10-11 Superrijken moffelen hun centen goed weg - LBC-NVK - ACV

Kennis is geluk
Joost Zwagerman
De nederlandse schrijver Joost
Zwagerman (49) heeft sinds
twee jaar een wekelijkse column
in De Volkskrant. Als hij over
kunst schrijft, heet de rubriek
‘Zwagerman kijkt’, als hij het over
literatuur heeft ‘Zwagerman leest’.
Zijn 45 beste kijk- en leesstukjes
bundelde hij in ‘kennis is Geluk’.
Niet iedereen zal het eens zijn met de uitspraak
‘Kennis is geluk’. Sommigen vinden
net dat onschuld, niet-weten, argeloosheid
iemand gelukkig maken, dat te veel weten,
te veel denken een mens bezwaart. Hoewel
hij van zichzelf zegt dat hij ‘geen kunstkenner
is, maar wel een ongeneeslijke kunstliefhebber’,
zweert Zwagerman bij kennis.
Dankzij boeken en artikels van anderen
heeft hij meer dan eens kennis gemaakt met
het werk van schrijvers en kunstenaars die
hem blij maken, die hij voor altijd zal blijven
volgen.
Op hun beurt maken zijn enthousiaste
columns ons dan weer nieuwsgierig naar
de artiesten en schrijvers die hij heeft
beschreven. Cindy Sherman, John Currin,
Jan Sluijters, Cy Twombly waren namen
die nieuw voor mij waren, maar door
Zwagermans stukjes – ze zijn zelden langer
dan vijf bladzijden – zijn het vanaf nu
oude bekenden, over wie ik méér wil weten,
van wie ik het werk zal herkennen, die ik
nooit meer onverschillig voorbij zal lopen
in een museum of een galerie. Kennis is nu
ook voor mij geluk geworden.
Cindy Sherman
BOEK
GutEnBErG
Neem nu de Amerikaanse fotografe Cindy
Sherman (geb. 1954). Ik had altijd gedacht
dat Van Gogh en Rembrandt de onbetwiste
kampioenen van het zelfportret waren.
Van Rembrandt zijn er tachtig bekend, van
Vincent ongeveer veertig. Ze maakten hun
schilderijen omdat ze geen geld of geen tijd
hadden voor een model en hun eigen kop
natuurlijk altijd beschikbaar was. Cindy
Sherman daarentegen maakt uitsluitend
portretten van zichzelf, alleen zien we op
geen enkel portret wie ze zélf is.
Sherman is net zo goed actrice als fotografe.
Op elk van haar foto’s beeldt ze
iemand anders uit: een clown, een filmster
uit niet-bestaande films, een overdadig
geschminkte vrouw op leeftijd, een sekspop,
een personage uit een meesterwerk
uit de Renaissance. Tegelijk maakt ze van
elk zelfportret ook nog tien of twintig varianten,
zodat er dit jaar letterlijk honderden
‘Shermans’ te zien waren in een grote overzichtstentoonstelling
in het MOMA in New
York. Ze heten allemaal ‘Untitled’ en ze dragen
allemaal een nummer.
Joost Zwagerman doet zijn best om Cindy’s
foto’s, haar ‘kunst’, te duiden. En daar gaat
hij dan: “Het is het oeuvre van een vrouw
die haar hele leven lang een magiër wil zijn,
een tovenaarsleerling die als geen ander
beseft dat de illusie die achter elke tovertruc
schuilt even interessant is als de truc zelf.”
massamoordenaar
We zijn bereid Zwagerman te geloven op
zijn woord, maar dan, in een andere column,
valt het hem op dat Anders Breivik, de
Noorse massamoordenaar, in een politieauto
exact dezelfde rode trui aanheeft als
‘De man met de roze anjer’ op het schilderij
van Andrea Solario uit 1495 en dat Breiviks
veiligheidsgordel er net zo uitziet als de
ceintuur van de man op het schilderij. En
weer heeft Zwagerman een verklaring: “In
het christendom geldt rood als het symbool
van het offerbloed (...) en ik heb het sterke
vermoeden dat Breivik zichzelf beschouwt
als een martelaar (...).”
Bedoelt Zwagerman nu echt dat de moordenaar
uit Noorwegen met opzet een rode trui
aanhad als een symbool? Dat hij zijn autogordel
heeft omgedaan om op het schilderij
van Andrea Solario te lijken en niet omdat
de agent naast hem hem ertoe heeft verplicht?
Parijs
Wie allergisch is voor dit soort kunstpraatjes,
kan die passages in ‘Kennis is geluk’
maar beter overslaan, want er is genoeg om
wél opgetogen over te worden. Zwagermans
stuk over Parijs bijvoorbeeld, waarin hij
stelt dat die stad allang geen kunststad
meer is, maar alleen nog ‘een Mekka voor
het dwepen met het culturele verleden’. Of
zijn column over de vrouwen-bij-het-raam
van Johannes Vermeer en de artiesten die
RUBRIEKSNAAM
hem hebben geïmiteerd of gepersifleerd.
Over de kunstschilders die in navolging van
‘L’origine du monde’ van Courbet (1886) het
vrouwelijke geslachtsdeel op hun manier
hebben afgebeeld. Over het verschil tussen
kunstkenners die beweren dat je – om Van
Gogh te waarderen – alles over hem moet
weten (predikant, arm, afgesneden oor,
zelfmoord) of de anderen die volhouden
dat alleen zijn werk belang heeft en anders
niets.
Zwagerman weet veel, is nieuwsgierig en
associeert moeiteloos. Hij vraagt zich af
waarom mensen sneller wenen bij het luisteren
naar muziek dan bij het bekijken van
een kunstwerk, hoewel hij dan weer heel
interessant uitweidt over de kunst van
Mark Rothko en waarom je ook daarbij tranen
kan laten.
Ik vind hem het sterkst als hij kijkt, maar
ook in de katern ‘lezen’ geeft Zwagerman
ons verhelderende inzichten mee. Lees
zeker zijn columns over de reden waarom
schrijvers schrijven, over hoe weduwen van
bekende auteurs de biografieën van hun
mannen in de weg staan en waarom het
geen enkele zin heeft om een schrijfcursus
te volgen als je veel te weinig leest.
‘Kennis is geluk’ is een verrijkende, bewonderende,
enthousiaste bundel voor iedereen
die van boeken, van schilderijen of van
Zwagerman houdt.
Kennis is geluk
joost Zwagerman
uitgeverij de arbeiderspers
285 blz, mét illustraties
Ons recht | 117de jaargang | januari 2013 | 27