Huis van Bewaring Zwolle 1813-1940 - Mijn Stad Mijn Dorp

Het gebouw
Verbouwingen en later ook het onderhoud werden gecoördineerd door de Ingenieur van
Waterstaat, die ook de aanbestedingen daartoe regelde. De eerste beschrijving van het
gebouw, de ruimtes en de functie van de ruimtes en het meubilair kan gevonden worden in
een brief van de Fungerend Ingenieur 9 .
In 1856 werd er op de zolder een droogkamer ingericht voor wasgoed. In 1862 volgde de
bouw van een cipierswoning en een cellulaire vleugel. De cipierswoning werd al in 1872
nieuw gebouwd. In 1875 kwamen 8 cellen voor mannen en 2 voor vrouwen klaar, voor het
cellulair opsluitingssysteem. De cellulair gestraften kregen een eigen wandelplaats aan de
noordzijde van het gebouw, waartoe van de gemeente in 1875 394 centiare grond werd
gekocht.
Maar een groot deel van de negentiende eeuw was de detentie toch een groepsopsluiting.
Toen dan ook in 1886 er een nieuw reglement kwam op de gevangenissen 10 waarin stond dat
er niet meer dan 5 man op één cel mochten zijn, was dat voor Zwolle knap lastig daaraan te
voldoen.
Om een indruk te krijgen van de inrichting van het gebouw: bij de overdracht van het
cipiersschap in 1868 werd een totale beschrijving gegeven van de inboedel, tot en met het
laatste asbakje en kleedje 11 .
Brandpreventie
Toen door het Col.Reg. voor het gevang een handbrandspuit werd aangevraagd, gaf het
college van B&W van Zwolle aan, dat er bij metselaar/brandspuitmeester E.T. ter Molen op
de Dijk een handbrandspuit ter beschikking stond 12 maar werd toch in 1851 een eigen
handbrandspuit aangeschaft en werd er een Reglement bij Brand vastgesteld 13 . Met de
Gemeente Zwolle werd afgesproken dat bij brand de gevangenen geëvacueerd konden worden
naar de zaal van de manege van Zwolle. Voor het vervoer van de gevangenen in die situatie
werden een aantal zogenaamde brandkettingen aangeschaft.
In latere jaren werd in elk jaarverslag de toestand van de blusmiddelen aangegeven en diverse
vergaderingen van het Col.Reg. begonnen met het fysiek beproeven van de blusmiddelen en
werd er in 1869 een vernieuwd Reglement van Brand vastgesteld 14 .
In 1863 was dan inderdaad een brand, die was ontstaan op de droogzolder. Het gebouw werd
volgens plan ontruimd en extra bewaking werd ingezet vanuit de Rijksveldwacht. De
Hoofdingenieur Waterstaat maakte een verslag van de schade 15 .
In 1888 stelde het lid van het Col.Reg.,de ijzerfabrikant Wispelwey, voor om ook
daadwerkelijke brandoefeningen te gaan houden.
Financiering
Elk jaar diende er een begroting met opgave van benodigde artikelen (kleding,
liggingsstukken e.d.). Veel van de artikelen zoals kleding, uniformen der bewaarders, borstels,
kleden, werden in andere gevangenissen aangemaakt en verdeeld over de Nederlandse
gevangenissen. Maar vaak diende het Col.Reg. kosten te verhalen op andere instanties.
Bijvoorbeeld als een gevangene was overleden, werden de begrafeniskosten gedeclareerd bij
de gemeente van oorsprong der gevangene. Vaak werd dat door die gemeentes geweigerd,
zich beroepende op wetgeving nog uit de Franse tijd.
Het onderhoud van gevangenen die gemeentelijke regels hadden overtreden (“misdrijven van
simpele policie”), dienden door de betrokken gemeentes betaald te worden, wat een grote
hoeveelheid weerstand en bureaucratie ten gevolge had. Een voorbeeld van een dergelijke
politie-overtreding: het vervoeren van personen met een hondenkar (o.a. verboden te Ambt
2