Bruidstranen - Geschiedenis van Vlaardingen

Bruidstranen
O U D E E N N I E U W E G E B R U I K E N R O N D O M
H E T H U W E L I J K
Lesbrief
bij de gelijknamige tentoonstelling in
het Visserij & Vlaardings Museum
5 februari tot 14 juni 2009
V O O R T G E Z E T O N D E R W I J S
N I V E A U V M B O / H A V O
Educatief project over het huwelijk
samengesteld door het Visserij & Vlaardings
Museum en het Stadsarchief Vlaardingen

2
Inhoud
B R U I D S T R A N E N
Hoofdstuk 1 INLEIDING BRUIDSTRANEN
Inleiding 3
Feestvreugde en..... bruidstranen 3
Speciaal drankje 3
Hoofdstuk 2 VOORDAT HET ZOVER IS.....
Daten in 2009 4
Vlinders in je buik 4
Soort zoekt soort 5
Op de versiertoer 5
Vrijgezellig? 6
Hoofdstuk 3 DE VERKERINGSTIJD
Hoera, je hebt verkering! 7
‘Mag ik de hand van uw dochter?’ 7
Verloofd! 7
Hoofdstuk 4 DE ONDERTROUW EN HET HUWELIJK
De ondertrouw 9
Rituelen die te maken hebben met de ondertrouw 9
Het uitnodigen van de bruiloftsgasten 10
De trouwdag: de feiten 11
De bruiloft nu: volop bling bling 11
Anders kan ook! 13
Over arme vissers en rijke reders 14
Gebruiken en rituelen op de huwelijksdag op een rij 15
Tot de dood ons scheidt.... 16
Hoofdstuk 5 MULTICULTURELE HUWELIJKSGEBRUIKEN
Het islamitisch huwelijk 17
De verloving 17
De bruiloft 17
Nederlandse invloeden 19
Kaaskop Koos en Marokkaanse Malika 19
Tot slot: de Antilliaanse bruiloft 19
Meer nationaliteiten, meer tradities 20
Hoofdstuk 6 TOT SLOT 21
Hoofdstuk 7 OPDRACHTEN 22
COLOFON
Verantwoording 23

Hoofdstuk 1 Bruidstranen
Inleiding
Beste leerling,
Je doet mee aan een erfgoedproject over oude en nieuwe gebruiken (rituelen) rondom
het huwelijk. Het project bestaat uit een lesbrief en een bezoek aan de tentoonstelling
Bruidstranen in het Visserij & Vlaardings Museum. Vooraf (of erna) woon je de theatervoorstelling
‘Morgen ben ik de bruid’ bij. Die wordt opgevoerd in de theaterstudio van de
Vrije Academie.
In dit project werken het Visserij & Vlaardings Museum, het Stadsarchief en
de theatergroep van Hans Rikken samen.
3
Het huwelijk is voor de meeste mensen één van de belangrijkste gebeurtenissen in het leven.
Om aan zo’n gebeurtenis nog meer betekenis te geven, worden ze als het ware ‘versierd’. Niet
alleen met slingers, maar ook met gebruiken (het bruidsboeket), bepaalde handelingen (elkaar
de trouwring omdoen) en zelfs met bepaalde lekkernijen (bruidstaart). Al die ‘versierselen’ bij
elkaar worden ook wel rituelen genoemd.
Feestvreugde en..... bruidstranen
En dan is het zover! De dag is eindelijk aangebroken. Een dag waarnaar jullie tweetjes
al zo lang uitgekeken hebben. Jullie trouwdag, de mooiste dag van jullie
leven!!!!! Je wordt door je zussen en je moeder in je
B R U I D S T R A N E N
peperdure trouwjurk gehesen. Iedereen staat aan je te
frutselen en friemelen. Dan voel je de traantjes opkomen.
En ja hoor, daar krijg je me toch een huilbui! Je zus komt
meteen met een pak tissues aangelopen en gaat uit d’r
dak als ze je doorgelopen make-up ziet.
Als je met behulp van je lieve familieleden weer een
beetje bent bijgekomen, dringt pas goed tot je door wat
je gaat doen, straks, al heel snel, al over een paar uur.....!!!
Hellup, nu ben je geen kindje meer! Je gaat trouwen!
Wel met de man waar je van houdt, maar tóch....
Speciaal drankje
Hoe je ook trouwt, met alles d’r op en d’r aan of heel simpel, het blíjft een
feit dat het een aanslag op je emoties is. Helemaal niet gek dus dat een
bruidje op haar trouwdag moet huilen. Er is zelfs een drankje naar de tranen
van de bruid genoemd: bruidstranen. Het drankje werd gedronken op verlovingsfeesten
en bruiloften. Ook ná de bruiloft; als de echtgenote haar man
tijdens hun huwelijk een glaasje bruidstranen inschonk, was dat een teken
dat ze niet tevreden was. Nu zeggen we gewoon: ‘Wesley, kom achter die
computer vandaan, ik ben er ook nog!’. Veel makkelijker toch?
Vraag 1
Kom je bij een droevige gebeurtenis zoals bij iemands overlijden of begrafenis,
ook bijzondere gebruiken of rituelen tegen? Noem er een paar op.

Hoofdstuk 2 Vóórdat het zover is...
Jongens
4
Daten in 2009
Trouwen doe je niet alleen, daar heb je een partner voor nodig. Sommigen hebben al op hun
14e iets met iemand, anderen doen er langer over om de ware te vinden. Je ontmoet elkaar op
school, tijdens een hockeyfeest, in de kroeg, tijdens de disco, op Hyves of op Facebook.
Voor degenen bij wie het niet zo makkelijk gaat, hier wat handige tips:
1. Lach interessant (bijvoorbeeld alleen met je ogen)
2. Gebruik een geurtje, zorg in ieder geval dat je niet
stinkt!
3. Laat geen boeren of scheten
4. Kijk als je met haar praat niet naar andere meisjes
5. Word nooit dronken (einde versierpoging!)
6. Wees origineel, zeg bijvoorbeeld nooit:
‘Heb je slingers bij je, dan kan ik je versieren!?’
7. Wees een vent, maar doe niet overdreven macho
8. Wees romantisch, houd de deur voor haar open
9. Lees af en toe een meidenblad, dan weet je wat hen
bezighoudt!
10.Maak oogcontact, kijk weg, kijk weer en lach
geheimzinnig en veelbelovend.......
Het echtpaar Vink in 1936...
Vlinders in je buik!
En dan is het zover! Je bent verliefd! En niet zo’n klein beetje ook! Op die leuke Antilliaanse
jongen uit je klas. En hij op jou! Té wauw! Je wilt nog maar één ding, altijd bij hem zijn!
Nou, zeg nou zelf, hier zou wel eens een mooie relatie uit voort kunnen komen. Een relatie
waarop als kroon het huwelijk volgt. Misschien wel een huwelijk dat heel
lang duurt. Je kent ze vast wel, die foto’s van een hoogbejaard echtpaar, dat
van burgemeester Bruinsma een taart krijgt voor hun 70-jarige bruiloft.
...en in 2006.
B R U I D S T R A N E N
Meisjes
1. Zorg dat je er leuk/mooi/spannend uitziet
2. Lach nooit naar hem met broodresten tussen je
tanden (pindakaas is nog erger!)
3. Loop/sta rechtop; anders ben je net een aap
4. Roddel niet over je ex(en)
5. Val ‘flauw’ en laat je oprapen door hem!
6. Word nooit dronken (anders doe je dingen
waar je spijt van krijgt)
7. Jok nergens over; als het wat wordt, komt-ie er
toch wel achter!
8. Hap niet gelijk toe, maar hou ’t spannend
9. Trek een kort rokje aan en vraag of je bij hem
achterop mag.......
10.Wees één en al aandacht voor hem (behalve als
hij dom uit z’n nek gaat l.....!)
Of je partner nou iemand van hetzelfde geslacht is of niet, superrijk is of van
een uitkering leeft, een zwarte, blanke, bruine of gele huidskleur heeft of
eruitziet als
Tattoo Bob,
máákt niet uit!
Trouwen, samenwonen
of latten?
Wat jíj wilt! En
áls je trouwt of
gaat samenwonen,
heeft de
vrouw nét zoveel
te vertellen als de
man. En ook dát
was vroeger wel
anders!

5
Soort zoekt soort
Vroeger was het heel gewoon om een partner te zoeken van je eigen stand. Dus, was je vader
een arme boer, dan trouwde je met een eenvoudige boerenzoon of boerendochter. Maar was je
vader bijvoorbeeld arts, dan zochten je ouders iemand voor je uit, die van dezelfde stand was.
De zoon of dochter van de dominee bijvoorbeeld.
Je had dus, vooral als je rijk was, met allerlei regels
te maken. Ook heel belangrijk was het geloof. Als
je als katholieke jongen verkering kreeg met een
gereformeerd meisje, had je een probleem.
Spreekwoord
Twee geloven op één
kussen,daar ligt
de duivel tussen!
B R U I D S T R A N E N
Op de versiertoer....
Hoe vond je vroeger een geschikte huwelijkskandi-
daat? In deftige kringen ging je naar danspartijtjes,
of je ontmoette de ware
Jacob tijdens een boottochtje of een ritje met een paard en wagen.
Of gewoon thuis, waar spannende spelletjes werden gedaan als
slofje-onder, hoofdje-in-de-schoot en zitten-in-de-put.
...blozende boerin...
Op het platteland ging het er weer anders aan toe. In de winter
kwamen de ongetrouwde meisjes ´s avonds bij elkaar om
wol of vlas te spinnen. Gezellig! Deze zogenaamde spinavonden
werden nog véél gezelliger als later op de avond
de jongens kwamen buurten.....
Vrijstersmarkten werden meestal georganiseerd tijdens
de kermis of jaarmarkt. Vrijgezelle meisjes werden uitgenodigd naar de herberg
(plaatselijke kroeg waar je ook kon overnachten) te komen. Daar zaten de jongens
al op hen te wachten! Na de nodige drankjes en dansjes gingen de meisjes
en de jongens op een rijtje staan terwijl een hylikmaker (huwelijksmakelaar) ze
probeerde te koppelen.
In bijna alle dorpen en steden
werd geflaneerd. Op vaste
tijden en vaste plaatsen (in
Vlaardingen op de Westhavenkade
en in Rotterdam
op de Coolsingel), liepen aan
de ene kant van de straat
groepjes meisjes en aan de
andere kant van de straat
groepen jongens. Ná het
naar elkaar kijken en
giechelen kwamen de
jongens in actie en probeerden
ze met plagerijtjes
de aandacht te trekken.
Kermis in Vlaardingen

6
B R U I D S T R A N E N
Veel verder ging het venstervrijen. Tijdens dit gebruik, dat al in 1666
op Texel voorkwam, zwermde een groep jongens (nachtvrijers) uit naar
de boerderij van het meisje van hun keuze. Door het open slaapkamerraam
klommen ze naar binnen om gezellig in de bedstee een`noachie te
proate´.Op deze manier leerden ze het meisje beter kennen en andersom
ook natuurlijk! (Niet aan te bevelen als je je ouders te
vriend wilt houden........)
Als een jongen eenmaal een leuk meisje op het oog had, klopte hij ‘s
avonds bij haar aan. De hele familie zat klaar om de jongen te bekijken,
te ondervragen, te beoordelen en uit te lachen als het tegenzat. Het
meisje had het
eindoordeel. Als ze bij binnenkomst van
haar vrijer bleef zitten, was dat een slecht
teken en als ze de tang pakte om het
vuur te doven, was ´t echt over en uit!
Vrijgezellig?
Wat nu, als al je pogingen om iemand te vinden mislukten? Nou, dan had je ‘de boot gemist’
Kies maar uit: De Club van de Ongekuste Jongeren
De Geitenfokvereniging
De Kudde Norse Castraten
en belandde je ‘in de voddenmand’, meestal bij je familie.
Of je werkte je hele leven als dienstbode bij een deftige
familie. Sommige meisjes gingen soms van armoe maar het
klooster in. Voor mannen lag dat anders. Die konden het in
ieder geval bij net zoveel meiden proberen als ze maar wilden.
Als het hen dan nóg niet lukte om een vrouw te vinden,
was er toch écht een steekje aan ze los.....
Er bleef dan maar één ding over: je aansluiten bij een kluppie
andere zielepoten!
Meisjes konden altijd nog de hulp inroepen van Sint-
Nicolaas. Hij is naast een grote kindervriend, ook de
beschermheilige van alle vrijgezelle meisjes!
Vraag 2
Ken jij mensen in jouw omgeving of familie, die al heel lang getrouwd zijn?
Wie zijn dat en hoe lang dan?
Vraag 3
Wat betekent het spreekwoord ‘twee geloven op één kussen, daar ligt de duivel tussen!’?
Vraag 4
Noem eens drie manieren waarop men elkaar vroeger ontmoette.
Uitdrukking
‘Voor de tang zijn
alle vrijers bang’

Hoofdstuk 3 De verkeringstijd
7
Hoera, je hebt verkering!
Als je eenmaal iets met iemand had, had je nog een heleboel hobbels te nemen. Als je van
boerenafkomst was, moest je, om zeker te zijn van nageslacht (kinderen), proefvrijen. ‘Nou,
leuk toch!’, zou je zeggen!? Vergeet ‘t maar! Je werd gedumpt als je niet meteen zwanger
werd!
Verder mocht je, hoé verliefd je ook was, absoluut niet laten zien dat je gek op iemand was.
Dus: Niet verliefd naar elkaar kijken, niet hand in hand lopen en al helemaal niet zoenen in
het openbaar! Pas in de vorige eeuw is daar verandering in gekomen. Jij blij!
‘Mag ik de hand van uw dochter?’
Dan brak het moment van het huwelijksaanzoek aan. De vader van de toekomstige bruidegom
ging met zijn zoon op bezoek bij de vader van de toekomstige bruid. Daar werd om de hand
van de bruid gevraagd. Ook werd er in de wederzijdse financiën gekeken, elkaars bezittingen
werden geïnspecteerd en er werd afgesproken waar het toekomstige paar te wonen kwam.
Tegenover het geld dat de familie van de bruidegom uit zou keren als hij tijdens het huwelijk
zou komen te overlijden, stelde de familie van de bruid de uitzet of een echte bruidsschat.
Verloofd!
Als al deze zaakjes in orde waren, werd een
zogenaamd huwelijkscontract door de notaris
ondertekend. Als dit gebeurd was, was het paartje
officieel verloofd: zij hadden beloofd om met
elkaar te trouwen. De man gaf de vrouw een ring
en de zaak was voor elkaar!
B R U I D S T R A N E N
Andere traditionele verlovingsgeschenken waren:
een penning, een vingerhoed of een stuk koek
en een paar hazelnoten. Uiteindelijk hebben
deze symbolische cadeautjes plaatsgemaakt voor
de al door de Romeinen voor dit doel
gebruikte ring.

8
B R U I D S T R A N E N
Een verloving was een feestelijke gebeurtenis. Je zette een
advertentie in de krant, stuurde gezamenlijke visitekaartjes
rond en op een verlovingsreceptie werd een begin gemaakt
met de uitzet (potten, pannen, handdoeken, lakens enz.).
Oef! Dat kostte een hoop centjes! De verlovingstijd duurde
daarom ook vaak járen. De aanstaande bruid spaarde voor de
keukenspulletjes en het linnengoed. De bruidegom
betaalde de meubels.
Pas in de tweede helft van de vorige eeuw spelen de ouders bij het huwelijksaanzoek geen rol
meer, maar vraagt de man rechtstreeks aan zijn geliefde of zij voor eeuwig de zijne wil worden.
En dat doet ‘ie vaak op een originele manier....!
Vraag 5
Beschrijf eens hoe jij je huwelijksaanzoek zou doen
(of ten huwelijk gevraagd zou willen worden).

Hoofdstuk 4 De ondertrouw en het huwelijk
Suikerdeelsters
9
De ondertrouw
Voordat je trouwt, ga je eerst in ondertrouw. Dat gebeurt sinds 1811, net als bij het echte
huwelijk, op het stadhuis. Voor die tijd moest je ook voor de kerk in ondertrouw. De ondertrouw
wordt ook wel ook wel ‘aantekenen’ genoemd. Het is een soort officiële aankondiging
van je huwelijk. De tijd tussen de ondertrouw en het huwelijk wordt de ‘bruidsdagen’
genoemd. Die duren meestal een paar weken.
Vroeger werden de namen van het aanstaande echtpaar en de geplande trouwdatum in de kerk
en op het bordes van het stadhuis omgeroepen. Later werd de huwelijksaankondiging opgehangen
in een speciaal kastje dat aan het gemeentehuis hing en weer later verscheen er ook een
klein berichtje in de krant. Iedereen kwam zo te weten dat je ging trouwen.
Rituelen die te maken
hebben met de ondertrouw
Na de ondertrouw van het bruids-
paar was het op het platteland traditie
dat vrienden van het bruidspaar
hun geweer leegschoten in de
lucht en daarna door de bruidegom
getrakteerd werden op ‘bruidsbier’.
De gierige bruidegom die dat weigerde,
kon erop
rekenen dat zijn
boeltje kort en
klein geslagen
werd!
In deftige kringen
werd een ondertrouwreceptie
gegeven.
Kinderen werden
getrakteerd op bruidssuikers
en volwassenen
op bruidstranen.
B R U I D S T R A N E N
De belangrijkste reden van de ondertrouw is, dat degenen die
bezwaar hebben tegen het geplande huwelijk, dat aan de burgerlijke
stand (en vroeger de kerk) konden zeggen. Bigamie (tegelijkertijd
getrouwd zijn met twee partners) en ‘onechte kinderen’
waren daar soms de reden van.

Bruidskroon
10
B R U I D S T R A N E N
De bruidskroon symboliseert
de liefde, trouw en levenskracht
Heel vroeger bestond zo’n receptie uit het deftig ‘opzitten’
van de bruid samen met een paar vrouwelijke familieleden.
Boven haar hoofd hing een bruidskroon. Iedereen kon haar
zo bewonderen en van een afstandje feliciteren. Manlief liep
vrij rond, rookte uit zijn lange, mooi versierde bruidspijp
die hij van zijn bruid had gekregen en dronk er een flinke
borrel bij op de goede afloop.....
Op de avond voordat er getrouwd werd, speelde zich een
eeuwenoud ritueel af; de zogenaamde ‘bokkenavond’
ofwel het ‘hengstenbal’. Met zijn vrienden ging de
bruidegom van kroeg naar kroeg.
Bokkenavonden heb je nu nog. Zulke avonden heten nu ‘vrijgezellenfeesten’
of ‘bachelorparty’s’ en vrouwen doen er
allang nét zo hard aan mee!
Het uitnodigen van de bruiloftsgasten
Toen er nog geen e-mail of Hyves bestond, er geen kranten en zelfs nog geen postbodes waren,
werden de gasten persoonlijk uitgenodigd voor de bruiloft. Daar had je speciale mensen voor,
aanzeggers genaamd. De ouders speelden ook weer bij de uitnodigingen een grote rol.
Vlaardingse huwelijksaankondigingen

Bijgeloof
11
De trouwdag: de feiten
Handig om te weten: Hoe zit het nu eigenlijk precies met dat huwelijk?
1. In de 12e eeuw verklaarde de katholieke kerk het
huwelijk tot een sacrament dat door een priester
moest worden voltrokken. Een trouwbelofte
gevolgd door geslachtsgemeenschap werd ook
beschouwd als huwelijksvoltrekking.
2. Vanaf 1 april 1580 werd het verplicht dat een
predikant (dominee) het huwelijk sloot of dat er voor de
rechtbank (de schepenen) getrouwd werd. Katholieken trouwden meestal eerst voor de
predikant omdat een rooms-katholiek huwelijk toen niet geldig was. Daarna trouwden
ze nog eens voor de pastoor in de rooms-katholieke kerk.
B R U I D S T R A N E N
Trouwen voor de burgerlijke stand
wordt ook wel ‘je boterbriefje halen’
genoemd.
3. In 1811 voerde Napoleon de Franse wetgeving in. Daarna moest iedereen voor de
ambtenaar van de burgerlijke stand trouwen. Je mocht zelf weten of je daarna nog voor de
kerk trouwde. Zo is het nu nog steeds.
De bruiloft nu: volop ‘bling bling’
Soms al een jaar voor de bruiloft, wordt de bruids-
jurk gekocht. Bij Mary Borsato of gewoon bij
Corrie’s Bruidsmode om de hoek. Via internet kan
natuurlijk ook. Weer helemaal cool is ‘trouwen in
het wit’.
De bruidegom mag de trouwjurk
niet voor de huwelijksdag
zien, dat brengt ongeluk!

12
B R U I D S T R A N E N

Symboliek
Wit is de kleur van reinheid
en onschuld en staat symbool
voor de maagdelijkheid van
de bruid.
13
Als je nu trouwt, ga je om ideetjes op te doen vooraf bijvoorbeeld naar een Love &
Marriagebeurs. Voor de organisatie van je huwelijk huur je gewoon een weddingplanner.
Hoef jij je niet meer druk te maken over de trouwkaarten, de fotograaf, de trouwauto’s, de
trouwceremonie, de trouwlocatie, de receptie, de
bruidstaart, het feest, de catering, de band en de
bedankkaartjes.
Blijft over: de ringen, je trouwpak of trouwjurk en
trouwschoenen, bruidslingerie, bruidssieraden, trouwmake-up,
trouwkapsel en het voorgesprek met de
trouwambtenaar, dominee of pastoor.
Wat gaat dat allemaal wel niet kosten.....???
Anders kan ook!
Zie je het huwelijk en al dat gedoe eromheen niet zitten? Tegenwoordig kun je in plaats
van trouwen ook samenwonen, een LAT-relatie hebben of een samenlevingscontract
door de notaris op laten stellen. Naast het traditionele huwelijk sluit de buitengewoon
ambtenaar van de burgerlijke stand (BABS) ook het homohuwelijk en het geregistreerd
partnerschap af.
B R U I D S T R A N E N
Beter! Gratis trouwen en nog geld toe ook?!:
http://www.vlaardingen.nl/smartsite.html?id=93946
Je kunt zelfs voor een woongemeenschap of een commune
kiezen, zoals in de hippietijd (de jaren ‘60 en ‘70 van de vorige
eeuw) vaak voorkwam. Je deelde dan niet alleen met elkaar de
keuken, de wasmachine en de joint, maar ook de kinderen en
zelfs het bed. Eigenlijk de ‘wippietijd’ dus....

14
Over arme vissers en rijke reders
Je weet nu hoe een moderne bruiloft er uitziet. Maar hoe verliep een trouwerij vroeger, hoe
zag een Vlaardings bruidspaar er bijvoorbeeld een paar eeuwen geleden uit?
Als je arm was, trouwde je gewoon in je beste kleren of in de trouwkleding van je vader of
moeder. Bruidsjurken werden ook wel zelf gemaakt. Vissersvrouwen die het niet zo breed hadden,
trokken hun mooiste gekleurde jak met een effen rok en een zwart zijden schort erover
aan. Dat schort had een mooi ingeweven patroon, bijvoorbeeld met strepen of
stippen.
Op het hoofd droeg de bruid een zilveren oorijzer met gouden krullen, gouden
bellen en kapspelden. Om haar hals hing een gouden slot met kralen.
Heel rijke mensen
zoals reders (eigenaars
van schepen), pakten
uit met wel drie verschillende
outfits die
gemaakt waren van de
meest kostbare stoffen.
Dan konden ze
elke dag een andere
Vissersvrouw met oorijzers
jurk showen, want een
rijkeluisbruiloft duurde
wel drie dagen. Een trouwjurk was
niet compleet zonder een sluier, een
kroontje en een bruidsboeket, net als
nu eigenlijk.
En je hobby De kleur van de trouwjurk is
is....?
niet altijd wit geweest. De
Trouwen! jurken hadden meestal wel
een lichte kleur of waren
Sinds 1984 is het vrolijk gebloemd. Een tijdje
Amerikaanse echtpaar lang was het mode om in
Lauren en David Blair maar het zwart te trouwen.
liefst 83 keer met elkaar De bruidegom trouwde in
getrouwd!
zijn zondagse pak, jacquet,
rokkostuum of uniform.
Eenmaal getrouwd had je als vrouw weinig te vertellen, want de man was de baas. De vrouw
deed het huishouden en zorgde voor de – vaak vele – kinderen. Liefkozingen in het openbaar
waren taboe (niet toegestaan, verwerpelijk), net als praten over seks.
Later werd het
huwelijk soms een
soort vlucht. Als je Bijgeloof
getrouwd was kon
je immers eíndelijk
doen wat je niet
laten kon.
B R U I D S T R A N E N
Trouw niet op maandag
want dan blijft de man niet
bij zijn vrouw.....

15
Gebruiken en rituelen op de huwelijksdag op een rij
• Trouwen voor de kerk: de zegen van God over het huwelijk vragen.
• De witte bruidsjurk: wit is de kleur van reinheid en maagdelijkheid.
• Het bruidsboeket: wordt gekozen door de bruidegom en aan het eind
van de huwelijksdag tussen de gasten gegooid.
• De bruidssluier beschermt de bruid tegen het ‘boze oog’ en verhult
het gezicht van de bruid; de bruidegom pakt zijn bruidje als het ware
uit.
• Het wisselen van de trouwringen: de ring is het symbool van
oneindige trouw (stamt uit de Romeinse tijd).
• Het strooien van rijst: rijst is het symbool van de vruchtbaarheid.
Je wenst het bruidspaar veel kinderen toe.
• Bruidssuikers: een snoeperijtje voor de buiten de kerk wachtende kinderen.
• Bruidstaart: symboliseert overvloed, voorspoed en geluk. Het is een gebruik dat uit de
Romeinse tijd stamt.
• Bruidstranen: drankje dat het afscheid symboliseert van de bruid haar jeugd en het afscheid
van het ouderlijk huis.
• Over de drempel dragen: de man tilt zijn bruid over de drempel van zijn huis om de kwade
geesten die eronder zitten, niet te storen.
• Het bruiloftsfeest: feesten met wel honderden
gasten kwamen op het platteland voor. Naast
cadeaus wordt ook geld gegeven om de kosten
van het feest te drukken. Er worden veel
– vaak schuine – gedichten voorgelezen en
spelletjes gedaan. Er wordt gegeten, gedronken,
gedanst en gezongen.
• De huwelijksnacht: vrienden en kennissen
zorgen ervoor dat het bruidspaar voor allerlei
‘verrassingen’ komt te staan, zoals bijvoorbeeld
dichtgenaaide pyjamabroeken en een op
scherp gesteld bed. Ook leuk is rijst of bonen
tussen de lakens, roet in het bed, een geit in
de slaapkamer, een sirene aan het bed en
tandpasta op de wc-bril......
• De Wittebroodsweken: de eerste zes weken
van het huwelijk. Hierin gaat het paar vaak op
huwelijksreis.
B R U I D S T R A N E N
Bijgeloof
De sluier beschermt de bruid
tegen het ‘boze oog’.
Wist je dat je in het Vlaardingse stadhuis je bruid over
de álleroudste drempel van Nederland kunt dragen?

16
Tot de dood ons scheidt........
Meestal duurde een huwelijk net zo lang totdat één
van de partners doodging. Of je het nou leuk samen
had of elkaar soms bijna de
Dure echtscheidingen hersens insloeg. Scheidingen
kwamen maar zelden voor.
Popzanger Neil Diamond betaalde Tegenwoordig loopt één op de
112 miljoen euro aan Marcia drie huwelijken uit op een
Murphy, regisseur Steven Spielberg scheiding.
betaalde 75 miljoen euro aan Amy
Irving, de acteurs Harrison Ford en
Kevin Costner betaalden zo’n
slordige 60 miljoen aan hun exen en
Paul McCartney 45 miljoen aan
Heather Mills. Topmodel Jerry Hall
verliet 15 miljoen rijker haar Rolling
Stone Mick Jagger.
Vraag 6
Noem eens drie rituelen die te maken hebben met
de ondertrouwperiode? Welke ervan vind jij de leukste?
Vraag 7
Noem een reden waarvoor je eerst in ondertrouw moet?
Vraag 8
Wat is een BABS?
Vraag 9
Hoe noem je de personen die de bruiloftsgasten
persoonlijk uitnodigden?
Vraag 10
Wat is een sacrament?
Vraag 11
Bedenk zelf nog wat leuke grapjes voor in de
huwelijksnacht.
Vraag 12
Wat gebeurt er met degene die het bruidsboeket
opvangt?
Opdracht
Maak thuis volgens het recept dat hiernaast staat een
huwelijkskoek en trakteer ‘m aan de jongen of het meisje
waar je verliefd op bent. Pakt hij of zij hem aan en eet hij
of zij ‘m op, dan maak je kans.....!
B R U I D S T R A N E N
Recept voor een
huwelijkskoek
125 gram suiker en 200 gram honing
al roerend op een laag vuurtje laten
smelten. Neem de pan van het vuur
en zeef er 375 gram bloem met
1 theelepel bakpoeder door en kneed
het door elkaar. Er doorheen
mengen: 50 gram sukade, 50 gram
oranjesnippers en 50 gram rozijnen.
Maak van het deeg een vierkant en
bak de koek op een ingevette bakplaat
in 15 tot 20 minuten gaar.
Bestrijken met roze glazuur (100
gram poedersuiker en anderhalve
eetlepel bessen- of kersensap). Spuit
met oranje glazuur (van sinaasappelsap)
hartjes en bloemetjes erop.

Hoofdstuk 5 Multiculturele huwelijksgebruiken
17
Het islamitische huwelijk
In de islamitische traditie is het over het algemeen gebrui-
kelijk dat je ouders al of niet samen met jou, je toekomstige
huwelijkspartner uitzoeken. Soms woont die persoon
Een islamitisch huwelijk is een
nog in het land van herkomst. Vaak is het een achternicht burgerlijke overeenkomst, dus geen
of achterneef.
sacrament.
Het burgerlijk huwelijk wordt vaak
Een huwelijk wordt ook wel ‘gearrangeerd’, door fami- weken en soms maanden voor de
lies die elkaar kennen. De jongen en het meisje worden
echte bruiloft gesloten.
met zachte dwang aangemoedigd om elkaar te leren
kennen en aardig te vinden. Ze worden aan elkaar gekoppeld dus.
Als er een geschikte huwelijkspartner is uitgezocht of, gaan de ouders van de jongen,
soms vergezeld van de hele familie, op bezoek bij de ouders van het meisje. Daarbij
nemen ze allerlei cadeautjes mee zoals bloemen en allerlei zoetigheid. Marokkaanse
bruidegommen nemen suikerpiramides, zogenaamde kalibs mee. Dit gebeurt een aantal
keren achter elkaar. Er wordt van alles besproken tijdens die bezoekjes, onder andere de
bruidsschat die door de vader van de jongen moet worden betaald. Die bruidsschat is eigenlijk
een soort verzekering voor het meisje. Als haar echtgenoot overlijdt, kan ze de bruidsschat
gebruiken om van te leven. In de sharia (het islamitisch wetboek) staat dat echtgenotes niet
van hun man mogen erven. Een bruidsschat bestaat meestal uit geld of gouden sieraden.
In principe mag een islamitische man met vier vrouwen tegelijk trouwen. Dat wordt dan wel
een dure zaak voor pa! Voor het meisje zelf is dat natuurlijk ook niet leuk. In de praktijk
gebeurt dit daarom meestal niet meer.
De verloving
Als deze praktische zaken afgehandeld zijn, is het tijd voor de verloving. Hiermee wordt het
voorgenomen huwelijk openbaar gemaakt. Aan een islamitische verloving zit soms nog een traditioneel
gebruik vast: het verloofde stelletje doet tegelijkertijd de ringen om, die aan elkaar
vastzitten met een rood lint. Daarna knipt een speciaal
hiervoor uitgekozen ‘gelukkig persoon’ of een
imam het lint plechtig door. Dat brengt geluk en
voorspoed.
Het meisje wordt door de jongen overladen met
cadeautjes, een soort ‘verlovingsschat’. Er wordt
getrakteerd op allerlei zoetigheid.
De bruiloft
Een islamitische bruiloft duurt officieel drie dagen.
Het stel is dan al getrouwd voor de burgerlijke
stand. Hier wordt niet heel veel waarde aan toegekend.
Een Nederlands Marokkaans burgerlijk huwelijk
wordt gesloten op het stadhuis, maar ook op het Marokkaanse consulaat. Daar sluit een
hiervoor speciaal gecertificeerde ambtenaar, de adul, het huwelijk voor de Marokkaanse wet. In
Marokko zelf vindt de trouwplechtigheid plaats bij een notaris.
B R U I D S T R A N E N
Islamitisch huwelijk

Symboliek
Henna is het symbool van
geluk en bescherming, maar
geeft ook aan dat het meisje
een vrouw is geworden.
18
Ook moslims nemen afscheid van hun vrijgezellenbestaan
met een soort bachelorparty die op de avond voor de
bruiloft zowel voor de man als voor de vrouw wordt georganiseerd,
het zogenaamde hennafeest.
Traditioneel worden op die avond de handpalmen
(en soms de onderarmen) van de
bruid meisje versierd met henna. Bij de
Marokkaanse bruidegom wordt de pink met
henna versierd, ten teken dat hij (nog) vrijgezel
is.
B R U I D S T R A N E N
Soms wordt op de dag die hieraan vooraf
gaat, door de familieleden de bruidskist bewonderd. Deze
zit propvol met geborduurde (tafel-)lakens, handdoeken
en kleedjes. Een heleboel wordt weggegeven aan de familie
van de bruidegom.
De tweede dag vindt het bruiloftsfeest plaats. De Turkse
bruid heeft een mooie, witte en westerse trouwjurk aan.
Een Marokkaanse bruid heeft soms wel zeven traditionele
bruidsjurken. Daar zit altijd wel een witte, westerse en een
groene jurk bij. Groen is namelijk de kleur van de islam.
De Marokkaanse bruidegom draagt een lange, witte jurk,
de djabador.
Henna
Henna is een rode kleurstof die
afkomstig is van een plant, de hennastruik.
Hij komt voor in Noord
Afrika, het Nabije Oosten en India.
De kleurstof wordt al eeuwenlang
gebruikt voor het verven van handpalmen,
haar en nagels.

19
Op dit feest wordt het huwelijkscontract ondertekend. Als de bruid nog maagd is, en dat is wel
de bedoeling, strikt haar vader een rood lint om haar middel. Er wordt gedanst en gegeten.
De huwelijkscadeaus, geld en medaillons, worden op de kleding van het gelukkige paartje vastgespeld.
De gouden armbanden die de bruid krijgt, doet ze meteen om.
De ceremoniemeester (een soort weddingplanner) roept om van wie het bruidspaar dit of dat
gekregen heeft. Als het feest afgelopen is, wordt het paar dansend uitgeleide gedaan (te bedde
gedanst) of naar een hotel gebracht.
De huwelijksnacht wordt de volgende ochtend doorgenomen met een in die zaken ervaren
tante.
Op de zevende dag wordt het huwelijk officieel afgesloten met de diafa. Het bruidspaar krijgt
dan weer bezoek en maakt met elkaar alle restjes op die nog van het bruiloftsfeest over zijn.
De Marokkaanse bevolkingsgroepen in Nederland hangen over het algemeen meer aan tradities
dan deTurkse. Daarom worden de meeste Marokkaanse huwelijken nog steeds in Marokko
gesloten.
Nederlandse invloeden
Het mag duidelijk zijn dat er steeds meer westerse invloeden bij islamitische huwelijken
ontstaan, vooral bij tweede en derde generaties moslims. Zo is één van de trouwjurken vaak wit
en westers, af en toe zelfs zonder mouwen en met een bescheiden decolleté. De bruid verkleedt
zich hier ook vaak maar drie à vier keer in plaats van zeven keer.
Op het feest draait men naast de traditionele Marokkaanse muziek, ook wel top 40-nummers.
De bruidstaart is ook al helemaal ingeburgerd.
Kaaskop Koos en Marokkaanse Malika
Wat als je verliefd wordt op een Marokkaans meisje? Best hoor, maar om met haar te kunnen
trouwen moet je wel eerst moslim worden. Je wordt dan besneden, je leert de koran lezen en je
gaat naar de moskee om te bidden.
Andersom ligt het anders; een Marokkaanse man mag wel met een niet-moslima trouwen.
Tot slot: de Antilliaanse bruiloft
Surinaamse Creolen en Antillianen kiezen zelf de partner van hun dromen uit. Hoewel een ker-
Bijgeloof
• Thuis knipt de bruid, als zij zich
uitkleedt, de sleep van haar bruidsjurk
af. Als ze dat niet doet, kunnen
er vreselijke dingen gebeuren!
• Als je hak van je trouwschoen
afbreekt, brengt dat ongeluk.
• Is er een rouwstoet in zicht?
Wegwezen! Dan maar wat later in
de kerk!
kelijk huwelijk belangrijk is, trouwen de meeste stelletjes, om geld te besparen, alleen voor de
burgerlijke stand.
B R U I D S T R A N E N
Als er toch voor de kerk getrouwd wordt, wordt alles voor een sprookjesachtige
bruiloft uit de kast getrokken. De Antilliaanse bruid wordt traditioneel
door haar vader ‘weggegeven’ aan de bruidegom die haar opwacht
bij het altaar. De ‘dama di honora’, een vrouwelijke ceremoniemeester,
loopt vooraan de stoet, gevolgd door een kind dat het kussentje met de
ringen draagt. Daarachter loopt het hele gezelschap inclusief bruidsmeisjes
en bruidsjonkertjes, die na afloop bloemblaadjes of gekleurde rijst strooien.
Als de receptie is afgelopen gooit de prachtig aangeklede bruid in een
kring van ongetrouwde meisjes en vrouwen, haar bruidsboeket de lucht in.
Je raadt het al; degene die het weet te bemachtigen, is de volgende bruid!

20
Vraag 13
Wat is de ‘sharia’?
B R U I D S T R A N E N
Na afloop van het feest dat meestal in een zaal wordt gehouden, wordt
iedereen getrakteerd op ‘bolo preto’, een stukje verpakte likeurcake, dat als
‘recuerdo’ (bedankje) wordt gegeven. Dit wordt ‘eeuwig’ bewaard als aandenken.
Dit gebruik lijkt een beetje op de Hollandse bruidssuikers.
Dit is een voorbeeld van een heel traditioneel Antilliaans huwelijk.
Natuurlijk wil het niet zeggen dat de hierboven genoemde rituelen en
gebruiken bij alle Antilliaanse huwelijken aan bod komen.
Meer nationaliteiten, meer traditities
In deze lesbrief hebben we het alleen over de Turkse,
Marokkaanse en Antilliaanse gebruiken gehad. Maar zoals je
weet, wonen er in Vlaardingen veel meer nationaliteiten. Om
precies te zijn, wel 155 verschillende! Ze komen uit alle
windstreken. Deze Palestijnen, Surinamers, Somaliërs,
Russen, Polen, Spanjaarden, Joegoslaven, Irakezen, Iraniërs,
Indonesiërs enz. hebben allemaal hun eigen gebruiken.
Vraag 14
Hoe wordt de eerste dag van een islamitische bruiloft genoemd?
Vraag 15
Wat is de naam van het zoete ‘bedankje’ na een Antilliaanse bruiloft?

Hoofdstuk 6 Tot slot
Aletta Jacobs
21
Tot slot
Status, zekerheid en zelfstandigheid kreeg je in de maatschappij van toen pas als je getrouwd
was. Of het binnen dat huwelijk altijd zo prettig leven was, is maar de vraag. De vrouw was
ondergeschikt aan de man en was verplicht hem in ieder opzicht te gehoorzamen. Veel erger
nog was vaak de liefdeloze, kille relatie die de partners met elkaar hadden binnen het huwelijk,
die maakte dat zij zich vreemden voor elkaar bleven voelen. Openbare blijken van genegenheid
en affectie waren ‘not done’. Het enige recht van de echtgenote was bij wijze van spreken het
aanrecht. In vergelijking met toen is er heel veel veranderd. Hoe die maatschappelijke verandering
plaatsvond lees je hier:
Tegen het einde van de 19e eeuw werden vrouwen zich van lieverlee bewust van de tweederangs
rol die zij altijd hadden gespeeld. In 1889 richtte Wilhelmina Drucker de Vrije Vrouwen
Vereniging op, die in opstand kwam tegen de ondergeschikte positie die vrouwen
tot dan toe innamen. Hieruit kwamen diverse verenigingen voort die zich
sterk maakten voor het vrouwenkiesrecht, dat dan ook in 1919 ingesteld werd.
Een belangrijke voorvechtster hiervan was, naast Wilhelmina Drucker, Aletta
Jacobs.
Deze periode wordt wel de eerste feministische golf genoemd.
Ook binnen het huwelijk vonden veranderingen plaats. Men ging meer waarde
hechten aan het gezin en de daarbij behorende huiselijkheid. Ook aan een
goede relatie van het echtpaar werd geleidelijk aan een groter belang
gehecht. Tegelijkertijd verwierf de vrouw steeds meer rechten; in 1956 werd zij
niet meer geacht handelingsonbekwaam te zijn en in 1971 werd eindelijk uit
de huwelijkswet geschrapt dat de ‘man het hoofd van de echtvereniging’ zou
zijn.
De opkomst van de ‘pil’ in 1964 was natuurlijk ook een belangrijke stap naar
de zelfstandigheid van de vrouw. De oprichting van de actiegroep Dolle Mina,
de wet Gelijk loon voor mannen en vrouwen, een paar jaar later gevolgd
door de wet Gelijke behandeling voor mannen en vrouwen en de totstandkoming in 1981
van de Abortuswet, al deze belangrijke gebeurtenissen vonden plaats in de zogenaamde tweede
feministische golf. Hiervan waren Joke Smit en Hedy d’ Ancona de boegbeelden.
Van een eeuwenlang zowel in financieel als in emotioneel van haar man afhankelijke en
volgzame echtgenote is zij in het hedendaagse huwelijk op alle fronten een huwelijkspartner
geworden. Emotioneel en intellectueel gelijkwaardig aan haar man, vaak met een eigen
financiële inbreng. Samen delen beide partners de verantwoordelijkheid voor de eventuele
kinderen.
Opmerkelijk genoeg is er geen samenhang te ontdekken tussen de veranderde status van het
huwelijk en de gebruiken en rituelen die eraan verbonden zijn.
B R U I D S T R A N E N

Hoofdstuk 7 Opdrachten
22
Verwerkingsopdrachten
• Hoe beleefden jouw vader en moeder, zus, broer of oom en tante hun huwelijksdag? Maak een
interview van minimaal een kantje. Daarbij kunnen natuurlijk vragen aan bod komen als: Heeft
je oom je tante officieel ten huwelijk gevraagd? Waren hun ouders het eens met hun huwelijk?
Hoe gingen zij gekleed? Heeft pa je moeder over de drempel gedragen? Was het een dure
bruiloft? Andere en meer pikante vragen kan je verder zelf wel bedenken.
of
• Maak een mooi gedicht voor het huwelijk of ?-jarig huwelijksfeest van familieleden of
bekenden
of
• Ontwerp alternatieve bruidskleding. Je mag zelf kiezen: kleding voor de bruid of kleding voor
de bruidegom. Doorbreek hierbij de stereotype bruidsjurk en het traditionele trouwkostuum.
of
• Ontwerp je eigen trouwkaart. Dat houdt in: de lay-out (vormgeving) en de tekst.
Doe je best, want voor de mooiste, beste
en/of origineelste resultaten is een prijs
beschikbaar.
Half juni 2009 krijg je te horen wie
de winnaars zijn geworden.
Zet je school, naam en klas erop en lever
het werkstuk in bij je docent.
B R U I D S T R A N E N

23
Colofon
Bruidstranen O U D E E N N I E U W E G E B R U I K E N R O N D O M H E T H U W E L I J K
is een gezamenlijk erfgoedproject van het Visserij & Vlaardings Museum en het Stadsarchief in
het kader van het Kunst- en Cultuurplan 2008/2009 van de Gemeente Vlaardingen. Het is tot
stand gekomen naar aanleiding van de gelijknamige tentoonstelling die van 5 februari tot en
met 14 juni 2009 in het Visserij & Vlaardings Museum te zien is.
Het project is bestemd voor de gehele onderbouw van het voortgezet onderwijs in de regio. Het
bestaat uit een lesbrief op twee verschillende niveaus, een bezoek met lesprogramma aan de
tentoonstelling gevolgd door een theatervoorstelling in de theaterstudio van de Vrije Academie.
Dankzij de financiële steun van het Fonds Schiedam Vlaardingen e.o. kunnen we er iets moois
van maken. Hiervoor onze welgemeende en hartelijke dank.
Concept
Visserij & Vlaardings Museum en Stadsarchief
Teksten en samenstelling
Joke van Leeuwen-Zuidgeest
Verantwoording
De demografische gegevens over voltrokken huwelijken in Vlaardingen en Vlaardinger-Ambacht
in de periode 1811 – 2007 zijn in beeld gebracht door Mar Roon, Kenniscentrum Gemeente
Vlaardingen.
De gegevens zijn vanaf 20 februari 2009 te bekijken op www.vlaardingen.nl/stadsarchief.
Geraadpleegde literatuur
❦ Bijl Mz., A. / Van merkwaardige historiën in en om Vlaardingen, 1e deel / N.V. Dorsman
& Odé’s boekhandel en drukkerij, 1937.
❦ Jager, Jef de / Rituelen – Nieuwe en oude gebruiken in Nederland, 2e geheel herziene
druk, Het Spectrum, 2001
❦ Suer, H.A.G. / Het dagelijks leven van onze voorouders in het midden van de 19e
eeuw / Het Spectrum, 1961
❦ Rooijen, Martine van / Daar komt de bruid!: honderd jaar rozengeur en maneschijn /
Scriptum Spaarnestad Photo, 2008
❦ Pessireron, Sylvia / Trouwen in zeven ‘Nederlandse’ culturen / Seram Press, 1998
❦ Strouken, Ineke / Bruidssuikers & wittebroodsweken: gebruiken rond het huwelijk /
Kosmos-Z&K, cop.1993
❦ Voort, J.P. van de (red.) / De drachten van Vlaardingen en Vlaardinger-Ambacht /
Aprilis, 2003
❦ Kolkman, J. / Laat mij maar zwerven / G.F. Callenbach, z.j,.
Bronnen
Stadsarchief Vlaardingen:
❦ Notarieel Archief Vlaardingen, inv. nr. 47, 30 januari 1773
❦ Rechterlijk Archief Vlaardingen, inv. nr. 11, 15 april 1773
❦ Notarieel Archief Vlaardingen, inv. nr. 19, aktenummers 408 en 414
B R U I D S T R A N E N

Beeldmateriaal
❦ Stadsarchief Vlaardingen; collectie Topografisch Historische Atlas
❦ Collectie Piet van den Berg
❦ Angelique van Woerkom
❦ VLAK (Vlaardings Archeologisch Kantoor)
❦ Diverse privécollecties, waaronder J. van Leeuwen-Zuidgeest, D. Laaksonen-van den Berg,
Fred en Mieke van Raamsdonk, fam. Bouchrit, Gera van der Weijden
❦ Spaarnestad Photo
❦ Illustratie spiegel met opschrift (Anton Pieck) uit Laat mij maar zwerven/ Fenand van den Oever,
G.F. Callenbach, z.j.
Geraadpleegde en te raadplegen websites
❦ http://www.vlaardingen.nl/smartsite.html?id=80798
❦ http://www.trouwen-bruiloft.nl/huwelijk.htm
❦ http://www.wikipedia.nl
❦ http://www.omgangsvormen.nl/bloemen.htm
❦ http://uk.truveo.com/Duurste-sterrenscheidingen/id/4074214325
❦ http://www.nieuwsblad.be/Article/Detail.aspx?articleID=g361avgae
❦ http://www.beroemdehuwelijken.nl/nederland.php
❦ http://www.trouwenhuwelijk.nl
❦ http://www.bruidsplaza.nl/bruidsplaza.nsf/main?OpenFrameset&Frame=rechts&SRC=http://
www.bruidsplaza.nl/bruidsplaza.nsf/0/A8E6D05239C016FBC1257298004E7A73?opendocument
❦ http://mens-en-samenleving.infonu.nl/sociaal-cultureel/10333-turkse-manieren-de-bruiloft.html
❦ http://www.opzij.nl/opzij/show/id=19772
❦ http://www.kb.nl/kbschool/hr/index.html
❦ http://www.jeugdbibliotheek.nl/
❦ http://nl.wikipedia.org/wiki/Huwelijk
❦ http://www.amnesty.nl/encyclopedie_lemma/1234
❦ http://www.grenzeloos.org/artikel/viewartikel.php/id/807.html
❦ http://www.jeugdbibliotheek.nl
❦ http://www.koninklijkebibliotheek.nl
❦ http://www.davindi.kennisnet.nl
❦ http://nl.wikipedia.org/wiki/Mary_Henrietta_Stuart
❦ http://www.inghist.nl/Onderzoek/Projecten/DVN/lemmata/data/MariaHenriettaStuart
❦ http://www.onzetaal.nl/advies/boterbriefje.php
❦ http://www.cultuurwijzer.nl/cultuurwijzer.nl/cultuurwijzer.nl/i000169.html
❦ http://nl.wikipedia.org/wiki/Nicolaas_van_Myra#Beschermheilige
❦ http://nl.wikipedia.org/wiki/Sacrament
❦ http://www.vlaardingen.nl/smartsite.html?id=85077
❦ http://nl.wikipedia.org/wiki/Henna
Grafische vormgeving
Studio Bauman BNO, Rotterdam
24
B R U I D S T R A N E N

25
Uitgave
Visserij & Vlaardings Museum
Westhavenkade 53/54
3131 AG Vlaardingen
telefoon 010-4348722
fax 010-4604152
e-mail info@visserij-museum.nl
internet www.visserij-museum.nl
Stadsarchief
Plein Emaus 5
3135 JN Vlaardingen
telefoon 010-2484999
fax 010-2484980
e-mail stadsarchief@vlaardingen.nl
internet www.vlaardingen.nl/stadsarchief
B R U I D S T R A N E N
Visserij & Vlaardings Museum
Stadsarchief