Huis van Bewaring Zwolle 1813-1940 - Mijn Stad Mijn Dorp

De bewaarsters
Al in 1840 had het Comité van Dames (zie aldaar) keer op keer aangedrongen op het
aanstellen van een bewaarster. En onder de paragraaf Seksespecifieke aspecten (zie aldaar)
valt duidelijke te lezen hoeveel aanleiding er was om tot zo’n aanstelling over te gaan. Maar
het was pas in 1851 dat de CdK toestemming gaf 27 om het wassen en visiteren van inkomende
vrouwelijke gevangenen door een burgervrouw te laten doen. Dit werd overgenomen door het
MvJ 28 en werd (terwijl het Col.Reg. dacht aan een vergoeding van f.2,50 per te wassen
gevangene) een bedrag per te wassen gevangene vastgesteld van f.0,15-f.0,25 per gevangene;
of door het wassen en visiteren te laten doen door een andere vrouwelijke gevangene, want
dan drukte het helemaal niet op de begroting, natuurlijk.
De eerste burgervrouw die werd aangenomen was Margje v.d. Berg, de vrouw van wasbaas
H.J. Linthorst 29 .
Langzamerhand erkende ook het MvJ dat de afwezigheid van een bewaarster leidde tot
“verkeerdheden” 30 en werd via de Ingenieur van Waterstaat een lokaal in het gevang ingericht
voor een bewaarster.
De eerste bewaarster 2 e kl. werd benoemd in 1863: Johanna Frederika Huijnink, weduwe van
Jan Hendrikus (Henricus) Weijenberg, oud 37 jaar, geb. te Hoogwoud (NH), lidmaat NH
kerk, naaister van beroep, vanaf 1842 wonende te Zwolle, op een tractement van f.230,-/jr.
Ze woonde in het gevang zelf met een zoontje. Het tractement was gelijk aan een bewaarder
2 e kl. maar dan zonder verstrekking van kleding.
Het dienstverband duurde niet lang; in 1865 31 , toen de directeur op een ochtend in het gevang
kwam, vond hij een gangdeur geopend en vond hij in de bewaarsterskamer de bewaarster op
de grond liggen, badend in het bloed, in barensweeën , en schonk ze die dag het leven aan een
dochter. De CdK vroeg nog overleg met het Col.Reg., maar Johanna Huijnink werd oneervol
ontslagen.
Het ziet er naar uit dat het MvJ rond 1920 de beslissing nam geen vaste bewaarsters meer aan
te stellen, maar reserve-bewaarsters en hulp-bewaarsters op honorariumbasis.
(zie bijlage D. voor verdere bewaarsters)
Pas na 36 jaar werd er in 1899 een uniform voor bewaarsters vastgesteld (zie onder
uniformen).
Uniformen der bewaarders en bewaarsters
Elk jaar werden de kledingstukken der bewaarders op de begroting gezet en werden de meeste
kleren aangemaakt en geleverd door de gevangenissen van Leeuwarden, Leiden en Gouda
Het uniform vanaf 1840 bestond uit overrokken, uniforme rokken, grote jassen met kappen,
een mouwvest, blauw lakense pantalons, grijs lakense pantalons, slobkousen, ondervesten,
stropdas en militaire hoed. Deze hoed was de driekante hoed. Verdere uitwerking 32 : de
uniformrok was van blauw laken en ook het ondervest en de pantalon waren blauw. Verder in
donkergrijs: de overjas,het mouwvest, de wijde pantalon. De halsdas van zwart fluweel.
In 1849 veranderde de politiemuts: de zware klep met koperen rand werd vervangen door een
geboorde lederen klep.
In 1853 veranderde het tenue 33 : er werden blank linnen pantalons ingevoerd, voorlopig als
proef.
In 1856 34 kregen de bewaarders als onderscheidingsteken een politiemuts van donkerblauw
laken met goudgalon (bewaarders in gevang) of zilvergalon (medewerkers van de directie
over de arbeid in het gevang). De breedte van het galon was afhankelijk van de rang: vanaf 4
Ned. duim breedte voor de commandant tot en met een gouden koord of bies voor de meester-
5