VAIS Activiteitenverslag 2008.pdf - Kauri

ACTIVITEITENVERSLAG 2008
DE VLAAMSE ONTWIKKELINGSSAMENWERKING

2 | Activiteitenverslag 2006

ACTIVITEITENVERSLAG 2008
DE VLAAMSE ONTWIKKELINGSSAMENWERKING

Inleiding
4 | Activiteitenverslag 2008

Inleiding
INHOUD
WOORD VOORAF ...................................................................................................................................6
De partnerlanden van de Vlaamse ontwikkelingssamenwerking .............................................................7
ZUIDWERKING ........................................................................................................................................8
Mozambique, de donordarling. Gezondheidszorg, het troetelkind ...........................................................9
Een nieuw werkgebied: het technisch onderwijs ...................................................................................30
Zuid-Afrika, terugkijken en naarstig voortdoen .......................................................................................36
Malawi, op kruissnelheid ........................................................................................................................41
Duurzaam ondernemen ..........................................................................................................................46
Humanitaire bijstand ...............................................................................................................................50
NOORDWERKING .................................................................................................................................54
De vierde pijler ........................................................................................................................................55
Duurzaam consumeren ..........................................................................................................................57
Sensibilisering via de media ...................................................................................................................58
Ontwikkelingseducatie ...........................................................................................................................60
Gemeentelijke ontwikkelingssamenwerking ..........................................................................................61
Middelen .................................................................................................................................................62
BIJLAGEN ..............................................................................................................................................64
Zuid-Afrika ...............................................................................................................................................65
Mozambique ...........................................................................................................................................67
Malawi ....................................................................................................................................................68
Marokko ..................................................................................................................................................69
Ondersteuning programma’s internationale organisaties .......................................................................70
Mozambique in beelden .........................................................................................................................72
Activiteitenverslag 2008 | 5

Inleiding
WOORD VOORAF
Het activiteitenverslag van de Vlaamse Internationale Samenwerking dat u nu openslaat is het vierde in
rij. Herkenbaar wat vorm en stijl betreft. In de aanpak volgen we de vorig jaar ingeslagen weg : één partnerland
krijgt de volle aandacht. Waar vorig jaar Zuid-Afrika in de kijker stond, richten we dit jaar onze blik
naar Mozambique. Ook redactioneel ligt het activiteitenverslag 2008 helemaal in de lijn van het vorige.
VAIS ging voor het redigeren ervan opnieuw met Guy Poppe in zee. Poppe trok naar Mozambique en
keerde terug met een boeiende en indringende reportage.
In de reportage wordt u meegenomen naar Tete, Moatize, Manhangue nabij Inhambane en Matola nabij
Maputo. U krijgt een gedetailleerd beeld van 6 jaar Vlaamse ontwikkelingssamenwerking in een van de
armste landen van het Afrikaanse continent.
Van meet af aan was de samenwerking met Mozambique geconcentreerd op de gezondheidszorg en
dan vooral de strijd tegen hiv/aids. Met een gemiddelde van 16% ligt de besmettingsgraad in Mozambique
bijzonder hoog. Een verticale aanpak van aids dreigde het Mozambikaanse gezondheidssysteem
zelf te ondermijnen. Daarom besliste Vlaanderen om het basisgezondheidssysteem te versterken door
te investeren in personeel en infrastructuur. Vlaanderen werkt daarvoor samen met het Mozambikaanse
Ministerie van Gezondheid (MISAU). Het kader is de SWAp (sector wide approach) waarin een twintigtal
donoren hun krachten bundelen om ene coherente en geïntegreerde aanpak te ontplooiën.
In 2008 wordt vorm gegeven aan de uitwerking van een tweede sector waar Vlaanderen in wil investeren:
het technisch en beroepsonderwijs.
Ook in de andere partnerlanden bleef VAIS in 2008 niet bij de pakken zitten. De resultaten illustreren
dit overvloedig. En hier bij ons, in het luxueuze Vlaanderenland blijft VAIS actief om de harten warm te
maken voor het Noorden en zo het draagvlak voor internationale solidariteit steeds verder te verruimen
en te verdiepen.
Om met de woorden van Guy Poppe te eindigen: “VAIS heeft in 2008 duidelijk gemaakt dat Vlaanderen
een blijver is”.
Veel leesplezier.
Freddy Colson
Administrateur-generaal
Vlaams Agentschap voor Internationale Samenwerking
6 | Activiteitenverslag 2008

DE PARTNERLANDEN VAN DE VLAAMSE ONTWIKKELINGSSAMENWERKING
C hambeshi
ZIMBABWE
ZAMBIA
Luangwa
MCHINJI
CENTRAL
NTCHISI
LILONGWE
Lilongwe
Tete
Mbalizi
CHITIPA
S. Rukuru
MZIMBA
KASUNGU
DOWA
MOZAMBIQUE
KARONGA
Nyika
Plateau
RUMPHI
NORTHERN
Kasitu
N. Rukuru
Lilong w e
Luweya
Dwangwa
NKHATA BA Y
Revúboè
Bua
NKHOTAKOTA
MALAWI
Chizumulu
Likoma
SALIMA
DEDZA
Cond é dezi
L A K E
M A L A W I
L a k e Ny a s a
NTCHEU
MWANZA
CH I K W A W A
Zambezi
MANGOCHI
ZOMBA
Lichinga
BLANTYRE
CHIRADZULU Phalombe
MULANJE
THYOLO
NSANJE
UNITED REPUBLIC
OF
TANZANIA
MOZAMBIQUE
Lake
Lake
Malombe Amaramba
S OUTHERN Lake
Chiuta
Balaka MACHINGA
Shire
Shire
0
0
Lake
Chilwa
25 50 75 100 km
25
Ruvuma
Lugenda
50
75 mi
Inleiding
Activiteitenverslag 2008 | 7

ZUIDWERKING

REpORTAGE
In 2008 krijgt de samenwerking met Mozambique
extra financiële impulsen. Zo is de beslissing
gevallen om te investeren in technische
en beroepsopleidingen, waardoor vanaf 2009
onderwijs vorm krijgt als tweede sector van de
Vlaamse samenwerking in Mozambique. VAIS
blijft het gezondheidssysteem koesteren, door
ondermeer rechtstreeks een bijdrage te leveren
aan de Mozambikaanse begroting voor gezondheidszorg.
Een groot aandeel van de aandacht
gaat naar de provincie Tete, waar verscheidene
partners uit Vlaanderen samen met de Mozambikaanse
overheid sinds enkele tijd hun gezamenlijke
activiteiten in de medische zorgverlening
verdiepen en verbreden. FICA, zoals VAIS in Mozambique
door het leven gaat, wat de Engelse afkorting
is van Flanders International Cooperation
Agency, maakt de Portugese betekenis van die
naam waar. “Te vais o te ficas?”, vragen Mozambikanen
wel eens, ga je voort of blijf je. VAIS, of
beter FICA, heeft in 2008 duidelijk gemaakt dat
Vlaanderen een blijver is.
TETE, ONdER dOkTERShANdEN
“Juist, tegen het einde van het programma moet
ik hier overbodig zijn”. Met die woorden beaamt
Ester Casas (rechts op de foto) mijn opmerking
tijdens onze wandeling tussen de verschillende
afdelingen van het provinciale ziekenhuis in Tete.
De nieuwe gebouwen staan in de steigers, sommige
zijn al in gebruik genomen. Je komt het niet
vaak tegen in Afrika, ruime ziekenkamers met
veel lucht en ruimte, die je als bezoeker, vanwege
de ellende die er te zien is en de broeierige
warmte die er heerst, niet teneerdrukken. Maar
dat toekomstige voordeel, een ziekenzorgaanbod
dat op genezen afgestemd is en niet aan heimelijke
stervensbegeleiding doet – ook al is dat nog
te veel de praktijk -, heeft tijdens de overgang ook
Zuidwerking
MOZAMBIQUE
MOZAMBIQUE, DE DONORDARLING.
GEZONDHEIDSZORG, HET TROETELKIND
zijn nadeel. De hele site ziet eruit als een bouwplaats
met alle gevolgen vandien. Je baggert er
door de plassen en de modder en vraagt je af hoe
hygiënisch het wel is om ongeremd door de gangen
van onverschillig welke afdeling te lopen. De
kortetermijnbekommernissen wijken even voor
de langetermijnoogmerken.
Toch verliest Dr. Casas de korte termijn niet uit
het oog. Ze is apentrots dat de kwestie van de
wachtruimte eindelijk geregeld is. Er is plaats
gemaakt op de op een Congolese barza lijkende,
halfopen ruimte aan de zijkant van het hoofdgebouw.
Voortaan nemen de patiënten daar plaats
voor ze zich aan de receptie melden voor doorverwijzing.
Gedaan met het gewriemel in een
van de donkere gangen, waar het zweet je al
na enkele seconden uitbreekt. “Het heeft acht
maanden geduurd voor we dat in orde gekregen
hebben”, zegt Ester, blij en opgelucht, maar ik
proef de moedeloosheid die zich van haar meester
gemaakt had.
De tijd die er verloopt om zo’n ogenschijnlijk kleine
ingreep als de organisatie van de wachtrij in
een ziekenhuis tot een goed einde te brengen, il-
Activiteitenverslag 2008 | 9

Zuidwerking
MOZAMBIQUEREpORTAGE
lustreert in een notendop wat voor een tijdrovend
proces ontwikkeling wel is. Met vaak bescheiden
middelen plannen maken en ze ten uitvoer leggen,
nieuwe werksystemen op poten zetten,
vastgeroeste gewoontes uitbannen of bijsturen,
mensen overtuigen om het anders aan te pakken
en de hele tijd naar iedereen terugkoppelen, om
na te gaan of je op het juiste spoor zit en iedereen
aan boord is, het is geen sinecure.
Marleen Temmermans’ uitspraak van enkele
dagen terug, vlak voor mijn vertrek naar Mozambique,
schiet me te binnen: “Misschien is
de vooruitgang in de loop van ons programma
miniem, je kunt op een paar jaar geen duidelijk
meetbare impact hebben, dat vergt tijd; bij ons
maken we die tijd en roepen we excuses in, onze
staatsstructuur bv., als we achterstand oplopen;
neen, als we onszelf met dezelfde maatstaven
zouden bekijken als diegene die we aan partners
in het zuiden opleggen…”. Dr. Ntak Benson, die in
Tete op opleiding en motivatie van gezondheidswerkers
werkt, sloot zich gisteren in zekere zin bij
de woorden van Dr. Temmerman aan: “Als je echt
wil bereiken wat je op het oog hebt, dan kun je in
2010 niet stoppen”.
Ester Casas moet m.a.w. alle zeilen bijzetten,
wil ze zich over afzienbare tijd overbodig maken
maar dat beseft ze wel, haar afgewogen appreciatie
van de gang van zaken maakt veel duidelijk.
Van een land als Mozambique, dat in 1994, na
een verwoestende burgeroorlog van bijna twee
decennia, ongeveer het allerarmste van de wereld
was, kun je niet verwachten dat het zich, wat
de organisatie van de gezondheidszorg betreft,
op één, twee, drie opwerpt als een lichtend voorbeeld
in het Zuiden. Dat recente verleden met
zijn verschroeiende gevolgen veeg je niet zomaar
onder de mat.
REdE INTEGRAdA
Dat is het wachtwoord, sinds in juli 2007 de
tweede fase van het programma voor de gezondheidszorg
in de provincie Tete van start gegaan
10 | Activiteitenverslag 2008
is: rede integrada, letterlijk te vertalen als geïntegreerd
netwerk. Het doelwit is om alle in Tete
bestaande vormen van gezondheidszorg, in het
bijzonder die rond hiv-aids en soa’s, seksueel
overdraagbare aandoeningen, een plaats te geven
in een eengemaakte structuur, die onder de
vleugels van het DPS ressorteert, het provinciale
gezondheidsdepartement. De sleutelbegrippen
van de vernieuwde aanpak zijn dus aan de ene
kant integratie van de zorgverlening aan seropositieve
Mozambikanen in het gewone gezondheidssysteem.
Aan de andere kant is er decentralisatie,
zodat de toeloop van patiënten naar het
centrale ziekenhuis stopt en ze meer dan vroeger
in de districten terechtkunnen. Gemakkelijker en
veralgemeende toediening van antiretrovirale
therapie (ART) moet daarvan het gevolg zijn. Het
programma bouwt voort op de initiatieven voor
integratie, die in de eerste fase vóór 2007 genomen
zijn – en daarom is er officieel sprake van
rede integrada II - maar voortaan speelt DPS een
centrale rol in het netwerk.
In concreto houdt dat in dat Artsen Zonder Grenzen,
het Instituut voor Tropische Geneeskunde en
het International Center for Reproductive Health
(Universiteit van Gent), sinds de start van het huidige
programma bijna twee jaar geleden, hun activiteiten
binnen DPS ondergebracht hebben, in
uitvoering van de door alle betrokkenen gewenste
nieuwe stap in het integratieproces. Zorgverstrekking
aan seropositieve patiënten binnen de
structuur van ziekenhuizen en gezondheidscentra
en niet meer in aparte klinieken, dat is de boodschap
en zo wil ook de Mozambikaanse regering
dat.
De decentralisatie houdt in dat het provinciale
ziekenhuis waarin Dr. Casas ons rondleidt, niet
meer alle patiënten naar zich toezuigt maar plaats
inruimt voor behandeling dichter bij huis, in de gezondheidscentra
in de districten, die in het nieuwe
concept sterk aan belang inwinnen. “We zijn
nu zo ver dat we ons streven om in alle dertien
districten een Mozambikaanse dokter te hebben
bereikt hebben”, geeft ze tevreden mee.

Vanzelfsprekend koesteren de partners uit Vlaanderen
hun eigen, specifieke inbreng. Het Gentse
ICRH trekt zich de soa- en aidsproblematiek aan
en vooral de moeder-en-kindzorg, de preventie
van de transmissie van moeder op kind. AZG
bouwt voort op de gedecentraliseerde dienstverlening
aan de bevolking, die het in de gezondheidscentra
in de stad Tete en in enkele districten
uit de grond gestampt heeft. Het ITG neemt het
management van het provinciale ziekenhuis onder
de loep en heeft medewerkers uitgestuurd
om er de kwaliteit van de laboratoriumtesten te
verhogen.
“Tegen het einde van het programma moet mijn
rol hier uitgespeeld zijn”, vertrouwt apotheker
Jocelijn Stokx me toe. De geest van de ware
ontwikkelingssamenwerking is ook hier doorgedrongen.
Zoals Ester Casas geen eigen consultaties
doet maar haar confraters ondersteunt
en adviseert, en beleidslijnen uitstippelt, springt
Jocelijn haar Mozambikaanse collega’s bij in het
ziekenhuislab. Voor sommige testen is de allernieuwste
apparatuur beschikbaar, de cd4-teller
bv., de machine die meet hoeveel van dergelijke
witte bloedcellen per microliter een patiënt nog
heeft. Ze zijn bepalend voor iemands immuniteit,
het hiv-virus neemt ze als doelwit. Het gehalte
aan cd4-cellen is een maatstaf om met ART van
start te gaan. Omgaan met die apparatuur vergt
opleiding en daarin investeert Jocelijn. Even later
loop ik een jonge Mozambikaanse, die in Beira
voor laborante studeert, tegen het lijf. Ze loopt
stage op het lab. Nog even doorbijten en de opvolging
is verzekerd.
Groot probleem in het lab zijn de defecten en
het onderhoud, want dan moet er iemand uit de
hoofdstad Maputo afzakken, 1800 km zuidelijker,
twee uur vliegen. Het ligt voor de hand dat er iemand
opleiding krijgt om zelf af en toe een euvel
te verhelpen,. “Het punt is”, waarschuwt Jocelijn,
“zo gauw hij zich die kennis eigen gemaakt heeft,
zwicht hij makkelijk voor de hogere lonen van de
particuliere sector of een ngo en zijn we hem
kwijt”.
Zuidwerking
MOZAMBIQUE
Ook aan andere zaken in het lab is het goed te
merken dat Mozambique een land uit het Zuiden
is, met alle problemen die daarmee gepaard
gaan. Jocelijn wijst me de lege plekken in de
koelkast aan, waarin de bloedvoorraad opgeborgen
is. Wie er bloedgroep B rh+ heeft, hoeft zich
geen zorgen te maken - ik voel me meteen een
stuk geruster - maar andere bloedgroepen ontbreken
volledig. “In zulke gevallen moeten we
op de patiënt zijn familie een beroep doen”, zegt
Jocelijn. Haar collega van het ITG, Philippe Gillet,
voor enkele dagen op bezoek, had gemerkt dat er
geen zwavelzuur voorradig was, een noodzakelijk
scheikundig middel bij tbc-testen. Philippe is het
goedje gaan kopen in een naburige garage. Wie
arm is, moet inventief zijn.
dE NAChTkLINIEk
Met 19 percent ligt de prevalentie in de stad Tete
een pak hoger dan het gemiddelde voor de provincie,
13, en voor het hele land, 16. Volgens Dr.
Temmerman is de strategische ligging van Tete,
op de doorgangsroute van Mozambiques buurlanden
naar de havens aan de Indische Oceaan,
een belangrijke verklarende factor. Alleen in Tete
kunnen trucks uit Malawi, Zambia en Zimbabwe
de Zambezirivier over. Ze vormen er kilometerlange
files voor ze met mondjesmaat over de enige
brug in de wijde omgeving mogen. Gezien die de
zware last van verscheidene tien- en twintigtonners
tegelijk niet aankan, gebeurt de overtocht
één voor één. Je kunt je voorstellen wat voor
vertragingen dat veroorzaakt in een land waar de
economische activiteit met sprongen vooruitgaat
en ze het leeuwendeel van de goederen over de
weg transporteren.
Veel passage van vrachtwagens en uren-, soms
dagenlang oponthoud voor de chauffeurs, daarmee
zijn er enkele evidente voorwaarden vervuld
voor welig tierende prostitutie en de snelle
verspreiding van het aidsvirus. Eén keer de brug
overrijden volstaat om te beseffen dat Marleen
Temmerman met haar analyse de nagel op de kop
slaat. Uit die vaststelling is binnen het ICRH het
Activiteitenverslag 2008 | 11

Zuidwerking
MOZAMBIQUEREpORTAGE
idee gerijpt om de aidsproblematiek ter plaatse
en heel gericht aan te pakken. Het idee van een
clinica da noite, een nachtkliniek, was geboren.
Het is maar een kwartiertje rijden van Tete naar
Moatize, gedoemd om als het economische
opkomende Tete uitbreiding neemt, het predicaat
voorstad opgekleefd te krijgen. Dat zit erin
over afzienbare tijd. Tegen begin 2010 moet de
spoorlijn, die de hier gewonnen steenkool naar
de haven van Beira brengt, gerenoveerd zijn, de
Wereldbank financiert de ruime helft daarvan.
Iets voorbij de terrils staan aan de kant van de
weg twee barakken, zo lijkt het, bij nader inzicht
blijken het containers te zijn. Een is er ingericht
voor administratie doeleinden, in de andere
houdt het verplegende personeel consultaties,
vanaf een uur of 4 tot 10 u. ’s avonds. Hier zijn
geschoolde mensen aan de slag. De verpleegkundigen
hebben er al een dagtaak op zitten in
het gezondheidscentrum van Moatize voor ze in
de clinica da noite voor hun avondlijke bijbaan aan
het werk gaan. Jovenario neemt vandaag de honneurs
waar en geeft me een rondleiding. In de
wachtruimte tussen de twee containers staat de
hele tijd een dvd-speler aan. Of het nu in het Engels
of het Portugees is, de beelden hebben eenzelfde
gemeenschappelijk thema: aids. Materiaal
in de plaatselijke taal ontbreekt vooralsnog.
12 | Activiteitenverslag 2008
De keuze van de plek is weloverwogen. Aan de
overkant van de geïmproviseerde kliniek is er
een ruim parkeerterrein voor vrachtwagenchauffeurs,
die er na een vermoeiende trip even uitrusten
voor ze aan de zenuwslopende oversteek
van de Zambezi beginnen. In de gebouwen achter
de containers, goedkope pensions, hebben
vrouwen uit Zimbabwe hun intrek genomen,
gevlucht zoals zovele miljoenen landgenoten
voor het maatschappelijke onheil en de onleefbare
omgeving, dat ze van president Mugabes
desastreuze beleid geërfd hebben. Allemaal
maken de vrouwen van alle hout pijlen en als er
geen geld in het laatje is begeven sommigen onder
hen zich, zij het meestal occasioneel, in de
prostitutie. “Sex workers noemen we ze”, spelt
Dr. Diederike Geelhoed me de les, maar politiek
correcte terminologie verdoezelt soms de rauwe
werkelijkheid. Bovendien ligt vlakbij de nachtkliniek
een middelbare school annex internaat en
ook die scholieren krijgen wanneer ze dat willen
seksuele voorlichting en uitleg op al hun vragen.
De kliniek bestrijkt een ruimer publiek dan alleen
maar de prostituees en hun klanten.
Vijf meisjes maken hun opwachting. “Veertien”,
antwoordt er een, als Dr. Geelhoed ze vraagt hoe
oud ze is, “vijftien”, zegt een andere. Een jongen
van zestien, die het groepje vergezelt, zit er wat
schaapachtig bij. De schooltijd is voorbij, ze komen
hier een kijkje nemen. Dona Suzanna neemt
de meiden even apart om ze te laten zien hoe
je met een vrouwelijk condoom omspringt. Dat
had ze me al voorgedaan. Die condooms heeft de
kliniek sinds december in stock. Suzanna neemt
een kunstvagina en brengt het condoom aan, kinderspel.
“Die dingen zijn echt wel in trek hier”,
merkt Diederike op. Ze hamert erop dat de jongeren
niet alleen een boodschap van veilige sex
meekrijgen maar ook en vooral dat het plezierig is
om onbekommerd te kunnen vrijen. “We stellen
ons waardevrij op”, zegt ze, “ook als een jongen
van dertien condooms komt vragen, geven we
ze hem mee”.

Dona Suzanna is een van de peer educators, die
samen met de drie verpleegkundigen de nachtkliniek
bevrouwen. Het zijn gewezen prostituees of
vrouwen die nog altijd in het beroep staan en dus
perfect weten waar Abraham zijn mosterd haalt.
Bij de start waren ze met zijn twintig maar daarvan
zijn er maar twaalf overgebleven. Herkenbaar
aan hun gele t-shirt schuimen ze de omgeving af
om prostituees en hun klanten met raad en daad
bij te staan en ze tot een bezoek aan de kliniek
uit te nodigen. Daar is er informatie te krijgen en
hebben ze condooms in voorraad, krijg je verzorging
voor alle seksuele aandoeningen, nemen ze
een aidstest af en kun je terecht voor gezinsplanning,
want zoals gezegd de nachtkliniek vat haar
opdracht ruim op.
Suzanna staat haar mannetje, dat is zonneklaar.
“Maar feitelijk hebben we ook nood aan enkele
mannelijke medewerkers”, zegt Geelhoed, “soms
zijn chauffeurs iets te geneigd om de peer educators
meteen in de praktijk te testen”. Geelhoed
wil graag met een beperktere groep iets meer
de professionele toer op. Suzanna bedient ze
op haar wenken. Ze komt fier met een trainingsschema
voor alle medewerkers af. Een week
lang krijgen ze, voor ze om 4u. met hun werk beginnen,
een bijkomende opleiding van anderhalf
uur, zodat ze hun opdracht met kennis van zaken
tot een goed einde kunnen brengen. Als het aan
haar ligt, wil Geelhoed de hele groep naar Malawi
meepakken, voor een werkbezoek aan ook zo’n
nachtkliniek in Mwanza. “Hoe doen ze het daar”,
Zuidwerking
vraagt ze zich af, “het zou best interessant zijn
om er poolshoogte te nemen”.
Er zijn nog meer toekomstplannen: de containers
vervangen door een stenen gebouw, weekendpermanentie,
24u. op 24 openhouden of minstens
iets vroeger de deuren openen, een verzoek
van de prostituees, of ook ’s ochtends de
chauffeurs ontvangen, een wens van hen. De
nachtkliniek met haar gedecentraliseerde aanpak
en scherpe focus is een schot in de roos.
AIdS, AANdAChTSpUNT NUMMER ééN
MOZAMBIQUE
Sluitstuk bij de behandeling van aidspatiënten is
de toediening van ART. Zo gauw het aantal cd4cellen
in je bloed onder 200 per microliter zakt,
heb je daarop in elk geval recht, of je nu symptomen
van de ziekte vertoont of niet, dat doet er
niet toe. ART is zelfs vroeger, vanaf 350, beschikbaar
voor wie manifest aids onder de leden heeft.
Onderzoek om de zes maanden geeft aan hoe
het met het cd4-gehalte van je bloed gesteld is.
Een nieuwe test na drie maanden kàn, voor wie
dicht bij een van de grenzen zit.
Dr. Casas rekent ons voor hoe het zit met ART in
Tete. Een prevalentie van 13% houdt in dat van
de 1.800.000 inwoners in de provincie er 234.000
met het hiv-virus besmet zijn. Daarvan hebben er
naar schatting 15 à 20% ART nodig, d.w.z. tussen
35.000 en 47.000 mensen. In de stad Tete zelf
zijn, met een prevalentie van 19%, 38.000 van de
Activiteitenverslag 2008 | 13

Zuidwerking
MOZAMBIQUEREpORTAGE
200.000 inwoners hiv-patiënten. Als je dezelfde
veronderstelling hanteert als voor de provincie,
dat met name 15 tot 20% van die mensen ART
nodig heeft, kom je ergens tussen 5700 en 7600
uit. Dat is om en bij hetzelfde aantal als wie er in
heel België een behandeling met ART ondergaat.
In de stad Tete alleen!
“Sinds we met het programma van start gegaan
zijn, hebben we gemiddeld vierduizend patiënten
die ART krijgen opgevolgd in het ziekenhuis”, gaat
Ester voort met haar berekening, “op dit ogenblik
volgen we tussen achthonderd en duizend mensen
op.” De anderen zijn als gevolg van de decentralisatie,
die sinds twee jaar ingezet is, naar gezondheidscentra
in de districten verwezen. “Maar
eerlijk gezegd”, besluit Ester Casas, “ik denk niet
dat we ze allemaal hebben, de hiv-patiënten die
recht hebben op ART”. De grote mobiliteit van de
stedelingen, de oncontroleerbare instroom van
migranten uit Zimbabwe in Tete en de Malawiërs
die afzakken naar Mozambique maken het onmogelijk
om precieze statistieken op te stellen.
De nieuwe werkverdeling tussen het provinciale
ziekenhuis en de gezondheidscentra in de districten
kan volgens Casas misschien zelfs nog
verbeterd worden. “Sommige patiënten, van
wie de toestand stabiel is, behandelen we nog
altijd zelf”, zegt ze, “terwijl anderen, die we beter
gehouden hadden, voor verzorging naar een centrum
verwezen zijn; we moeten aan onze criteria
werken”.
Het decentralisatieproces heeft volgens Casas
zeker geholpen, “je zit in de districten dichter bij
de leefomgeving van de patiënt, je begrijpt beter
waar het om draait; we moeten het zo eenvoudig
en makkelijk mogelijk maken en strategieën uitdokteren
om de beste kwaliteit te waarborgen”.
Die kwaliteitsnormen wil ze samen met provinciale
gezondheidsdepartement en Artsen zonder
Grenzen uitwerken. “Noodgedwongen moet je
je in Tete soms tevreden stellen met een ad hoc
oplossing”, gaat Casas voort, “hoe de kwaliteit te
meten is een brandend actueel thema; om het
14 | Activiteitenverslag 2008
halfjaar een cd4-test aanbieden volstaat niet, we
moeten ook nagaan hoe lang een patiënt op zijn
medicamenten zit te wachten en of hij vertrouwen
heeft in wie er hem behandelt; hoe dan ook
was het niet langer mogelijk om voort te werken
met maar één verwijscentrum voor aids”.
Ik breng de drempel van 200 cd4-cellen ter sprake.
Het toonaangevende Britse medische blad
The Lancet heeft onderzoek gedaan bij 45.000
seropostieve patiënten in Europa en Noord-
Amerika. Het komt tot de slotsom dat wie pas
ART toegediend krijgt als hij onder de drempel
van 350 valt, 28% meer kans maakt om aids te
krijgen en voortijdig te sterven, dan wie er ART
krijgt als zijn gehalte aan cd4-bloedcellen tussen
350 en 450 ligt. “In Oeganda” geef ik Dr. Casas
mee “denken ze eraan om de drempel tot 500
te verhogen”. “Dat is de trend, ja”, knikt ze. Ester
wijst meteen op de consequenties van een
dergelijke maatregel, de hogere kostprijs in de
eerste plaats, want als je meer mensen op ART
zet, heb je meer geneesmiddelen nodig, wat op
zichzelf niet zo duur is, maar ook meer laboratoriumonderzoeken
en heb je bijgevolg een pak extra
mensen nodig. Koken kost nu eenmaal geld.
Ook negatief is dat je het risico loopt dat er meer
patiënten de therapie laten varen, omdat ze geen
symptomen vertonen en ze ervan uitgaan dat ze
niet ziek zijn. Wat dan weer de kostprijs drukt, is
dat je een kleiner aantal zware behandelingen
voor zware infecties hebt. Die zijn niet zo nodig,
omdat je in een vroeger stadium met de behandeling
start. Die voor- en nadelen moet je tegenover
elkaar afwegen.
Als ik Ester tot slot van onze discussie op de
vrouw af vraag of ze het ermee eens is om hivpatiënten
ART aan te bieden, zo gauw hun aantal
cd4-bloedcellen onder 500 gedaald is, aarzelt ze
geen seconde met haar antwoord. “Absoluut, ja,
zelfs hier in Mozambique; als ik zelf hiv-patiënt
was en pas op 200 ART zou krijgen, dan wist ik:
dat is veel te laat; dan zou ik in Spanje al lang aan
de therapie zitten.” Daaraan voegt ze de bedenking
toe dat de geneesmiddelen, die Mozambika-

nen voorgeschreven krijgen in het kader van ART,
van een oudere generatie zijn, met meer neveneffecten,
als dikke benen bv.
Wat volgens Casas vooral nodig is, dat is dat de
Mozambikanen zich op tijd laten testen. “Veel
van onze patiënten vertonen bij hun test een
cd4-gehalte van lager dan 100, ze komen te laat
af omdat ze zich nooit beklaagd hebben of zijn
jaren geleden eens één keer getest, zonder dat
er nazorg geweest is”. Maar ze prijst zich gelukkig
over de geboekte vooruitgang. Als gevolg van
de decentralisatie zijn in de gezondheidscentra
verpleegsters van het ziekenhuis inzetbaar voor
consultatie en aidstesten. Ze vragen élke patiënt
naar zijn hiv-status, gaan na of hij getest is, hoe
lang dat geleden is en of hij bereid is om een test
te ondergaan. “We verplichten niemand maar we
volgen de strategie om absoluut iederéén een
aidstest aan te bieden”. Van aantallen heeft Ester
geen idee, want de registratie is ondermaats en
maar heel gedeeltelijk gecomputeriseerd. “Wat
me interesseert, is niet hoeveel personen er getest
zijn maar hoeveel we er opvolgen”.
Ester Casas raakt in de discussie een punt aan,
waarover al diegenen, die voor ART verantwoordelijk
zijn, zich grote zorgen maken: het aantal
hiv-patiënten, die de therapie laten voor wat ze
is. Met een extreem voorbeeld geeft ze aan hoe
moeilijk het is om de situatie juist in te schatten.
“Vier maanden geleden was er bij een vrouw
tbc vastgesteld en omdat de eerstelijnsgeneesmiddelen
geen effect meer hadden, was ze naar
tweedelijnsbehandeling overgeschakeld, veel
zwaarder en met meer neveneffecten. Verleden
week is ze haar medicamenten niet komen halen,
omdat ze veel te ziek is en ze heeft niemand
in haar plaats gestuurd. Kijk, dat is nu een typisch
voorbeeld van slechte omkadering. De patiënt
krijgt medicatie maar weet niet waarvoor, weet
niet eens dat ze tbc heeft, heeft er geen benul
van wat cd4-cellen zijn. Je moet de zieken verantwoordelijk
maken en dat kan maar als je ze goed
informeert. We komen uit een cultuur dat iemand
pillen moet nemen, tegen koorts of malaria, tot ze
Zuidwerking
MOZAMBIQUE
genezen is. Ze hoeft het niet eens te onthouden
dat ze ooit ziek geweest is. Dat je je hele leven
pillen moet nemen zonder dat de dokter je ooit
weer gezond verklaart, dat kan er bij zo iemand
niet in. Je moet haar aan het verstand brengen
wat een chronische ziekte is”. Bovendien, hoe verder
je van Tete woont, hoe groter de kans dat je
een flink eind van een gezondheidscentrum af zit
en je geen ART krijgt of forfait geeft. “Soms moet
zo iemand zeven uur lopen voor hij ter plaatse
is,” vertelt Ester, “dan een uur of vijf wachten op
zijn medicamenten en dan terug naar huis, weer
zeven uur, kun je nagaan”. “En natuurlijk”, geeft ze
toe, “begrijp ik ook heel goed dat patiënten naar
hun machamba trekken om er op het veld te werken
en niet terugkeren naar de stad, ze moeten
gewoon overleven”.
Carla Mosse, provinciaal geneesheer-chef, liet
onlangs in een interview vallen dat er in de provincie
verleden jaar 610 seropositieven met ART
gestopt zijn. Ze geeft aan dat mensen verhuizen,
praat over neveneffecten en culturele factoren
en pleit voor een nieuwe strategie, die ze samen
met Artsen zonder Grenzen uit wil werken. Dr.
Laura Infurnari (links op de foto) van AZG geeft
bijkomende uitleg tijdens een bezoek aan gezondheidscentrum
nr. 3 in Tete. Laura wijst ons
de kaartenbak aan van aidspatiënten die maandelijks
voor ART langskomen. De kaarten die op het
einde van de maand blijven zitten, behoren aan
zieken die niet zijn komen opdagen en bijgevolg
hun medicatie niet gekregen hebben. “Daaruit
Activiteitenverslag 2008 | 15

Zuidwerking
MOZAMBIQUE
mag je niet zomaar afleiden dat ze met de therapie
gestopt zijn”, zegt Laura, “de zieke kan ondertussen
gestorven zijn of te ziek zijn om naar het
gezondheidscentrum te komen en er zijn geneesmiddelen
af te halen of de stad uit zijn, dat weten
we niet, je mag uit de overgebleven steekkaarten
niet afleiden dat de patiënt zijn therapie opgegeven
heeft.” Maar uitval is en blijft dus wel degelijk
een groot probleem, al zijn er daarvoor zoveel
verschillende redenen aan te geven dat het moeilijk
is om de vinger op de wonde te leggen.
GEdECENTRALISEERdE ZIEkENZORG
Op bezoek in gezondheidscentrum nr. 3, een
van de vier in de stad Tete, samen met Dr. Infurnari.
Laura verdeelt haar tijd over alle centra,
zodat ze minstens een keer per week overal
aanloopt. Haar werkwijze is identiek aan die van
Ester Casas in het ziekenhuis: ze doet zelf geen
consultaties maar begeleidt en adviseert de verpleegkundigen
en de medische assistenten. Bij
doorverwijzing van een patiënt, behandelt Laura
hem altijd samen met hen. On the job training is
het wachtwoord.
Dat is ooit anders gewest. AZG is in Tete begonnen
met een mobiele aidskliniek, die los stond
van de toen nog zo goed als onbestaande Mozambikaanse
gezondheidsstructuur. Sinds enkele
tijd heeft AZG, zoals ITG en ICRH, haar werking
in het gezamenlijke netwerk geïntegreerd. En juist
ja, wat was er ons op het hart gedrukt: dat er in
elk district een Mozambikaans dokter aan de slag
is? Als bij toverslag loopt Cecilia binnen (rechts op
foto pag. 15), jong, klein en vrolijk, joviaal lachend.
Binnen de kortste keren staat de Mozambikaanse
met haar Italiaanse confrater rechtstaand in de
gang enkele gevallen door te nemen. Vandaag
heeft gezondheidscentrum nr. 3 recht op de aanwezigheid
van twee dokters, wat een luxe.
Maar niet alles loopt van een leien dakje in het
centrum. Zo had ik het bordje bij het binnenkomen
meteen zien hangen, “vandaag geen aidstesten”.
Het materiaal is niet beschikbaar en dat
16 | Activiteitenverslag 2008
REpORTAGE
gebeurt wel meer, krijg ik als antwoord op mijn
vraag. Gewoonlijk nemen ze van elke vrouw, die
hier voor het eerst op consultatie komt, zwanger
of net bevallen, een gratis aidstest af. Vandaag
is die service dus niet voorhanden. Zo’n onderzoek
is beslist geen luxe want de aidsprevalentie
in dit centrum over de jaren heen is alarmerend.
In 2007 was ze met 19% precies gelijk aan het
hoge gemiddelde van de stad Tete. Ze was dan in
vergelijking met het verleden al een stuk gezakt,
want in 2004 lag het percentage in centrum nr.
3 op 26 en in 2002, net als in 2000, op 22. 2001
vormde met 17% een uitzondering.
Er is in het centrum ook geen koudeketen, wat zorgen
baart voor de malaria-, aids- e.a. soa-testen,
die voor een goede bewaring een temperatuur
van minder dan 30° vereisen. Aan de straaltjes
zweet gemeten, die in sommige kamers vrijwel
onmiddellijk van mijn rug stromen, halen ze die
norm zeker niet. Die broeikasttemperatuur is in
Laura’s ogen nog voor andere zaken problematisch,
in de eerste plaats voor wie er in de slecht
verluchte en verlichte wachtzaal op zijn beurt
wacht. Daar loopt alles dooreen, zowel de tbcpatiënten,
voor wie centrum nr. 3 een referentiepunt
is, als alle andere. Een andere klacht is dat
een eenvoudig middel als magnesiumhydroxide,
in gebruik tegen maagklachten en als laxeermiddel,
evenmin in voorraad is. Dat is een landelijk
probleem, laat ik me vertellen. In een arm land
als Mozambique valt zoiets wel eens voor, daarmee
moeten Laura en haar equipe leren leven.
Een en ander belet niet dat directeur Angelo en
hoofdverpleegster Magdalena me trots van de
ene naar de andere afdeling leiden. Van de apotheek,
waar ze alle geneesmiddelen gratis verstrekken,
op enkele na, waarvoor je 5 meticais
remgeld betaalt, zo’n 15 eurocent, tot de urgentiedienst,
die 24 uur op 24 bemand is, of liever
bevrouwd, want in Mozambique is gezondheidszorg
meer en meer een vrouwenzaak.
In het laboratorium treffen we vijf studenten aan,
die aan een opleiding van 18 maanden bezig zijn

in het centro de formaçao, het opleidingscentrum,
waarover het ITG zich mee ontfermt. Dat
staat straks op mijn programma. Waar de stagiaires
op het einde van hun studies terechtkomen,
is onzeker. Daarover beslist het Ministerie van
Volksgezondheid. “Ja, dat kan overal zijn”, grinnikt
er een schaapachtig, “Mozambique is een groot
land, we weten dat, maar we maken er geen probleem
van om in het binnenland aan het werk te
gaan”. Wat volgt, is geen bulderlach. In Mozambique
is de communistische traditie van politiek
correct spreken en handelen niet helemaal verloren
gegaan. De vijf zijn keurig in uniform, dragen
maskers en handschoenen, in tegenstelling tot
de laborant van het centrum. “Die uitrusting hebben
we hier niet”, verontschuldigt hij zich. Zijn opvolgers
in spe weten in elk geval hoe het moet.
In een andere kamer houdt Ana er de stemming
in. Ze heeft enkele van haar leerling-verpleegsters
van het centro de formaçao meegebracht, waar
ze les geeft. Moeder-en-kindbehandeling is hun
specialisatie. Ana geeft ons en haar leerlingen
zo’n geestdriftige uitleg dat iedereen bijna vergeet
dat er achter het scherm een toekomstige
moeder op een brits ligt te wachten. We geven
elkaar rendez-vous in het opleidingscentrum.
dE OpLEIdING VAN GEZONdhEIdSwERkERS, EEN
NETELIG VRAAGSTUk
Het centro de formaçao maakt deel uit van gezondheidscentrum
nr. 2 in Tete. Enkele tientallen
meters verder krijgen afgezonderde cholerapatiënten
verzorging. Dat wijst erop hoe elementaire
hygiëne en sanitaire voorzieningen geen regel
zijn. Verleden jaar waren er meer dan 10.000
gevallen en zijn er 157 Mozambikanen aan de
ziekte gestorven. De eerste weken van 2009 zijn
er bijkomend 109 mensen gestorven. Tete is een
van de meest getroffen provincies.
Ana zet op het centro de formaçao eens te meer
haar beste beentje voor. Haar dertig studentes
– inderdaad, allemaal jonge vrouwen – hangen
aan haar lippen. Ana’s klasje is gedrild. Op al haar
vragen komt er staccato en gelijktijdig uit alle
Zuidwerking
MOZAMBIQUE
monden een gelijkluidend en ingestudeerd antwoord.
Achttien maanden zitten ze hier samen, deze
groep van 30, en dan zijn ze geschikt om in een
gezondheidspost voor moeder-en-kindverzorging
hun plan te trekken. Wat er ze ontbreekt? Een
groene blouse dragen ze allemaal maar een witte
jurk en witte schoenen zouden ze best willen
en … - eentje trekt haar stoutste schoenen aan,
staat recht en verwoordt het zonder blikken of
blozen – wat geld voor een feestje op het einde
van het jaar, dat mag ook wel.
Dr. Ntak Benson (links op de foto op pagina 17)
is verbonden aan het DPS en speciaal ermee belast
om de opleidingsfaciliteiten te verbeteren.
Het personeelsbeleid in de gezondheidssector
is een zorgenkind. Per 40.000 inwoners is er
één dokter, en één verpleegkundige voor elke
4000 Mozambikanen. “Dat zijn hele slechte ratio’s”,
stelt Benson, “er zijn gewoon niet genoeg
gezondheidswerkers”. O.m. omdat ART, dank zij
de decentralisatie van de gezondheidszorg, toegankelijker
is voor veel meer personen, is er een
Activiteitenverslag 2008 | 17

Zuidwerking
MOZAMBIQUEREpORTAGE
groeiende behoefte aan dokters, verpleegkundigen
e.d. en in Mozambique volgt het aanbod
daaraan die vraag niet.
Bovendien, en daarmee sluit Benson zich de
facto bij een uitspraak van Jocelijn Stokx aan, is
het een karwei om ze in de districten te houden,
ze willen zo gauw mogelijk naar de stad terug.
Dat probleem is niet typisch voor Mozambique
natuurlijk, het rijst in heel wat Afrikaanse landen.
Het Instituut voor Tropische Geneeskunde heeft
het zich ter harte genomen en een programma
voor personeelsbeleid in de medische sector
uitgewerkt, dat VAIS mee ondersteunt, met een
speciale focus op aids en uiteraard op de 700 gezondheidswerkers
in Tete. Formeel staat het los
van het rede integrada maar in wezen maakt het
deel ervan uit, want hoe wil je zo’n netwerk optimaal
laten draaien, als je over te weinig opgeleide
en gemotiveerde mensen beschikt? Het ITG
neemt zich voor om minstens ook de decentralisatie
goed in kaart te brengen, een basisingredient
in de geïntegreerde gezondheidszorg, zodat
de synergie concreet gestalte krijgt. Om al die
18 | Activiteitenverslag 2008
redenen heeft het Dr. Benson vanuit Nigeria naar
Tete gestuurd.
Tegen eind 2010 moet er beterschap zijn. Benson
denkt aan verscheidene maatregelen, zoals hogere
lonen en een betere werkomgeving, voorwaarden
die aan het werk als zodanig gekoppeld
zijn. Maar hij denkt ook aan andere zaken. “De
overheid moet werk maken van de ontwikkeling
van de districten”, zegt hij, “zorgen dat er water is
en scholen voor de kinderen, zodat de mensen
daar willen blijven”.
Ook niet-financiële stimuli vindt Benson belangrijk.
Zo is het tekort aan vroedvrouwen in de districten
opgevangen door ze installatiekits mee te
geven, een woning voor ze te zoeken en ze een
jaarlijkse vergoeding van 400 € in uitzicht te stellen,
waarmee ze zich hetzij bouwmateriaal of een
koelkast of tv aan kunnen schaffen. Lijmen voor
het goede doel, heet dat.
Op termijn moet ook de samenwerking met wetenschappelijk
instellingen soelaas bieden. Het
ITG werkt met verscheidene onder hen samen,
o.m. de Eduardo Mondlane Universiteit, dat ook
het ICRH als researchpartner heeft. Dokters, sociologen
en antropologen volgen daar een master
opleiding in basisgezondheidszorg van twee
jaar. In 2004 zijn de eersten afgestudeerd. De
provinciale gezondheidsdiensten kunnen daar alleen
wel bij varen.
OOk hET ROdE kRUIS VLAANdEREN IS IN TETE
ACTIEf
In Changara, Chifunde en Chiuta, drie van de dertien
districten in de provincie Tete, leidt het Rode
Kruis-Vlaanderen ruim tweehonderd vrijwilligers
op, honderd in basisgezondheidszorg, 65 in thuiszorg
voor aids en vijftig in sociale hulpverlening.
Gezien de grote afstanden in Mozambique hebben
ze zich tot drie districten beperkt.
De honderd vrijwilligers, die zich op basiszorg toespitsen,
komen thuis op bezoek om uitleg te ver-

strekken over basishygiëne, handenwassen bv., de
zuivering van drinkwater en de aanleg van latrines
en sanitaire voorzieningen. Ook het herstel van waterputten
in de dorpen behoort tot hun takenpakket.
Op openbare plaatsen als een markt of in een
eerstehulppost houden ze meer algemene sessies,
waar ze ziektes als malaria en tbc aankaarten.
Degenen, die zich met thuiszorg bezighouden,
volgen in samenspraak met de gezondheidscentra
van het district een aantal aidspatiënten op. In
een overeenkomst met het Ministerie van Volksgezondheid
is vastgelegd hoeveel thuisvisites per
week de Rode Kruis-vrijwilligers af moeten leggen
en wat precies hun opdracht is. Ze volgen op of de
zieke zijn medicatie neemt en wanneer hij terug
naar het ziekenhuis moet voor controle. De sociale
hulpverleners zoomen in op wezen en kwetsbare
kinderen, proberen ze naar school te laten gaan en
delen schoolmateriaal uit. Als de situatie thuis te
wensen overlaat, roepen ze de hulp in van het Ministerie
voor de Vrouw en Maatschappelijke Actie.
Sommige vrijwilligers zijn opgeleid om toneel te
spelen en geven voorstellingen rond thema’s als
aids, malaria of tbc. Minstens één keer per week
doen ze dat. “In zo’n dorp is dat de gebeurtenis van
de week, ik heb het al meegemaakt, dat trekt veel
volk”, zegt Linda Bleuckx, verantwoordelijke voor
de regio Zuidelijk Afrika, “Meestal zijn die stukken
overgeacteerd maar er wordt veel gelachen, ’t is
leuk, ja; de boodschap van de vrijwilligers, meestal
jonge mensen uit de eigen gemeenschap die de
plaatselijke taal spreken, is bv.: gebruik een muskietennet
tegen malaria, liefst doordrenkt met een
middel dat de muggen doodt”.
Zo’n netwerk van vrijwilligers is de sterkte van
elke Rode Kruis-vereniging, waar ook ter wereld,
en zeker in Mozambique, waar de structuur van
de gezondheidszorg zwak is en onderbevrouwd
en er een grote behoefte aan bijkomende opleiding
bestaat. De vrijwilligers van Cruz Vermelha,
het Mozambikaanse Rode Kruis, zitten over het
hele land, tot in de meest afgelegen dorpen, verspreid,
een grote troef.
Zuidwerking
MOZAMBIQUE
Belangrijk is het werk in eerstehulpposten, in
gemeenschappen die ver afgelegen zijn van elk
gezondheidscentrum. Dat zijn eenvoudige gebouwen,
samen met de plaatselijke bevolking opgetrokken,
die stenen bakt en water aanbrengt.
Die kan daar voor eenvoudige zaken terecht.
De Rode Kruis-vrijwilligers zijn onderlegd om de
symptomen van malaria te herkennen en pillen te
verstrekken, diarree te bestrijden, wonden te verzorgen
en allerlei aandoeningen thuis te brengen
en de patiënt door te verwijzen naar een gezondheidscentrum.
Ze zijn geen verpleegkundigen
en doen dus geen vaccinaties maar op de post
passeert wel een mobiele brigade met verpleegkundigen
om tegen mazelen e.a. kinderziektes in
te enten. “Zo’n eerstehulppost is een belangrijk
infopunt”, besluit Linda Bleuckx.
Het feit dat je overal in Mozambique vrijwilligers
van het Rode Kruis vindt, heeft een neveneffect.
Graag doet de overheid bij een ramp een beroep
op hun netwerk. Het Nationaal Instituut voor Rampenbestrijding
is meestal gevestigd in de districthoofdplaats
en is vanwege de slechte wegen niet
in staat om in afgelegen gebieden hulpverlening
op touw te zetten. Door bij een overstroming of
cycloon Rode Kruis-vrijwilligers in te zetten die
actief zijn op plaatsen waar geen andere gezondheidsinfrastructuur
te vinden is, kan het nationale
rampenplan overal in werking treden. Die samenwerking,
die tot ieders tevredenheid verloopt, is
zelfs voor een stuk geïnstitutionaliseerd, want
het Nationale Instituut geeft het Mozambikaanse
Rode Kruis financiële ondersteuning.
In ruil daarvoor doet Cruz Vermelha aan mobilisatie
en preventie. In de aanloop naar het regenseizoen
trekken de vrijwilligers op pad om de bevolking
die dicht bij een rivier woont, aan te raden
naar hoger gelegen gebieden te verhuizen. En als
er zich echt een ramp voordoet, zoals met de cycloon
Favio in 2007 of de zware overstromingen
in 2008, zijn tijdens de grootschalige operaties
die daarop volgden, massaal medewerkers van
het Rode Kruis ingeschakeld. Ze hebben slachtoffers
helpen evacueren en eerste hulp toege-
Activiteitenverslag 2008 | 19

Zuidwerking
MOZAMBIQUE
diend. “Het nadeel daarvan”, zegt Linda Bleuckx,
“is dat langetermijnprojecten, zoals we die in
Tete hebben lopen, maar ook de dagelijkse activiteiten
van de vrijwilligers, in het gedrang komen,
die gaan een tijd de koelkast in”.
Elke tegenspoed vergt een interventie, ook dat
is een van de wezenskenmerken van elke Rode
Kruis-vereniging. Toen Favio over Mozambique
raasde en, een maand voor het af zou zijn, zware
schade toebracht aan het in aanbouw zijnde opleidingscentrum
voor de toeristische sector in
Vilanculos, waarvoor Vlaanderen enkele jaren geleden
financiële steun uitgetrokken heeft, schoot
VAIS vanuit de begroting voor noodhulp te hulp
met extra kredieten. Het centrum in Vilanculos
is sindsdien afgewerkt maar is nog niet operationeel.
In 2008 is ten tijde van de overstromingen Vlaanderen
niet rechtstreeks bijgesprongen maar er is
wel geld van Music for Life naar Mozambique gevloeid.
Logisch, want “water” was in december
2007 het thema van de actie van Studio Brussel.
Omdat een deel van de ingezamelde fondsen van
de Vlaamse Gemeenschap afkomstig was, kun je
stellen dat Vlaanderen onrechtstreekse hulp geboden
heeft.
Het toeval wil dat Mozambique de voorbije periode
door de zeven plagen van Egypte getroffen
lijkt. Het houdt niet op. De Verenigde Naties hebben
ervoor gewaarschuwd dat er vanwege de extreme
droogte tot 350.000 mensen voedselhulp
nodig hebben. Sinds oktober 2008 is in grote
delen van het land maar half zoveel regen gevallen
dan gewoonlijk. Ten gevolge van de slechte
oogst zijn er in zeven van de elf provincies acute
voedselproblemen. Wat hebben de Mozambikanen
nog beleefd? Het zijn niet allemaal natuurrampen.
In maart 2007 zijn er bij een ontploffing
in een munitiedepot in Maputo bijna honderd
doden gevallen, er is weer cholera in het land –
in Tete hebben we een kamp gezien – en in het
voorjaar van 2008 zijn na de rellen tegen migranten
in Zuid-Afrika zo’n 30 à 35.000 Mozambika-
20 | Activiteitenverslag 2008
REpORTAGE
nen massaal de grens weer overgestoken. Wie
stond er in voor de opvang? Juist, Rode Kruis-vrijwilligers,
gewapend met dekens en soep, klaar
om op zoek te gaan naar de getraumatiseerde
vluchtelingen en hun familie en ze psycho-sociale
bijstand te verlenen. Dat alles heeft veel energie
opgeslorpt van Cruz Vermelha.
Maar de positieve kant van het verhaal is niet te
verwaarlozen. Het rampenplan heeft effect. Was
Mozambique in 2000 bij de overstromingen als
gevolg van hevige regenval en een cycloon koud
gepakt en vielen er naar schatting zeven- à achthonderd
doden, in 2007 bleef het aantal slachtoffers
beperkt tot enkele tientallen. Het land is
nu voorbereid en de burgers beter ingelicht. De
overheid heeft ze ingepeperd dat ze zich niet vlak
aan de rivier moeten vestigen, ook al is het daar
vruchtbaarder, wonen ze er vaak sinds generaties
en zijn hun voorouders er begraven. Er zijn hogerop
opvangcentra gebouwd, die mensen in staat
stellen om hun veld beneden te blijven bewerken
zonder dat ze daar persé de hele tijd moeten
verblijven. Er is ook hulp in uitzicht gesteld bij de
bouw van een huis - het gaat over duizenden woningen.

Op één punt raken de activiteiten van het Rode
Kruis en Rede integrada elkaar. Cruz Vermelha
heeft in Tete met Artsen Zonder Grenzen een
overeenkomst gesloten over het ter beschikking
stellen van vrijwilligers. De twee organisaties
werken er min of meer in dezelfde districten.
Breekt er cholera uit, dan kan AZG voortaan vrijwilligers
van het Rode Kruis in het behandelingscentrum
inzetten.
Ook voor de opvolging van hiv-patiënten is er samenwerking
mogelijk. Bekommert AZG zich in
gezondheidscentra om de medische aspecten,
de Rode Kruis-vrijwilligers nemen zich de sociale
begeleiding van diezelfde patiënten ter harte. Als
AZG en het Rode Kruis samen zo’n centrum bezoeken,
stellen ze vast dat het precies de zieken
zijn, die de vrijwilligers in hun gemeenschap opvolgen,
die zich bij AZG registreren. “Dat willen
we op elkaar afstemmen”, stelt Katrien Ringelé,
die Rode Kruis-Vlaanderen in Mozambique vertegenwoordigt,
voor, “Ik zeg niet dat de coöperatie
goed verloopt maar alleszins zijn de twee partners
nu beter op de hoogte van elkaars programma,
kunnen ze ze beter op elkaar laten aansluiten
en uiteindelijk zou dat ten goede moeten komen
aan de patiënten”.
Tegen eind 2009 loopt de financiering van VAIS
voor het Rode Kruis-programma in Tete af, d.w.z.
dat het stilaan tijd is om de balans op te maken.
“Niet makkelijk”, zegt Katrien, “we hebben in Tete
hooguit een algemeen beeld van de gemeenschap
waarmee we werken, we kunnen niet
meten welk impact ons programma heeft op het
kennispeil van individuen”.
Linda Bleuckx ziet mogelijkheden: “Zijn er latrines
gebouwd? Hebben de vrijwilligers bij hun
deur-aan-deurbezoek vastgesteld dat de mensen
ze ook gebruiken? Zijn er waterpompen hersteld?
Is er minder malaria bij kinderen ouder dan vijf?
Vijf jaar is een goede periode om op die vragen
een antwoord te zoeken. Het gaat immers om
een wijziging van mentaliteit en gewoontes veranderen
niet op een, twee, drie”. Alweer een im-
Zuidwerking
MOZAMBIQUE
pliciet pleidooi voor langetermijnprogramma’s,
niet de eerste keer.
EEN NIEUw GEZONdhEIdSCENTRUM IN INhAM-
BANE
Het is een uurtje rijden van de luchthaven van
Inhambane naar Mahangue, in het overwegende
rurale deel van die provincie. Sinds november
2008 is daar een spiksplinternieuw gezondheidscentrum
opengegaan. Het ligt op precies 470
km van Maputo, iets te ver om met de auto over
en weer te rijden, vandaar de vliegtuigreis. Afstanden
in Mozambique, je onderschat telkens
opnieuw de impact ervan. Dat nieuwe centrum
willen we graag bekijken want voor VAIS is de uitbreiding
van het gezondheidsnetwerk in dit soort
gebieden een topprioriteit.
Drie verpleegsters zijn hier permanent aan de
slag. Açucena, die voor moeder-en-kindverzorging
instaat, inclusief inentingen, leidt ons rond.
Een collega van haar ontvangt de patiënten, stelt
zelf de meest eenvoudige medische handelingen
en verwijst de anderen door naar hetzij Açucena
of de derde verpleegster in het centrum, die preventie
als hoofdtaak heeft. In principe zijn alle basismedicamenten
hier te verkrijgen al blijven er
wel eens hangen in het provinciale ziekenhuis in
Inhambane. Zou niet mogen maar een efficiënte
bevoorrading blijft een enorme uitdaging in Mozambique.
Activiteitenverslag 2008 | 21

Zuidwerking
MOZAMBIQUE
Dr. Mércia komt binnenwaaien. Van haar krijgt de
ploeg heel af en toe versterking. Ze verdeelt haar
tijd over de negen gezondheidscentra, die het district
Morrumbene rijk is. Het is heksen voor haar
maar we kunnen het in de praktijk met onze eigen
ogen vaststellen dat er tegenwoordig in elk district
een Mozambikaanse dokter gebaseerd is.
Açucena en haar twee collega’s oefenen hun beroep
uit in luchtige, keurig van elkaar gescheiden
kamers. Ik haal me moeiteloos dispensaria in
Burundi en Congo voor de geest waar de werkomstandigheden
stukken slechter zijn. Wat een
verademing! In een afzonderlijk gebouw is de
materniteit ondergebracht. Er is een bevallingsbed
in één kamer en er staan drie bedden in een
tweede, waar de jonge moeders de eerste 24u.
na de bevalling doorbrengen. “De meesten komen
naar het centrum om hun kind ter wereld te
brengen”, verzekert Açucena me, maar een vrouw
die vandaag voor het eerst bij haar op consultatie
komt, blijkt al een maand geleden – thuis – het
leven gegeven te hebben aan de baby die ze de
borst geeft. Niet alle vrouwen zitten op dezelfde
lijn.
Buiten de postnatale raadplegingen krijgen ze
in Mahangue dagelijks gemiddeld 150 patiënten
over de vloer. Alweer snel gerekend zijn dat 50
zieken per verpleegster, de werkbelasting is niet
van de poes. De wachtenden zitten buiten op een
bankje onder een golfplaten dak, dat een ruim bemeten
ruimte overspant en beschermt tegen de
eerste druppels van de dag. Allemaal vrouwen.
“Er komen hier geen mannen”, zegt Dr. Mércia
een tikje smalend. Ook aan de vraagkant blijkt
gezondheidszorg in Mozambique een vrouwenzaak.
Op het vlak van de infrastructuur en de stroomvoorziening
is er zeker nog werk aan de winkel,
maar andere aspecten verbazen me dan weer op
een positieve manier. In de eerste plaats de grote
watertank aan de rand van het terrein, waarvan
een zonnepaneel de pomp bedient, een vernuftig
systeem. In de tweede plaats treffen de meloe-
22 | Activiteitenverslag 2008
REpORTAGE
nen me, die ze rond en tussen de gebouwen telen.
Voor geen geld krijgen de patiënten vers fruit
op hun bord.
Op de terugweg naar de luchthaven zie ik een
bord aan de kant van de weg. Water te koop, lees
ik. De verklaring volgt als het vliegtuig vanuit Johannesburg
landt. Het is vrijdagmiddag en tientallen
en tientallen blanke Zuid-Afrikanen hebben
de verplaatsing gemaakt naar Inhambane. De landingshal
loopt vol, hun spullen voor de braai zitten
in de handbagage. Deze plek is beroemd voor
zijn wondermooie stranden maar dat zal voor een
andere keer zijn, besef ik. Een uur rijden van hier
zijn vrouwen al blij genoeg dat ze sinds enkele
maanden fatsoenlijke gezondheidszorg aangeboden
krijgen. En wacht tot er straks stroom is in
Mahangue!
Het centrum in Mahangue is niet het enige dat
VAIS gefinancierd heeft. In de provincie Inhambane
is er ook in Nhapandine één geopend. Het
nieuwe operatiekwartier in het ziekenhuis van
Manjacaze, in de provincie Gaza, is afgebouwd en

in gebruik genomen. Van het rurale ziekenhuis in
Fingoé, in de provincie Tete, kan de bouw beginnen.
De aanbesteding is toegekend aan de firma
Cybersonic lezen we in de krant op het vliegtuig,
een Mozambikaans bedrijf, zoals de wet het voorschrijft,
zij het met Chinees kapitaal. Datzelfde
Cybersonic heeft ook het contract in de wacht
gesleept voor een nieuwe kinderafdeling, die gepland
is in het centrale ziekenhuis van de havenstad
Beira. De bankgarantie is in orde, het is nu
wachten op het startschot voor een bouwperiode
die tussen vijftien en achttien maanden in beslag
neemt. Gezondheidszorg is in Mozambique het
aandachtspunt bij uitstek van de Vlaamse ontwikkelingssamenwerking.
BEGROTINGSSTEUN VOOR dE GEZONdhEIdSZORG
“Mozambique is een donorbaby”, had Marleen
Temmerman me vlak voor het vertrek gezegd.
“Een donordarling”, noemt Esther Bouma het
land. Het komt op hetzelfde neer: er zijn veel donoren
actief – VN- e.a. multinationale instellingen,
àlle grote bilaterale actoren, flink wat ngo’s, VAIS
is maar een bescheiden speler – en er vloeit flink
wat geld naar het land, vaak i.v.v. rechtstreekse
steun aan het overheidsbudget i.p.v. allerlei eigen
programma’s en projecten. Dat schept een nood
aan coördinatie en daarvoor staat Bouma in. Ze
heeft haar kantoor in de kennelijk op uitbreiding
afgestemde ambassade van Nederland, haar
moederland, maar werkt voor DFID, het Britse
departement voor internationale samenwerking.
DFID neemt dezer dagen de leiding van een
groep van 25 à 30 partners in handen. Niet iedereen
doet mee, China bv. houdt zich afzijdig.
Het contact met het Ministerie van Volksgezondheid
verloopt op drie niveaus. Twee keer per jaar
met de minister zelf, een keer om op de verwezenlijkingen
en de bestedingen terug te blikken
en een tweede keer om vooruit te kijken naar de
plannen en de budgettaire ruimte. Maandelijks
zit een kleine afvaardiging van de partnergroep
met de directie van het ministerie aan tafel en
daarnaast zijn er een stuk of tien werkgroepen in
Zuidwerking
MOZAMBIQUE
het leven geroepen. Daar vinden de discussies
plaats over hoe het budget gebruikt is, wat niet
gerealiseerd is en waarom, en geven de donoren
technische ondersteuning m.b.t. financieel management,
personeelsbeleid, infrastructuurwerken
enz.
Die vergaderingen bereidt Bouma elke maand
met de donoren voor, zodat ze met een eensgezind
en doorgesproken standpunt naar de afspraak
met de Mozambikanen trekken. Op die
manier wijzen de neuzen in dezelfde richting. De
geest van de Verklaring van Parijs, die pleit voor
een betere donorcoördinatie, waait voelbaar in
Maputo. Met die werkwijze zijn de Mozambikanen
gediend, die anders elke geldschieter, groot
en klein, in gespreide orde over de vloer krijgen.
“Mozambique is een van de grote voorbeelden
en toch is er nog meer coördinatie nodig”, besluit
Bouma dit onderdeel van het verhaal, “ook op het
vlak van technische assistentie en infrastructuurwerken;
ik ken het geval van de bouw van twee
gezondheidsposten in hetzelfde dorp, hoewel er
in de rest van het district geen enkele was, ge-
Activiteitenverslag 2008 | 23

Zuidwerking
MOZAMBIQUEREpORTAGE
woon omdat de twee donoren elk met iemand
anders in het ministerie waren gaan praten”.
Meer coördinatie bij de donoren, daar staat wat
tegenover. Mozambique heeft zijn sociaal-economisch
plan voor de volgende jaren in nauwe
samenspraak met hen uitgewerkt. “In vergelijking
met andere landen is dat opvallend, het ministerie
van volksgezondheid staat open voor de
input van zijn partners”, zegt Bouma. Resultaat is
de sector wide approach voor de gezondheidszorg,
SWAp heet dat in het jargon, voor het ministerie
een mechanisme om de samenwerking
met de partners te onderbouwen. In de praktijk
legt de SWAp de Mozambikaanse overheid en
de donoren een geheel van gedragsregels op.
Mozambique verbindt zich ertoe om transparante
begrotingen en jaarplannen op te stellen, waarin
alle financiering terug te vinden is, te werken met
aanbestedingen, de strijd tegen de corruptie aan
te binden en haar vermogen om het gezondheidssysteem
zelf in handen te nemen te verbeteren.
Voor de donoren zijn de regels: voorspelbare betalingen,
de planning volgen en het boekhoudsy-
24 | Activiteitenverslag 2008
steem toepassen, dat de Mozambikaanse overheid
hanteert.
Begrotingssteun is het resultaat van al die afspraken.
Vlaanderen is in die meest verregaande vorm
van donorcoördinatie en -harmonisatie ingestapt.
Sinds 2006 gaf VAIS al elk jaar twee miljoen € aan
Prosaude, het gemeenschappelijke fonds voor de
gezondheidssector. Tot voor kort bestonden er in
Mozambique drie fondsen in de gezondheidszorg,
een overkoepelend, een provinciaal en een
derde voor de aanschaf van geneesmiddelen. Die
drie zijn opgegaan in Prosaude II.
Door die stroomlijning is het nu mogelijk om één,
allesomvattend budget voor de gezondheidszorg
op te stellen, waarin het niet meer duidelijk is wie
er wat financiert, of het geld uit eigen middelen
dan wel van donoren afkomstig is. In de praktijk
is dat ideaal nog niet gerealiseerd. Sommige VNinstellingen
laten het in uitzicht gestelde bedrag
wel op de begroting inschrijven maar houden het
in eigen handen. Andere partners verkiezen een
gerichte transfer voor een bepaald programma boven
algemene begrotingssteun en sommige ngo’s
werken buiten het plan. “Al bij al is het een hele
vooruitgang”, zegt Bouma, “dat de overheid weet
dat bv. de aankoop van muskietennetten verzekerd
is, ook al betaalt ze ze niet zelf”. Mozambique
financiert 40% van zijn gezondheidsbudget uit eigen
middelen, 60% komt van donoren, een groot
deel via ngo’s. “Die besteden 200 miljoen $ in de
sector, buiten het ministerie om”, zegt Bouma. Er
is dus nog een hele weg af te leggen maar enkele
grote stappen voorwaarts zijn gezet.
De donoren pikken op die ontwikkelingen in. In het
besef dat voorspelbare toezeggingen van levensbelang
zijn, volgt er niet meteen een bestraffing,
als de jaarlijkse evaluatie van de geleverde prestaties
op een slecht resultaat uitdraait. Mozambique
krijgt m.a.w. krediet, letterlijk en figuurlijk. De evaluatie
in het kader van het Performance Assessment
Framework blijft een basis voor de voortgang
van de samenwerking maar als de inschatting over
het voorbije jaar een onvoldoende oplevert, dan

heeft dat geen gevolg voor de toezeggingen voor
dit jaar. Ze kan ten vroegste een effect hebben op
de engagementen voor volgend jaar. Bovendien
moeten de donoren een idee geven waarvoor ze
zich de volgende drie jaar engageren.
Er zijn 33 indicatoren afgesproken, waaraan
Mozambiques partners de prestaties af kunnen
toetsen, heel concrete doelstellingen, zoals bv.
hoeveel personen toegang tot ART hebben. Het
ministerie zamelt jaarlijks zelf routinematig de gegevens
in maar staat daarin erg zwak, geeft Bouma
toe, er zijn geen steekproeven. Samen analyseren
ze de data en gaan ze na waarom sommige
doelwitten niet bereikt zijn: is er te hoog gemikt
of lag er te weinig geld op tafel? Sommige donoren
maken uit die lijst van indicatoren een keuze
en leggen er twee of drie in de balans. “De Europese
Unie bv.”, zegt Bouma, “zegt een vast bedrag
toe en legt daar een som bovenop als Mozambique
op de twee specifieke criteria, die de
EU onder de loep neemt, goed presteert”.
Zuidwerking
MOZAMBIQUE
De ultieme toetssteen voor dat alles is natuurlijk
of de doorsnee Mozambikaan een betere gezondheidszorg
aangeboden krijgt. Gaat zijn levensverwachting,
die lager dan 40 ligt, met sprongen de
hoogte in en gaat de kindersterfte drastisch naar
beneden? “Dat gebeurt niet van de ene op de andere
dag”, waarschuwt Bouma, “dat is een werk
van lange adem, het is lastig om op één jaar tijd
verbetering te zien; de daling van de levensverwachting
heeft bv. alles met aids te maken en
de toegang tot de gezondheidsdiensten blijft problematisch
zolang in bepaalde gebieden mensen
mijlenver moeten lopen”.
“Het grootste probleem is het tekort aan personeel
in de gezondheidssector”, rondt Esther
Bauma af, “Op alle gebieden is er een gebrek
aan staf, Mozambique is een uitgestrekt land,
met een verspreid wonende bevolking, waarvan
de meesten in het noorden wonen maar het personeel
gaat vooral in het zuiden aan het werk;
als je de evolutie sinds 1994 bekijkt, dan merk
je de verbeteringen maar om het aantal gezondheidswerkers
te laten stijgen tot de norm die de
Activiteitenverslag 2008 | 25

Zuidwerking
MOZAMBIQUE
Wereldgezondheidsorganisatie hanteert, mist
Mozambique het geld”.
Wat het aantal gezondheidswerkers betreft, is er
in Mozambique sprake van een echte crisis. De
cijfers zijn van de slechtste van de wereld. Het
tekort aan gezondheidspersoneel is de grootste
hinderpaal om in 2015 de millenniumdoelstellingen
te behalen. Het World Health Report van
2006 stelt dat er daarvoor minimum 2,3 gezondheidswerkers
per duizend inwoners nodig zijn.
Met 1,26 dokters, verpleegkundigen en vroedvrouwen,
net iets meer dan de helft, is Mozambique
ver verwijderd van die norm.
Om die reden heeft het land een plan opgesteld,
dat de periode van 2008 tot 2015 bestrijkt. Problemen
als gebrek aan opleiding, lage verloning,
slechte motivatie, brain drain naar de particuliere
sector, beperkte managementscapaciteit en personeelstekort
moeten in de loop van die zeven
jaar een oplossing krijgen. Onderstaande tabel
geeft een prognose van de verwachte aangroei
van het gezondheidspersoneel.
Het succes van het plan hangt af van de mate,
waarin de Mozambikaanse regering bijkomende
financiële en technische steun mobiliseert. Op
12 december 2008 heeft de Vlaamse Regering
beslist om een miljoen € vrij te maken voor opleiding.
Sommige internationale partners van
Mozambique hebben op het thuisfront voor een
verhoogde financiering gepleit maar het is hoog-
26 | Activiteitenverslag 2008
REpORTAGE
uit enkelen gelukt om hun lobbywerk succesvol
te beëindigen. Slaat de wereldwijde crisis ook in
de ontwikkelingssamenwerking toe?
dE GEZONdhEIdSZORG dOORGELIChT
De gezondheidstoestand van de Mozambikaanse
bevolking is verbeterd maar er blijven grote onderlinge
verschillen tussen de provincies. Uit de
balans van het sociaaleconomische plan, sector
gezondheid, van 2007 blijkt dat de begroting voor
volksgezondheid in dat jaar voor 79% uitgevoerd
is, een stijging met 4% in vergelijking met 2006.
Hoewel het netwerk van basisgezondheidsdiensten
uitgebreid is, zijn de toegang ertoe en het
gebruik en de kwaliteit ervan erop achteruit gegaan.
Dat is te wijten aan het tekort aan gezondheidspersoneel.
Toch was er in 2007 een aangroei van geschoold
gezondheidspersoneel maar er blijven lacunes.
Dokters, verpleegkundigen en vroedvrouwen
aan het werk houden in minder geprivilegieerde
gebieden, blijkt een netelige kwestie.
Voor drie van de vijf belangrijkste indicatoren van
het Performance Assessment Framework zijn in
2007 de doelstellingen behaald.
Vlak voor dit rapport ter perse ging, raakten de
gegevens bekend van de evaluatie over 2008,
met bijgestelde en aangevulde resultaten. Daaruit
blijkt dat er in dat jaar maar één van de vijf
doelstellingen behaald is.

De Europese Commissie publiceerde een lijst
met zeven indicatoren, waaruit blijkt dat Mozambique
in 2008 hooguit op twee ervan de gestelde
doelstellingen bereikt.
Uit de evaluatie van 2008 valt verder af te leiden
dat de gezondheidszorg in Mozambique goed
scoort, wat de opsporing van malaria en de uitroeiing
van melaatsheid betreft. Het aantal bevallingen
in ziekenhuizen en dispensaria is verhoogd.
Dat is ook het geval voor het aantal vrouwen dat
aan gezinsplanning doet en het aantal seropositieve
zwangere vrouwen dat ART volgt, zodat
het risico op overdracht van het hiv-virus op hun
kind verkleint. Maar er is nog werk voor de boeg.
Slechte cijfers krijgt de Mozambikaanse gezondheidszorg
voor het gebrek aan personeel en de
gebrekkige opslag van geneesmiddelen.
De moedersterfte in ziekenhuizen is toegenomen.
In het algemeen genomen heeft Mozambique
op 18 van de 33 afgesproken indicatoren
de doelstelling bereikt, iets meer dan de helft
dus. Als je nagaat op hoeveel indicatoren 80%
van het doelwit gehaald is, dan stijgt dat percentage
tot twee derde.
De internationale partners die de gezondheidszorg
in Mozambique ondersteunen, maken zich
over verscheidene zwakke punten zorgen. Zo
willen ze wat doen aan de vertraging bij de rekrutering
van nieuw gezondheidspersoneel. Het
decentralisatieproces willen ze meer gefaseerd
Zuidwerking
MOZAMBIQUE
en beter voorbereid zien verlopen, zodat de toediening
van ART niet in het gedrang komt.
Eind september 2007 waren er in Mozambique
418.265 gevallen van seksueel overdraagbare
aandoeningen vastgesteld, tegenover 403.007 in
2006, een stijging met bijna vier procent. In de
provincies Zambézia en Nampula lagen de cijfers,
met respectievelijk 17,2% en 14,5%, het hoogst.
Dat is een alarmerende situatie. Ook al is het mogelijk
dat de hogere percentages het gevolg zijn
van een betere diagnose, ze geven aan dat er in
die twee provincies meer aandacht voor preventie
nodig is.
Het aantal seropositieve gevallen is van 30.332
in 2006 op het einde van het derde trimester van
2007 naar 69.003 gestegen, meer dan een verdubbeling.
Het is mogelijk dat de nieuwe aanpak
en betere behandelingsmogelijkheden meer gebruikers
naar de gezondheidscentra gelokt hebben
en zo de cijfers beïnvloeden. Eind november
2008 krijgen 124.191 patiënten een behandeling
met ART. Binnen het rede integrada in de provincie
Tete krijgen er eind 2008 4.687 zo’n behandeling.
Over het hele land bekeken is 16% van de bevolking
besmet met het hiv-virus. In het centrum
is dat 18% en in het noorden 9%, in die delen van
het land kun je zeggen dat de aidssituatie gestabiliseerd
is. Vooral het zuiden is getroffen, daar is
de toestand nog verergerd, de prevalentiegraad
bedraagt er 21%. Die cijfers tonen aan dat de aidsproblematiek
in Mozambique zorgwekkend is.
Minister van Volksgezondheid, Dr. Ivo Garrido,
heeft onlangs een bevraging gedaan. Als redenen
voor de expansie van de aidsplaag ziet hij de
nabijheid van Zuid-Afrika - waar de percentages
inderdaad erg hoog zijn - en voornamelijk de gewoonte
van de Mozambikanen om er gelijktijdig
verscheidene partners op na te houden, met
wie ze seksuele betrekkingen zonder condoom
onderhouden. Verandering van gedrag luidt de
boodschap, wil Mozambique de aidsepidemie
onder controle krijgen.
Activiteitenverslag 2008 | 27

Zuidwerking
MOZAMBIQUEREpORTAGE
Andere verklarende factoren voor de hoge cijfers
zijn de grote mobiliteit van de bevolking, de zwakke
positie van de vrouw die geen eisen te stellen
heeft, en de economische ongelijkheid, waardoor
sommigen geneigd zijn om zich een inkomen
als sex worker te verwerven. Ook seksueel geweld,
de consumptie van alcohol en drugs, het
stigma dat er rond aids hangt en de gebrekkige
communicatie over seksualiteit kaart de minister
aan. Hij heeft de donoren gevraagd om rond die
elementen te werken in hun aanpak van het aidsvraagstuk.
Wat het genderaspect betreft, blijft VAIS niet bij
de pakken zitten. Het steunt al enkele jaren een
UNAIDS-project, dat de groeiende vervrouwelijking
van de aidsepidemie tegengaat. 56% van de
patiënten zijn vrouw. Die tendens, dat de epidemie
vrouwen het meest treft, komt elk jaar terug.
28 | Activiteitenverslag 2008
Dat wijst op de grote nood aan een programma,
dat daaraan gevoelig is. In de loop van 2009 moet
dat in een nationaal actieplan uitmonden.
De balans van wat VAIS op aidsvlak in Mozambique
onderneemt mag overigens gezien worden.
“De Vlaamse ontwikkelingssamenwerking zit op
het goede spoor”, stelt de VAIS-vertegenwoordiger
in Maputo, Katarina Planckaert (midden op de
foto), vast als ze de lijst van preventieve acties
afloopt, die Minister Garrido suggereert. Veel van
wat hij naar voren schuift, zit verweven in wat
Artsen Zonder Grenzen, het International Center
for Reproductive Health en het Instituut voor Tropische
Geneeskunde binnen het rede integrada
in hun takenpakket opgenomen hebben: aidstesten
afnemen, condooms ter beschikking stellen,
hoge risicogroepen een speciale behandeling geven
(de nachtkliniek!), soa’s detecteren, de moe-

der-en-kindrelatie bijzondere aandacht geven, de
toegang tot medische hulpverlening verbeteren
en de bewaring van bloed organiseren.
Vlaanderen en Mozambique hebben elkaar de
voorbije jaren dus gevonden. Die verstandhouding
is geconsacreerd in het nieuwe Memorandum
of Understanding, dat voor onbepaalde tijd
geldt. Het is op 2 april 2009 in Brussel ondertekend,
tijdens het bezoek van de Mozambikaanse
Vice-Minister voor Buitenlandse Zaken en Ontwikkelingssamenwerking,
Henrique Banze. Het
eerste raamakkoord, dat van 2004 dateerde, was
begin 2009 verlopen.
Zuidwerking
MOZAMBIQUE
Activiteitenverslag 2008 | 29

Zuidwerking
MOZAMBIQUE
EEN NIEUW WERKGEBIED:
HET TECHNISCH ONDERWIJS
Het terrein ligt er braak bij, de eerste spadesteek
is voor binnenkort. Hier moeten werkplaatsen
voor toekomstige leraars in elektriciteit en mechanica
komen. De omgeving oogt fraai. Trots
leidt pater José Angel Rajoy ons rond in de in
2007 in gebruik genomen gebouwen van het Don
Bosco instituut, met zijn ruime leskamers, luchtige
administratie en directiekantoren, computerzaal,
refter en keuken, waar de studenten de
inwendige mens versterken en diegenen onder
hen die een toerisme- en horecaopleiding volgen
de stiel leren.
We zijn dichtbij Matola, een voorstad van Maputo,
die me bijgebleven is vanwege de dodelijke
30 | Activiteitenverslag 2008
REpORTAGE
raid die het Zuid-Afrikaanse leger er begin 1981
uitgevoerd heeft, in de tijd dat de militaire top van
het ANC hier zijn hoofdkwartier had. Elke 30ste
januari is er een herdenking maar de overige 364
dagen van het jaar oogt Matola, ruim een kwarteeuw
later, met de apartheid definitief naar de
geschiedenisboeken verwezen, als de industriële
nederzetting, waartoe de wijk uitgegroeid is. Zo
is in de vrijhaven van Matola Mozal gevestigd, de
aluminiumfabriek, waarvan de uitvoer naar Antwerpen
een dusdanige tonnemaat bereikt dat
België tot uitvoerland nr. 1 opgeklommen is. Zo’n
plek als Matola is dus uiterst geschikt om er een
instituut als Don Bosco neer te poten, dat zich in
technische en beroepsopleiding specialiseert.

Zoals overal ter wereld hebben de salesianen zich
op de niche van vak- en nijverheidsonderricht geworpen.
In het kader van de geplande onderwijshervorming
doet de Mozambikaanse regering
graag een beroep op hun diensten. De salesianen
leiden de leerkrachten op, het Ministerie van
Onderwijs betaalt de docenten hun loon. Naast
hotel en toerisme, kunnen de toekomstige lesgevers
op Don Bosco terecht voor een opleiding in
administratie of management en vanaf het najaar
2009 ook elektriciteit en mechanica. Na drie jaar
behalen ze de titel van bachelor in pedagogie.
Het onderwijs in Mozambique is volop in beweging.
Vijftien jaar neemt de overheid om de
vernieuwing van het technische en beroepsonderwijs
tot een goed einde te brengen. Het pedagogische
doelwit is om vaklui af te leveren die
meteen op de arbeidsmarkt inzetbaar zijn - daarover
klaagt het bedrijfsleven - of in staat zijn om
met een eigen zaak te beginnen, ook al is dat in
de informele sector. In 2006 zijn in een beperkt
aantal instellingen, een stuk of tien, de voorbereidingen
voor de testfase van start gegaan. Dat
gebeurt onder de naam PIREP, wat staat voor
projecto integrado da reforma da educaçao profissional,
geïntegreerd project voor de hervorming
van het beroepsonderwijs. In twee van de
tien instellingen is daadwerkelijk met de test begonnen.
PIREP loopt tot 2011.
Binnen dat hoofdzakelijk door de Wereldbank en
Nederland gefinancierde project wil VAIS een bijdrage
leveren. De keuze is gevallen op de lerarenopleiding.
Dat is ingegeven door de vaststelling
dat PIREP hiaten op dat vlak vertoont, omdat bij
aanvang van de proefperiode niet genoeg nagedacht
is over waar het in de pedagogische kweekscholen
naartoe moet. Er schort nogal wat. De
sector is ondergefinancierd en er is gebrek aan
kwaliteit. De behoefte aan nieuwe handboeken,
didactische middelen en aangepaste uitrusting is
groot. Het lerarencorps is aan de oude kant en
gedemotiveerd, o.m. door het lage loon. Dat leidt
tot een groot verloop. Ook beroepsoriëntering is
Zuidwerking
MOZAMBIQUE
een heikel punt en de infrastructuur is broodnodig
aan renovatie toe.
Het nodige kapitaal om het Don Bosco-complex
uit de grond te stampen heeft Spanje geïnvesteerd.
Wat er ontbreekt, zijn de ateliers, waar de
elektriciens en mecaniciens in spé hun kennis in
de praktijk kunnen brengen. Tot nu toe moeten ze
de nodige handigheid in de beroepsschool van de
salesianen in Matola opdoen, niet echt efficiënt
die verplaatsingen. Om die reden heeft VAIS zich
ertoe verbonden om op de open plek naast de
schoolgebouwen twee ateliers op te richten. Als
die er eenmaal staan, zorgt pater José Angel wel
voor de rest, “soldeerbouten, freesmachines,
schroevendraaiers, van de eenvoudigste hulpmiddelen
tot computergestuurde onderhoudsystemen
voor autobussen zullen er voorhanden
zijn”. De toekomstige leraren mogen gerust zijn,
ze komen in werkplaatsen terecht met alles erop
en eraan.
Op de bouw van die ateliers zet VAIS in. In december
2008 is de salesianen 1,8 miljoen € toegezegd.
In het voorjaar van 2009 zetten ze, met
de indiening van de plannen en de aanbesteding,
de eerste stappen. Als alles meezit, staan er eind
2010 op de vage gronden van het Don Bosco instituut
in Matola twee gloednieuwe werkplaatsen
voor de toekomstige leraren.
Bijkomend in het onderwijs heeft de Minister van
Ontwikkelingssamenwerking in oktober 2008
150.000 € uitgetrokken voor FUNDEC. Dat overheidsfonds,
een onderdeel van PIREP, is erop gericht
om in het kader van de armoedebestrijding
kleinschalige opleidingen te verstrekken in de rurale
gebieden. In Tete en Manica is er een tekort
aan geschoolde arbeidskrachten en vooral in die
provincies, maar niet uitsluitend daar, wil VAIS
het geld besteden, aan maximaal acht projecten.
Activiteitenverslag 2008 | 31

Zuidwerking
MOZAMBIQUE
Mozambique in 1982, 1994 en 2009, drie verschillende landen
De reiziger, die in 2009 in de stad Tete rondloopt, met in zijn achterhoofd zijn vorige bezoek, 27 jaar
terug, weet niet waar hij het heeft. In het hotel Zambeze, waar hem een kamer gereserveerd is met
de waarschuwing, ’t is het beste dat ze daar hebben maar dan nog … en reken vooral niet op het
internet, kijkt hij zich de ogen uit zijn hoofd. Beneden een vernieuwde receptie en op de bovenste verdieping
buffetontbijt, met als het een beetje meezit, zicht op de brug over de rivier. De traditiegetrouw
in short geklede Zuid-Afrikanen die in het hotel verblijven – aan hun accent te horen zijn enkelen onder
hen Afrikaners – hebben zich op het beste plekje geïnstalleerd. In zijn ruime kamer, met zithoek, geruisloze
airconditioning, koelkast, televisie en dvd-speler ontdekt de verbaasde reiziger de kers op de
taart: een draadloze, zij het onbeveiligde internetverbinding, die als voordeel heeft dat je laptop zonder
plichtplegingen meteen tot de gewenste sites toegang geeft.
Wat is er aan de hand ? De mededeling op een bord op straat heeft het me geleerd: er is een nieuw
hotel in aanbouw. Ik zie het geraamte bovenop een helling staan, het onbelemmerde zicht op de rivier
moet straks grandioos zijn. Hotel Zambeze heeft de les begrepen en is preventief in de tegenaanval
gegaan. Wie zijn monopolie dreigt te verliezen, moet zich wapenen tegen de concurrentie. Daardoor
kom ik onverhoeds in een luxesituatie terecht, die beslist niet alle buitenlandse coöperanten delen,
laat staan de Mozambikanen. De verhalen over het dagelijkse gevecht voor stromend water, die me
ter ore komen leren me dat het beste dat ze daar hebben in Tete me als een godsgeschenk in de
schoot gevallen is.
Voor het hotel staan er taxi’s bij de vleet, die het begrip concurrentie opvatten als een afgeleide van
gewapende strijd. Keuze zat en diegene die we voor de eerste rit eruit gepikt hebben, zou die dag
goed zijn brood verdiend hebben, mocht hij zijn mobiele telefoonnummer correct vermeld hebben op
zijn geïmproviseerde visitekaartje. Om de hoek, op weg naar het kantoor van het provinciale gezondheidsdepartement,
trekt een leuke eet- en drinktent mijn aandacht. Ze serveren er op de middag op
hun terras een lunchbuffet. Maïspap, maniok en andere groentes, vlees en vis, uit dat aanbod stel je
je eigen maaltijd samen. Je betaalt per gewicht, als de weegschaal werkt tenminste, het restaurant
vertoont kinderziektes. Tot voor kort was dit een rendez-vousplek, ze hebben duidelijk een upgrade
achter de rug. Achter de schermen hoor ik het Braziliaanse accent van de nieuwe eigenares.
Tijdens de rit van de luchthaven naar het hotel was me het gloednieuwe complex opgevallen van
Riversdale, het Australische mijnbedrijf, dat op de Mozambikaanse steenkoolvoorraad afgekomen is.
Een eind verderop, op de weg naar Moatize, lagen de hopen steenkool open en bloot te blinken in
de zon als terrils in de Borinage. De exploitatie van het zwarte goud gebeurt hier zo goed als bovengronds,
een meer dan rendabele onderneming.
Australiërs, Brazilianen, Zuid-Afrikanen. De aantrekkingskracht van Tete verrast me. In mijn herinnering
was het dat slapende stadje gebleven waar niets functioneerde, letterlijk niets. Het staat in mijn
geheugen gegrift hoe er geen eten te vinden was en geen vervoer, ook niet naar de luchthaven, wat
op de keper beschouwd niet erg was want er daagde toch geen vliegtuig op. De rit vanuit Tete naar de
Cahora Bassa-stuwdam, energieleverancier voor het aan stroom mangelende Zuid-Afrika, gebeurde
onder militaire begeleiding. Steden waren in april 1982 als het ware omsingeld door de rebellen van
Renamo, dat de bevoorrading dusdanig belemmerde dat er soms nauwelijks eten te koop was. Dat
had ik in Beira al ondervonden en zeker in Maputo, waar zelfs in de loja franca, de dollarwinkel, geen
32 | Activiteitenverslag 2008
REpORTAGE

Zuidwerking
MOZAMBIQUE
homp brood te vinden was. Een glas thee boordevol suiker op een leeg terras is me bijgebleven als
het summum van culinaire uitspatting.
Niets van dat alles in 2009 in Tete. De economische boom, waarvan Mozambique al enkele jaren
profiteert en die zich in de eerste plaats in het zuiden van het land manifesteerde, waait stilaan over
naar het centraal gelegen, wat geïsoleerde Tete. Het oogt nog als een sloom provinciestadje maar het
komt in beweging. Troeven als de restaurants aan de oever van de Zambezi, waar het geloei van de
nijlpaarden het klinken van de glazen gevuld met Zuid-Afrikaanse chardonnay overstemt, moet Tete
beter uit leren spelen. Maar 1982 is definitief naar het vergeetboek verwezen.
Twaalf jaar later, in 1994, trof ik bij mijn tweede bezoek aan Mozambique een heel andere situatie aan.
Een stukgeschoten land, dat net een desastreuze oorlog van zeventien jaar achter de rug heeft. Een
land, waar de productie op het veld stilgevallen is en stenen gebouwen, zij het dispensaria of kerken,
scholen of missies, vernield zijn. Een land zonder wegen, waar je moeiteloos je bakkie naar de verdoemenis
rijdt, de treinstellen verroest op het spoor, achtergelaten waar een aanslag ze de doorgang
versperd heeft. Een straatarm land, misschien wel het armste van de wereld.
Naar Mozambique trekken, heeft het voordeel dat je telkens weer in een volslagen ander land terechtkomt.
Maputo, doods in 1982 en uitgeleefd in 1994, bruist in 2009 van activiteit. Verkeer, winkels,
bars, restaurants, hotels, ik vind mijn weg niet meer. Tot mijn verbazing blijk in dezelfde straat als vijftien
jaar geleden te logeren, onherkenbaar. Mensen op straat tot laat in de nacht, wie de na valavond
doodse en onveilige downtown areas in Zuid-Afrika meegemaakt heeft, kan alleen maar opgelucht
zijn. Misleidend ? In elk geval prettig als ervaring maar, juist, ook bedrieglijk.
Mozambique blijft een van de armste landen, statistieken liegen niet. In het recentste VN-rapport over
menselijke ontwikkeling staat het 172e op de wereldranglijst, die 177 landen rangschikt. Maar op verscheidene
terreinen is er de voorbije kwarteeuw vooruitgang geboekt. Het Bruto Binnenlands Product
is van 476 $ per inwoner in 1980, over 337 in 1985 en 416 in 1995 - de oorlog liet zich die hele periode
voelen! -, in 2006 naar 739 $ opgeklommen, een toename van 55% in een periode van de facto tien
jaar, gemiddeld vijf procent per jaar. Ze komen van nergens natuurlijk, dan is het een stuk makkelijker
om als een tijger door het economische landschap te hollen, en de wereldwijde economische crisis
heeft zeker ook in dit land zijn invloed, je moet dat in je oren knopen. En hoe zit het met de groeiende
kloof tussen arm en rijk ? Gaat Mozambique de toer op van buurland en baken Zuid-Afrika, waar de
slechte verdeling van de welvaart stilaan legendarisch is, of lukt het de voormalige communisten van
het regerende Frelimo, dat ook in het meerpartijensysteem dat sinds 1994 ingevoerd is de lakens
uitdeelt, om dat negatieve effect van de globalisering te milderen?
Er zijn nog meer positieve evoluties. De graad van alfabetisering is van 27,1 naar 43,8 % en de scholingsgraad
van 31,8 naar 54,8 % gestegen. Een hart onder de riem voor wie er in kennisoverdracht
gelooft als hefboom voor ontwikkeling op lange termijn maar laag genoeg om van onderwijs terecht
een prioriteit te maken in de samenwerking. Maar dat er nog werk aan de winkel is, toont de levensverwachting
aan. In 1980 mocht een Mozambikaan bij zijn geboorte erop rekenen dat hij 42,8 jaar oud
zou worden, in 2006 krijgt hij de boodschap mee dat hij ergens in de loop van 2048 sterft, na 42 jaar
en iets meer dan vier maanden. Het aidsspook waart rond.
Activiteitenverslag 2008 | 33

Zuidwerking
MOZAMBIQUEREpORTAGE
Ratten redden levens
Ratten, die op een mijnenveld op de geur afgaan om de tuigen op te sporen, zodat achteraf de ontmijners
weliswaar manueel maar met een flink verlaagd risico voor hun lijf en leden voor het echte
werk aan de slag kunnen. Dat spektakel was in februari 2009 op Eén te bekijken in een uitzending van
Vlaanderen vakantieland. De beelden waren in Chokwe, in de provincie Inhambane, geschoten maar
VAIS heeft ook in Gaza een dergelijke operatie gefinancierd.
Apopo heet het ontmijningsproject. Dat initiatief van Belgische en Tanzaniaanse onderzoekers heeft
een internationaal erkende methode ontwikkeld voor de verwijdering van anti-persoonsmijnen. Ze
richten reuzehamsterratten af door middel van geurstalen van explosieven. Daarna gaan de beestjes
in het echt op zoek. Op twintig minuten onderzoeken ze een lap grond en detecteren ze de springtuigen.
Een mens heeft daarvoor al gauw twee dagen nodig.
De aanpak is natuurlijk bijzonder maar wat nog het meest treft, is dat ruim vijftien jaar na het einde
van de burgeroorlog stukken grondgebied nog altijd onveilig zijn vanwege de aanwezigheid van mijnen
in de bodem. In de aanloop naar ’s lands eerste democratische verkiezingen in 1994 kreeg ik als
reiziger in de binnenlanden van Mozambique van de VN een kaart mee, waarop ze keurig aangaven
welke wegen ze onder handen genomen hadden en dus veilig berijdbaar waren. Maar pas op, was
hun boodschap, alleen de weg strictu sensu hebben we ontmijnd, niét de bermen, dus, zelfs als je
gewoon een plas wil maken …, ik had het begrepen: achter de auto, midden op de weg.
De mijnen in Inhambane en Gaza hebben de rebellen er tijdens de oorlog geplaatst, die vanaf half
de jaren zeventig tot in 1992 in Mozambique gewoed heeft. De mijnenvelden volgen in die twee
provincies het tracé van de spoorweg van Zimbabwe naar de kust, zodat in de praktijk transport per
trein onmogelijk was, een van de vele manieren waarop de rebellen Mozambique economisch ondermijnden.
Mozambique is één van de eerste landen, die een internationaal erkend humanitair ontmijningsprogramma
opgesteld hebben. Beperkt militaire ontmijning zich tot de vrijmaking van corridors, dan mag
er bij de humanitaire variante geen enkele mijn op het terrein achterblijven. Zo’n concept is een voorwaarde
voor het welslagen van ontwikkelingsactiviteiten. Het is dan ook maar logisch dat VAIS, dat
voor Mozambique als prioritaire partner gekozen heeft, volop het Apopo-project steunt.
34 | Activiteitenverslag 2008

Zuidwerking
De cijfers zijn ontstellend. Eind 2008 bleven er 10,657 km² te ontmijnen. In dat jaar was er werk
gemaakt van de opruiming van 155 mijngebieden, samen anderhalve km², m.a.w. nog 386 stukken
terrein te gaan! De voor 2009 geplande inspanning ligt een stuk hoger. Ongeveer de helft van de
overblijvende mijngebieden wil het Nationaal Instituut voor Ontmijning aanpakken, samen bijna 4 km²,
een kleine 40% van de resterende oppervlakte. De Mozambikanen verwachten in 2009 dat opnieuw
tweehonderd landgenoten op een mijn trappen.
Voor dat jaar heeft Mozambique een kleine 9 miljoen $ nodig (rond 7 miljoen €) om de opdracht tot
een goed einde te brengen. Een derde daarvan komt uit eigen middelen, de rest van donoren. Vlaanderen
heeft in juni 2008 een nieuwe schijf van 400.000 € goedgekeurd voor voortzetting van het ontmijningswerk
in Gaza, waarvan het leeuwendeel dat jaar uitbetaald is. Zes van de door het Nationaal
Instituut voor Ontmijning voor dit jaar geoormerkte gebieden zijn in Gaza gelegen, daar kunnen de
Vlaamse ratten hun gang gaan.
Klaprozen in keramiek zijn te koop om de werking van APOPO mee te financieren.
“Iedere klaproos is voor mij een symbool voor amputatie en protest tegen
verminking door antipersoonsmijnen”, schreef de kunstenaar, Anita Huybens. Dat
klaprozen symbool staan voor vrede weet in Vlaanderen haast iedereen. In Flanders
fields the poppies blow. Vlamingen en Mozambikanen vinden elkaar in tijden
van vrede, in de wetenschap wat voor onheil een rauwe oorlog veroorzaken
kan.
MOZAMBIQUE
Activiteitenverslag 2008 | 35

Zuidwerking
ZUId AfRIkA
TERUGKIJKEN EN
NAARSTIG VOORTDOEN
In Zuid-Afrika dendert de trein, die VAIS de voorbije
jaren op de sporen gezet heeft, voort.
In drie provincies, Limpopo, KwaZulu-Natal en
Vrijstaat, lopen samen vier grote programma’s,
met telkens een financiering op vijf jaar. Voor elke
provincie is er 7,5 miljoen € uitgetrokken. In Limpopo
zijn de initiatieven in de commerciële landbouw
(agro-business) en ruraal toerisme (agrotourism)
in 2008 op kruissnelheid gekomen. De
twee programma’s in Vrijstaat, één voor steun
aan kleine en middelgrote ondernemingen en een
tweede dat op jongeren en aidspreventie mikt,
zijn van start gegaan, met dien verstande dat er
van een nieuwe benadering sprake is, waarin ook
het provinciale Parlement zijn zeg heeft. Voor elk
van die twee legt VAIS 3.750.000 € op tafel. In
KwaZulu-Natal, waar de klemtoon op voedselzekerheid
ligt, is de kadans opgevoerd. Om de
toenemende schaarste aan voedsel in te dijken
heeft de provincie grootschalige investeringen
gefinancierd, is er binnen het Departement Landbouw
een eenheid voor voedselzekerheid in het
leven geroepen en is de samenwerking met de
gemeenten versterkt.
Het was ook het jaar om stilaan terug te blikken.
In 2009 werken Vlaanderen en Zuid-Afrika n.l.
vijftien jaar met elkaar samen. Naar aanleiding
daarvan hebben journaliste Annemie Struyf en fotografe
Lieve Blancquaert eind 2008 een boek gemaakt
over de voorbije periode, “Iemand. Gepakt
door Zuid-Afrika”. Het is uitgegeven door Lannoo
en ligt sinds begin maart 2009 in de boekhandel.
Blancquaert en Struyf hebben in de drie provincies,
waar VAIS actief is, gereisd en een reeks
mensen geportretteerd. Ze zijn op zoek gegaan
naar simpele dingen, die voor de ene evident
maar voor de andere onbereikbaar zijn: een huis,
een bed, water, eten, gezondheid, respect. Al die
dingen die van niemand Iemand maken.
36 | Activiteitenverslag 2008
Er lopen in Zuid-Afrika overigens nog een aantal
oudere projecten, die dateren uit de beginperiode.
Ze hebben betrekking op hiv/aids, kleuteronderwijs,
duurzaam natuurbeheer, huishoudelijk
geweld en huisvesting.

LANdBOUw EN TOERISME GAAN IN LIMpOpO hANd
IN hANd.
Het streven van de provinciale regering in Limpopo
is om boeren uit de overlevingslandbouw
te tillen en een plaats in het commerciële circuit
te geven. Dat gebeurt door ze, middels herverdeling
van de grond en opleiding, klaar te stomen
voor marktgerichte activiteiten. Te dien einde zijn
twee landbouwscholen, een in het zuiden en een
in het noorden van de provincie, omgeturnd tot
trainingscentra. De voorbije jaren zijn er in Limpopo
40.000 nieuwe landeigenaren bijgekomen.
Vooral vrouwen bewerken het land, 85% van de
landbouwers zijn boerinnen.
Met cursussen op Tompi Seleka College, aan
de Arabiedam op de Olifantsrivier, en Madzivhandela,
kunnen die nieuwe boerinnen hun kennis
bijspijkeren. Daar leren ze hoe ze hun bedrijf moe-
Zuidwerking
ZUId AfRIkA
ten runnen en hun oogst commercialiseren. Ook
voorlichters, die deze bijstaan om er een succes
van te maken, zijn welkom op de twee colleges.
Het uiteindelijke opzet is om flink wat gezinnen in
Limpopo een hogere levensstandaard te bezorgen.
In de provincie zijn twee vroegere thuislanden
geïntegreerd, Lebowa en Venda, een van de
armste delen van Zuid-Afrika.
VAIS ondersteunt de werking van Tompi Seleka,
en Madzivhandela. In 2008 hebben ze daar 42
trainingen over uiteenlopende onderwerpen georganiseerd,
zoals de bediening en het onderhoud
van landbouwvoertuigen, boekhouding en
de verwerking van producten. Meer dan 2.500
nieuwe boeren hebben er cursus gelopen.
Ex-Change, het uitzendplatform voor deskundigen,
dat met VAIS een overeenkomst trof (zie het
hoofdstuk “Duurzaam Ondernemen”), heeft op
Activiteitenverslag 2008 | 37

Zuidwerking
ZUId AfRIkA
de twee instellingen een audit gedaan en advies
verstrekt over het bestuur ervan en het programma
voor de boeren in opleiding.
Een tweede onderdeel van de VAIS-werking in
Limpopo is de steun aan het toeristische project
in Hamakuya. Ook dat was een keuze van de provinciale
overheid. Het kamp is idyllisch gelegen
aan de rand van het Krugerpark, te midden van
baobabs, in een tamelijk geïsoleerd gebied, niet
zo ver van de grens met Zimbabwe, en biedt uitzicht
op de rivier. Bavianen en antilopen, krokodillen
en af en toe een verloren gelopen giraffe
leven er als in het aards paradijs.
Onder impuls van wetenschappers van de Witwatersrand
Universiteit in Johannesburg is in Hamakuya
een formule van duurzaam toerisme in
de praktijk gebracht. Het project mikt op studenten
en oudere scholieren. Het wil ze een idee geven
hoe hun (voor)ouders in het rurale Zuid-Afrika
leefden, wat ze aten, hoe ze in barre omstandig-
38 | Activiteitenverslag 2008
heden overleefden en in wat voor omgeving ze
dat deden, dicht bij de natuur en wilde dieren.
De jongeren kunnen ook een inleefverblijf in een
Vendagemeenschap boeken. Ze verblijven dan
een of enkele dagen in dat traditionele milieu. Op
TV Eén was in februari 2009 in Vlaanderen Vakantieland
een reportage te bekijken, waarin je ziet
hoe jonge Zuid-Afrikanen tot de vaststelling komen
dat ze op de vloer moeten slapen, zich wassen
in een zinken teil en elke dag hetzelfde eten
voorgeschoteld krijgen. Een van de acht scholieren
zei na afloop van haar inleefverblijf: “Ga niet
in een mall winkelen als je naar Zuid-Afrika komt,
kom naar één van deze plekken, want dan ervaar
je hoe de mensen hier leven”.
De provinciale overheid probeert om de promotie
van de agro-industrie te koppelen aan haar
inspanningen voor educatief toerisme. Ze werkt
een toeristische route uit en haakt de landbouwbedrijven
vast aan hotels en pensions die een

Bed & Breakfast formule aanbieden. Wat nieuwe
boeren op hun veld aan groentes en fruit telen,
vindt een afzet in de toeristische sector en dus
ook in Hamakuya. Zo schuiven de twee facetten
in elkaar.
Ook de ambachtslui, die hun vak ten tijde van de
bouw van het kamp geleerd hebben, zetten hun
bedrijvigheid voort. Ze timmeren tafels, stoelen
en tuinmeubelen en bouwen moderne toiletten.
Vrouwen naaien kleren, zowel de traditionele als
de hedendaagse variante. Hamakuya draait momenteel
break-even en de plaatselijke gemeenschappen,
waarmee het kamp verbonden is, beuren
inkomsten die ze voordien ontbeerden.
Zegt de vertegenwoordiger van VAIS in Pretoria,
Christel Op de Beeck “Dat relatief kleine project
bezorgt 30 mensen werk, d.w.z. dat 30 gezinnen
nu een beter leven hebben, de impact is misschien
klein maar maakt een wereld van verschil.
Toerisme is de op één na grootste industrie van de
provincie Limpopo en Hamakuya een blauwdruk
voor wat het Departement van Landbouw en dat
van Toerisme samen kunnen ondernemen.” Voor
Limpopo is het in Hamakuya uitgeteste model
een uitgangspunt voor andere initiatieven.
Twee jaar na de start zijn de twee onderdelen van
het VAIS-programma in Limpopo, commerciële
landbouw en duurzaam toerisme, aan een evaluatie
toe. Daaruit wil het lessen trekken voor de
volgende drie jaar dat het loopt.
ONdERNEMEN EN AIdS IN VRIjSTAAT
In Vrijstaat heeft de provinciale regering ervoor
gekozen om samen met VAIS op twee thema’s te
werken. Stimuli voor kmo’s gaan er uit van SEDA,
het door de Zuid-Afrikaanse overheid gesteunde
Small Enterprises Development Agency. VAIS
werkt met SEDA samen en heeft zich toegelegd
op praktijktrainingen, wat kan gaan van de levering
van lesmateriaal tot opleiding in boekhouding
en het gebruik van microkredieten, en begeleiding
achteraf. SEDA legt zich tegenwoordig
Zuidwerking
ZUId AfRIkA
ook toe op voor haar nieuwe aspecten, zoals de
coördinatie van de trainingen, mentorschap focus
op werknemers en nazorg op de werkvloer.
Het tweede programma past in de strijd tegen
hiv/aids. Aids is in Zuid-Afrika doodsoorzaak nr. 1.
Volgens de laatste UNAIDS-cijfers zijn 4,6 miljoen
volwassenen Zuid-Afrikanen drager van het hivvirus,
dat is 18,1% van de bevolking. De epidemie
stabiliseert zich, staat er in het rapport te lezen,
maar op een ontiegelijk hoog peil. Vrijstaat is
een van de meest getroffen provincies. De aidsbestrijding
is er geconcentreerd in Xhariep, een
arm district in het zuiden, waar hoge werkloosheidscijfers
te noteren vallen. VAIS ondersteunt
er het Youth Community Welfare Programme, dat
jongeren een sterkere uitgangspositie wil geven
door ze aan werk te helpen.
IN kwAZULU-NATAL IS VOEdSELZEkERhEId EEN
RUIM BEGRIp
Empowerment for Food Security heet het programma
in KwaZulu-Natal. Het is er op 1 april
2006 van start gegaan. Dat voedselzekerheidsprogramma
slaat niet alleen op de teelt maar ook
op de verwerking van producten, is bekommerd
om de gezondheidstoestand van de mensen en
behandelt sociaal-culturele aspecten van de omgang
met voedsel. Empowerment for Food Security
krijgt bijzondere aandacht van de provinciale
overheid. Ze legt naast het bedrag van 7,5 miljoen
€, dat VAIS over een periode van vijf jaar voor het
programma gereserveerd heeft, zelf 3.350.000
€ op tafel. De belangrijkste partner in KwaZulu-
Natal is het Departement van Landbouw en Leefmilieu
maar ook met andere departementen en
gemeentebesturen werkt VAIS samen.
Empowerment for Food Security bestrijkt acht
van de 51 gemeenten in KwaZulu-Natal, verspreid
over vier districten. In die gemeentes zijn
het plaatselijke comités, die de voorstellen voor
concrete projecten ter verbetering van de voedselzekerheid
formuleren. In 2008 waren er meer
dan 80 in uitvoering. Ze gaan van de aanleg van
Activiteitenverslag 2008 | 39

Zuidwerking
ZUId AfRIkA
moestuinen, die enkele gezinnen gemeenschappelijk
beheren, over kippenteelt tot de aanleg van
ziekenhuis- en schooltuinen. Andere hebben betrekking
op water, omheiningen, de verdeling van
zaaigoed en de opleiding van plaatselijke besturen
met het oog op duurzame investeringen in
de landbouw. 25 provinciale landbouwconsulenten
hebben een training rond voedselzekerheid
gevolgd en meer dan duizend schoolkinderen
kregen voorlichting over het belang van gezonde
voeding. In sommige centra organiseren ze bv.
op marktdagen of wanneer ze hun pensioen of
kinderbijslag uitgekeerd krijgen, een training voor
oma’s.
In samenwerking met het Vlaamse Departement
voor Werk en Sociale Economie heeft VAIS in
KwaZulu-Natal in 2008 een project op stapel gezet
om de sociale economie te bevorderen. Hoe
werkt dat? Scholen in Zuid-Afrika krijgen van de
40 | Activiteitenverslag 2008
overheid middelen om de leerlingen een maaltijd
te verstrekken. Meer dan zeven miljoen kinderen
krijgen zo op school hun enige maaltijd van de
dag. Meestal koopt de school voor de bereiding
ervan eenzijdige en nutritioneel beperkte voeding
aan, zoals maïspap aangevuld met visconserven.
Empowerment for Food Security probeert om
met de aanleg van schooltuinen de kwaliteit van
het eten te verhogen en meer variatie aan te
brengen. Daarvoor investeert het in watervoorziening,
omheiningen en het klaar maken van de
grond voor de geschikte teelten.
Het project rond sociale economie spitst zich op
die schooltuinen toe. Het creëert arbeidsplaatsen:
60 mensen gaan in 30 testscholen aan de slag.
Ze moeten de productie in de tuinen opvoeren en
diversifiëren om in de schoolkeukens kwaliteitsvolle
maaltijden klaar te kunnen maken. Hun opleiding
en verloning gebeurt met het budget, dat
de overheid voor het eten van de leerlingen ter
beschikking stelt. Op termijn kan een school de
meeropbrengst uit zijn tuin aan crèches of ziekenhuizen
verkopen, zodat de werkgelegenheid een
duurzaam karakter krijgt. 250.000 € afkomstig
van Vlaanderen activeert op die manier 3 miljoen
€ in KwaZulu-Natal en het voedselzekerheidsprogramma
bezorgt bovendien ‘het Department of
Provincial and Local Government’ een praktijkmodel
van wat bij ons sociale economie heet.
Ook in KwaZulu-Natal is Ex-Change in de bres
gesprongen. Het heeft er het Departement Landbouw
en Leefmilieu advies verstrekt voor zijn beleid
inzake personeel, financiën en planning. Dat
departement biedt meer dan 10 miljoen burgers
in de provincie diensten aan, gericht op landhervorming,
veeteelt, visvangst, beheer van fauna
en flora, ziektecontrole, afvalbeheer en milieuplanning
en –onderricht.

OP KRUISSNELHEID
In 2008 zijn niet alleen de vruchten geoogst van
wat het jaar voordien samen met de FAO, de Wereldvoedselorganisatie
van de VN, m.b.t. voedselzekerheid
in de steigers gezet is maar ook de
laatste voorbereidingen getroffen om vanaf 2009
de samenwerking met Malawi op kruissnelheid
te laten komen. Op 7 november heeft de Vlaamse
Regering de gezamenlijke strategienota van juni
bekrachtigd. Die bouwt voort op de Memorandum
of Understanding, de overeenkomst waarmee
Vlaanderen en Malawi eind november 2006 hun
partnership bezegeld hebben. De strategienota
geeft aan op welke manier die samenwerking gestalte
krijgt. Vijf jaar lang stelt Vlaanderen vijf miljoen
€ ter beschikking om armoede te bestrijden
en duurzame ontwikkeling te bevorderen.
Het gemeenschappelijke plan met het oog op de
training van landbouwvoorlichters was in oktober
2008 uitgewerkt. De nodige middelen, 4,5
miljoen €, waren vastgelegd en het programma
was met de Malawische partners doorgesproken.
Alles was klaar om in april 2009 van start
te gaan en die doelstelling is dan ook gehaald.
Ook voor een kleiner programma, waarvoor er
300.000 € opzij gezet is en dat op irrigatie slaat,
waren de afspraken rond.
In diezelfde maand februari, op de 12e, is het
VAIS-kantoor in Lilongwe officieel geopend
maar Katrien de Pauw, die VAIS in Malawi vertegenwoordigt,
was er al sinds september 2008
aan de slag. Een paar maand later kreeg ze versterking
van medewerker Nathan Khuthe (zie
foto). Dat er nu iemand permanent ter plaatse
is, is de uitbreiding van het programma zeker
ten goede gekomen. De vertegenwoordiger ter
plaatse draagt ertoe bij dat een van de oogmerken
van de Verklaring van Parijs, een betere coördinatie
tussen donoren, in de praktijk nu een stuk
makkelijker is. VAIS schakelt zich moeiteloos in
het maandelijkse overleg in.
Zuidwerking
MALAwI
BETERE VEETEELT dOOR MEER VOORLIChTING
De regering beseft dat er een groot probleem rijst
bij de landbouwvoorlichters. Dat zijn veeartsen
e.a. specialisten, die de overheid hun deskundigheid
ter beschikking stellen, de boeren met raad
en daad bijstaan en hun kennis bijspijkeren. Er
zijn er veel te weinig en het is dringend nodig om
hun niveau op te krikken. Zo heeft de overheid
hooguit zeven veeartsen in dienst, die allemaal
hun diploma in het buitenland behaald hebben!
In de jaren tachtig waren er meer dan drieduizend
van die consulenten in dienst maar dat aantal is
sindsdien tot minder dan de helft teruggevallen.
Dat houdt in dat elke voorlichter zo’n 1.300 boeren
moet informeren, trainen en sensibiliseren.
Eén voor 750 zou een ideale ratio zijn. Bovendien
hebben de meesten hun opleiding al meer dan
tien jaar achter de rug en zijn ze sindsdien nauwelijks
aan opfrissingscursussen toegekomen.
Het effect van hun werk in de landbouw is bijgevolg
een stuk lager dan je mag verwachten. In
de veeteelt is dat goed merkbaar. 85% van de
veehouders beoefenen geen commerciële activiteiten.
Voor heel wat onder hen is een rund er om
te slachten als ze te weinig onder de tand hebben.
De overheid wil meer veetelers die voor de
markt produceren en een hogere productiviteit in
de sector, zodat het inkomen van boerengezin-
Activiteitenverslag 2008 | 41

Zuidwerking
MALAwI
nen de hoogte ingaat. Daarom is de opleiding van
veearts-assistenten tot een van de prioriteiten
uitgeroepen.
Vlaanderen schrijft zich in de aanpak van de Malawische
regering in en volgt daarbij een tweesporenbeleid.
VAIS richt zijn inspanningen op drie
landbouwscholen die nieuwe voorlichters opleiden
en financiert bijscholingscursussen, voor
wie er al jaren aan het werk is. De drie scholen
zijn Mikolongwe Veterinary College, Natural Resources
College en Bunda College of Agriculture.
Alledrie maken ze deel uit van de Universiteit van
Malawi. Bunda, dat zijn studenten na vier jaar
een diploma uitreikt, heeft in 2007 steun gekregen
om de problematiek van de voorlichters te
onderzoeken. Die bevindingen hebben geholpen
om het op het getouw staande programma uit
te werken. Bunda wil vooral werken op de efficiënte
inzet van mensen en middelen, kapitaal en
grond, en zo oplossingen uitdokteren, die dicht
bij de noden van de boeren aanleunen.
Het Natural Resources College levert na een opleiding
van twee jaar voorlichters af. Pas in 2005,
na jaren stilgelegen te hebben, is het opnieuw
met die opleiding van start gegaan. In 2008 zijn de
eersten afgestudeerd. Maar het NRC heeft voor
praktische tests in het laboratorium te weinig en
te slecht materiaal, er zijn geen experimenten
mogelijk. In sommige domeinen ontbreken gespecialiseerde
leerkrachten. In 2007 heeft VAIS
NRC ondersteund om het lab op te knappen. Het
college streeft ernaar om zijn boerderij op peil te
brengen, zodat de kwaliteit van het aangeboden
studiepakket erop vooruit gaat.
Mikolongwe Veterinary College leidt veeartsen
assisten op en stopte daarmee geruime tijd. Pas
in 2006 heeft het college de draad weer opgenomen.
De school, geleid door het Department of
Animal Health and Livestock (Departement van
Dierenwelzijn), werkt nauw samen met NRC voor
de praktijklessen, omdat het daarvoor de dieren
en de faciliteiten heeft, die NRC ontbeert. Mikolongwe
is gespecialiseerd in kunstmatige insemi-
42 | Activiteitenverslag 2008
natie en verleent daarin bijscholing aan boeren en
ngo’s. Kunstmatige inseminatie moet helpen om
de melkproductie de hoogte in te jagen, omdat het
huidige aanbod de vraag naar melk niet kan volgen.
De enige installatie voor vloeibare stikstof die Malawi
telt, staat in Mikolongwe. Ze is nodig om stierensperma
te bewaren maar is ruim onvoldoende
om het hele land te bedienen. Daarvoor is in wezen
de constructie van een tweede fabriek nodig,
om sperma te leveren aan het noorden en centrum
van Malawi. De dienstverlening van Mikolongwe
aan veehouders moet hoe dan ook beter.
Voor de bijscholing van consulenten die al jaren
met de boeren werken, doet VAIS een beroep op
een ngo met terreinervaring en twee departementen,
dat van Dierenwelzijn en het Department of
Agricultural Extension Services (Departement van
Landbouwvoorlichting). Dat laatste is belast met
de coördinatie van het programma. De medewerkers
kunnen cursus lopen op Bunda.
De ngo, Small Scale Livestock Promotion Programme
(programma voor de bevordering van kleinschalige
veeteelt), concentreert zich op veeteelt
en melkproductie. Ze instrueert de voorlichters
over de overdracht van projecten naar plaatselijke
boeren, waarmee ze veel ervaring heeft. Ook haar
personeel kan op Bunda terecht voor bijkomende
cursussen. SSLPP werkt ook door op wat VAIS in
Kasungu en Mzimba de voorbije jaren op poten
gezet heeft. Om versnippering tegen te gaan is er
opnieuw voor die twee districten gekozen.

Het programma voor meer en betere voorlichters
in de veeteelt, dat in april 2009 uit de startblokken
geschoten is, loopt over vier jaar. De financiering
ervan, 4.491.939 €, is als volgt verdeeld:
Bunda College of Agriculture 1.359.143 €
Natural Resources College 695.700 €
Mikolongwe Veterinary College/Department
of Animal Health and Livestock 989.200 €
Department of Agricultural Extension
Services 752.990 €
SSLPP 694.906 €
INSpANNINGEN VOOR VOEdSELZEkERhEId
In de districten Kasungu en Mzimba heeft VAIS
zich in het FAO-programma ingeschreven, dat op
de precaire voedselsituatie van kleine boeren
inwerkt. Te grote afhankelijkheid van maïs mondde
daar uit in eenzijdige voeding en, in geval van
een slechte oogst, regelrechte ondervoeding.
Een betere en hogere voedselproductie is doelstelling
nr. 1 van de Malawische regering. Ook
wil ze van de boerenstiel veel meer een commerciële
zaak maken dan nu het geval is, de producenten
als het ware uit de overlevingslandbouw
weghalen. Kleinschalige landbouw levert nu 80%
van het voedsel aan. Er is alle reden toe om van
voedselzekerheid een prioriteit te maken. Malawi
heeft recent, sinds de eeuwwisseling, twee periodes
van ernstige droogte meegemaakt. In 2002
is dat op de grootste hongersnood sinds een
halve eeuw uitgedraaid en drie jaar later waren er
alweer vijf miljoen Malawiërs, 40% van de bevolking,
op voedselhulp aangewezen, twee miljoen
meer dan in 2002. In aardig wat gezinnen aten ze
nog één keer per dag of zelfs niet eens.
In de jaren daarna is de oogst van maïs, het belangrijkste
gewas, hoog geweest, vanwege de
Zuidwerking
MALAwI
overheidssubsidies voor meststoffen en verbeterd
zaaigoed. Er gaat ook extra geld naar arme
boeren en kwetsbare groepen, zoals weduwen
en dragers van het hiv-virus. Malawi is erin geslaagd
om zo zelf in zijn eigen voedselbehoefte
te voorzien en kan zelfs uitvoeren, o.m. naar het
door een crisis zonder weerga getroffen buurland
Zimbabwe. President Bingu wa Mutharika heeft
voor de ommekeer die hij in Malawi teweeggebracht
heeft, van ontvanger van voedselhulp tot
graanexporteur in een mum van tijd, in november
2008 van het FAO de Agricola Award gekregen,
een prestigieuze landbouwprijs.
Maar schijn mag niet bedriegen, het evenwicht
is fragiel. Slechte regenval, ziektes onder het vee
en, als gevolg van aids, een hoog sterftecijfer
binnen de bevolking, waarvan er acht op tien in
de landbouw actief zijn, kunnen elke jaar weer
tot grote tegenvallers leiden. Op de VN-ranglijst
van menselijke ontwikkeling staat Malawi 164e
op 177. De levensverwachting bedraagt iets meer
dan 40 jaar. De helft van de kinderen van vier of
jonger zijn chronisch ondervoed en daardoor niet
volgroeid. Meer dan 55% van de bevolking komt
rond met minder dan 1$ per dag.
Om al die redenen zet de regering alle zeilen bij.
Ze streeft ernaar om tegen 2015 de millenniumdoelstelling
te realiseren, die de armoede wil halveren.
Daarvoor heeft ze een beleidsdocument
gepubliceerd, Malawi Development and Growth
Strategy, dat vijf thema’s naar voren schuift,
waarvan duurzame economische groei er één is.
In dat kader krijgen landbouw en voedselzekerheid
topprioriteit.
Daarom heeft VAIS zich van bij het begin van de
samenwerking met Malawi ingeschreven in de
aanpak van de FAO. 80% van het budget, dat
bestemd is voor voedselzekerheid, spendeert
het op het terrein. De betrokkenheid van kleine
boeren en boerengroepen staat centraal. Tijdens
het laatste zaaiseizoen hebben ze in Kasungu en
Mzimba door bemesting en de aanwending van
beter zaaigoed braakliggende gronden in gebruik
Activiteitenverslag 2008 | 43

Zuidwerking
MALAwI
genomen. De boeren verbouwen nu voedsel op
veel meer veldjes dan voordien. Er zijn microprojecten
ondersteund, zoals de teelt van champignons
en de inzet van voetpompen voor kleinschalige
irrigatie, met het oog op de opvoering en de
diversificatie van de productie. Op farmers field
days demonstreren dorpelingen aan hun buren
wat ze tot stand gebracht hebben. VAIS financiert
en FAO heeft samen met de Malawische overheid
een programmamanager aangesteld, een coördinator
per district en een irrigatiespecialiste.
Op verzoek van de Malawische overheid financiert
Vlaanderen ook drie jaar lang een beleidsadviseur
op het hoogste niveau. Ongeveer 15%
van het budget dat voor voedselzekerheid uitgetrokken
is, gaat naar die vorm van beleidsondersteuning.
De expert is sinds juni 2008 aan het
werk en rapporteert rechtstreeks aan de president.
Ze heeft als taak om het belang van voeding
te onderstrepen en dat in het hele beleid in
te bouwen, zeker op Landbouw maar ook op Onderwijs
en Volksgezondheid. Enkele maanden na
haar aantreden is ze erin geslaagd om het aspect
voeding explicieter aan bod te laten komen in het
beleidsplan voor de landbouw dan oorspronkelijk
het geval was. Aan dat Agricultural Development
Programme hebben alle belanghebbenden én de
44 | Activiteitenverslag 2008
donoren jaren gewerkt. Het is te vergelijken met
de SWAp (sector wide approach) voor de gezondheidszorg
in Mozambique.
IRRIGATIE
Een specifiek onderdeel van de strategie t.a.v.
landbouw en voedselzekerheid is irrigatie. Malawi
wil oude en ondergewaardeerde irrigatieschema’s
nieuw leven inblazen. VAIS stapt
mee in dat project en pakt drie gebieden in Nkhotakota
aan, samen 55 ha. Door te irrigeren
kunnen boeren het hele jaar door telen en zijn ze
niet meer afhankelijk van de regen. Op de koop
toe kunnen ze dan, buiten de traditionele maïs,
ook cash crops en groentes verbouwen. Dat alles
heeft een gunstige invloed op de voedselzekerheid,
gezien de ergste honger precies voorkomt
in periodes tussen twee oogsten in.
VAIS bekijkt Nkhotakota als een test. Tijdens die
werkzaamheden is het kwestie om de effecten
op het milieu en de gezinnen te meten, voor er
in een volgende etappe meer steun komt. Er zijn
middelen uitgetrokken om de milieueffecten in
kaart te brengen en te analyseren. Wat in Nkhotakota
ook speciale aandacht krijgt, is dat boeren
zelf het project runnen, het water beheren en de
rekeningen bijhouden. Daarvoor krijgen ze opleiding.
Ook voor dat institutionele aspect komt er
geld op tafel. Kortom, op het einde van de testfase
moet er meer tot stand gekomen zijn dan
de constructie van pompen en de aanleg van een
buizensysteem.
Het proefproject, dat de draad van de irrigatie in
Nkhotakota weer opneemt, loopt eind 2009 af.
Het budget is als volgt verdeeld:
Irrigatie-infrastructuur 110.000 €
Institutionele ontwikkeling van boeren
en gemeenschappen 153.000 €

Milieueffectenrapport 17.000 €
Management, administratie, monitoring
en evaluatie 20.000 €
dRINkwATERVOORZIENING
Een lacune in Malawi is goed, drinkbaar water.
Gemiddeld heeft maar de helft van de Malawiers
met behulp van een waterpomp of een ander
systeem daartoe toegang. Het streven is om dat
percentage op 80 te brengen en ervoor zorg te
dragen dat in alle scholen en gezondheidscentra
drinkbaar water gegarandeerd is. VAIS heeft
Unicef eind 2008 632.000 € toegezegd voor het
WASH-programma, wat staat voor water, sanitary
and hygiene education.
BOSBOUw
VAIS heeft een subsidie van 149.640 € toegekend
aan de KULeuven. Samen met het ICRAF,
het acroniem, waaronder het World Agroforestry
Zuidwerking
Centre bekend staat, bevordert de KULeuven initiatieven
in de bosbouw, zoals de aanplanting van
fruitbomen, erosiebestrijding en de fixatie van
stikstof om de bodem vruchtbaarder te maken.
AIdS
MALAwI
Van bij het begin van de samenwerking, in 2006,
heeft de Vlaamse overheid in Malawi op aids gewerkt.
In oktober van dat jaar is UNAIDS voor de
periode tot 2010 3 miljoen € toegezegd. 2 miljoen
was onmiddellijk ter beschikking, voor de
helft bestemd om in Malawi een nationaal plan
op te stellen, dat de kwetsbare rol van vrouwen
en jonge meisjes weg moest werken. Het gaat
er nota bene om een strategie uit te dokteren
om aidspreventie te verzoenen met traditionele
gebruiken, die daarop haaks staan, zoals bv. de
gewoonte dat een weduwe bij de broer van haar
overleden man haar intrek neemt. Het tweede
miljoen ging naar preventie en kinderrechten in
de regio, met name in de landen die deel uitmaken
van de regionale Zuidelijk Afrikaanse Ontwikkelingsgemeenschap,
SADC.
Eind 2008 heeft Vlaanderen het resterende bedrag
van 1 miljoen € vrijgemaakt, voor de periode
2008-2010. Het heeft UNAIDS verzocht om dat
opnieuw via SADC in Zuidelijk Afrika aan te wenden,
voor vrouwen en meisjes, jongeren, kinderen
en kwetsbare doelgroepen in noodsituaties.
Welke acties UNAIDS daarmee onderneemt en
in welke landen hangt af van de noden.
Bij de publicatie van dit rapport, zijn er m.b.t. de
bedragen van 2006 drie schijven van 250.000 €
uitbetaald en is de helft van het miljoen van 2008
op de rekening van UNAIDS overgeschreven.
Volgens het laatste rapport van UNAIDS zijn in
Malawi 780.000 personen besmet met het hiv-virus,
11,9 % van de volwassen bevolking. In 2001
lag de prevalentie op 13,3. Het rapport merkt op
dat de aidsepidemie in Malawi gestabiliseerd is
en er aanwijzingen zijn van een gedragswijziging
ten gunste.
Activiteitenverslag 2008 | 45

Zuidwerking
DUURZAAM ONDERNEMEN
DUURZAAM ONDERNEMEN
Ex-ChANGE
In 2008 heeft Ex-Change 140 interventies gedaan
in ontwikkelingslanden in Afrika, Latijns-Amerika
en Azië. Ex-Change is een uitzendplatform voor
bedrijfsleiders e.a. deskundigen. De vereniging
stuurt ze vrijwillig en tijdelijk uit voor opdrachten
op vraag van de ondernemingen in het Zuiden
die vooral als oogmerk hebben om problemen
te identificeren en op te helpen lossen in wat
we hier kleinere en middelgrote ondernemingen
noemen. VAIS is met Ex-Change overeengekomen
dat dertig procent van haar missies in de
drie partnerlanden gebeuren. Het lukt aardig om
die afspraak na te leven. 46 missies, een derde
van het totale aantal, hadden Zuid-Afrika, Malawi
of Mozambique als bestemming, respectievelijk
goed voor 25, 14 en 7 uitzendopdrachten. In
Zuid-Afrika zit Ex-Change, o.m. in Vrijstaat met
haar samenwerking met het Small Enterprise
Development Agency, op hetzelfde spoor als wat
VAIS er onderneemt. Daardoor heeft Ex-Change
met partners van VAIS de handen in elkaar kunnen
slaan. In de provincie Limpopo is er gewerkt
aan de productiecapaciteit van een theeplantage,
die het departement landbouw er van een particuliere
onderneming overgenomen heeft. Zoals
46 | Activiteitenverslag 2008
aangegeven in het hoofdstuk over Zuid-Afrika
heeft Ex-Change in Limpopo en KwaZulu-Natal
door VAIS ondersteunde projecten doorgelicht.
MICROkREdIETEN
In 2008 heeft het Waarborgfonds Microfinanciering
drie aanvragen voor waarborgverlening goedgekeurd,
twee daarvan aan Incofin en één aan
Alterfin. Die twee Vlaamse ontwikkelingsfondsen
hebben een erkenning gekregen, waardoor
ze bij VAIS voorstellen in kunnen dienen. Wat ze
nastreven is microfinancieringsinstellingen in het
Zuiden te ondersteunen bij het risicobeheer van
hun transacties. Alterfin en Incofin stoppen die
microfinancieringsinstellingen kapitaal toe om
aan kleine ondernemers uit te lenen. Dat geld
kunnen ze tegen normale tarieven niet in voldoende
mate in hun eigen land ontlenen.
Incofin heeft een waarborgverlening gekregen
voor een lening aan Marang Financial Services.
Die microfinancieringsinstelling is in Zuid-Afrika
in vijf provincies actief, o.m. in KwaZulu-Natal en
Limpopo, twee van de drie waarop VAIS de klemtoon
legt. Marang Financial Services richt zich
vooral op vrouwen in de rurale gebieden.
Het tweede en meest recente dossier dat via
Incofin goedgekeurd is, is de waarborgverlening

voor de microfinancieringsinstelling ACME in Haiti.
Haïti is een van de armste landen ter wereld.
ACME werkt er vooral op kmo’s in de informele
sector en kwetsbare groepen, zoals mensen die
met hiv-aids besmet zijn.
Ook Alterfin heeft een waarborg gekregen, voor de
Marokkaanse microfinancieringsinstelling INMAA.
GONORTh
Onder die naam, GoNorth, heeft UNIZO Internationaal
de helpdesk Import Vlaanderen opgericht.
De Vlaamse overheid wil ondernemingen
uit de partnerlanden, Malawi, Mozambique en
Zuid-Afrika, helpen om toegang te krijgen tot de
Vlaamse en Europese markt. De helpdesk heeft
vooral aandacht voor plaatselijke kmo’s, omdat
die voor stabiele werkgelegenheid en duurzame
welvaart instaan. In 2008 is zoals in het startjaar
2007 een subsidie van 300.000 € toegekend.
Daarmee is GoNorth op de ingeslagen weg
voortgegaan. In de eerste plaats wil het in de
drie landen een netwerk van contactpunten oprichten,
waar de ondernemers met hun vragen
terecht kunnen over de handelswetgeving e.d.
Per land, en in Zuid-Afrika per provincie, krijgt
een team van specialisten een opleiding om ondernemingen
te begeleiden bij de export naar
Europa en de voorbereiding daarvan. Daarvoor
Zuidwerking
DUURZAAM ONDERNEMEN
heeft GoNorth de expertise geleverd. Unizo heeft
een coördinator aangesteld en in elk van de drie
landen is er na een scholing in Vlaanderen een
Vlaamse coördinator aan de slag gegaan. In de
tweede plaats wil de helpdesk Import Vlaanderen
instaan voor matchmaking, d.w.z. de vraag van
de drie landen naar afzetmogelijkheden voor hun
producten en diensten kanaliseren en voor het
aanbod van te outsourcen activiteiten geschikte
partners vinden.
Wat er in de pijplijn zit voor later is de verbetering
van de exportmogelijkheden, de kennis van vraag
en aanbod en de communicatie, de uitwisseling
van bedrijfstechnische e.a. ervaringen, de schepping
van een hogere toegevoegde waarde, eigen
productmogelijkheden, werken met doelgroepenanalyses
enz. Ook het idee van conferenties
in Vlaanderen en de drie doellanden leeft.
Netwerking, trainingen, overdracht van ervaring
en know how, contact leggen tussen Afrikaanse
en Vlaamse ondernemers, bedrijven warm maken
voor het idee en haar werking bekend maken,
daarrond draait het bij GoNorth dus. Het schakelt
daarvoor zijn website www.helpdeskgonorth.eu
in en organiseert ook geregeld evenementen,
contactdagen en ontmoetingen rond zakendoen.
MAATSChAppELIjk VERANTwOORd ONdERNEMEN
In 2008 heeft VAIS het Consortium Internationaal
Duurzaam Ondernemen (Cido) gefinancierd. Cido
moet een Vlaams kenniscentrum en netwerk
over ontwikkelingsrelevant internationaal ondernemen
opstarten, verliest daarbij de ethische,
duurzame en interculturele kant van de zaak niet
uit het oog maar de klemtoon ligt op de eerste
twee aspecten. Bijzondere aandacht is er voor
samenwerking tussen de publieke en de particuliere
sector en initiatieven, waarbij verscheidene
belanghebbende organisaties betrokken zijn.
Partners in Cido zijn Kauri, het kenniscentrum en
netwerk voor duurzame, eerlijke en transparante
zakenpraktijken, waarvan VAIS lid is, Voka-Kamer
Activiteitenverslag 2008 | 47

Zuidwerking
DUURZAAM ONDERNEMEN
van Koophandel Halle-Vilvoorde, het Centre for
Global Governance Studies van de Katholieke
Universiteit Leuven, het European Centre for Development
Policy Management in Maastricht en
CIMIC, het Centrum Intercultureel Management
en Internationale Communicatie in Mechelen.
Wat het consortium op het oog heeft, is de know
how m.b.t. intercultureel management, die de
aangesloten verenigingen in huis hebben, op de
agenda van de bedrijven te krijgen. Hoe bereid je je
voor op nieuwe activiteiten in Zuid-Afrika of India?
Hoe stel je je in op de aanwezigheid van buitenlandse
bestuurders? Het zijn vragen die door de
globalisering in almaar meer ondernemingen rijzen
en waarop binnenshuis niet altijd het precieze antwoord
voorhanden is. Die wil Cido aanreiken.
Hoe het consortium dat aanpakt? Door in de eerste
plaats de duurzame bedrijfsinitiatieven in Vlaanderen
te inventariseren. Voorbeelden daarvan zijn
Max Havelaar voor de koffie, de Schone Kleren
Campagne en het Kimberleyproces in de diamantsector.
Dan wil Cido ook op maat van ondernemingen
met digitale steekkaarten informatie ter
beschikking te stellen. Er zijn er 27 klaargemaakt
over uiteenlopende thema’s. Die gaan van de millenniumdoelstellingen,
de richtlijnen van de OESO,
ondernemersinitiatieven voor duurzame handel
en ontwikkelingssamenwerking, intercultureel
management, microfinanciering, de rechten van
de mens, Fairtrade Labelling Organizations International,
de koepel van nationale organisaties en
producentennetwerken, en World Fair Trade Organization,
dat producenten, handelaren, netwerken
en keurmerken voor eerlijke handel uit zeventig
landen groepeert. Zowel de steekkaarten als de
inventaris werkt Cido doorlopend bij. Op het einde
van de rit moeten ze via wikipedia te raadplegen
zijn. De voorbereidingen voor die stap zijn gezet.
Ten slotte wil Cido informatiesessies en netwerkactiviteiten
organiseren en deskundigen bijeen
brengen voor thematische vergaderingen, zoals in
oktober 2008 in Mechelen gebeurd is rond intercultureel
management.
48 | Activiteitenverslag 2008
Het Consortium Internationaal Duurzaam Ondernemen
heeft de subsidie van VAIS gebruikt voor
de opstartfase. Van de kostprijs van 113.100 €
heeft VAIS 78.650 € gefinancierd. Het is nu aan
de oprichters om in werkgroepen verder te werken
om hun gedachtegoed in het bedrijfsleven te
verankeren.
ITC: SUppLy ChAIN ANd LOGISTICS dEVELOpMENT
pROGRAMME
VAIS steunt het Supply Chain and Logistics Development
Programme, dat in acht landen van de
Zuidelijk Afrikaanse Ontwikkelingsgemeenschap
(SADC) de aanvoerketen en logistieke diensten
wil versterken. Door op die manier kleine landbouwbedrijven
makkelijker toegang tot de wereldmarkt
te verschaffen, wil het programma de
armoede bestrijden en het handelsverkeer stimuleren.
De eerste drie landen waar het van start
gaat, zijn Malawi, Mozambique en Zuid-Afrika.
Voor alle drie komen er specifieke maatregelen,

die rekening houden met de beleidsprioriteiten
en de eigen noden van die landen.
International Trade Centre heeft het programma
uitgewerkt. Dat is gebeurd in het kader van het internationale
handelsbeleid Aid for Trade en de EUaanpak
om de steun voor de handel substantieel
te verhogen. ITC is een samenwerkingsverband
van de UNCTAD en de Wereldhandelsorganisatie
(WTO), dat erop gericht is om het bedrijfsleven
tot ontwikkeling te brengen. Door een beter
kader voor kleine en micro-ondernemingen te
scheppen, mikt ITC erop dat ze regionale en internationale
afzetmarkten vinden voor hun verse
groenten en fruit. Het grootste probleem daarbij
zijn n.l. de internationale verkoopsnormen. Zelfs
al komen er gunstige handelsovereenkomsten
met bv. de EU, dan is dat niet in het voordeel van
de arme gemeenschappen binnen SADC. Voor
hen is het onmogelijk om aan alle product- en
marktvoorwaarden te voldoen.
dUURZAME hANdEL: 4C
Met koffieboeren uit de provincie Santander in
Colombia is een eerste project om een gedragscode
met economische, sociale en milieunormen
voor de koffieproductie en –handel ingang te laten
vinden zo succesvol gebleken dat er een tweede
van start gegaan is. De code staat bekend als 4C,
Common Code for the Coffee Community. VAIS,
medestichter van de vereniging die 4C in het leven
geroepen heeft, en de Federación Nacional
de Cafeteros de Colombia, een van de grootste
federaties van koffieboeren ter wereld, hebben
deze keer de provincie Antiochia uitgekozen. Dat
project is in november 2008 tot een goed einde
gebracht.
Het opzet was om koffieboeren, die bezig zijn om
de certificatie van een label als Fairtrade, Rainforest
Alliance of Utz Certified te verkrijgen, in het
4C-systeem te krijgen. Allemaal zijn ze getraind
om met het proces van certificatie- en 4C-verificatie
van start te gaan. Door de invoering van
duurzame productiemethodes hebben de drie-
Zuidwerking
DUURZAAM ONDERNEMEN
honderd betrokken gezinnen de kwaliteit van hun
koffie en hun concurrentievermogen verbeterd.
Daardoor is hun levensstandaard de hoogte ingegaan
en hebben ze meer kans op certificatie
door een label. Het project heeft een grote impact
gehad op het gebied in Antiochia, waar ze
koffie verbouwen. De hele economie heeft een
boost gekregen, milieu en biodiversiteit hebben
erbij gewonnen en de boeren hebben geleerd
hoe hun bedrijf beter te besturen.
Er is in 2008 nog een derde project met 4C opgestart.
Daarbij heeft ISEAL, International Social
and Environmental Accreditation and Labeling Alliance,
een benchmarking procedure voor 4C ontwikkeld.
ISEAL heeft de toonaangevende labels
voor eerlijke en ethische handel als leden. Met
die toetsingsprocedure wil ISEAL een stel normen
vastleggen om de complementariteit van
4C met andere, meer gespecialiseerde codes
te bepalen. Dat geeft de kans aan koffieboeren
wereldwijd om beter en sneller toegang te krijgen
tot meer veeleisende duurzaamheidslabels.
Bij dat derde project heeft Rainforest Alliance de
ijking gedaan. Zo kunnen de bedrijven al hun koffie,
die ze niet onder dat keurmerk kunnen verkopen,
ook al heeft dat hen gewaarmerkt, op de
markt brengen als 4C-koffie.
In 2009 gaat VAIS verder op zoek naar uitbreiding
van het concept. 4C vindt langzaamaan zijn weg
naar andere regio’s, ook in armere gebieden. Zo
zijn er verkennende gesprekken aan de gang om
4C in Malawi in te voeren.
Activiteitenverslag 2008 | 49

Zuidwerking
HUMANITAIRE BIJSTAND
HUMANITAIRE BIJSTAND
VAIS heeft in 2008 voor 2.009.000 € noodhulp
verleend, 8% meer dan het jaar daarvoor. Met
dat budget zijn er zes organisaties gesubsidieerd,
voor samen dertien projecten. Net zoals in 2007
is het leeuwendeel van de humanitaire bijstand,
80 %, in Afrika terecht gekomen. Gemiddeld is er
per project 154.538 € besteed, dat is een stijging
met ruim 15% tegenover 2007, toen het gemiddelde
op 133.000 € lag.
In Mozambique, een van zijn drie partnerlanden,
is VAIS, zij het soms onrechtstreeks, n.a.v. verscheidene
rampen bijgesprongen. Zo heeft het
in 2008 het ontmijningsproject Apopo opnieuw
een subsidie gegeven. Dat was de voorbije jaren
ook het geval maar de actie van Studio Brussel,
Music for Life, die de slachtoffers van antipersoonsmijnen
tot thema had, heeft zeker mee
ertoe bijgedragen dat ontmijning als vanzelfsprekend
voor verdere ondersteuning via het budget
voor noodhulp in aanmerking kwam. Apopo is
de grootste post op het budget, een vijfde van
de noodhulp gaat daar naartoe. Meer informatie
over dat ontmijningsproject is te lezen in het
hoofdstuk Mozambique.
Ook de volgende actie van Music for Life, het jaar
daarna, in 2007, met drinkbaar water als thema,
heeft tot tastbare gevolgen in Mozambique geleid.
Om de slachtoffers van de overstromingen
uit de nood te helpen, is het Rode Kruis Vlaanderen
een subsidie toegekend, waarmee het de
distributie van jerrycans en waterzuiveringszakjes
gefinancierd heeft. Ook in andere landen van
Zuidelijk Afrika, die door overstromingen geteisterd
werden, heeft het Rode Kruis uit dat budget
geput om een identieke hulpactie op touw
te zetten.
Een aanzienlijk bedrag aan humanitaire bijstand
is naar Congo gegaan. Een kwart van de noodhulp
heeft gediend om de noodlijdende bevolking
50 | Activiteitenverslag 2008
in conflictgebieden te helpen. Een deel van die
subsidies is daar naartoe versast via het Rode
Kruis Vlaanderen. Dat geeft in Kivu, in het oosten,
hulp aan slachtoffers van seksueel geweld,
zowel psychosociale als economische. Ook sensibilisatie
van de plaatselijke overheden en de gemeenschap
waartoe het slachtoffer behoort, zijn
een onderdeel van hun aanpak. Rond Goma, in
Zuid-Kivu, zijn n.a.v. de gevechten die er najaar
2008 rond die stad uitgebroken zijn, twee projecten
gesubsidieerd, die allebei uitgaan van de
bekommernis om er de voedselzekerheid van de
bevolking te garanderen. Unicef België verdeelt
er voedselpakketten, met koekjes met een hoge
energiewaarde. Het werkt er ook in de gezondheidscentra.
Caritas Internationaal verdeelt zaaigoed
en landbouwwerktuigen, om de mensen in
de streek aan te sporen zelf de zorg om aan eten
te raken in handen te nemen.
Nadat twee opeenvolgende cyclonen, Ivan en
Fame, Madagascar getroffen hadden, heeft
Unicef er een interventie op touw gezet. Het is
begonnen met de ontsmetting van waterputten,
de verdeling van waterfilters en de distributie van
geneesmiddelen tegen ziektes, die met het gebruik
van onzuiver water te maken hebben. Na
Indlala in 2007, waarvoor Madagascar toen ook
noodhulp kreeg, hebben alweer cyclonen een hypotheek
op de ontwikkeling gelegd.
In Kenia is het Hoog Commissariaat van de VN
voor de Vluchtelingen in de bres gesprongen toen
er na de verkiezingen rellen uitbraken, waardoor
inwoners van de krottenwijken rond de hoofdstad
Nairobi uit hun huis verdreven waren. Het
UNCHR heeft ze woningkits bezorgd en ze tijdelijk
opgevangen in beveiligde kampen.
Ethiopië heeft met drie opeenvolgende mislukte
oogsten te kampen gehad. Eerst door overstromingen
en daarna door de uitblijvende regen kon-

den de boeren er niet tijdig ploegen en planten.
De slechte voedselsituatie, die daarvan een gevolg
was, heeft tot ernstige ondervoeding en een
verhoogde kindersterfte geleid. Caritas spitst zich
in dat land toe op jonge kinderen en zwangere en
zogende moeders.
Het voedseltekort in Zimbabwe heeft verscheidene
oorzaken: de politieke crisis, veranderende
weersomstandigheden en de aidsepidemie, die
de meest valide krachten in de landbouw wegmaait…
Als antwoord daarop heeft het Rode
Kruis Vlaanderen de verdeling op zich genomen
van maïsmeel, olie, bonen en corn soy blend, een
verrijkt mengsel van tarwe en maïs.
Buiten Afrika is er ook noodhulp naar landen in
Zuid-Oost Azië gegaan. Wereldsolidariteit heeft
zich in Bangladesh op de irrigatie van landbouwgronden
en de diversificatie van teelten toegelegd.
Hongersnood bedreigde er n.l. sommige
bevolkingsgroepen, nadat eind 2007 de cycloon
Sidr over het land raasde. Om de nood van die
slachtoffers te lenigen was er in 2007 ook al een
subsidie toegekend. Cyclonen zijn een almaar terugkerend
verwoestend verschijnsel.
Net zo in Myanmar. Daar is er in 2008 veel aandacht
gegaan naar wat een andere cycloon, Nargis,
er aan schade aangericht heeft. Unicef heeft
er kindvriendelijke zones gecreëerd. Daar verzorgen
en beschermen ze alleenstaande, niet-vergezelde
kinderen. Ze identificeren en registreren ze
Zuidwerking
HUMANITAIRE BIJSTAND
en proberen ze met hun gezin te herenigen. Ook
was er dringend medische zorg nodig. Daarvoor
heeft de Universiteit Antwerpen het project Help
Myanmar opgezet.
Ten slotte is er ook aan Georgië noodhulp verstrekt.
Het UNHCR heeft er ontheemden geholpen
bij het herstel van hun woningen, zodat ze
voor de winter weer hun intrek daarin konden
nemen. Door de gevechten in het op afscheiding
afsturende Zuid-Ossetië in de zomer van 2008
waren er heel wat mensen uit hun huis verdreven.
Activiteitenverslag 2008 | 51

Zuidwerking
Organisatie Land Project Bedrag
APOPO Mozambique
Rode Kruis - Vlaanderen
Internationaal Zuidelijk Afrika
Rode Kruis –Vlaanderen
Internationaal
Unicef België
Caritas Internationaal
Caritas Internationaal Ethiopië
52 | Activiteitenverslag 2008
Democratische
Republiek Congo
Democratische
Republiek Congo
Democratische
Republiek Congo
Mozambique Mine Action Programme
2008 400.000 E
Noodhulp aan de slachtoffers van de
overstromingen in Zuidelijk Afrika 150.000 E
Bescherming van slachtoffers van seksueel
geweld 300.000 E
Steun aan gezondheids- en voedingssector
voor de slachtoffers van de humanitaire
crisis in Oost-Congo 100.000 E
Stimuleren van de zelfredzaamheid van
verplaatste families in Noord-Kivu 100.000 E
Voedingsprogramma ten voordele van
kinderen, zwangere en zogende vrouwen 150.000 E
Rode Kruis –Vlaanderen
Internationaal Zimbabwe Voedselonzekerheid in Zimbabwe 108.955 E
Unicef België Madagascar
Steun aan de gezondheidssector voor de
slachtoffers van de cyclonen Ivan en Fame 150.000 E
UNHCR Kenia Noodhulp aan de vluchtelingen in Kenia 150.000 E
Unicef België Myanmar
Directe bescherming voor de kinderen in
de gebieden getroffen door de cycloon
Nargis 100.045 E
Universiteit Antwerpen Myanmar Medisch urgentieteam o.l.v. Dr. Beaucourt 50.000 E
Wereldsolidariteit Bangladesh
Noodhulp aan de slachtoffers van de
cycloon Sidr 150.000 E
UNHCR Georgië Noodhulp voor ontheemden 100.000 E

Zuidwerking
De besteding van de noodhulp gebeurt meestal via Vlaamse organisaties met terreinervaring. Maar ook
de samenwerking met VN-organisaties als Unicef en UNHCR slorpt een flink deel van het budget op,
dertig procent met name.
Activiteitenverslag 2008 | 53

Noordwerking
54 | Activiteitenverslag 2008
NOORDWERKING

DE VIERDE PIJLER
De website www.4depijler.be is het nieuwe trefpunt
voor al wie er in Vlaanderen, naast de overheid,
internationale organisaties en de ngo’s, die
respectievelijk als eerste, tweede en derde pijler
bekend staan, initiatieven neemt op het vlak van
ontwikkelingssamenwerking. De vierde pijler is
de verzamelnaam voor wat jeugdverenigingen,
scholen, ondernemingen, stichtingen, vakbonden,
ziekenfondsen en vriendengroepen aan
partnerships met het Zuiden sluiten. Ze doen dat
vaak in de marge van hun eigenlijke taak maar ze
doén het.
De website www.4depijler.be bundelt al die initiatieven.
Ze fungeert als draaischijf. Via de site
Noordwerking
DE VIERDE PIJLER
kunnen alle organisaties elkaar vinden en leren
kennen. Informatie vergaren, ervaringen uitwisselen,
kennis delen, vragen stellen en tips geven,
een zoekertje plaatsen, het kan allemaal. Op korte
tijd hebben meer dan 150 organisaties zich op de
site aangemeld en stellen zich voor aan het grote
publiek. Van A Risting Star, een vzw uit Emblem,
die in Gambia aan educatie en medische dienstverlening
doet, tot ZuidDag, een project gevestigd
in Brussel, dat bedrijven en scholieren wil
sensibiliseren rond de Noord-Zuidproblematiek.
Hier groeit een nieuw netwerk, waarbij nu al tussen
25.000 en 60.000 geëngageerde vrijwilligers
betrokken zijn. Jaarlijks zamelen ze tussen 47 en
68 miljoen € in.
Activiteitenverslag 2008 | 55

Noordwerking
DE VIERDE PIJLER
Het idee is ontsproten op de conferentie, die
VAIS in mei 2007 over de 4e pijler georganiseerd
heeft, op basis van een verkennend onderzoek
dat het Hoger Instituut van de Arbeid (HIVA) in
2006 ondernomen heeft. Anderhalf jaar na de bijeenkomst,
in oktober 2008, was de site online.
Op de 2e december heeft Vlaams Minister-President,
Kris Peeters, ze met volgende woorden
officieel ingewijd: “Onze ambitie en onze verwachtingen
liggen zeer hoog, niet alleen voor
Vlaanderen maar ook voor onze dynamiek naar
ontwikkelingssamenwerking, en we bouwen
daarmee voort op het sterke internationale beleid
dat Vlaanderen sinds 1993 voert”.
www.4depijler.be verstrekt in de eerste plaats inhoudelijke
ondersteuning aan al wie er zich actief
met de Noord-Zuidproblematiek bezighoudt. Voor
hen komen er trainingen op maat, in samenwerking
met 11.11.11, Koepel van de Noord-Zuidbeweging,
die samen met VAIS van het project een
steunpunt voor de 4e pijler wil maken. Professionalisering
is het ordewoord. Financiële bijstand
is bewust achterwege gelaten, vanuit de bekommernis
dat de overheid de 4e pijler in geen geval
verplichtingen op wil leggen.
De website is de aanzet voor wat uit moet groeien
tot een heuse helpdesk. Iedereen kan specifieke
vragen doorsturen naar de begeleiders van het
steunpunt. Die gaan op zoek naar het antwoord
of de gevraagde informatie. Dankzij een maandelijkse
nieuwsbrief blijft alleman op de hoogte.
Het steunpunt organiseert ook ontmoetingsmomenten
voor de trekkers en bezielers van al die
initiatieven en stimuleert de dialoog en samenwerkingsverbanden
met gemeentes, provincies
en ngo’s. Tenslotte wil het steunpunt anticiperen
op maatschappelijke en beleidsmatige ontwikkelingen
m.b.t. ontwikkelingssamenwerking en
meer specifiek rond de 4e pijler.
In het najaar van 2008 is het HIVA met een
tweede onderzoek rond de 4e pijler begonnen,
niet alleen om de gegevens van het vorige uit te
diepen maar ook om de lacunes in de bestaande
56 | Activiteitenverslag 2008
kennis op te vullen. VAIS wil een antwoord op
vragen als hoe groot de 4e pijler is en wie ervan
deel uitmaakt, in welke sectoren de medewerkers
en vrijwilligers bedrijvig zijn en met hoeveel
ze zijn, wat de aard van hun project is, hoe de
samenwerking met het Zuiden gebeurt en waar
ze hun geld vandaan halen? HIVA onderzoekt of
het voor de 4e-pijlerinitiatieven een typologie op
kan stellen en wat de mogelijkheden en noden
zijn bij de ondersteuning en professionalisering
ervan. Voorjaar 2009 maken ze de resultaten van
de studie bekend.

DUURZAAM CONSUMEREN
wEEk VAN dE fAIR TRAdE
Zoals stilaan bijna gebruikelijk, heeft het restaurant
een keer per jaar, in 2008 was dat op 9
oktober, de Vlaamse ambtenaren een fair trademaaltijd
geserveerd. Die dag heeft VAIS in alle
gebouwen van de Vlaamse overheid diverse
eerlijke producten voor infostands aangeleverd.
In de gebouwen in Brussel hebben collega’s van
VAIS de infostandjes bemand om een woordje
uitleg te verschaffen. De ambtenaren kregen niet
alleen het overbekende aanbod van chocola, thee
en koffie te zien, VAIS liet hen ook kennis maken
met eerlijk en duurzaam geproduceerde kousen,
badlinnen en schoonheids- en verzorgingsproducten
als oorstaafjes, badschuim en zeep.
dUURZAAM AANkOpEN
De Vlaamse overheid heeft in haar aankoopbeleid
speciale aandacht voor duurzaamheid. Ze ziet dat
als een ontwikkelingsinstrument, omdat het een
betere levensstandaard voor de producenten in
het Zuiden garandeert.
Als de Vlaamse ambtenaar drinkt, geeft hij het
goede voorbeeld. In zijn of haar glas of kop zit er
dan een eerlijk product. In 2008 heeft de catering
Noordwerking
niet minder dan 37 ton koffie geschonken, 21.000
literflessen fruitsap, 19.000 flesjes van 20cl en
4000 flessen wijn, rode en witte door elkaar. Allemaal
uit het eerlijke handelscircuit.
hANdELSMARkT IN GENT
DUURZAAM CONSUMEREN
Onder het motto “Ben je van alle markten thuis?”
heeft VAIS samen met de Noord-Zuid samenwerking
van de stad Gent op 5 en 6 december 2008
een alternatieve kerstmarkt georganiseerd. Zowel
verdelers van eerlijke en ethische producten
als 4de pijlerorganisaties vonden er op het Sint-
Baafsplein een forum om hun koopwaar aan het
grote publiek aan te bieden.
Activiteitenverslag 2008 | 57

Noordwerking
SENSIBILISERING VIA DE MEDIA
SENSIBILISERING VIA DE MEDIA
dE VLAAMSE NOORd-ZUId pERSpRIjS
“De muurverf brokkelt af en een penetrante geur
van rubber snijdt ons de adem af. Toch draagt bijna
niemand hier een mondmasker. De 300 werknemers
werken zes dagen op zeven, van 7.30 tot
11.30 uur en van 12.30 tot 17.30 uur. Ze eten in de
bedrijfskantine, en slapen in de bedrijfsslaapzaal.
Maandelijks verdienen ze 150 euro.
Een wat oudere vrouw drukt de schoenmaat in
een houten palet met inkt. In een aanpalende
kamer inspecteren meisjes op krukjes de buitenzolen
met de hand. Terug beneden perst een
machine rubber. Opnieuw
geen handschoenen
of mondmaskers
te bespeuren. In de
ruimte aan de overkant
snijdt een man
de rubberen zolen uit
met een pasvorm. Aan
een meterslange band
worden de turnpantoffels
om ijzeren pasvormen
gespannen en met
de hand gelijmd. Helemaal
aan het eind gaan
ze nog eens drie kwartier
in twee grote stoommachines
van 120 graden
Celsius. Eens het rubber
gedroogd, stoppen rijen
handen op de eerste verdieping
ze in kleine witte
dozen.
Dezelfde turnpantoffels
rolden jarenlang van een
andere band. Een paar duizend
kilometer westwaarts,
in Pakistan. De Pakistaanse
58 | Activiteitenverslag 2008
schoenleest maakte de reis mee naar de Chinese
fabriek. Monique Smit, de Nederlandse buying &
development manager bij Rucanor:
“Pakistan werd te duur. Dit is het eerste jaar dat
we met Haifa samenwerken. We hebben een
contract per bestelling.” Mellina Zevenhuizen,
marketing manager van Rucanor, vult aan. “Die
Pakistaanse fabriek vond op een gegeven moment
dat we niet genoeg schoenen afnamen.
Dat klopte niet helemaal, want we namen best
wel grote hoeveelheden af. Dan kijk je gewoon
welke fabriek die kwaliteit het best benadert.”
Een fragment uit “De omzwervingen van een
turnpantoffel van 3,99
€”, waarvoor Nico
Schoofs de Noord-Zuid
persprijs 2008 gekregen
heeft, een cheque
van 5000 €. Het artikel
maakt deel uit van
de reeks “De globalisering
in uw winkelkar”
en is op 31 mei
2008 in Vacature verschenen.
Het is de
vierde Noord-Zuid
persprijs op rij, deze
keer hebben twaalf
journalisten meegedongen,sommigen
met meer
dan een bijdrage.
Schoofs volgt op
de erelijst Han
Zinzen, David van
Reybrouck en
Anne de Graaf
op.
Schoofs heeft
in zijn artikel
het traject van

een turnpantoffel van het Nederlandse sportmerk
Rucanor gevolgd. Zijn verhaal begint bij de producent
in Wenzhou, in Zuid-Oost-China, het Chinese
Izegem, waar 300 arbeiders elk jaar 350.000
paar schoenen maken. Schoofs verbleef twee
dagen in die stad van duizenden schoenfabrieken
en reisde met de gympies mee, langs het
Suezkanaal en de haven van Rotterdam, tot aan
de eindbestemming in België, in de winkels van
Colruyt. Daar liggen de pantoffels voor 3,99 € te
koop. Nico Schoofs’ reportage geeft met duiding
en een situatieschets vanuit verscheidene invalshoeken
een inkijk in de globalisering. De drie andere
artikelen van de reeks volgen de peripetieën
van een koelkast, een contactlens en een digipas
van bij de fabrikant tot bij de verbruiker.
Een eervolle vermelding heeft de jury Ine Roox
gegeven, buitenlandjournalist van De Standaard,
voor haar reeks, “De schande van Oost-Congo”.
De krant heeft die artikelen van 25 tot 29 februari
2008 gepubliceerd. Roox beschrijft in haar
reportages het seksuele geweld tegen vrouwen
tijdens het gewapende conflict, dat al jarenlang
het oosten van Congo teistert. Ook “De helaasheid
van corrupt Congo” van Filip Michiels, ook in
Vacature verschenen, heeft de jury een eervolle
vermelding gegeven.
Met die vermelding en de selectie van de reeks
“De globalisering in uw winkelkar” als laureaat
heeft de jury ook Vacature zelf in de bloemen willen
zetten. Van de vijftien artikelen, die voor de
persprijs ingediend zijn, zijn er maar liefst zes in dat
blad gepubliceerd. Vacature brengt geregeld menselijke
verhalen, die dicht bij de lezer staan, economische
dossiers die de Noord-Zuidverhouding raken.
Het blad laat zien dat, als je het goed brengt,
het Noord-Zuidverhaal wel degelijk aanspreekt.
Het haalt de problematiek uit zijn niche. Een pluim
voor Vacature, want globalisering is de wereld van
vandaag, zo besluit de jury zijn verslag.
De jury van de prijs bestaat uit voorzitter Flip
Voets, secretaris-generaal en ombudsman van
de Raad voor Journalistiek, Lodewijk Berlage, ge-
Noordwerking
SENSIBILISERING VIA DE MEDIA
woon hoogleraar emeritus, Corine van Kelecom,
coördinator communicatie van 11.11.11, Jan Ouvry,
coördinator buitenland van het VRT-nieuws
en Alma de Walsche, journalist bij MO*.
IpS VOOR jAREN SAfE
VAIS heeft in 2008, samen met 11.11.11, het
nieuwsagentschap IPS-Vlaanderen zekerheid
over een langtermijnfinanciering gegeven. De beheersovereenkomst
met VAIS loopt tot 2012. IPS
heeft voor de werking van zijn nieuwsdienst een
subsidie van 120.000 € gekregen. Een andere van
30.000 € dient voor de website, www.mo.be, die
IPS samen met het mondiale magazine MO* in
2007 uit de grond gestampt heeft.
IPS-Vlaanderen maakt deel uit van Inter Press
Service, een internationaal persbureau met 350
correspondenten in meer dan 150 landen. De redactie
in Brussel maakt op basis daarvan persklare
artikelen voor de schrijvende pers en websites
en schrijft ook eigen berichten. Het zwaartepunt
ligt bij berichtgeving uit Afrika, Azië en Latijns-
Amerika. IPS heeft bijzondere aandacht voor
thema’s als ontwikkeling, globalisering, migratie,
milieu en minderheden.
2008 was een goed jaar voor IPS. Het agentschap
heeft een recordaantal van zijn artikels in de massamedia
gepubliceerd gezien en daardoor bijna 1,6
miljoen Vlaamse krantenlezers bereikt. De websites,
waarop nieuws afkomstig van IPS te lezen is,
lokken elke dag meer dan 170.000 bezoekers. Ook
is de kwaliteit en de diversiteit van de berichtgeving
opgevoerd. IPS heeft in 2008 nieuws uit 144
landen gebracht. Met name in de berichtgeving
over Afrika heeft het een grote stap vooruit gezet.
De samenwerking met InfoSud, zijn Franstalige
tegenhanger, en Wereldmediahuis, dat MO* uitgeeft,
heeft vruchten afgeworpen. Alle artikelen,
die IPS-Vlaanderen in 2008 toegeleverd heeft, zijn
op www.ipsnews.be te vinden.
Activiteitenverslag 2008 | 59

Noordwerking
ONTWIKKELINGSEDUCATIE
ONTWIKKELINGSEDUCATIE
VAIS hecht veel belang aan ontwikkelingseducatie
en steunt daarom elk jaar projecten, die daarvan
werk maken. Die activiteiten zijn erop afgestemd
om burgers, evengoed jongeren, leerkrachten en
vrijwilligers als Jan met de pet, belangstelling
voor internationale solidariteit bij te brengen. In
2008 heeft VAIS vier projecten goedgekeurd.
Kidscam uit Mechelen legt zich toe op artistiek
onderricht. Hun oogmerk is het om kinderen uit
de vier hoeken van de wereld twaalf korte animatiefilms
over eerlijke handel te laten maken.
Die zijn verkrijgbaar in een educatief dvd-boekje.
Kidscam bekommert zich om de vorm, voor de
toelevering van inhoud werken ze samen met
Maya Honing. Kidscam heeft partners in Burkina
Faso, Brazilië, Canada (Quebec), Mexico en Taiwan.
Als doelgroep mikken ze op lagere scholen,
kinderen tussen zeven en veertien maar ook op
hun leraren, ouders én het grote publiek.
Natuurpunt Educatie uit Turnhout maakt een
dvd, De Wereld vertelt. Daarin schetsen ze, als
weerslag van een tocht door verscheidene continenten,
het verhaal van duurzame ontwikkeling.
Natuurpunt Educatie werkt samen met 11.11.11
en de wereldwinkels. De vrijwilligers van die organisaties
zijn hun doelgroep maar ook gewoon
de man in de straat, het sociaal-culturele veld, het
onderwijs en jeugdgroepen.
Het project van Wereldwerkplaats uit Leuven,
Voorbeelden uit het Zuiden, heeft een dubbel
doel. Het wil leerkrachten op kleuter- en lagere
scholen leermateriaal bezorgen en 4e-pijlerinitiatieven
op het vlak van ontwikkelingseducatie
versterken. Dat laatste gebeurt o.m. door een in-
60 | Activiteitenverslag 2008
ventaris op te stellen van het beeldmateriaal dat
er voorhanden is over de leefwereld van jonge
kinderen in het Zuiden. Naast de leraren en de 4e
pijler zelf, wil Wereldwerkplaats studenten verpleegkunde
en sociaal werk bereiken, die actief
met het Zuiden bezig zijn.
Kidscam Met eerlijke handel de wereld rond
Natuurpunt Educatie DVD De Wereld vertelt
Wereldwerkplaats Voorbeelden uit het Zuiden
Zuiddag Klop eens een dagje voor het Zuiden
Zuiddag voert een actie onder de titel, Klop eens
een dagje voor het Zuiden. Jongeren gaan uit
werken en staan een dag loon af voor het Zuiden,
nadat vooraf leeftijdsgenoten uit het Zuiden
bij hen op bezoek gekomen zijn. In 2007 onderhielden
ze hen over het thema Stop geweld tegen
vrouwen. ZuidDag heeft Kleur Bekennen en
het Hoger Instituut voor Vertalers en Tolken als
partner.

De voorbije jaren hebben verscheidene gemeentes
met de Vlaamse overheid een convenant voor
ontwikkelingssamenwerking gesloten. Eind 2008
was dat het geval voor 37 onder hen. Het decreet
gemeentelijke ontwikkelingssamenwerking is
sinds 2005 van kracht. Het moedigt gemeentes
aan om een eigen Noord-Zuidbeleid uit de grond
te stampen. Als ze met het oog daarop een strategisch
driejarenplan uitwerken, krijgen ze subsidies
in ruil. Zo zit de samenwerking in elkaar.
Voor de periode 2009-2011 heeft VAIS eind september
2008 23 aanvraagdossiers ontvangen,
waarvan er 18 slaan op de verlenging van de eerste
convenant die in 2008 afliep.
In 2008 heeft het Hoger Instituut van de Arbeid
van de Universiteit Leuven in opdracht van VAIS
een evaluatie van de convenanten 2005-2007 gemaakt.
In de begroting van 2009 is voor gemeentelijke
ontwikkelingssamenwerking een bedrag van
2.451.000 € aan subsidies ingeschreven, ruim
8% meer dan in 2008.
Noordwerking
GEMEENTELIJKE SAMENWERKING
GEMEENTELIJKE
ONTWIKKELINGSSAMENWERKING
Activiteitenverslag 2008 | 61

Noordwerking
MIDDELEN
MIDDELEN
MIddELEN
Het budget voor ontwikkelingssamenwerking bedroeg
in 2008 ruim 28 miljoen €. In vergelijking
met 2006, het eerste werkingsjaar van VAIS, is
het budget met bijna 11 miljoen of ruim 60% toegenomen.
Het budget voor ontwikkelingssamenwerking
gaat dus sinds de oprichting van VAIS in stijgende
lijn. De sterkste toename heeft zich in
2008 voorgedaan, een groei van meer dan zes
miljoen.
De aangroei aan budgettaire ruimte is hoofdzakelijk
gebruikt om de samenwerking met de landen
in het Zuiden te versterken. In vergelijking met
het startjaar van VAIS, 2006, is het budget voor de
Zuidwerking zowel in absolute als procentuele
termen gegroeid. Dit is het geval voor aan de ene
kant de kredieten voor samenwerking van overheid
tot overheid en met internationale organisaties
en aan de andere kant de noodhulp. Voor die
twee posten was er respectievelijk 18.948.000
en 2.009.000 voorhanden, samen 20.957.000
€, bijna 74% van de VAIS-begroting. Dat is 8,7
miljoen meer dan in 2006. Ook ten opzichte van
2007 is er een stijging in absolute termen, van
4,2 miljoen, bijna een kwart.
Aan het einde van de rit blijkt dat VAIS in 2008
de facto 22.617.000 € uitgegeven heeft voor de
Zuidwerking, 8% meer dan er begroot was.
Meer dan 30 % van de beleidskredieten, bijna 6
miljoen €, is in Mozambique geïnvesteerd en er
voornamelijk gericht op gezondheidszorg en hivaids.
Zowel voor Malawi en Zuid-Afrika is er bijna
een kwart, 4,5 miljoen €, vastgelegd, vooral in de
landbouw en met het oog op de verbetering van
de voedselzekerheid.
62 | Activiteitenverslag 2008
Naast de bilaterale samenwerking werkt VAIS
ook met gespecialiseerde agentschappen van
de Verenigde Naties, zoals de Internationale Arbeidsorganisatie
(IAO), de Wereldgezondheidsorganisatie
(WGO) en het Gemeenschappelijke
Programma van de VN voor de Strijd tegen hivaids
(UNAIDS). De bijdragen aan die instellingen
zijn grotendeels geoormerkt voor de drie partnerlanden
of Zuidelijk Afrika in het algemeen, met
name dan de lidstaten van SADC.
Zo is in het kader van de realisatie van de millenniumdoelstellingen
4 en 5 (minder sterfte bij
jonge kinderen en een kleinere moedersterfte)
met de WGO een nieuw programma rond pre-
en postnatale zorg opgestart. Ook heeft VAIS in
opdracht van het Departement Werk en Sociale
Economie het Waardig Werk Programma van de
IAO ondersteund. Die interventies zijn coherent
met de geografische focus van de Vlaamse ontwikkelingssamenwerking
en richten zich specifiek
op het voor Vlaanderen belangrijke thema
van gender, in het kader van arbeidsverhoudingen
en vrouwelijk ondernemerschap.
Ook de Noordwerking van VAIS is in vergelijking
met 2006 in absolute zij het niet in procentuele
termen toegenomen. Voor de uitvoering
van het beleid rond sensibilisatie, gemeentelijke
convenanten en draagvlakverbredende initiatieven,
zoals duurzame handel, scholenbanden,
kennisuitwisseling enz., stond er 5.021.000 €
ter beschikking. Die middelen zijn gebruikt voor
bestaande initiatieven, Ex-Change bv., nieuwe
sensibilisatieprojecten, als Kidscam, Natuurpunt
Educatie, Wereldwerkplaats en Zuiddag, en de
subsidies aan gemeentebesturen.

Noordwerking
MIDDELEN
Activiteitenverslag 2008 | 63

BIJLAGEN
BIJLAGEN

Begunstigde Hoofdsector Projecttitel
ZUID-AFRIKA
Kwazulu Natal
Department Of
Education
Limpopo Department
Of Agriculture
Department Of
Agriculture And Environmental
Affairs
161 Sociale infrastructuur
311 Landbouw en
veeteelt
311 Landbouw en
veeteelt
Wereldgezondheidsorganisatie
120 Gezondheid
Free State Department
Of The Premier 130 Vruchtbaarheid
Vastleggings-
bedrag
Inleiding
BIJLAGEN
Huidige
status
Social economy/community investment
programme on local economic
development 126.000,00 opstart
Agribusiness development academy
programme 4.500.000,00 opstart
Empowerment for food security
programme 2005-2009 4.500.000,00 opstart
Building child maltreatment prevention
capacity in selected african
countries 150.000,00 eindfase
The youth and community wellness
programme in Xhariep 1.500.000,00
Department Of
Agriculture And Environmental
Affairs 120 Gezondheid Traditional food promotion project 3.740,00
Greater St Lucia
Wetland Park Authority
332 Toerisme
Department Of
Agriculture And Environmental
Affairs
Limpopo Department
Of Agriculture
Free State Department
Of The Premier
311 Landbouw en
veeteelt
311 Landbouw en
veeteelt
151 Overheid &
Civiele M.
Kwazulu Natal nature-based and cultural
tourism skills development in the
greater St Lucia Wetland Park 91.745,00
Empowerment for food security
programme 2005-2009 1.500.000,00
Agribusiness development academy
programme 1.500.000,00
Job creation / small - micro and medium
enterprises in the Free State 1.496.875,00
in
uitvoering
in
uitvoering
in
uitvoering
in
uitvoering
in
uitvoering
in
uitvoering
Free State Department
Of Social Deve- 161 Sociale infra-
in
lopmentstructuur
Children At Risk In Free State 826.383,00 uitvoering
Activiteitenverslag 2008 | 65

Inleiding
BIJLAGEN
Kwazulu Natal Department
of Housing 120 Gezondheid Groutville community care homes 297.188,00
Kwazulu Natal Department
of Housing 120 Gezondheid
Limpopo Department
of Health And
Welfare 120 Gezondheid
66 | Activiteitenverslag 2008
Implementation of a housing component
within a municipal structure and
provide housing consumer education
at municipality 509.179,00
Voluntary counselling and testing
project in the Limpopo Province 837.115,39
Limpopo Department
of Health And
Welfare 120 Gezondheid Home and community based care 835.041,06
Free State Department
of Safety And
Security 120 Gezondheid
Free State Department
of Health 130 Vruchtbaarheid
Free State Department
of Local
Government and
housing
161 Sociale infrastructuur
Domestic violence and rape -
children and women 491.399,53
Strengthen voluntary confidential
counselling and testing in the free
state province 609.985,00
Strengthening the capacity of municipalities
for effective local service
delivery 341.400,00
in
uitvoering
in
uitvoering
in
uitvoering
in
uitvoering
in
uitvoering
in
uitvoering
in
uitvoering
Free State Department
Of Education 120 Gezondheid Early childhood development 407.993,37 eindfase
Limpopo department
of Safety,Security
And Liaison 110 Onderwijs The Manyeleti youth academy project 680.825,00
Limpopo Department
of Water Affairs
And Forestry
140 Watervoorziening
en sanering
Water and sanitation programme for
the deep Rural areas in Sekhukhune
District 1.475.056,80
in
uitvoering
in
uitvoering
Free State department
of local govern-
in
ment and housing 130 Vruchtbaarheid Local governance policy unit 179.656,87 uitvoering

Nelson Mandela
Children’s Fund 110 Onderwijs
Limpopo Department
Of Health And
Welfare 120 Gezondheid
Limpopo Department
Of Health And
Welfare
MOZAMBIQUE
161 Sociale infrastructuur
Sociedade Salesiana
Mocambique 110 Onderwijs
Pirep Executive
Secretariat 110 Onderwijs
Ministerio Da Saude 120 Gezondheid
Internationale Arbeidsorganisatie
Fundacao Do Desenvolvimento
Da
Comunidade
161 Sociale infrastructuur
161 Sociale infrastructuur
Azg, Ug, Itg, Min.
Volksgezondheid
Mozambique 130 Vruchtbaarheid
Wereldgezondheidsorganisatie
120 Gezondheid
Rode Kruis - Vlaanderen
Internationaal
Vzw & Mozambique
Red Cross Society 120 Gezondheid
Programma’s “Education And
Development” en “Leadership And
Excellence” 179.836,71
Oprichting van een oogcentrum in het
Shiluvane Hospital In Limpopo 470.717,08
Oprichting van minimum 17 Community
Based Rehabilitation Center
in Limpopo 779.590,23
Inleiding
BIJLAGEN
in
uitvoering
in
uitvoering
in
uitvoering
Construcao das oficinas de Mecanica
e Electricidade do isdb 1.851.194,66 opstart
Steun aan Fundec (Fundo De Desenvolvimento
De Competencias) 150.000,00 opstart
Fundo comum de apoio ao sector Da
Saude - Prosaude 3.000.000,00
in
uitvoering
Decent work country programme
support project - improving social
dialogue in Mozambique 778.394,10 opstart
Herstelling van de schade aan het
Vilanculos Skills Training Center 219.471,00
Geintegreerd netwerk voor de bestrijding
van hiv/aids/soa in de provincie
Tete 4.510.151,00
in
uitvoering
in
uitvoering
Building capacity for child road traffic
injury prevention in Southern Africa 150.000,00 eindfase
Basisgezondheidszorg en capactiteits-
in
opbouw in Tete, Mozambique 740.085,59 uitvoering
Activiteitenverslag 2008 | 67

Inleiding
BIJLAGEN
Ministerio Da Saude 120 Gezondheid
Ministerio Da Saude 120 Gezondheid
Ministerio Da Saude 120 Gezondheid
Itg & Min.VolksgezondheidMozambique
120 Gezondheid
Ministerio Da Saude 120 Gezondheid
Ministerio Da Saude 120 Gezondheid
Unaids 130 Vruchtbaarheid
MALAWI
Small Scale Livestock
Promotion
Programme
Bunda College Of
Agriculture
Natural Resources
College
Department Of
Animal Health And
Livestock Development
Department Of Agricultural
Extension
Services
68 | Activiteitenverslag 2008
311 Landbouw en
veeteelt
311 Landbouw en
veeteelt
311 Landbouw en
veeteelt
311 Landbouw en
veeteelt
311 Landbouw en
veeteelt
Uitbreiding van de basisgezondheidsdiensten
in de provincie Tete,
Mozambique 3.403.898,14
Fondo comun de apoio ao sector da
Saude Prosaude 4.000.000,00
Human resources for health - Tete-
Maputo 564.400,00
Human resources for health - Tete-
Maputo 1.063.600,00
Bouw van een nieuwe afdeling in het
centraal hospitaal Beira 1.043.082,00
in
uitvoering
in
uitvoering
in
uitvoering
in
uitvoering
in
uitvoering
Construction and rehabilitation of
health infrastructure in Panda and
Inharrime Districts 560.000,00 eindfase
Aanpak van de groeiende vervrouwelijking
van Hiv/Aids-epidemie In
Mozambique 815.000,00 eindfase
Support to agricultural extension
training and services 694.906,00 opstart
Support to agricultural extension
training and services 1.359.143,00 opstart
Support to agricultural extension
training and services 695.700,00 opstart
Support to agricultural extension
training and services 989.200,00 opstart
Support to agricultural extension
training and services 752.990,00 opstart

Ministry Of Agriculture
And Food Security
311 Landbouw en
veeteelt
Belgisch Comite Voor
Unicef 120 Gezondheid
Food And Agricultural
Organization Of The
United Nations
311 Landbouw en
veeteelt
Bunda College Of
Agriculture 110 Onderwijs
Natural Resources
College 110 Onderwijs
Unaids 130 Vruchtbaarheid
Katholieke Universiteit
Leuven
MAROKKO
Association Ait
Kamra Pour La
Cooperation Et Le
Developpement
Landbouw en
Veeteelt
420 Vrouwen en
ontwikkeling
Association Bayti 110 Onderwijs
Association Ait
Kamra Pour La
Cooperation Et Le
Developpement 110 Onderwijs
Inleiding
BIJLAGEN
Rehabilitation and management of
irrigation schemes in the presidential
greenbelt initiative 300.000,00 opstart
Water, sanitair en hygiene als wapen
in de strijd voor overleving van
kinderen 632.000,00 opstart
Bijdrage voor een verbeterde voedselzekerheid-
en voedingssituatie in
Malawi 4.100.000,00
Onderzoek capaciteitsopbouw van
veeartsen en extensiewerkers in
Malawi 90.111,00
Opknappen van de laboratoria in het
natural resources college 90.189,00
Hiv-preventieprogramma’s: “capaciteitsontwikkeling
op gemeenschapsen
nationaal niveau. 2.000.000,00
in
uitvoering
in
uitvoering
in
uitvoering
in
uitvoering
Uitbouwen van een up-scaling platform
voor diversifiëring voedselzekerheid
agrarische huishoudens 181.064,40 Opstart
Alfabetisering en beroepsopleiding in
de regio van Al Hoceima 31.872,00 eindfase
Beurzenfonds voor straatkinderen
van Bayti 149.950,00 eindfase
Alfabetisatie en beroepsopleiding in
de regio van Al Hoceima 39.400,00 eindfase
Activiteitenverslag 2008 | 69

Inleiding
BIJLAGEN
Vlaams Internationaal
Centrum Vic
Vzw 110 Onderwijs
ONDERSTEUNING PROGRAMMA’S INTERNATIONALE ORGANISATIES
United Nations World
Food Programme
Wereldgezondheidsorganisatie
130 Vruchtbaarheid
Unaids 120 Gezondheid
International Trade
Centre 920 NGO
70 | Activiteitenverslag 2008
Organisatie van de traditionele ambachtslieden,
opleiding en verbetering
kwaliteit in de regio’s Kenitra-El Gharb
en Ess 365.664,00 eindfase
710 Noodvoedselhulp
Response To High Food Prices 1.000.000,00 opstart
Who Initiative For Healthy Pregnancy:
Introducing The Who Antenatal Care
Model In Southern Africa 1.000.000,00 opstart
Bijdrage in de strijd tegen hiv/aids in
de Sadc-landen: vrouwen, jongeren
en kinderen 1.000.000,00 opstart
The ITC Supply chain and logistics
development programme for Africa’s
Sadc Region 1.000.000,00 opstart

Inleiding
BIJLAGEN
Activiteitenverslag 2008 | 71

Inleiding
MOZAMBIQUE IN BEELdEN
72 | Activiteitenverslag 2008

Inleiding
Activiteitenverslag 2008 | 73

Inleiding
74 | Activiteitenverslag 2008
COLOFON
Verantwoordelijke uitgever:
Freddy Colson, VAIS, Boudewijnlaan 30, 1000 Brussel
Coördinatie:
Gitti Van den Borre, VAIS
Redactie:
Guy Poppe, journalist
Lay-out:
Diensten voor het Algemeen Regeringsbeleid,
afdeling Communicatie, Ingrid Van Rintel
Foto’s:
Guy Poppe en VAIS
Coverfoto: wachtende vrouwen in het gezondheidscentrum in Inhambane,
Mozambique.
Druk:
Agentschap Facilitair management, digitale drukkerij
Depotnummer: D/2009/3241/173
MEER INFORMATIE?
Bezoek onze website:
www.vlaanderen.be/ontwikkelingssamenwerking
E-mail:
ontwikkelingssamenwerking@vlaanderen.be