleek
mogelijk, zoals blijkt uit de volgende uitgavenpost, die tweemaal voorkomt :
”Betaelt aen secrete aelmoesse – 6 pond par.
En ook in deze rekening komt een uitgavenpost voor betreffende medische verzorging en
opnieuw levert het ons de naam op van een chirurgijn die ons nog niet uit een andere
archiefbron bekend was :
”Item betaelt Mr. Pauwels van(der) Swalm over de cuere ghedaen an t’been
”vanden Scoelappere, par ordonnantie tot 6 pond parisis.
We laten het hierbij, als kennismaking met een soort archiefdocument dat zelden
geraadpleegd wordt, maar waarvan de lectuur (hopen we toch) ook boeiend en
inzichtverrijkend kan zijn. Maar alvast nog één enkele uitgavenpost, die ons een beetje
intrigeert :
”Item betaelt Eustacen de Keijsere, onderbailliu, van t’executeren Jan
”Everaert 10 en octobris (15)94 tot 30 sch. par.
Wie was deze Jan Everaert? En waarom werd hij door de Deinse onderbaljuw
“geëxecuteerd” (als we tenminste de tekst van de disrekening “letterlijk” mogen lezen)? Was
deze Jan Everaert een Deinzenaar 3 of iemand van elders, die in Deinze was opgepakt en er
terechtgesteld werd? Was hij een misdadiger van gemeen recht? Of was hij misschien een
“kettersche vijant”, die in deze tijden van felle godsdienstoorlog de Roomse overheid in
handen was gevallen? De “vrijbuiters” waren hier toentertijd nog heel actief en bezetten als
uitvalsbasis het bolwerk Oostende, dat pas in 1604 weer in Spaanse handen kwam! En
waarom komt een executie door een wereldlijke macht in een (kerkelijke!) armendisrekening
terecht? We verwachten die immers veeleer in een stads- en/of een baljuwsrekening …
Méér vragen dan antwoorden dus: dàt maakt precies deel uit van het “zoekgenot” van wie
graag in oude archiefpapieren snuistert.
Paul HUYS
nr. 392
1. Rijksarchief Gent, Armendisrekening O.-L.-Vrouw-Deinze, nr. 64 (bundel bevat de rekeningen 1585-1586,
1593-1595, 1608-1610, 1610-1612 enz.)
2. Rijksarchief Gent, Armendisrekening Sint-Martinus Petegem/Leie, nrs. 3-9, incl. 8bis (acht bundels,
bevattende de rekeningen van 1632-1641, 1662-1677, 1692-1705, 1706-1719, 1722-1729, 1734-1737,
1776-1779 en 1790-1795) : er zijn dus nogal wat lacunes binnen dat tijdsverloop van ruim anderhalve
eeuw!

3119
3. Een Jan Everaert was, blijkens het Deinse 20 e -penningkohier van 1571, pachter van het Goed ter Kruisen
op Deinze-buiten (zie K.O.K-Jaarboek 1986, blz. 98). We hebben uiteraard niet de minste zekerheid dat de
Deinse landbouwer van 1571 ook de “geëxecuteerde” van 1595 was ; het kan evengoed gaan om een
toevallige naamgelijkheid van twee verschillende personen.
Maessprokkels
De gebroeders Grimm
Ik denk dat iedereen de naam Grimm kent en dan onmiddellijk denkt aan de gebroeders
Grimm van de sprookjes. Hoogstwaarschijnlijk weet dan ook iedereen dat het om twee broers
gaat, die samen bergen werk hebben verzet om niet alleen die sprookjes maar heel veel meer
op het stuk van taalkunde en germanistiek te verzamelen, te ordenen en er de logica uit te
halen. De sprookjes vormden daarbij slechts een randverschijnsel.
Die twee broers verschilden amper een jaar in leeftijd: Jacob werd in 1785 geboren, Willem in
1786. Er waren echter meer dan twee broers Grimm; er waren er namelijk acht en ze hadden
één zuster. De broers werden in ijltempo geboren:
Friedrich Hermann Georg in 1783 geboren ( in ’84 gestorven )
Jacob 1785 - 1863
Wilhem 1786 - 1859
Carl 1787 – 1852 ( taalleraar en koopman )
Ferdinand 1788 – 1844 ( boekenhandelaar en schrijver )
Ludwig Emil 1790 – 1863 ( tekenaar schilder )
Friedrich 1791 - 1791
Charlotte Amalie 1793 – 1833 die ze allemaal “Lotte” noemden
Georg Eduard 1794 – 1795
Drie van de acht zoons stierven als baby. Vader, geboren in 1751, stierf in 1796; moeder,
geboren in 1755 stierf in 1808.
Letten we even op de voornamen: vader heette Philipp Wilhelm; grootvader heette Friedrich
( 1707 – 1777 ) en overgrootvader heette ook Friedrich ( 1672 – 1748 ), vandaar dat de
eerstgeboren zoon ook Friedrich heette; de zevende zoon was weer een Friedrich. Er waren
zeven zoons in ononderbroken zonenrij. Moeder heette Dorothea Zimmer; haar moeder
heette Anna Elisabeth Boppo en haar vader Johann Hermann ( en let nu op de tweede naam
van de eerstgeboren zoon: Hermann van moeders vader, de eerste naam naar vaders vader ).
Er zijn, ook nu nog, heel wat mensen die met hun tweede voornaam aangesproken worden.
Van de vijf volwassen broers was alleen Wilhelm gehuwd. Hij had vier zoons. Zijn zoon
Hermann ( 1828 – 1901 ) werd literatuurhistoricus, kunsthistoricus en Goethekenner.
In de Duitse literatuur is er nog een Hans Grimm ( 1875 – 1959 ) die waarschijnlijk niets te
maken heeft met de afstamming van de broers Grimm.
In de Duitse literatuur is er nog zo een bekend broederpaar: Heirich Mann ( 1871 –
1950 ) en Thomas Mann ( 1875 – 1955 ), beiden te Lubeck geboren, in een mooie Hanzastad.
Thomas Manns bekendste werk is Buddenbrooks, of is het Krull, of de Toverberg, of de dood
in Venetië, zelfs allemaal op TV gekomen of in de film. Van Heinrich Manne noem ik alleen
“De Blauwe Engel”. Klaus Mann ( 1909 – 1949 ); zoon van Thomas, was journalist, auteur,
toneelcriticus, en speelde samen met zijn zuster Katia revue en cabaret. Thomas Mann had
nog een jongere zoon: Golo, die historicus werd en auteur van gedegen en meestal zeer
omvangrijke werken, bvb. over Wallenstein, een studie van meer dan 1100 bladzijden, en
evenveel over een overzicht van de 19 de en 20 ste eeuw.
Het zit soms in de familie.

3120
Kleurig
Uit WO II kennen we witten en zwarten; Maurice De Wilde besloot een uitzending daarover
met de bewering dat er veel grijs was ( hij bedoelde dat beide kleuren maar vaag te
onderkennen waren, lichtzwart, donkerwit).
Wanneer men in Duitsland van “een zwarte” spreekt bedoelt men iets anders: dat is een
klerikaal, iemand die “aan de rokken van de pastoors hangt”, iets wat praktisch niet meer kan,
symbolisch wel. Het nationaal socialisme in uniform werd ooit “ het Bruine Bolsjewisme”
genoemd. ( het bruin van de SA en van de HJ-Hitlerjugend ). Het Russisch bolsjevisme was
vuurrood. In het politieke spectrum spelen nu ook de groenen mee. Daensisten waren
destijds de groene socialisten. Onze groenen van vandaag zijn soms roder dan rood. Voor de
oorlog bestond er hier een grijze brigade die tijdens de oorlog zwart werd. Tegenstanders
maakten daarom een witte brigade. Rode brigades vochten in de Spaanse burgeroorlog tegen
generaal Franco. Er bestaan nu roze jongens. ( Vroeger ook; maar toen hielden ze zich stil en
liefst onopgemerkt ).
Tijdens de Franse revolutie waren er Witten, de royalisten, en Blauwen, de
republikeinen naar de hoofdkleur in de toen zeer kleurige legeruniformen. De witten
nagelden blauwe gevangen aan de poorten van de schuren, of wierpen ze in de waterputten
van stad of dorp, waar de inwoners hun huishoudelijk water kwamen oppompen. De blauwen
deden het eenvoudiger: lieten de gevangenen een gracht graven, lieten dan de gevangenen op
een rij bij de gracht zich opstellen om neergeschoten te worden. De helft van het
begrafeniswerk was meteen gedaan. In WO II werd dit systeem nog toegepast.
Een blauwe controleur van de eerste republiek ( rood kwam ook voor ) had nog een
ander middel uitgevonden: hij “schonk” de gevangenen een boottochtje op de Loire en
onderweg ging de bodem waarop de gevangenen zaten open zodat ze allen in het midden van
de rivier werden “gestort”. En zwemmen konden destijds maar enkele uitzonderingen.
Tweeduizend lijke op één dag. Doodskleur.
In 1792 begon de Franse Revolutie de guillotine te gebruiken. Die “onthoofdingsmachine”
bestond in hoofdzaak uit hout (+touw+mes) en dat hout was geverfd in de kleur van bloed. De
te onthoofden slachtoffers kwamen op het schavot in een lang rood hemd…rood als bloed. De
machine en het slachtoffer in bloedrode kleur maakten de bloedstroom bij de terechtstelling
Minder spectaculair.
Voetbal 2002-2003
Er zijn voetballers en wielrenners die een miljoen fr. of 25.000€ per maand verdienen.
Er zijn er zelfs die dubbel zoveel en zelfs meer verdienen en dan nog een bijverdienste hebben
in de publiciteit met hun persoon of hun foto. Dat zijn immorele bijdragen voor topprestaties
die de wereld niet verbeteren.
En rond hun voetbalspel moet de maatschappij betalen aan het bouwen van steeds maar
duurdere infrastructuur die daarenboven aan grillen moet voldoen. En dan zijn er de
veiligheidskosten en reparatie van hooligansvernielingen.
Wie betaalt dus de mogelijkheid om hun topprestaties te leveren?
Een wereld van wanverhoudingen , van hysterie!
SK-Deinze werkt met een budget van 750.000 euro of 30 miljoen frank.
Ter vergelijking:
Anderlecht heeft een budget van 20 à 25 miljoen euro.
Brugge heeft een budget van 22 miljoen euro of 880 miljoen en hoeveel schulden? Betalen ze
hun RMZ even stipt als elke grote of kleine werkgever?
Van wie is het veld waarop ze spelen? Van wie de gebouwen? En wie betaalt de overuren van
de toeziende politie bij sportgebeurtenissen … enz.

3121
Bij wielerwedstrijden legt men een halve stad plat. Hoeveel kost het om de Ronde van
Frankrijk door de stad te laten rijden ( we vragen geen rit-aankomst )?
Tennis … golf … enz.
Kom terug naar de verantwoorde bedragen. Een Miljard en meer voor een voetbaltransfer.
En dan reclame maken: 5 fr. per dag genees je een melaats kind! Graag een verhouding der
waarden aub!
De RSZ-schulden van de eerste klassers in 2000 beliep 3,6 miljoen euro ( 144 miljoen fr. ) en
bij het begin 2002-2003 ( dus zowat augustus 2002 ) nog 954.000 euro ( 39 miljoen fr. )
Wie die belastingschulden niet betaalt besteelt de staat, dwz. de mensen die wel betalen.
En dat om grote sier te vieren! Op kosten van anderen.
In de middeleeuwen en dat tot het einde van het ancien regime ( 1789 ) leefde zo de adel: met
grote sier en veel arrogantie, op kosten van de werkende en risico-dragende bevolking die
belasting betaalde.
Wij kweken dus een nieuwe en overbodige adel!
Cippolini verdient 2 miljoen fr. per maand door de sprint te winnen.
Maar anderen mochten hem naar de eindstreep slepen. Dan is onze Museeuw wel van een
betere klasse – en tegen minder geld en minder grootspraak.
En hoeveel verdietnt bvb. Frigo? En hoeveel kost een melaats kind?
Of hoeveel kosten de ziekenhuisclowns voor kankerpatiëntjes?
Wanverhoudingen tot volksvermaak!
SK-Deinze werd opgericht in 1936 en de eerste voorzitter was dan George Torck, de jongste
van de drie zoons van Emiel Torck ( Robert en Victor ) van de toen bloeiende firma Torck,
die in haar beste tijden tot 700 mensen te werk stelde in de sector kinderwagens. SK-Deinze
speelde toen op een terrein in Astene ( waar nu de verkaveling Joos Vijdtstraat ligt ) naast
Astene dreef ( Gampelaeredreef ) tussen Gampelaerehof en de spoorweg.
George Torck was voorzitter tot bij zijn overlijden in 1989. Over de kleuren van SK-Deinze
zie KOK-Kontaktblad blz. 1863 ( in 1994 ).
Er waren in 1926 wel voorlopers – voetbalspelers; ze speelden toen zonder vergoeding.
Voetballen is een oude volksport; eeuwenoud, zonder reglementen. Pas in de 19 de eeuw is
men de reglementen, spelregels en maten ( van veld en doel ) gaan vastleggen.
In 1865 ontstond de eerste eigenlijke voetbalclub: F.C. Sheffield. Lange tijd speelden de
voetballers uit liefhebberij en gratis. Nu wordt het een industrie!
( Eigenaardig: alle balspelen komen georganiseerd uit Engeland. )
1922. Twee Deinse Schrijfsters
In 1850 besliste de Belgische regering een vijfjaarlijkse Prijs der Vlaamsche Letterkunde uit
te schrijven : 1 ste maal over 1850-1854
2 de maal over 1855-1859
3 de maal over 1860-1864
Het aantal kandidaten die een werk of enkele werken voorlegden groeide voortdurend : de
derde keer reeds 30, waarvan 5 vrouwen. En van die 4 vrouwen waren er 2 die in Deinze
geboren werden.
Wat noteerde de jury over die dames?
Mevr. Joossens, geboren Delcroix, toont in “Fernandina en Frederika” en in “De erfenis van
tante Nelleken” eenen ontwikkelden geest van opmerking, eene fijne beschouwing, iets
bijzonder puntigs en luimigs in de voordracht, die van haar de beste hoop voor de toekomst

3122
laat opvatten : hare beschrijvingen zijn behaaglijk, haar toon zwierig, de stijl gemakkelijk en
hare taal bijzonder geoefend en zuiver in “De erfenis van tante Nelleken”.
Mevr. Goutier, geboren De Smet, schonk een keurig bundeltje van “Drie verhalen”, lovende
de “reine min en de trouw” in Marietje, “de vaderlands-liefde en de dapperheid” in de gravin
de Lalaing, de naarstigheid en spaarzaamheid aanprijzend in Netje Duyckere; waaronder de
gravin de Lalaing, zoo om de vaderlands- en vrijheidslievende gevoelens als om de
sierlijkheid en mannelijke kracht van den stijl en de nauwkeurigheid der taal, veel lof
verdient.
De twee andere dames waren Mevr. Courtmans – Berckmans en Mr. Van Ackeren
Doolaeghe, twee dames met een grote reputatie als auteur.
Mevr. Courtmans haalde zelfs de prijs binnen, ook op de 25 mannen die meenden in
aanmerking te komen. Het juryverslag was ondertekend door K. Stallaert.
Deze mevr. Joossens-Delcroix was Jeanette, de zuster van Désiré Delcroix.
Mevr. Goutier-De Smet was de dochter van Bernard De Smet-Minnens, de stichter-voorzitter
van het Vlaams Gezelschap te Deinze.
Over de echtgenoot Justin Joossens, over Désiré Delcroix en Bernard De Smet staat er heel
wat in onze jaarboeken en in ons Contactblad ; ook over hun familie.
Bernard De Smet en zijn dochter werkten mee aan het “Nederduits Letterkundig jaarboek”
van Frans Rens, dat te Gent verscheen.
P.S. In de jaren 1850 werd het Belgische establishment plots heel wat vriendelijker voor
Vlaanderen en het Nederlands, in de mate waarin Frankrijk (onder Napoleon III) dreigde
met annexatie ; vandaar die prijs en ook een voor Nederlandstalig toneel. De organisatie
zal in de jaren ’60 in handen komen van het eenmansbureau “Bureau Flamand” van
Désiré Delcroix.
Herman MAES
Nr. 75
KGK wenst U en Uw familie
een vreugdevol 2004
in goede gezondheid !

3123
GESCHIEDENIS VAN DEINZE
deel 1
Deinze en Petegem
in de Middeleeuwen en de Nieuwe Tijden
Het is dus zover. Op vrijdag 19 december 2003 om 17 uur
zal dit eerste boekdeel worden voorgesteld in het Museum van
Deinze en de Leiestreek.
Wie nog geen exemplaar bestelde kan dat nu best meteen
doen. Dit monumentaal werk mag in geen enkel Deins gezin
ontbreken en zeker niet bij de leden van KGK.
U kunt uw bestelling faxen (09 381 95 09) of versturen naar
Stadsbestuur, Markt 21, 9800 Deinze
tel.: 09 381 95 00
epost: stadsbestuur@deinze.be
Kostprijs per boekdeel is amper 49 euro (per 10 ex. of meer: 45 euro).
Wil je het boek met de post ontvangen dan betaal je een extraatje van 5,21 euro
per ex.
Het bedrag kan overgeschreven worden op rekening 000-0019969-84 van het
Stadsbestuur Deinze met vermelding van “deel I GvD”
Na de voorstelling op 19 december zal het werk te verkrijgen zijn op 3 adressen:
Stadhuis Deinze, Markt 21
Openbare Bibliotheek, Gentpoortstraat 1
Museum van Deinze en de Leiestreek, L. Matthyslaan 3-5