Koninklijke - Vereniging Rembrandt

BULLETIN VAN DE VERENIGING REMBRANDT JAARGANG 16 NO 2 ZOMER 2006
p Een ‘Koninklijke’ geste
p Coen Schimmelpenninck van der Oije
p Professor Henk van Os: ‘Tombe ou trésor’
p Algemene Ledenvergadering in het Kröller-Müller Museum

Beschermvrouwe H.M. de Koningin
BESTUUR
Mr J.M. Boll, voorzitter
Jhr Mr A.A. Loudon, vice-voorzitter
Mevrouw Mr A.A. van Berge,
secretaris
Drs H.B. van Wijk, penningmeester
Prof. Dr C.H. Blotkamp
Prof. Dr R.E.O. Ekkart
Prof. Dr P.A. Hecht
Prof. Drs R. de Leeuw
Dr J.R. ter Molen
Dr M. Sanders
Mevrouw L.C.E. van Tets-van
Tienhoven
Mr J.G. de Vries Robbé
Jhr M.A. van Weede
BUREAU (9 – 13 UUR)
Drs H.M. Blankenberg, directeur
Contacten Musea/PR
Mevrouw Drs F.M. Bijl de Vroe-
Verloop
Fondsenwerving
Mevrouw Drs C.S. de Witt Wijnen-
Jansen Schoonhoven
Lange Voorhout 15,
2514 EA Den Haag
T: 070-4271720
F: 070-4271940
E: bureau@verenigingrembrandt.nl
www.verenigingrembrandt.nl
RAAD VAN ADVISEURS
Prof. dr J. Th. M. Bank
Mr Drs L.C. Brinkman
Mevrouw Prof. Dr C.A. Chavannes-
Mazel
Prof. Dr T.M. Eliëns
Mevrouw Prof. Dr C.W. Fock
R.H. Fuchs
J.A. de Gier
Mr E. Groenewald
Mr R.W.J. Groenink
Drs J.H. van Heijningen Nanninga
Drs B.F. van Ittersum
Prof. Dr C.J.A. Jörg
Mevrouw M. Lambert
J.M.N. Leighton
Mevrouw Drs D.H.A.C. Lokin
Jhr G.E. Loudon
Drs Ing. C. Maas
Drs H.J.A.T. Meertens
REKENINGEN
Bank Mees Pierson, Amsterdam
25 22 00 861 (voor betaling contributie)
Bank Mees Pierson, Amsterdam
21 33 99 385
Postbank 11 71 21
ten name van de Vereniging
Rembrandt, Den Haag
Colofon:
Samenstelling en redactie: Marguerite Tuijn
Ontwerp: van Rosmalen & Schenk, Amsterdam
Druk en lithografie:
Drukkerij Onkenhout BV, Hilversum
Drs R.C.J. Meijer
P. van Minderhout
Dr D. Overbosch
Mr L. R. J. ridder van Rappard
Mr S.A. Reinink
M.J.M. van Rooy
Drs C.O.A. baron Schimmelpenninck
van der Oije.
Prof. dr P. Schnabel
Drs J.J.Th. Sillevis
Mevrouw Dr M.F. Simon Thomas
Mevrouw Dr N.C. Sluijter-Seijffert
Drs C.B. Smithuijsen
A.L. Stal
Drs C. baron van Tuyll van
Serooskerken
K. van Twist
E.W. Veen
Drs M.J.F. Weck
KLACHTENCOMMISSIE
FONDSENWERVING
Mr S. Royer, voorzitter
Mevrouw Mr A.M.C. Marius-van
Eeghen, secretaris
Mevrouw Mr M.C. Scholten
Dr J.M. de Groot
Mr H. baron van Imhoff
Leden van de Vereniging Rembrandt
kunnen bij het secretariaat extra
Bulletins bestellen voor € 7,- per stuk
(excl. portokosten).
illustratie omslag:
Route de Versailles, Rocquencourt (detail)
Camille Pissarro (1830-1903)
Olieverf op doek, 51,5 x 76,2 cm
Van Gogh Museum, Amsterdam

De Vereniging Rembrandt
is een particuliere organisatie,
opgericht in 1883. Zij heeft
als doel door het beschikbaar
stellen van geldelijke middelen
musea en andere openbare
verzamelingen effectieve hulp
te bieden bij het verwerven
van kunstvoorwerpen.
Rectificatie
In het vorige nummer
stond bij het In Memoriam
van Edy de Wilde een foto
zonder vermelding van de
fotograaf. Deze foto werd
gemaakt door Martijn van
Nieuwenhuyzen en is uit
1997 (niet uit 2002 zoals
werd vermeld). Hierbij
willen wij de betrokkenen
onze excuses aanbieden
voor deze vergissing.
4
5
7
32
34
INHOUD AANWINSTEN
Voorwoord: Een ‘Koninklijke’ geste
Mr Jan Maarten Boll
Verzamelaar op drie manieren
Drs C.O.A. baron Schimmelpenninck van der Oije
Coen Schimmelpenninck geeft zijn
mening over het openbaar kunstbezit en
de Vereniging Rembrandt. Hij belicht dit
vanuit zijn verschillende hoedanigheden
als verzamelaar: als oud-museumdirecteur,
als particulier verzamelaar en als beoogd lid van het bestuur van
de Vereniging Rembrandt.
Ogenblik: ‘Tombe ou trésor’
Prof. Dr H.W. van Os
Henk van Os filosofeert over de noodzaak nieuwe publieksgroepen
te bereiken zodat musea schatkamers blijven en geen
grafkamers worden.
Nieuws van de Vereniging Rembrandt
Algemeen
De Algemene Ledenvergadering van de Vereniging Rembrandt
vindt dit jaar plaats op zaterdag 30 september in het Kröller-
Müller Museum in Otterlo. De vergadering wordt gehouden in
het Auditorium van het museum. Na de vergadering worden
de leden uitgenodigd voor een exclusieve bezichtiging van het
museum. Voor meer informatie over het programma van die
dag en hoe u zich kunt opgeven, zie de achterpagina van dit
Bulletin en de bijgesloten agenda en antwoordkaart.
8
13
16
20
24
29
MAURITSHUIS, DEN HAAG
Gezicht op kasteel Bentheim
Jacob van Ruisdael
RIJKSMUSEUM, AMSTERDAM
Zilveren Kandelaar
Adam Loofs
GEMEENTEARCHIEF, AMSTERDAM
Portret van een oudere dame
Johannes Thopas
RIJKSMUSEUM, AMSTERDAM
Kabinet
Wilhelm de Rots
DORDRECHTS MUSEUM, DORDRECHT
Serie van vijf behangsels
Jacob en Abraham van Strij
VAN GOGH MUSEUM, AMSTERDAM
Route de Versailles, Rocquencourt
Camille Pissarro

Oude vrouw en
jongen met kaarsen
Peter Paul Rubens
(1577-1640)
Ca. 1616-1617. Olieverf
op paneel, 79 x 61 cm
MAURITSHUIS, DEN HAAG
VOORWOORD
Een ‘Koninklijke’geste
Het aanbod op de kunstmarkt is zo wispelturig dat het zich niet in
het keurslijf van een budget laat dwingen. Zo stond jarenlang op
het verlanglijstje van het Van Gogh Museum een schilderij van
Monet, gemaakt tijdens één van zijn reizen in Nederland in de
periode van het vroege impressionisme. In oktober 2000 deed zich
een kans voor. Het schilderij Molens in het Westzijderveld bij
Zaandam, gemaakt in 1871 tijdens de eerste reis van Monet in
Nederland, kwam op de Amerikaanse markt. John Leighton was
zeer geïnteresseerd en vroeg of de Vereniging Rembrandt en de
Stichting Nationaal Fonds Kunstbezit steun konden verlenen, aangezien
de vraagprijs ver boven het eigen aankoopbudget uitging.
Op het moment dat dit schilderij naar Nederland werd gehaald om
het beter te kunnen beoordelen, kwam er een tweede schilderij
van Monet, gemaakt in 1874 tijdens zijn tweede reis in Nederland,
op de Franse kunstmarkt, Gezicht op de Prins Hendrikkade en de
Kromme Waal. De thema’s, de aanpak, maar ook de prijzen van de
twee werken waren zo verschillend dat het moeilijk viel een keuze
te maken. Ook al werd het budget van het Van Gogh Museum en
alle fondsen die aangesproken werden met één Monet al zeer op
de proef gesteld, toch werd besloten te proberen ze beide aan te
4 VERENIGING REMBRANDT VOORJAAR 2006
kopen. Dit is gelukt, mede dankzij onder meer de Koninklijke Shell
Groep, die voor deze aankopen een substantieel bedrag aan het
Nationaal Fonds schonk.
Afgelopen jaar bleek weer de onmogelijkheid een jaarbudget voor
kunstaankopen vast te stellen. Terwijl het Mauritshuis druk doende
was een reële kans te creëren om op een Londense veiling een
paneel van Jacob van Ruisdael te verwerven, kwam een uitzonderlijk
figuurstuk van Peter Rubens, Oude vrouw en jongen met kaars,
op de markt. Mede dankzij een schenking van de Vereniging
Rembrandt en het Nationaal Fonds kon de directeur van het
Mauritshuis, Frits Duparc, eind juli 2005 schrijven: Het is fantastisch
dat het gelukt is beide topstukken naar Nederland te halen. Keer op
keer blijken kleine wonderen mogelijk te worden als velen de handen
ineenslaan. Het zijn wonderen die blijvend aan de wanden van
musea nooit stoffig zullen worden.
Royal Dutch Shell, de Koninklijke, heeft in een jarenlange traditie
van betrokkenheid met het Nederlands openbaar kunstbezit steeds
weer begrip getoond voor deze wispelturigheid in het aanbod op
de kunstmarkt. Mede dankzij de Koninklijke konden kansen gegrepen
worden en werden kleine wonderen werkelijkheid. Nu de
Koninklijke, door een juridische fusie, is opgegaan in Shell
Petroleum N.V., en als zelfstandige vennootschap is verdwenen,
schrijft zij nog één maal Nederlandse geschiedenis door een bedrag
van anderhalf miljoen euro te schenken aan het Nationaal
Fonds Kunstbezit. Dit bedrag is bedoeld voor een kans die zich
zeker weer zal voordoen om de Nederlandse schatkamer, het
Rijksmuseum, met een wonder te verrijken. Een waarlijk
Koninklijke geste!
Mr Jan Maarten Boll
Voorzitter van de Vereniging Rembrandt

Foto Maritiem Museum Rotterdam 2006
Verzamelaar op drie manieren
De redactie van dit Bulletin vroeg
Coen Schimmelpenninck naar zijn
mening over de betekenis van het
openbaar kunstbezit in het
algemeen, en die van de Vereniging
Rembrandt in het bijzonder. Hij was
zo vriendelijk dit te belichten vanuit
zijn verschillende hoedanigheden
als verzamelaar: als oudmuseumdirecteur,
als particulier
verzamelaar en als beoogd lid van
het bestuur van de Vereniging
Rembrandt. Drs C.O.A. baron
Schimmelpenninck van der Oije is
(onder andere) voorzitter van de
Raad van Toezicht van het Maritiem
Museum Rotterdam, lid van de Raad
van Adviseurs en kandidaatbestuurslid
van de Vereniging
Rembrandt.
5 VERENIGING REMBRANDT VOORJAAR 2006
COEN SCHIMMELPENNINCK
Bij het bespreken van het openbaar kunstbezit
wil ik twee zaken onderscheiden: het
kunstbezit van openbare instellingen en
dat van particulieren. De laatsten stellen
hun collectie soms tentoon als betrof het
een openbare instelling, of stellen materiaal
desgevraagd beschikbaar voor tentoonstellingen.
Daarmee verkrijgen deze bruiklenen
tijdelijk een openbaar karakter.
De openbare instelling stelt het kunstbezit
permanent of in wisselende exposities
tentoon. Sommige instellingen zijn gespecialiseerd
en voor een beperkt publiek
interessant. Andere instellingen hebben een
breed samengestelde collectie en trekken
daarmee een gestage stroom bezoekers.
Wisselende exposities vestigen de aandacht
op de instelling. Bovendien is het op die
manier mogelijk vanuit een andere invalshoek
reeds bekend materiaal te tonen,
aangevuld met objecten van andere musea,
van particulieren en soms van bedrijven.
De particuliere verzamelaar heeft een heel
ander startpunt. Iemand, de betrokkene
zelf of een voorganger, begint met het
aanleggen van een collectie, schoorvoetend
dan wel door een forse investering.
Bepalend is de eigen keuze, de liefde voor
een kunstenaar, een periode, een materiaal,
een techniek, een kleur, een onderwerp.
Soms komen beide lijnen bij elkaar: de
verzamelaar schenkt zijn collectie aan een
museum of een museum verwerft stukken
uit een particuliere verzameling tegen
betaling.
Er is nog een ander aspect. Het lukt lang
niet altijd de sfeer tussen beheerders van
openbare verzamelingen, beoefenaars van
de wetenschap en particuliere verzamelaars
goed te houden. De niet altijd rationele
beweegredenen tot verwerving door een
particulier, die ook nog geld heeft om zich
een object aan te schaffen, gevoegd bij zijn
soms heel gedetailleerde kennis, kunnen
niet altijd rekenen op begrip bij de andere
door mij genoemde groepen. Echter, er zijn
goede voorbeelden van particuliere verzamelaars
die regelmatig en ruimhartig
openbare collecties verrijken met hun eerder
verworven schatten. Ook staan zij wel eens
aan de basis van een museum, dat later als
stichting tot het toneel der openbare verzamelingen
toetreedt. Andere particuliere
verzamelaars worden door beroepsbeoefenaars
geraadpleegd, juist vanwege hun
specifieke kennis.
Deze beschouwing zal weinig nieuws brengen,
maar is voor mij de praktijk van alledag.
Ik beheerde tot 1 januari van dit jaar
musea en heb in het verleden de schenking
van een grote collectie ter vestiging van
een museum van nabij meegemaakt – in
1975 met het Museum Henriette Polak in
Zutphen. Ik heb zelf een collectie geschonken
aan een museum (in 1998, de collectie
tekeningen verzameld door mijn vader aan
De beschikbaarheid van
openbaar kunstbezit is
voor mij vanzelfsprekend
Museum Boijmans Van Beuningen) en ik
verzamel zelf. Uiteraard hield ik mij als
particuliere verzamelaar verre van objecten
die vielen binnen het bereik van het eigen
museum. Maar omdat ik de wereld van
de koop en verkoop van kunstbezit van
binnenuit kende, kon ik met meer inzicht
voor het museum optreden.
GENIETEN
De beschikbaarheid van openbaar kunstbezit
is voor mij zo vanzelfsprekend, dat ik
er nauwelijks bij stilsta waarom die beschikbaarheid
zo essentieel is. Het genieten van
artistieke scheppingen, hedendaags of van
hoge ouderdom, het leren kennen van de
inzichten van de maker, de artiest, de opdrachtgever,
de gebruiker, het kennisnemen
van de toegepaste technieken, er zijn nog
vele andere invalshoeken te bedenken.
Sommigen hebben het geluk het bezoeken
van musea als een onderdeel van hun op-

Het jacht van de Kamer Rotterdam van de
Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC)
begroet een Rotterdamse Oost-Indiëvaarder en
een Nederlands oorlogsschip op de rede van
Hellevoetsluis
Jacob van Strij (1756-1815)
1790-1795. Olieverf op doek, 173 x 278,5 cm
MARITIEM MUSEUM ROTTERDAM
Aangekocht 26 maart 1999, met steun van de Vereniging
Rembrandt, daartoe in staat gesteld door het Prins Bernhard
Fonds.
voeding te ervaren, anderen maken er pas
kennis mee in schoolverband, of nog later
door eigen initiatief of dat van vrienden.
Zoals de mens van de natuur kan genieten,
van muziek, van literatuur, zo kan hij ook
van beeldende kunst genieten.
De rol die de Vereniging Rembrandt speelt
in dat genieten – als ik dat zo mag samenvatten
– is van groot belang. Niet alleen kan
de vereniging zelf een belangrijke geldelijke
bijdrage verschaffen, dikwijls is de bijdrage
van de Vereniging Rembrandt bepalend
voor andere instanties om tot het steunen
van een aankoop over te gaan.
Het is duidelijk dat de leden het bestuur,
gesteund door zijn adviseurs, in staat stellen
het openbaar kunstbezit aanmerkelijk te ver-
6 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2006
rijken. Dat geldt zowel in de diepte door de
aankoop van een topobject, als in de breedte
door de kwaliteit in diversiteit mogelijk te
maken, waardoor Nederlandse musea zich
van elkaar kunnen onderscheiden.
DE VERENIGING REMBRANDT
Vanuit het museum was mijn eerste positieve
ervaring met de Vereniging Rembrandt
in 1974 de steun bij de aankoop van een
serpentijnstenen kan van Claes Luessinck
voor het Stedelijk Museum Zutphen; de
laatste was in 1999 de steun bij de aankoop
van het schilderij Het jacht van de
Kamer Rotterdam van de Verenigde Oost-
Indische Compagnie (VOC) begroet een
Rotterdamse Oost-Indiëvaarder en een
Nederlands oorlogsschip op de rede van
Hellevoetsluis van Jacob van Strij voor het
Maritiem Museum Rotterdam.
Zo mag het duidelijk zijn, dat ik mij verwant
voel met alle facetten van het werk van de
Vereniging Rembrandt. Als toekomstig
bestuurslid zie ik als mijn taak de belangenbehartiging
van de leden en daarmee het
bijdragen aan de doelstelling. Als verzame-
laar stel ik mijn eigen ervaring beschikbaar
en als beroepsmatig bij musea betrokkene
heb ik begrip voor het acquisitiebeleid van
musea s

• OGENBLIK •
Tombe ou trésor
Boven de ingang van het Musée de l’Homme in Parijs
staat geschreven: Il dépend de celui qui entre, que je
sois tombe ou trésor. Het hangt af van wie binnengaat
of ik een graf zal zijn of een schatkamer. Er staat ook
nog: n’entrez pas sans désir. Zonder verlangen hoef je
niet naar binnen. Dat is nogal wat, zeker wanneer je de
huidige museumpraktijk en vormen van subsidiëring van
musea in ons land in beschouwing neemt. Heel veel geld
wordt besteed aan alles wat er in een museum gebeurt.
Daarentegen geeft men veel minder geld uit om gericht
de wereld buiten de museummuren te motiveren naar
binnen te komen. Daarbuiten leven de potentiële bezoekers.
Van hen hangt af, of jouw museum tombe of trésor
zal zijn. Buiten de deur, daar moet eerst een vonk geslagen
zijn, anders kan je het wel vergeten. Welke tentoonstelling
je ook maakt, hoe prachtig je jouw collectie ook
uitstalt, hoe stimulerend je educatieve teksten ook zijn,
het helpt allemaal niets, wanneer je er niet voor zorgt,
dat er eerst iets gebeurt met mensen, voordat zij de deur
binnengaan, voordat ze museumbezoeker zijn geworden.
Thuis en vooral op school, daar moet het gebeuren. Tv,
krant en internet kunnen daarbij een belangrijke bijdrage
leveren.
Onlangs heeft de Mondriaan Stichting een prijs van niet
minder dan een half miljoen euro belastinggeld uitgeloofd
voor het beste plan om allochtonen het museum
in te krijgen. Meteen sloegen de lemmingen op hol. Er
kwamen veel voorstellen, die bijna allemaal werden
gekenmerkt door een hoog villaparkgehalte: men wil
iets met allochtonen. Maar men geeft geen enkele
garantie, dat de nieuwe Nederlanders ook structureel
deel van het museumpubliek zullen gaan uitmaken. Of
het om eerste, tweede of derde generatie allochtonen
gaat – wat vaak een enorm verschil maakt – wordt bijna
nergens duidelijk gemaakt. Ook wordt er geen rekening
gehouden met het feit, dat allochtonen deel uitmaken
van hele volksstammen, die zelden of nooit in musea
komen, eenvoudig omdat ze geen geld hebben om als
gezin de steeds duurder wordende entreekaartjes te
betalen. Sommige indieners van plannen vroegen
onverholen dat halve miljoen om een flink aantal jaren
goed betaald te kunnen navelstaren. Gelukkig waren
er ook enkele instellingen, die gezamenlijk naar de prijs
PROF. DR H.W. VAN O S
dongen om samen met scholen iets te kunnen opzetten.
Maar dat werd genadeloos van tafel geveegd. Stel je
voor, dat je zou luisteren naar wat de doelgroep eigenlijk
wil! Dat je gebruik zou maken van bestaande maatschappelijke
structuren. Dat je gaat praten met scholen,
buurtcomités, wijkraden, opbouworganen, redacties van
wijkkranten. Er zijn zoveel adressen, waar musea die blijvend
iets zouden willen met nieuwe publieksgroepen
kunnen aankloppen. Jaren geleden ging wijlen Henk
Overduin, hoofd van de educatieve afdeling van het
Gemeentemuseum Den Haag, met een museumkar de
wijken in. Dat werd toen door bijna al zijn museale collegae
‘Don Quichoterie’ gevonden. Misschien was het
dat ook wel. Maar Henk had tenminste beter begrepen
dan wij allen toen, dat je naar buiten moet als je nieuwe
publieksgroepen wilt bereiken en aan je wilt binden. Nu
wordt belastinggeld over de balk gegooid om voor een
klein groepje insiders geloofwaardig te maken, dat je
iets leuks met allochtonen doet.
Mijn ervaring met gesprekken buiten de deur na 16 jaren
programma’s maken voor de tv is, dat je dan wel heel
goed moet weten waarom je dat doet en wat je eventueel
te bieden hebt. Het museale aanbod is niet eindeloos te
variëren. Vervloeien van museum en maatschappij, daar
zitten alleen politici op te wachten. Politici dachten in
de jaren ‘70 van musea buurthuizen te kunnen maken
en nu moeten volgens weer andere politici musea een
soort overdekte pretparken worden. Het is jammer, dat
er dan altijd weer een collega te vinden is, die bereid is
pingpongtafels, respectievelijk flipperkasten in huis te
halen. Maar musea zijn ergens van. Daar kan je niet eindeloos
mee marchanderen. Met alle winden mee waaien
betekent onvermijdelijk het voortbestaan van jouw
instelling op het spel zetten. Musea hebben een collectie.
En het is de collectie die aan het museum een eigen
profiel geeft en het uitgangspunt moet zijn voor wat je
tentoonstelt. Wat je hebt is wat je aan kunt bieden.
Inderdaad: aan zoveel mogelijk mensen. Daarvoor ga je
de boer op of op de buis. Al het andere is schadelijke
grensvervaging tussen kunst en samenleving. Zonder
potentiële trésor is het museum gedoemd om voor
iedereen en voor altijd een tombe te worden.
• OGENBLIK •

Mauritshuis
Den Haag
Gezicht op kasteel Bentheim
Jacob van Ruisdael (Haarlem 1628/29–1682 Amsterdam)
Ca. 1652-1654. Olieverf op paneel, 52 x 67,8 cm.
Gesigneerd links onder: J v Ruisdael
Herkomst: aangekocht bij Noortman Master Paintings, Maastricht, 2005.
De verzameling schilderijen in het Mauritshuis is
een van de oudste in Nederlands openbaar bezit.
De kern wordt gevormd door de collecties van de
Hollandse stadhouders, de prinsen van Oranje.
De ouderdom van de collectie weerspiegelt zich
in haar samenstelling. De smaak van de 18deeeuwse
stadhouders ging uit naar zonnige, zonovergoten
Italiaanse landschappen en niet naar
voorstellingen van het groene Hollandse laagland.
In de stadhouderlijke schilderijenverzameling
bevond zich geen enkel werk van bekende landschapschilders
als Jacob van Ruisdael, Meindert
Hobbema, Philips Koninck, Salomon van
Ruysdael of Jan van Goyen. Voor wat Jacob van
Ruisdael betreft werd deze lacune in 1827 deels
opgevuld door de verwerving van zijn magnifieke
Gezicht op Haarlem met bleekvelden, aangekocht
met steun van koning Willem I. Wat nog ontbrak
was een voorbeeld van het monumentale aspect
van Van Ruisdaels werk, dat zo kenmerkend is
voor de periode die we de ‘klassieke fase’ in de
Hollandse landschapschilderkunst noemen. Met
de verwerving van Van Ruisdaels Gezicht op kasteel
Bentheim is een meesterwerk van de schilder uit
een cruciaal moment in zijn ontwikkeling teruggekeerd
naar Nederland.
Gezicht op kasteel Bentheim kon worden aangekocht met steun van de
Staat der Nederlanden, het Ministerie van OCW, de Stichting Nationaal
Fonds Kunstbezit, de BankGiro Loterij, de Stichting Vrienden van het
Mauritshuis, de Vereniging Rembrandt (mede dankzij het Prins Bernhard
Cultuurfonds), Noortman Master Paintings, de Stichting VSB fonds, de
heer H.B. van der Ven, ING Groep en de Mondriaan Stichting.
9 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2006

MEESTERWERK
Het nieuw verworven schilderij dat dankzij brede steun
voor het museum kon worden verworven, was tot voor
kort slechts bij weinigen bekend. Het veroorzaakte een
kleine sensatie onder liefhebbers toen het in 2001 voor
het eerst met een afbeelding werd gepubliceerd door de
grote Van Ruisdael-kenner Seymour Slive in diens monografie
over de schilder. Jacob van Ruisdael was afkomstig
uit een familie van kunstenaars. Zowel zijn vader Isaack
(1599-1677) als zijn oom Salomon (1600/3-1670) waren
beide schilder. Salomon signeerde zijn schilderijen steevast
met ‘Ruysdael’, maar de jonge Jacob gebruikte daarentegen
de spelling ‘Ruisdael’, waarschijnlijk om zich
van zijn productieve oom te onderscheiden.
Jacob van Ruisdael, in 1628 of 1629 in Haarlem geboren,
zal eerst door zijn vader zijn opgeleid en mogelijk
daarna door zijn oom Salomon. Zijn vroegst gedateerde
werk draagt het jaartal 1646. Na 1653 zijn er geen gedateerde
werken aanwijsbaar, uitgezonderd enkele schilderijen
uit de jaren 1660 waarvan het laatste cijfer van het
jaartal niet meer leesbaar is. Omstreeks 1656 vestigde
10 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2006
Jacob van Ruisdael zich in Amsterdam, waar hij volgens
kunstenaarsbiograaf Houbraken tevens als arts werkzaam
was. In 1659 werd Jacob ingeschreven als poorter van
Amsterdam, waar hij eerst in de Kalverstraat woonde en
later aan de zuidzijde van de Dam. In zijn Amsterdamse
periode liet hij zich inspireren door Allaert van Everdingen
(1621-1675), die veel succes oogstte met schilderijen
waarop watervallen het hoofdmotief vormen. Van Ruisdael
stierf in 1682, vermoedelijk in Amsterdam, maar werd
begraven in Haarlem. Zijn enige gedocumenteerde leerling
was Meindert Hobbema; daarnaast telde hij talrijke
navolgers.
COMPOSITIE
Van Ruisdaels Gezicht op kasteel Bentheim toont het kasteel
vanuit het noordwesten. In het midden van het complex
– het bevindt zich ongeveer 10 kilometer over de grens
bij Oldenzaal – zien we de Kronenburg waarin de belangrijkste
woonvertrekken waren gevestigd. Geheel links is
de toren van de kasteelkerk zichtbaar, terwijl aan de
rechterzijde nog juist een deel van de spits van de grote
Gezicht op kasteel
Bentheim
Jacob van Ruisdael
(1628/29-1682)
1653. Olieverf op doek,
111,5 x 144 cm
NATIONAL GALLERY OF
IRELAND, DUBLIN

Foto van kasteel Bentheim
1980. FOTO-ARCHIEF
MAURITSHUIS, DEN HAAG
kasteeltoren boven de
muren uitsteekt. Aan
de voet van de noordwestelijke
hoek van
het kasteel is duidelijk
de ongebruikelijke
zandstenen formatie
te zien die traditioneel
het Duivelskussen of
de Rots van Drusus
wordt genoemd.
Schuin daaronder ligt
een voor de streek
karakteristieke vakwerkboerderij.
Van
Ruisdael heeft het
struikgewas in de voorgrond
gemodelleerd
door de verf dik op te
brengen. De vele gradaties
donkergroen
harmoniëren prachtig
met de aardkleuren
van het kasteel, terwijl
de in lichter groen
weergegeven en met
dunnere streken geschilderde
heuvels in de verte de voorstelling afsluiten. De
voor Van Ruisdael zo karakteristieke wolkenlucht, met de
donkere gedeelten juist boven het kasteel, draagt in sterke
mate bij aan de dramatische werking van het schilderij.
De verschillende zonverlichte plekken op de kasteelmuren
en in het landschap verlevendigen de voorstelling.
Op de aanwinst is kasteel Bentheim op de top van een
berg gesitueerd zoals we dat ook zien op andere, verwante
composities van de schilder. Zeer indrukwekkend is het
monumentale doek met kasteel Bentheim dat Van Ruisdael
in 1653 voltooide en dat zich sinds 1987 in de National
Gallery of Ireland bevindt. Menig bezoeker aan Bentheim
zal met grote verbazing constateren dat de berg die Van
Ruisdael op zijn schilderijen heeft weergegeven in werkelijkheid
niet meer is dan een bescheiden heuvel. Het
kasteel blijkt zich nauwelijks te verheffen boven de daken
en bomen van het omringende stadje. Jacob van Ruisdael
heeft de situatie die hij aantrof in Bentheim op het nieuw
verworven schilderij en op verwante voorstellingen doelbewust
gemanipuleerd. Het kasteel heeft hij vrij waarheidsgetrouw
weergegeven, maar door een extreem laag
11 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2006
gezichtspunt voor zijn compositie te kiezen, heeft hij de
indruk gewekt dat het kasteel op een echte berg is gelegen.
Hierdoor verleende hij de voorstelling, ondanks het bescheiden
formaat, een opvallende monumentaliteit. Bij
geen van de Bentheim-voorstellingen heeft de schilder dit
zo succesvol doorgevoerd als op de hier gepresenteerde
aanwinst. De compositie heeft daarmee een dramatiek
verkregen die door geen van die andere voorstellingen in
de reeks wordt geëvenaard. Deze geslaagde manipulatie
van de werkelijkheid zou een sleutelelement in het werk
van Van Ruisdael worden. Hij combineerde deze werkwijze
meestal met een vrij exacte weergave van de gebouwen of
bouwsels zelf. Zo slaagde hij er in onderwerpen die op
zichzelf weinig imposant zijn, zoals watermolens of kustbakens,
een monumentaal karakter te geven.
ZWERFJAAR
De aanwinst kan op stilistische gronden omstreeks 1652-
1654 worden gedateerd. Aangenomen wordt dat de nog
jonge Jacob van Ruisdael zichzelf in 1650 een ‘Wanderjahr’
gunde. Vanuit zijn geboortestad Haarlem reisde hij in
gezelschap van zijn stadsgenoot Nicolaes Berchem
(1620-1683) naar het Nederlands-Duitse grensgebied om
inspiratie op te doen en motieven te zoeken voor zijn
landschappen. Op basis van tekeningen en schilderijen
van de twee kunstenaars kan worden vastgesteld dat zij
onder meer Rhenen, Ootmarsum, enkele Twentse watermolens
en Burgsteinfurt bezochten. Tijdens deze reis
bezochten zij ook kasteel Bentheim, net over de grens in
Westfalen. Het kasteel moet grote indruk op Van Ruisdael
hebben gemaakt aangezien hij het minstens twaalf keer
als hoofdmotief zou kiezen voor zijn schilderijen, terwijl
het minder prominent ook op een klein aantal andere
voorstellingen aanwezig is. Helaas zijn de tekeningen of
schetsen die Van Ruisdael ter plekke vanuit verschillende
richtingen van het kasteel gemaakt moet hebben, niet
bewaard gebleven. Van zijn reisgenoot Berchem is wel een
1650 gedateerde tekening bekend die kasteel Bentheim
laat zien vanuit ongeveer dezelfde richting als op ons
schilderij. Op twee schilderijen uit 1656 gaf Berchem het
kasteel op de achtergrond weer.
Al een jaar na zijn reis, in 1651, verwerkte Van Ruisdael
zijn indrukken voor het eerst in een schilderij. Hij koos
daarvoor een standpunt op enkele kilometers afstand
van het kasteel, waardoor de nadruk ligt op de zandweg
die door het bos naar het kasteel voert. Twee jaar later
ontstond het al eerder genoemde schilderij in Dublin
dat beslissend zou zijn voor zijn verdere verwerking van

het thema. Bij dit grote doek koos hij zijn gezichtspunt
veel dichter bij het kasteel en plaatste hij het gebouw op
de top van een aanzienlijke heuvel. De overige voorstellingen
met kasteel Bentheim die Van Ruisdael in zijn verdere
loopbaan vervaardigde, zijn variaties op dit thema.
Ze behoren niet alleen tot zijn bekendste en meest geliefde
schilderijen maar zij hebben ook een belangrijke
rol gespeeld in de ontwikkeling van de Hollandse landschapschilderkunst
van de Gouden Eeuw.
KLASSIEKE PERIODE
De Hollandse landschapschilderkunst in de jaren vóór
1650 werd onder meer bepaald door een ingetogen kleurenpalet
en staat daarom bekend als de ‘tonale’ periode.
De bekendste vertegenwoordiger van deze fase was Jan
van Goyen (1596-1656). Omstreeks 1650 vond er een
ontwikkeling plaats die het karakter van de landschapskunst
volledig veranderde. De meest toonaangevende
schilders uit deze periode waren Aelbert Cuyp (1620-1691)
met zijn zonnige rivierlandschappen, Philips Koninck
(1619-1688) met zijn weidse panorama’s, Meindert
Hobbema (1638-1709) met zijn boslandschappen en
12 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2006
bovenal Jacob van Ruisdael. Kenmerkend voor de nieuwe
fase in de schilderkunst zijn het dikwijls dramatische
karakter van de voorstellingen, een tendens naar grotere
formaten, de toepassing van sterkere kleurcontrasten en
een atmosferische helderheid. Deze fase in de landschapschilderkunst,
die ruwweg de jaren van 1650 tot 1665
beslaat, staat bekend als de ‘klassieke periode’. Juist deze
periode was lange tijd niet goed vertegenwoordigd in het
Mauritshuis. Met de aankoop van het omstreeks 1665 te
dateren Boslandschap met boerenhoeven van Hobbema in
1994 – eveneens met steun van de Vereniging Rembrandt –
en Gezicht op kasteel Bentheim door Van Ruisdael is deze lacune
nu grotendeels opgevuld. Laatstgenoemd schilderij toont
de jonge kunstenaar op een cruciaal moment in zijn carrière.
De vernieuwing die hij met dit soort voorstellingen
introduceerde, beïnvloedde in hoge mate de landschapschilderkunst
van de daaropvolgende decennia. Van
Ruisdaels Gezicht op kasteel Bentheim is dan ook een belangrijke
aanwinst voor de ‘Collectie Nederland’s
Frederik J. Duparc
Directeur Mauritshuis, Den Haag
Gezicht op Haarlem
met bleekvelden
Jacob van Ruisdael
(1628/29-1682)
1670-1675. Olieverf op
doek, 69 x 53,3 cm
MAURITSHUIS, DEN HAAG

Rijksmuseum
Amsterdam
Eén kandelaar? Ja, maar een kandelaar die behoort tot een paar uit
1687, waarvan het Rijksmuseum sinds 1966 één exemplaar bezit.
Vanaf het begin werd betreurd dat de kandelaar op zichzelf stond,
waardoor hij in de opstelling een wat eenzame indruk maakte. Vol
verwachting werd aangetekend dat een tweede exemplaar bewaard
was gebleven, dat in 1958 bij Fredrik Muller was geveild, en dat zich
in een onbekende Nederlandse particuliere verzameling bevond. In
het voorgaande jaar werd deze kandelaar ter restauratie aangeboden
bij een restaurator edele metalen, die het museum op de hoogte
bracht. Zo kon de kandelaar na bijna veertig jaar met steun van de
Vereniging Rembrandt en het Dr Hendrik Muller’s Vaderlandsch
Fonds met de andere worden herenigd.
VOLGENS DE NIEUWSTE FRANSE MODE
De kandelaars zijn een vroege Nederlandse vertaling van
een nieuwe sculpturale mode in zilver, die in de jaren ’70
en ’80 van de 17de eeuw aan het Franse hof zijn hoogtepunt
beleefde. In die periode ontstond het nieuwe staatsieappartement
van koning Lodewijk XIV in Versailles,
dat voor een groot gedeelte werd ingericht met meubelen
van massief zilver. Op aanwijzingen van de hofschilder
Charles Le Brun werkte een team van zilversmeden aan
series grote meubelen, die in samenhang een overweldigend
effect moeten hebben gesorteerd. Langs de wanden
stonden grote zilveren tafels, waarboven spiegels met
zilveren lijsten hingen, en die door hoge kaarsenstandaards,
gueridons, werden geflankeerd. De vertrekken
werden verlicht door symmetrisch over de ruimte verdeelde
sets kandelabers en kandelaars, die in samenhang
met de meubelen waren geconcipieerd. Iets van de verbazing,
die deze uiterst kostbare en moderne inrichting
teweeg moet hebben gebracht, klinkt door in een brief
van de architect van de Zweedse koning, Nicolas Tessin,
die kort na de voltooiing van de meubilering in 1687
schreef: Il y a de grands miroirs, tables et guéridons d’argent
avec leurs beaux flambeaux dessus et la salle est toutes entourée
de grandes pièces … d’ une pesenteur et grandeur prodigieuze,
comme l’on en voit tout l’appartement guarny de tous costez. 1
Deze opulente inrichting heeft slechts gedurende een
korte tijd bestaan. Om zijn oorlogen te kunnen betalen,
gaf de koning al in 1689 opdracht om de zilveren voorwerpen
om te smelten. Aangezien hij zijn edelen dwong
om hetzelfde te doen, is vrijwel geen enkel Frans voorbeeld
uit de Lodewijk XIV-periode bewaard gebleven.
Dat maakt het niet eenvoudig om een visuele indruk te
krijgen van de voorwerpen afzonderlijk, laat staan dat het
13 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2006
Kandelaar
Adam Loofs (Amsterdam 1645?–1710 Den Haag)
1687. Zilver, deels gedreven, deels gegoten en geciseleerd, H 28,6 cm, diameter 13,4 cm, gewicht 943,15 gram.
Gemerkt op de voetrand: stadskeur Den Haag, Hollandse leeuw, jaarletter N (=1687), een gekroonde hoorn met
daaronder de letter A (= meesterteken van Adam Loofs). Inscriptie: aan de onderzijde is de letter W gegraveerd.
Herkomst: particuliere collectie
goed mogelijk is om na te gaan op welke manier de vormgeving
van de meubelen en de kandelaars op elkaar waren
afgestemd. Uit de inventaris van Anna van Oostenrijk, de
moeder van de Franse koning, valt op te maken dat een
eenheid kon ontstaan door herhaling van het centrale
element: de set zilveren meubelen die in 1666 in haar
slaapkamer stond opgesteld, bestond uit gueridons, kandelabers
en kandelaars, elk met de figuur van een moor.
De indruk dat men streefde naar ensembles, komt ook
naar voren uit een reeks prenten van Alexis Loir, die onder
de titel Nouveaux Dessins de Gueridons dont les pieds sont
propres pour des Croix, Chandeliers, Chenets et autres Ouvrages
d’Orfevrerie et de sculpture omstreeks 1689 verscheen. In
totaal stelde Loir achttien verschillende varianten voor
gueridons voor, die – zoals de titel al aangeeft – ook als
inspiratie konden dienen voor andere typen voorwerpen;
crucifixen, kandelabers, haardijzers en andere werken
van edelsmeed- en beeldhouwkunst. Eén van de prenten
toont een gueridon van het sculpturale type. 2 Het middensegment
vertoont grote overeenkomst met de schacht
van de kandelaars van Loofs. Beide bestaan deels uit een
frontaal weergegeven, in klassieke dracht geklede vrouwenfiguur
met bedekt hoofd, die met beide handen een
schaal ophoudt. Details als de houding van de figuur, de
vorm en de detaillering van de hoofdbedekking en de
lijnen van de draperieën, maar ook de vorm van de schaal
komen vrijwel letterlijk overeen.
De kunstenaar heeft bij de vormgeving van de kandelaars
duidelijk rekening gehouden met het gezichtspunt
van de beschouwer. Omdat de hoofden van de vrouwen
iets naar beneden gebogen zijn, kijken zij ons pas aan als
de kandelaars op ooghoogte worden bekeken. Dat betekent
dat het ontwerp pas ten volle kan worden gewaardeerd
als ze op een hoge plaats staan, bijvoorbeeld een
meubel of een schoorsteenpartij. Daardoor gaan ze functioneren
als onderdeel van het interieur, dat aan het
Franse hof in de 17de eeuw als decoratieve eenheid werd
opgevat. Hoofs is ook de constructie van de kandelaars,
die waarschijnlijk verwant is met het sculpturale zilveren
meubilair. De methode die Loofs gebruikte voor de stam
met de vrouwenfiguur is exemplarisch. Deze is gegoten
volgens de verloren was methode, een techniek die ook
bij bronzen beelden van hoge kwaliteit gebruikelijk was.
Daardoor kon de figuur een meer complexe vorm krijgen,
en kon een grotere verfijning in de detaillering worden
gerealiseerd. Kennelijk maakte Loofs zijn gietvormen met
behulp van één model, met als gevolg dat de kandelaars ten
opzichte van elkaar niet gespiegeld zijn. Dit verschijnsel

Noten
1. M. Bimbenet-Privat, Les
Orfèvres et l’orfèvrerie de
Paris au XVIIe siècle, Parijs
2002, dl. II, p. 11.
2. P. Führing, Ornament prints
in the Rijksmuseum II: the
seventeenth century,
Amsterdam 2002, dl. I, pp.
309-310; Bimbenet-Privat
2002 (zie noot 1), dl. I, p.
421.
3. Gepubliceerd door O. ter Kuile
in Antiek 4 (1969-‘70), p. 198,
afb. 2 (vriendelijke mededeling
dr J.R. ter Molen).
Vergelijk ook een paar laat
17de-eeuwse kandelabers met
mannenfiguren in de verzameling
van het Ashmolean
Museum (zie C. Lever, ‘At
the sign of the golden bottle,
Anthony Nelme 1681-1722’,
Country Life CLV (1974), p.
1070, afb. 5).
4. Zie: J.R. ter Molen, ‘Adam
Loofs, zilversmid van de
koning-stadhouder, enkele
nieuwe aspecten van zijn
leven en werk’, Antiek 22
(1987-’88), pp. 518-526.
5. J. Pijzel-Dommisse e.a., Haags
goud en zilver, edelsmeedkunst
uit de hofstad, cat. tent.
Den Haag (Gemeentemuseum),
2005-2006, p. 369.
komt ook voor bij de zeldzame Engelse navolgingen van
Franse modellen, zoals een stel kandelaars met vrouwenfiguren
in de verzameling van de Bank of England uit
1693-1694. 3
ADAM LOOFS
De vormentaal en de technieken om deze te realiseren
leerde Adam Loofs in de Franse hoofdstad, op het moment
dat de grote opdrachten voor Versailles werden gerealiseerd.
Tenminste vanaf 1671 verbleef hij in Parijs, waarschijnlijk
in dienst van één van de grote ateliers. De namen
van zijn leermeesters of compagnons zijn helaas niet
overgeleverd. Zeker is dat in één van deze ateliers zilveren
meubelen werden vervaardigd. In januari 1680 vertrok
Loofs naar Den Haag met twee bijzonder spectaculaire
ensembles voor de echtgenote van de Prins van Oranje –
de latere koning-stadhouder Willem III. De sets bestonden
elk uit een tafel, een spiegel en twee gueridons, en werden
opgesteld in twee zalen van het Binnenhofcomplex. 4
De bijzondere kwaliteit van zijn werk vormde de aanleiding
om Loofs in dienst te nemen als zilverbewaarder.
In die positie kreeg de zilversmid vele opdrachten voor
nieuwe voorwerpen in modern Franse stijl. De zilverinventaris
van de koning-stadhouder, die in 1702 werd opgesteld,
geeft een indruk van de verschillende categorieën.
Sculpturale typen vormden een zeldzaamheid. Zo worden
verschillende sets tafelkandelaars genoemd – waarvan één
van 55 exemplaren – maar slechts één paar ‘kandelaers
met beeltjes’. Onder de beide bewaard gebleven kandelaars
is de letter W gegraveerd. Mogelijk betekent dit dat zij
afkomstig zijn uit het bezit van de koning-stadhouder, in
welk geval deze kandelaars dezelfde zouden zijn als degene
die in de bronnen worden genoemd. 5 Enige reserve is
echter wel op zijn plaats. Bij gebrek aan gedocumenteerd
zilver kan niet worden vastgesteld, of – en zo ja hoe – het
koninklijk zilver werd gemerkt. Omdat in de inventaris
evenmin het gewicht van de kandelaars met beeldjes
wordt genoemd, kunnen zij ook langs die weg niet met
zekerheid worden geïdentificeerd.
Vanzelfsprekend was de klantenkring van Adam Loofs
breder dan het stadhouderlijk hof alleen, al is ook zeker
dat de Franse hofstijl omstreeks 1687 in Nederland nog
maar beperkt ingang gevonden had. De man die een zwaar
stempel op de Nederlandse variant van de Franse mode
zou drukken, de architect en ontwerper Daniël Marot,
was op dat moment pas een jaar aan het stadhouderlijk
hof verbonden, en zijn grote werken voor de Oranjes en
hun directe kring dienden nog te worden gerealiseerd.
15 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2006
Drie gueridons
Alexis Loir I
Parijs ca. 1689. Gravure, 230 x 158 mm
RIJKSMUSEUM AMSTERDAM
Vooral door zijn in prent uitgebrachte oeuvre ontwikkelde
de vormentaal van Marot zich na de eeuwwende tot een
breed gedragen mode, die het Nederlandse beeld van de
eerste helft van de 18de eeuw vergaand zou gaan bepalen.
In de nieuwe opstelling van het Rijksmuseum zullen
de kandelaars van Loofs worden ingezet aan het slot van
de 17de eeuw, in de zaal waarin de vernieuwingen aan de
orde worden gesteld die op instigatie van de koning-stadhouder
en zijn hof werden doorgevoerd. Dankzij de bijdragen
van de Vereniging Rembrandt en het Dr Hendrik
Muller’s Vaderlandsch Fonds is het nu mogelijk om ook
het Nederlandse Lodewijk XIV zilver op een waardige
manier te vertegenwoordigen s
Dirk Jan Biemond
Conservator metalen, Rijksmuseum Amsterdam

Gemeentearchief
Amsterdam
Sinds kort is het mogelijk om via de Beeldbank op de website
van het Amsterdamse Gemeentearchief een groot deel van
de portrettekeningen en -prenten die daar bewaard worden
achter elkaar te bekijken. Dan vallen al snel twee dingen
op: het aantal vrouwen dat geportretteerd is, valt in het niet
bij het aantal mannen, en vrijwel alle voorstellingen zijn
ongekleurd. Van de 17de-eeuwse portretten is het aantal bladen
in kleur op de vingers van één hand te tellen, inclusief
ingekleurde prenten. Verder ontbrak een type portret, dat
in de schilderkunst vrij dikwijls voorkomt, namelijk de
voorgestelde tegen een neutrale achtergrond met muur of
gordijn, en terzijde een doorzicht naar een landschap of
een stadsgezicht. Toen dan ook een 17de-eeuws portret
van dit type werd aangeboden, van een dame van aanzien
met op de achtergrond een gezicht op onder meer twee
grote middeleeuwse stadshuizen, werd besloten een poging
tot verwerving te wagen. Met steun van de Vereniging
Rembrandt is dit gelukt.
PORTRET VAN EEN DAME
De hoofdvoorstelling is de oudere dame, zittend met
psalmboek in de hand. Ze draagt een molensteenkraag
en een met bont afgezette vlieger, een lang kledingstuk
van kostbare zwarte stof. Het rijk bewerkte borststuk is
zeer waarschijnlijk van zwarte zijde. De manchetten van
haar japon zijn met kant afgezet. Het zwarte kapje op
haar hoofd is een zogeheten tipmuts, die de haarknot
aan de achterzijde van het hoofd bedekt en op het voorhoofd
eindigt in een punt. 1
In eerste instantie geeft de tekening weinig aanknopingspunten
voor identificatie van de geportretteerde. Zo
is de datering problematisch. Er is geen werk van Thopas
bekend vóór 1646. De kleding van de vrouw raakte rond
1630 uit de mode. Op dit soort portretten is het wel vaker
zo dat oudere geportretteerden ouderwetse kleding
dragen. Een datering tot laat in de jaren ’30 zou daarom
nog goed mogelijk zijn. Echter, de drie portretten van de
familie Wijs door Thopas – in de Collectie Six – zijn in
compositie, stijl en kleurgebruik zo nauw verwant met het
hier besproken portret, dat eenzelfde tijd van ontstaan
voor de hand ligt. Van deze portretten zijn er twee gedateerd
1657. 2 Dit doet de vraag rijzen of Thopas zich hier
wellicht gebaseerd heeft op een eerder, reeds bestaand
portret. Of heeft hij, jaren na overlijden van de vrouw,
16 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2006
Portret van een oudere dame, mogelijk
Maaike Martens (ca. 1581-1635)
Johannes Thopas (voor ca. 1620 - na ca. 1682)
1650-1660. Gouache met sporen van grafiet, 240 x 191 mm
Herkomst: veiling Sotheby’s New York, 21 januari 2004, nr. 60
een postuum portret van haar gecreëerd op verzoek van
haar kinderen, zonder dat daar een bestaand portret aan
ten grondslag lag? Het psalmboek ligt open bij de psalmen
12 en 13, liederen die vooral getuigen van godsvertrouwen
in moeilijke tijden maar geen specifieke verwijzingen
naar een preciezere identificatie bevatten.
ACHTERGROND MET STADSGEZICHT
Een mogelijk aanknopingspunt zijn de huizen die op de
achtergrond te zien zijn. In de catalogus van kunsthandel
Bernard Houthakker uit 1962, waarin de tekening toenmaals
werd aangeboden, staat: par la fenêtre ouverte on
voit les maisons du Damrak. 3 Nu is het topografisch gezicht
op de achtergrond niet echt als door een venster gezien.
Het gaat om een tamelijk ongedefinieerde opening in
een vrij dunne wand, zoals ook bij de Thopasportretten in
de Collectie Six. Er zijn talloze voorbeelden uit de 17de
eeuw waar achter de geportretteerde een stadsgezicht of
landschap zichtbaar is en waarbij de ruimtelijke samenhang
met de plaats waar de geportretteerde zich bevindt,
niet duidelijk is. Wel kunnen we er van uitgaan dat de
voorstelling op de achtergrond verband houdt met de
geportretteerde.
Hoewel het stadsgezicht op de achtergrond door
Houthakker al als Damrak werd aangeduid, heeft het de
nodige moeite gekost dit precies te lokaliseren. De oostzijde
van het Damrak werd en wordt ten dele nog steeds
gevormd door de uit het water oprijzende achterzijde van
de huizen aan de Warmoesstraat, in de middeleeuwen de
belangrijkste straat van de stad. De westzijde is in feite
de kade langs de Amstel tussen het IJ en de Dam. Hier
ontwikkelde zich al vroeg allerlei bedrijvigheid door de
centrale ligging en de goede bereikbaarheid over zowel
water als land. Dat wil echter niet zeggen dat deze westelijke
gevelwand – met de veelal grote huizen waarin wonen,
winkelnering en opslag waren gecombineerd – vaak is
uitgebeeld. Voor het tweede kwart van de 19de eeuw zijn
er maar weinig duidelijke afbeeldingen van de gevelwand
bekend. Eén van de best bruikbare oudere afbeeldingen
is een tekening in potlood en pen door H.P. Schouten
(1747-1822) in de Collectie A.A. Kok (Gemeentearchief
Amsterdam), te dateren omstreeks 1770 - 1775. Hierop zijn
de twee buitenste van de vier huizen op de Thopastekening
nog in dezelfde toestand te herkennen, terwijl de panden
ter weerszijden van de steeg vernieuwd zijn.
De huizen zijn, van rechts naar links, de huizen Damrak
93 tot en met 96 (volgens de huisnummering van 1875),
met in het midden de Dubbeleworststeeg. Deze heet sinds

1922 Damraksteeg om verwarring met de gelijknamige
steeg elders in de stad te vermijden. Geen van de afgebeelde
huizen bestaat nu nog.
Damrak 93, het huis genaamd ‘De Otter’, heeft een
forse trapgevel die gebouwd moet zijn omstreeks 1600 en
die vrijwel identiek is met het nog wel bestaande pand
Geldersekade 97. 4 De in de etalages uitgestalde prenten
duiden op een prentenwinkel.
Nummer 94 is een laatmiddeleeuws woonwinkelhuis
met houten gevel. Het heeft enkele bijzondere kenmerken,
zoals een dakkapel in de zijgevel in de steeg, bedoeld voor
takelwerkzaamheden, met daarop een uitzichtplateau. Dat
kan, gezien de hoogte van de omringende bebouwing,
alleen maar uitzicht op de steeg en het Damrak geboden
hebben. In de bovenlichten van de onderpui is een kleine
verglaasde uitbouw aangebracht op de hoek van de steeg;
direct aangrenzend, in de zijmuur, zijn nog twee kleine
lichtopeningen te zien. Deze nogal uitzonderlijke constructie
diende wellicht om ’s avonds de straathoek te
kunnen verlichten. Omstreeks 1660 is het pand vervangen
door een huis met halsgevel in de stijl van Vingboons, die
op de tekening van Schouten te zien is.
Het grote pand links van de steeg, nummer 95, is een
vergelijkbaar houten huis, dat echter een verdieping
hoger is. Ook hier een kleine glazen uitbouw op de hoek
en een uitzichtplatform op de dakkapel in de steeg, waar
18 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2006
vandaan men, gezien de hoogte, een weids uitzicht over
Damrak en Dam gehad moet hebben. Deze constructie is
ook terug te vinden op de beroemde vogelvluchtkaart
van Balthasar Florisz. van Berkenrode van 1625. Op de
borstwering tussen begane grond en eerste verdieping is
een rijksappel weergegeven; een dergelijk object siert ook
de zogeheten makelaar, de houten spits die uittorent
boven de geveltop. Welke nering er in het pand bedreven
werd is, net als bij nummer 94, niet te zien, ondanks de
veelheid aan details die Thopas weergeeft. In de 18de eeuw
is de gevel verdwenen en vervangen door een halsgevel,
waarachter het middeleeuwse huis zeer waarschijnlijk is
blijven staan.
Geheel links, op nummer 96, is een rijke renaissancegevel
zichtbaar, die te dateren valt omstreeks 1620-1625.
Dit huis was dus nog vrij nieuw toen Thopas zijn tekening
maakte. Aan de, ook op de tekening zichtbare, gevelsteen
met een groen, liggend hert, ontleende het huis zijn naam
‘In het Groene Hart’ (hert en hart werden indertijd door
elkaar gebruikt). Van de steen ontbreekt nu helaas ieder
spoor.
FAMILIE BACHERUS
Het lijkt niet vergezocht het grote pand links van de steeg
als belangrijkste op deze tekening te beschouwen. Dit
huis was in 1647 in bezit van Daniël Bacherus, koopman

Het Damrak, gezien
naar de Dam, vanaf de
Papenbrug
H.P. Schouten (1747-1822)
Ca. 1770-1775.
Potlood, pen in zwart, op
twee bladen aaneen,
196 x 494 mm. (detail)
Atlas Kok XIII, 0003.
GEMEENTEARCHIEF
AMSTERDAM
De grote trapgevel en de
drie huizen links daarvan
zijn dezelfde als op de
tekening van Thopas.
Op de achtergrond het
Stadhuis op de Dam.
in drogerijen, die in 1639 was gehuwd met Catharina
Hooft. Hij was de jongste zoon van de dokter en kruidenhandelaar
Stephanus Bacherus (ca. 1571-1636?) en diens
vrouw Maaike Martens (ca. 1581-1635), die in 1601 waren
getrouwd. Haar vader Hans Mertens (in de documenten
met een ‘e’) de oude, was in of voor 1581 vanuit Antwerpen
naar Amsterdam gekomen. De familie Martens bezat het
grote huis met de trapgevel dat rechts nog half te zien is.
Niet alleen Daniël, maar ook zijn broers traden in het
voetspoor van hun vader: Stephanus jr. als dokter,
Johannes als kruidenverkoper. 5
Mogelijk hebben Daniël en zijn vrouw aan Thopas de
opdracht gegeven hun inmiddels al lang overleden moeder
te portretteren, met de huizen van de families Bacherus
en Martens op de achtergrond. Het was niet ongebruikelijk
in de 17de eeuw om, bij gebrek aan authentieke
(voor)ouderportretten, dergelijke afbeeldingen alsnog
achteraf te laten maken.
MATERIAAL
In tegenstelling tot de andere bekende portretten van
Johannes Thopas, die zijn uitgevoerd op perkament, is
deze gouache aangebracht op zeer dun papier dat is
opgeplakt op steviger papier. Deze uitzonderlijke drager
voor een 17de-eeuwse tekening doet vermoeden dat er
een en ander mee gebeurd is. Inderdaad blijkt de verflaag
19 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2006
met het daaronder liggende dunne papier ooit afgesplitst
te zijn van een oorspronkelijk dikker vel of eventueel van
een andersoortige drager. Daarbij is enige schade aan de
verflaag ontstaan, die echter zeer zorgvuldig is gerestaureerd,
wellicht nog in de 19de eeuw. Met het blote oog
valt hiervan over het algemeen weinig waar te nemen, en
pas bij nadere beschouwing onder UV-licht zijn meerdere
herstelde plekken te zien. Ook onder sterke vergroting is
enig verfverlies waar te nemen, dat overigens niet storend
werkt in het totaalbeeld. Al met al lijkt deze situatie uniek.
JOHANNES THOPAS
De kunstenaar Johannes Thopas is alleen bekend van zijn
portretten. Op één na zijn deze uitgevoerd in pen en penseel,
dikwijls alleen met Oost-Indische inkt in grijs en zwart,
soms ook in kleur met dekverf. Er is slechts één schilderij
in olieverf op paneel bekend, uit 1682, dat door zijn
kwaliteit duidelijk maakt, dat Thopas in dit medium zeker
ruime ervaring moet hebben gehad. Het is tevens zijn
laatst bekende werk. Zijn vermoedelijke geboorteplaats is
Assendelft. Hij was vooral werkzaam in de Zaanstreek, maar
was, gezien het nu bekende aantal van zes Amsterdamse
portretten, toch ook in die stad geen onbekende. In 1668
vestigde hij zich in Haarlem en werd daar lid van het
schildersgilde. Zijn geboorte- en sterfdatum zijn tot nu toe
niet met zekerheid vast te stellen.
Werken van hem kwamen voor in oude verzamelingen
als die van Braamcamp en Cornelis Ploos van Amstel.
Tegenwoordig is werk van hem te vinden in, onder meer,
de Collectie Six in Amsterdam, het Prentenkabinet van de
Rijksuniversiteit in Leiden, het Zaans Museum te Zaandam,
de Fondation Custodia in Parijs en diverse particuliere
collecties. 6
Met de verwerving van het damesportret door Thopas
heeft het Amsterdamse Gemeentearchief een lacune in
de eigen omvangrijke collectie weten op te vullen. De
identificatie van de geportretteerde als mogelijk iemand
die al twee decennia voor de vervaardiging van het portret
overleden was, werpt een nieuw licht op de werkwijze
van zowel Thopas als zijn opdrachtgevers. Ten slotte is
het verworven blad ook topografisch interessant, vooral
als één van de schaarse afbeeldingen van grote middeleeuwse
houten huizen langs een hoofdstraat in de stads
Bert Gerlagh
Conservator prenten en tekeningen Gemeentearchief
Amsterdam
Noten
1. Met dank aan Dr Pieter
Biesboer, Frans Halsmuseum,
voor zijn
informatie over de
kleding en verwijzing
naar recente literatuur
hierover.
2. Afgebeeld in T. Beijer
(e.a.), Nicolaes Tulp:
leven en werk van
een Amsterdams
geneesheer en
magistraat,
Amsterdam 1991,
p. 66. Het betreft
portretten van Jan
Wijs, zijn vrouw
Maria Soolman en
haar moeder
Catharina de Mares.
Vooral dit laatste,
niet gedateerde
portret vertoont grote
overeenkomst in
compositie met het
hier besproken werk.
Verder zijn er in de
Collectie Six portretten
door Thopas
van Dr. Nicolaes
Tulp en zijn vrouw
Margaretha de
Vlaming; zie idem,
pp. 64-65.
3. Catalogus Dessins
exposés chez Bernard
Houthakker,
Amsterdam 1962,
nr. 33 (als: ‘Thomas
de Keyser’).
4. Vgl. H.J. Zantkuyl,
Bouwen in Amsterdam,
Amsterdam
1993, pp. 173-174,
afb. 544-545.
5. Met veel dank aan
Erik Schmitz van het
Gemeentearchief
Amsterdam die met
zijn speurwerk de
geschiedenis van de
huizen en de gegevens
over de families
Bacherus en Martens
heeft uitgezocht.
6. Zie o.a.: J.B. Bedaux
en R. Ekkart (red.),
Kinderen op hun
mooist. Het kinderportret
in de Nederlanden
1500-1700,
Gent en Amsterdam
2000, cat.nr. 84, met
verdere literatuur.
Prof. Dr R.E.O. Ekkart
bereidt een studie
voor over Thopas.

Rijksmuseum
Amsterdam
20 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2006
Kabinet
Wilhelm de Rots (geboren ca. 1616 )
1650-1660. Eikenhout, belijmd met schildpad en ivoor, op een voet van eiken-, ebben- en palissanderhout
en ivoor, H 65 cm, B 104 cm, D 40 cm (zonder voet); H 145 cm, B 111,5 cm, D 44 cm (met voet).
Herkomst: particuliere collectie, Duitsland
Recent ontdekt
Kort voor het drukken
van het vorige nummer
van dit Bulletin werd
bekend dat het hier
besproken kabinet van
Amalia, dat toen nog
werd toegeschreven aan
een onbekende Parijse
meubelmaker, met
zekerheid kon worden
toegeschreven aan een
Nederlander, de Haagse
Wilhelm Rots. Het artikel,
dat persklaar was, werd
teruggetrokken en is nu
aangepast aan de laatste
stand van de wetenschap.

Met steun van de Vereniging Rembrandt (zie kader), het K.F. Hein Fonds, de M.A.O.C. Gravin van
Bylandt Stichting en Dr Hendrik Muller’s Vaderlandsch Fonds heeft het Rijksmuseum een tot op
heden volkomen onbekend kabinet verworven, dat gemaakt is voor Amalia van Solms. Het prachtig
versierde kabinet is het enige meubel uit het bezit van de prinses dat thans bekend is. Doordat er
een gedicht over is geschreven, weten we precies wie het heeft gemaakt en wat de symboliek van de
versiering is. In het Nieuwe Rijksmuseum zal het meubel een centrale rol spelen in een ensemble
gewijd aan Frederik Hendrik en diens hof.
EEN UNIEK KABINET
De decoratie van het kabinet maakt op niet mis te verstane
wijze duidelijk dat het meubel voor Amalia van Solms is
vervaardigd. Bij opening van de deuren komt een ladenfront
te voorschijn, dat prominent is versierd met het
gekroonde monogram HAVO voor Hendrik en Amalia
Van Oranje. Amalia liet hetzelfde monogram vier keer
aanbrengen in de koepel van de Oranjezaal die ze na de
dood van Frederik Hendrik in 1647 ter nagedachtenis
aan deze Oranje-held liet beschilderen. Tevens siert het
de kast van een rouwmedaillon met het portret van de
prins dat ze vermoedelijk kort na diens overlijden in
Parijs heeft besteld. Ook het kabinet moet na de dood van
Frederik Hendrik zijn gemaakt; dat blijkt uit de koorden
die rondom het monogram zijn geknoopt. Als omlijsting
van een wapen of monogram duiden zulke koorden op
een ongetrouwde vrouw of een weduwe – in dat laatste
geval worden ze cordons des veuves genoemd. En suite met
het kabinet heeft de prinses een doos laten maken die
zich nu in de collectie van de Landgraaf van Hessen
bevindt. 1
De ongebruikelijke versiering van het kabinet maakt
het mogelijk het meubel met een grote mate van zekerheid
aan te wijzen in de inventaris van de kostbaarheden
van de prinses die tussen 1654 en 1668 is opgemaakt. Het
bevond zich op Paleis Noordeinde en staat beschreven als
Een curieus cabinet met yvoir en schiltpadden door malcanderen
gevrocht, met een voet daertoe. 2 De beeldende uitdrukking
door malcanderen gevrocht past uitstekend op de gecompliceerde
patronen waarmee de buitenzijde van het meubel
is gedecoreerd. Als volgende object beschrijft de inventaris
een tafel, mede van schiltpadden ende op de cant met
yvoir ingeleyt, en daarna Een curieuse lade van schiltpadden,
op de randen mede met yvoir ingeleyt. Dit laatste lijkt een
minder overtuigende omschrijving van de doos of lade in
de verzameling van de Landgraaf van Hessen, die immers
niet alleen op de randen met ivoor is versierd; toch kan
niet worden uitgesloten, dat met deze korte beschrijving
dit object is aangeduid.
EEN POLITIEK MANIFEST
Gezien deze achtergrond betekende het een kleine
sensatie, toen het kabinet enkele jaren geleden in een
particuliere verzameling kon worden geïdentificeerd. De
eigenaar bleek bereid het meubel aan het Rijksmuseum
te verkopen: de meubelverzameling van het museum
werd met een meesterwerk verrijkt dat ook in historisch
opzicht een grote importantie heeft. Maar pas toen het
21 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2006
meubel al was aangekocht is een ontdekking gedaan die
het belang ervan in ieder opzicht nog vergroot. Kort nadat
het is gemaakt, is aan dit kabinet namelijk een gedicht
gewijd door de Amsterdamse schrijver Jan Zoet: Aan
hare Hooghaid / Me-Vrouwe de Princesse / Amelia van
Solms, / Douagiere van Oranjen, / Op het beschouwen
van des zelfs Cabinetje, / gemaakt door / Mr. Wilhem
de Rotz. 3 De tekst verduidelijkt dat de versiering
van de deuren een politieke betekenis heeft met
betrekking tot de benarde positie van het Oranjehuis
tijdens het Eerste Stadhouderloze Tijdperk.
De hoop van de dynastie was belichaamd in de
jonge prins Willem III. Deze was geboren in 1650,
kort na de dood van zijn vader, stadhouder prins
Willem II. Het hart van Oranjetakken dat het centrum
van de compositie van de deuren vormt, duidt er volgens
Zoet op dat Oranje het hart van het vaderland is. De
palmtakken, symbool van de overwinning, geven aan dat
het zal zegevieren, ook al wordt het nu door een krans
van doorntakken – die echter al gebroken is! – bekneld.
Geen helsche Draak ’er schaadt, hoe vinnig datze blaazt zegt het
gedicht: die tegenstanders van het Oranjehuis, weergegeven
in de onderste hoeken, worden namelijk door andere
vijanden – de slangen – in toom gehouden. Bovenin
verbeelden pelikanen, die de eigen borst openpikken om
hun jongen te voeden, de Opperhoofden van het Ridderlik
Nassouw.
Het kabinet geeft dus uiting aan het streven dat het
leven van Amalia van Solms en haar zoon beheerste na
het overlijden van haar echtgenoot: het verzekeren van de
toekomst van de dynastie. Er zijn maar weinig meubelen
gemaakt die een zo specifieke politieke lading hebben.
De boodschap van dit meubel is niet minder uitgesproken
dan die van de Oranjezaal, en doordat ze
nadrukkelijk op de
Kast van portretmedaillon
van Frederik Hendrik
Parijs, mogelijk door Henri
Toutin, ca. 1647-1650
Email op goud, hoogte 4,5
cm, breedte 3,5 cm
RIJKSMUSEUM, AMSTERDAM
Doos met monogram
van Amalia van Solms
Parijs, ca. 1650-1660
Eikenhout, belijmd met
schildpad en ivoor, hoogte
26,5 cm, breedte 56 cm,
diepte 37 cm
© MUSEUM SCHLOSS
FASANERIE, EICHENZELL

toekomst betrekking heeft, is ze controversiëler – misschien
is ze daarom op deze bedekte wijze tot uitdrukking gebracht.
Gezien het kleine formaat van het kabinet, dat
bovendien vermoedelijk in Amalia’s privé-vertrekken
heeft gestaan, was de boodschap ook maar voor een kleine
groep mensen bestemd.
WILHELM DE ROTS
Het gedicht van Jan Zoet doet nog een andere mededeling
die niet minder opzienbarend is: het kabinet is gemaakt
door Wilhelm de Rots. Deze was uit documenten bekend
als conciërge of kastelein van Amalia van Solms, maar hij
22 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2006
blijkt nu ook een uiterst kundig meubelmaker te zijn geweest.
Het kabinet lijkt op geen enkel meubel dat tot op
heden als Nederlands 17de-eeuws werk was beschouwd.
De gehele buitenkant is versierd met grote, gedurfde
patronen, in een effectief contrast van schildpad op een
rode ondergrond met wit ivoor. De marqueterie is vervaardigd
op de manier van de iets later ontwikkelde Boullemarqueterie
in schildpad en metaal, genoemd naar de
beroemde Parijse meubelmaker André-Charles Boulle
(1642-1732). De twee materialen, in dit geval schildpad
en ivoor, worden op elkaar geplakt en vervolgens wordt
het patroon uitgezaagd. Bij het scheiden van de twee lagen
De koepel van de Oranjezaal,
met in het midden het
portret van Amalia van Solms
als weduwe
Onbekende schilder,
ca. 1647-1650
PALEIS HUIS TEN BOSCH,
DEN HAAG
Foto: Rijksdienst voor de Monumentenzorg, Zeist

komt het materiaal vrij voor twee toepassingen van het
uitgezaagde patroon: licht op een donkere achtergrond,
de zogenoemde première partie, en donker op licht, de contre-partie.
De voorzijde en zijkanten van het kabinet zijn
geheel in première partie versierd, terwijl op de bovenzijde
het patroon van de zijden in contre-partie wordt herhaald.
Opent men het kabinet, dan is aan de binnenzijde van de
deuren de contre-partie van de versiering van het front te
zien. De forse patronen die aan de buitenzijde zijn toegepast,
herinneren aan damast of aan geperst en gekleurd
leer. Misschien zijn ze daadwerkelijk als verwijzing daarnaar
bedoeld: kostbare kabinetten werden in de 17de eeuw
vaak beschermd door stoffen ‘kleden’ of door een speciale
hoes van stof of leer, en de versiering van het kabinet kan
als een trompe l’oeil van zo’n hoes zijn bedacht.
Door de bijzondere stijl van de marqueterie, gekarakteriseerd
door opzwellende voluten met gestileerde
mensen- en dierenkoppen en omkrullende, spits toelopende
bladeren en bloemen, sluit het kabinet aan bij een
groep Parijse meubelen uit de jaren ’40 en ’50 van de
17de eeuw. Zo komen nauw verwante ranken, uitgevoerd
in ebbenhout en padoek, voor in het interieur van een
groot ebbenhouten kabinet uit omstreeks 1645-1650 in
het Rijksmuseum, dat wordt toegeschreven aan de uit
Nederland afkomstige, in Parijs werkzame meubelmaker
Pierre Gole. 4 Het kan bijna niet anders of De Rots heeft
een leertijd in Parijs doorlopen.
Het onderzoek naar hem is nog maar net op gang
gekomen. In 1649 wordt hij voor het eerst in de Haagse
archieven aangetroffen, op een leeftijd van 33 jaar. Hij
spelde zijn voornaam als ‘Wilhelm’, wat er misschien op
duidt dat hij van oorsprong een Duitser was. Zijn buitenlandse
achtergrond heeft hem ongetwijfeld bij Amalia
van Solms aanbevolen. Samen met haar echtgenoot had
zij er steeds naar gestreefd het Haagse hof een internationale
allure te geven. Het Franse voorbeeld stond voorop:
de Franse architect Simon de la Vallée was betrokken bij
een aantal bouwprojecten van de prins, hele ameublementen
werden uit Parijs geïmporteerd, en voor de
indeling van de vertrekken van het stadhouderlijk paar
werd het Franse appartementensysteem gevolgd. Ook na
de dood van Frederik Hendrik hield Amalia vast aan de
buitenlandse oriëntatie van de hofstijl.
De Rots heeft meer gedaan dan de in Parijs gangbare
stijl in Den Haag introduceren. De manier waarop hij de
gecompliceerde symboliek op natuurlijke wijze in de
compositie van de deuren heeft verwerkt, dwingt grote
bewondering af en toont hem als een oorspronkelijk
meester. Het iconografische programma heeft hij ongetwijfeld
niet zelf bedacht, en het is ook denkbaar dat een
kunstenaar als Pieter Post betrokken is geweest bij het
ontwerp van dit belangrijke hofmeubel; toch mag de gedurfde
interpretatie van de stijl van de allermodernste
Parijse ébénisterie ongetwijfeld op het conto van de meubelmaker
worden geschreven. Het kabinet werpt een onverwacht
licht op de Haagse meubelmakerij uit het midden
van de 17de eeuw, waarover tot op heden vrijwel niets
23 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2006
bekend was. Ongetwijfeld zullen na zorgvuldige bestudering
ook andere meubelen die nu nog als Parijs’ werk
worden beschouwd, aan Den Haag – misschien wel
specifiek aan De Rots – kunnen worden toegeschreven.
In Amalia’s inventaris staat vermeld dat het kabinet op
een voet rustte. Het huidige onderstel, van palissanderen
ebbenhout met inlegwerk van ivoor, vormt een fraai
geheel met het kabinet en is in een overtuigende 17deeeuwse
stijl vormgegeven. Al lijken bepaalde materiaaltechnische
aspecten erop te wijzen dat het van later datum
is, toch kan niet worden uitgesloten dat het de oorspronkelijke
voet is. De stijl van het inlegwerk wijkt af van de
marqueterie op het kabinet, maar dit kan onder andere
samenhangen met de gebruikte materialen. Het is zelfs
denkbaar dat de voet enkele jaren na het kabinet is gemaakt,
misschien wel door een ander dan De Rots. Als
zodanig zou het een tweede uitgangspunt kunnen vormen
voor het toeschrijven van meubelen aan het 17de-eeuwse
Den Haag.
Het monogram van Amalia van Solms is op het kabinet
geplaatst achter een balustrade, als symbool van vorstelijke
rang. Was dit kabinet geheel in vergetelheid geraakt, een
‘meubel’ uit haar bezit dat altijd beroemd is gebleven is de
grote balustrade van Japans lakwerk die haar in 1641 door
de VOC is geschonken. Zij had deze balustrade toegepast
in haar slaapvertrek op Huis ten Bosch. De balustrade is
door vele bezoekers aan Huis ten Bosch speciaal vermeld,
kort na 1795 verkocht en toen spoorloos verdwenen.
Opmerkelijk genoeg lijken ook daar recent enkele onderdelen
van te zijn geïdentificeerd. Een aantal van dit
pronkstuk afkomstige balusters lijkt omstreeks 1829 in
Londen te zijn toegepast op een piano en een secretaire
die zijn vervaardigd voor de markiezin van Hertford voor
Temple Newsam House bij Leeds. De piano heeft het huis
nooit verlaten, maar de secretaire is in 1922 geveild en pas
in 2005 teruggekocht voor Temple Newsam dat tegenwoordig
als museum voor het publiek geopend is. Voor
die aankoop werd belangrijke steun ontvangen van het
National Art Collections Fund, de Engelse tegenhanger
van de Vereniging Rembrandt. 5 s
Reinier Baarsen
Conservator Kunstnijverheid Rijksmuseum, Amsterdam
Bestemmingsfondsen van de Vereniging Rembrandt
Beatrijs de Rooij Fonds
Het Beatrijs de Rooij Fonds is in 1998 gevormd door jaarlijkse periodieke
giften in de vorm van een lijfrente van € 36.302,- gedurende
10 jaar. Doelstelling van het fonds is het verlenen van geldelijke steun
bij de verwerving door Nederlandse musea van 17de-, 18de- en 19deeeuwse
bloemstillevens, objecten van het Huis van Oranje en historieschilderkunst
van vóór 1900 en al hetgeen daarmee naar het oordeel
van de Vereniging Rembrandt verband houdt of daaraan bevorderlijk
kan zijn. Uit het Beatrijs de Rooij Fonds werd € 40.000,- beschikbaar
gesteld voor de aankoop van het kabinet van Amalia van Solms voor
het Rijksmuseum.
Noten
1. W. Rogasch, Victoria & Albert,
Vicky & The Kaiser, cat. tent.
Berlijn (Deutsches Historisches
Museum) 1997, afb. p. 139,
cat. nr. IV/23; M. Schacht en
J. Meiner (red.), Onder den
Oranje boom, Niederländische
Kunst und Kultur im 17. und
18. Jahrhundert an deutschen
Fürstenhöfen, cat. tent.
Krefeld (Kaiser-Wilhelm-
Museum), Oranienburg
(Schloss Oranienburg) en
Apeldoorn (Paleis Het Loo)
1999-2000, nr. 5/25. Drs.
A.M.L.E. Erkelens, die de
doos in deze laatste catalogus
heeft beschreven, heeft als
eerste het monogram geïdentificeerd
en mij verdere aanwijzingen
gegeven voor het
schrijven van deze bijdrage.
2. S.W.A. Drossaers en Th.H.
Lunsingh Scheurleer, Inventarissen
van de inboedels in
de verblijven van de Oranjes
en daarmee gelijk te stellen
stukken 1567-1795, dl. I, Den
Haag 1974, p. 272, nr. 939.
3. Het gedicht komt voor in de
uitgave van de verzamelde
werken van de dichter die na
diens dood het licht heeft gezien:
J. Zoet, d’Uitsteekenste
digtkunstige werken, Amsterdam
1675, pp. 132-133. De
oorspronkelijke verschijningsdatum
is niet bekend. J.R. ter
Molen wijst in stelling 4, behorende
bij zijn proefschrift
Van Vianen, Een Utrechtse
familie van zilversmeden met
een internationale faam, Rijksuniversiteit
Leiden, 1984, op
het bestaan van dit gedicht.
4. R. Baarsen, 17de-eeuwse
kabinetten, Rijksmuseum,
Amsterdam 2000, pp. 48-53,
afb. 55-59 (speciaal 59);
Th.H. Lunsingh Scheurleer,
Pierre Gole, ébéniste de
Louis XIV, Dijon 2005,
hoofdstuk 2, afb. 26-29; zie
ook Un temps d’exubérance,
Les arts décoratifs sous Louis
XIII et Anne d’Autriche, cat.
tent. Parijs (Galeries nationales
du Grand Palais) 2002,
nrs. 139-141.
5. A. Wells-Cole, ‘Princely and
aristocratic furniture for
Temple Newsam; two recent
acquisitions’, The Furniture
History Society Newsletter,
160 (november 2005), pp.
3-5, afb. 2.

Havengezicht met schepen
in kalm water
Gesigneerd l.o.: J: VAN STRIJ
Dordrechts Museum
Dordrecht
Het Dordrechts Museum is erin geslaagd een monumentale serie van vijf behangsels van Jacob en
Abraham van Strij te verwerven. De behangsels zouden bij Sotheby’s in Amsterdam worden geveild.
Gezien de zeldzaamheid en de hoge kwaliteit was het van belang de serie in haar geheel voor Nederland
te bewaren. Doordat de vijf doeken afzonderlijk te koop werden aangeboden, dreigde de serie uit
elkaar te vallen. Maar met steun van de Vereniging Rembrandt, de Mondriaan Stichting, de gemeente
Dordrecht en de Stichting Vrienden van het Dordrechts Museum wist het museum enkele uren
voor aanvang van de veiling tot overeenstemming te komen met de Duitse eigenaar. De behangsels
zijn daarmee teruggekeerd naar de stad waar ze zijn gemaakt.
24 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2006
Serie van vijf behangsels
Jacob van Strij (Dordrecht 1756-1815 Dordrecht)
Abraham van Strij (Dordrecht 1753-1826 Dordrecht)
Ca. 1800. Olieverf op doek, 228,7 x 209,5 cm, 211,5 x 189 cm (2x), 199,5 x 112,5 cm (2x)
Eén doek is gesigneerd, l.o.: J: VAN STRIJ. Herkomst: particuliere collectie, Duitsland

BEHANGSELSCHILDERKUNST
Kamers met geschilderde behangsels langs de vier wanden
– kamers in ’t rond – waren een typisch Nederlands verschijnsel.
Deze vorm van schilderkunst kende een grote
bloei in de tweede helft van de 18de eeuw. Vertrekken
werden dikwijls voorzien van wandvullende doeken met
geschilderde landschappen, al of niet met verhalende
elementen gestoffeerd. Daarmee waanden de bewoners
zich als het ware binnenshuis buiten.
In steden als Amsterdam, waar de vraag naar behangsels
groot was, werden ze in speciale ateliers vervaardigd, de zogenaamde
behangselfabrieken. Productie geschiedde min
of meer aan de lopende band, hetgeen de kwaliteit niet
altijd ten goede kwam. In kleinere steden als Dordrecht
werden de kamerschilderingen niet industrieel vervaardigd.
Hier kon de klant terecht bij de betere lokale kunstenaars,
die veelal schilderswinkels runden: bedrijfjes die
allerlei kunst- en huisschilderwerk leverden. De gebroeders
Van Strij hadden zo’n kunstbedrijf waar ze, naast schilderijen
en tekeningen, op bestelling decoratiewerk vervaardigden,
zoals het (be-)schilderen van uithangborden,
rijtuigen en behangsels.
KUNSTRIJK BROEDERENPAAR
Abraham en Jacob van Strij zijn bepalend geweest voor
het culturele leven van Dordrecht. Ze hadden veel leerlingen,
onder anderen G. Smak Gregoor en J.C. Schotel,
en waren de drijvende krachten achter het Teekengenootschap
Pictura, dat in 1774 werd opgericht en nog
altijd bestaat. Tijdgenoten waren vol lof over het kunstrijk
broederenpaar uit Dordrecht. Het begon allemaal in de
schilderswinkel van hun vader, Leendert van Strij, waar
de beide broers al op jeugdige leeftijd werkzaam waren.
Tussen 1773 en 1775 waren Abraham en Jacob leerling
aan de Koninklijke Academie voor Schone Kunsten van
Antwerpen. Eenmaal terug in hun geboorteplaats zouden
zij zich geheel op eigen kracht ontwikkelen tot succesvolle
kunstenaars. Hun ezelschilderijen en behangsels vonden
gretig aftrek bij het Dordtse patriciaat: de gebroeders
Van Strij werden gevierde schilders, voor wier werk hoge
prijzen werden betaald.
Als veel 18de-eeuwse kunstenaars kozen de Van Strijs
voor typisch Nederlandse onderwerpen. Terwijl Abraham
voornamelijk portretten en Hollandse interieurs schilderde,
specialiseerde Jacob zich als landschap- en veeschilder.
17de-eeuwse meesters als Pieter de Hooch en Aelbert
Cuyp waren hun lichtend voorbeeld. Soms kopieerden
beide broers schilderijen van meesters uit de Gouden
Eeuw zelfs letterlijk. Maar meestal schilderden ze eigen
composities, waarin ze elementen van verschillende,
illustere voorgangers combineerden.
WEINIG BEWAARD
Veel huizen in Dordrecht zijn door Abraham en Jacob
van Strij voorzien van geschilderde behangsels en deze
behoren tot het beste wat er aan het einde van de 18de
25 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2006
eeuw op dit gebied in ons land werd vervaardigd. Het is
des te meer te betreuren dat slechts een klein deel van
hun indrukwekkende productie op dit gebied bewaard is
gebleven. Op een enkele uitzondering na is geen behangsel
van hen meer te vinden in het interieur waarvoor het
oorspronkelijk is gemaakt. Veel stukken gingen geheel
verloren, sommige werden onherstelbaar versneden tot
kleinere schilderijen, of raakten verspreid. Veranderde
ideeën over het interieur zijn daar de belangrijkste oorzaak
van: behangsels maakten in de 19de eeuw weer
plaats voor handzame schilderijen in een lijst. Bovendien
was het – goedkopere – papieren behang inmiddels in
opkomst.
Tot de bekendste bewaard gebleven kamerbehangsels
van de gebroeders Van Strij behoren de ensembles die
eigendom zijn van het Dordrechts Museum (omstreeks
1790 geschilderd voor het pand Groenmarkt 17) en het
Winterlandschap
met kinderen op
het ijs

Rivierlandschap met een
boeier en ruiters te paard
Gemeentemuseum Den Haag (tussen 1790 en 1796 geschilderd
voor het huis Hoge Nieuwstraat 79). Verder is er nog
een serie wandvullende schilderingen – eigendom van een
particulier – die in 2000 op de tentoonstelling In helder licht
in het Dordrechts Museum en Rijksmuseum Twenthe
werd getoond (omstreeks 1795 geschilderd voor het pand
Bleyenburg, Wijnstraat 121). Tot slot is er een serie die
nog steeds in situ is. Deze werd omstreeks 1785 geschilderd
voor het pand Houttuinen 36. Maar dat is al met al een
bedroevend resultaat: slechts vier (!) behangsel- ensembles
van de gebroeders Van Strij leken bewaard gebleven.
UNIEKE VONDST
Tegen deze achtergrond is het begrijpelijk dat de
Nederlandse kunstwereld in mei 2005 werd opgeschrikt
door het nieuws van het veilen van een tot dusver onbekende
serie van vijf behangsels van de gebroeders Van Strij
26 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2006
bij Sotheby’s in Amsterdam. Dit bijzonder fraaie ensemble
wordt gekenmerkt door een verscheidenheid aan landschappen.
Ook de diverse seizoenen (zomer, herfst,
winter) komen – niet ongebruikelijk – in de serie aan bod.
In de manier waarop de landschappen zijn weergegeven
toont zich de bekwaamheid van Jacob van Strij. Het formidabele
Havengezicht met schepen in kalm water laat dit het
beste zien. Indrukwekkende schepen liggen voor anker
in fraai stil water. In het verschiet de karakteristieke
toren van de Groothoofdspoort, een motief dat wij ook
in het werk van Aelbert Cuyp aantreffen. Het stuk straalt
een grote harmonie en rust uit. Er is geen zuchtje wind
te bekennen en het late zonlicht is door de kunstenaar
prachtig weergegeven.
Van de oorspronkelijk uit zes stuks bestaande serie
– één is nog steeds in Duits particulier bezit –, is slechts het
havengezicht door Jacob van Strij gesigneerd. Toch zal hij

niet het gehele ensemble in zijn eentje hebben geschilderd.
Ook deze serie zal uit een samenwerkingsverband
van beide broers zijn ontstaan, waarbij vermoedelijk Jacob
de verschillende landschappen voor zijn rekening nam
en zijn oudere broer Abraham de figuratie. De figuren in
het Winterlandschap met kinderen op het ijs bijvoorbeeld zijn
onmiskenbaar van de hand van Abraham. Het motief van
sleeënde kinderen komen we immers ook tegen op één
van zijn ezelschilderijen. Het feit dat alleen Jacob de serie
heeft gesigneerd, wijst er waarschijnlijk op dat hij het
hoofdaandeel in de serie had.
Kwaliteitsverschillen binnen het ensemble doen vermoeden
dat bepaalde onderdelen niet door één van de
beide broers, maar door een assistent zijn uitgevoerd. Zo
doet de weinig geslaagde perspectivische weergave van
de huizen op het Rivierlandschap met een boeier en ruiters
vermoeden dat een ander, minder groot talent aan het
27 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2006
werk is geweest. Desondanks bevestigt de kwaliteit van de
serie als geheel de leidende rol van de gebroeders Van Strij
binnen het decoratieve genre. De set behoort zonder
twijfel tot het beste wat Abraham en Jacob op dit gebied
hebben gemaakt en daarmee tot de top van de behangselschilderkunst
in Nederland.
SPANNENDE TIJDEN
Het is nog niet met zekerheid te zeggen voor welk Dordts
pand de behangsels zijn geschilderd. Het vermoeden
bestaat dat de kamer deel uit maakte van een niet meer
bestaand huis aan de Groenmarkt. Nader archief-onderzoek
moet hier duidelijkheid in verschaffen. Het ensemble
moet omstreeks 1920 door de familie Huck-Eibenschütz
zijn aangekocht; zij lieten het inbrengen in hun huis in
Duitsland. Via vererving kwam het in bezit van een nazaat,
die het in mei 2005 ter veiling aanbood. Door het afzon-
Landschap met figuren
en vee bij een herberg

Zomerlandschap met een
stenen poort op een brug
en twee figuren bij het
water
Omgevouwen behangsel,
toestand juni 2005.
derlijk te koop aanbieden van de doeken dreigde de serie
uit elkaar te vallen. En dat terwijl de behangsels hun
waarde vooral ontlenen aan de samenhang die ze vertonen.
In allerijl werden er met de hulp van de oud-directeur
van het Rijksmuseum, de heer Simon Levie, onderhandelingen
in gang gezet. Spannende tijden braken aan,
want waar hoorde dit ensemble beter thuis dan in de stad
waar ze zijn vervaardigd? Tot een uur voor aanvang van
de veiling bleef de aankoop onzeker, maar het verlossende
telefoontje kwam net op tijd: dankzij de steun van
de Vereniging Rembrandt, de Mondriaan Stichting, de
gemeente Dordrecht en de Stichting Vrienden van het
Dordrechts Museum kon het Dordrechts Museum zich
de nieuwe, trotse eigenaar noemen.
Bij de aanpassing van de serie aan het interieur van het
Duitse woonhuis omstreeks 1920 is een reep van ongeveer
24 centimeter aan de bovenzijde omgevouwen. De verf-
28 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2006
laag is daarbij enigszins beschadigd,
maar bewaard gebleven. Een restauratie
zal nodig zijn om het oorspronkelijke
formaat van de behangselstukken terug
te halen. Het is hoogst uitzonderlijk dat
dit nog mogelijk is, aangezien de andere
bekende ensembles – die uit Den Haag
en Dordecht – onherstelbaar zijn beschadigd,
doordat ze in het verleden in de
luchtpartijen zijn ingekort.
De aanwinst is een investering in de
toekomst. Het Dordrechts Museum zal in
de periode 2007-2008 worden verbouwd
en uitgebreid. Als gevolg daarvan zal het
museum de presentatie van zijn vaste
collectie volledig vernieuwen. Het voornemen
is dit unieke ensemble, gerestaureerd
en wel, zo op te stellen dat het een
reconstructie vormt van de oorspronkelijk
situatie. Op die manier kan de museumbezoeker
ervaren hoe de behangsels als
het ware de besloten ruimte openbraken
en hoe de schilderingen de illusie wekten
dat de bewoners zich buiten bevonden.
Alleen zo wordt recht gedaan aan dit
unieke en waardevolle stuk cultureel
erfgoed van ons lands
Peter Schoon
Directeur Dordtse Musea
Literatuur
J. Erkelens e.a., Tussen zonnegoud en kaarslicht. Dordtse
meesters 1780-1840, cat. tent. Dordrecht (Dordrechts
Museum), 1986
W. Loos e.a., Langs velden en wegen. De verbeelding van
het landschap in de 18de en 19de eeuw, cat. tent.
Amsterdam (Rijksmuseum), 1997-1998
Ch. Dumas (red.), In helder licht. Abraham en Jacob van
Strij. Hollandse meesters vanlandschap en interieur
omstreeks 1800, cat. tent. Dordrecht (Dordrechts
Museum), Enschede (Rijksmuseum Twenthe), 2000
Ch. Dumas, ‘Terug van weggeweest. De reconstructie van
een kamer met beschilderingen door Abraham en Jacob
van Strij uit het huis Bleyenburg’, Bulletin Dordrechts
Museum, 25 (2000) nr. 1, pp. 3-7
Veilingcatalogus Sotheby’s Amsterdam, 10 mei 2005, nrs.
39 t/m 42

Van Gogh Museum
Amsterdam
Het Van Gogh Museum heeft begin dit jaar, mede dankzij steun van
de Vereniging Rembrandt, een landschap van Camille Pissarro kunnen
verwerven: Route de Versailles, Rocquencourt uit 1871. Het schilderij markeert
een overgangsmoment in Pissarro’s oeuvre en kondigt het ontluikende
impressionisme aan, waarvan Pissarro een van de aartsvaders
zou worden. Zulke werken komen sporadisch op de markt en zijn in
Nederland dun gezaaid. Daarom is het verheugend dat deze buitenkans
gegrepen kon worden.
De heuvels van Jallais
Camille Pissarro
1867. Olieverf op doek,
87 x 114,9 cm
THE METROPOLITAN MUSEUM
OF ART, NEW YORK
Rechts.
De oude weg naar
Auvers-sur-Oise
Paul Cézanne
1872-1873. Olieverf op
doek, 45 x 54 cm
MUSEE D’ORSAY, PARIJS
LANDSCHAPSCHILDER
In de jaren ’60 begon Camille Pissarro naam te maken als
paysagiste. Hij was een bewonderaar en leerling van Camille
Corot, bezocht de liberale Académie Suisse en werd enkele
keren toegelaten tot de Salon. Maar hij toonde een voorkeur
voor de directe, onacademische schilderwijze van
Courbet en behoorde tot een groep die onder het juk van
de Salon vandaan wilde komen. In 1863 maakten nieuwe
regels de Salon voor hen nog moeilijker toegankelijk en
werden velen afgewezen. De principiële en anarchistisch
aangelegde Pissarro, die ook was geweigerd, nam prompt
deel aan de roemruchte protesttentoonstelling, de Salon
des Refusés – wat overigens niet verhinderde dat hij later
weer wel op de Salon van het kunstestablishment exposeerde.
Tot zijn ruime vriendenkring behoorden voorlopers
en hoofdrolspelers van het latere impressionisme:
Frédéric Bazille, Edouard Manet, Edgar Degas, Claude
Monet, Paul Cézanne, Pierre-Auguste Renoir en Alfred
Sisley. Ook de invloedrijke schrijver-criticus Emile Zola,
die sympathiek stond tegenover de vernieuwende kunstenaars,
kon hij tot zijn kennissen rekenen. Men ontmoette
elkaar met grote regelmaat in het fameuze Parijse café
Guerbois om te discussiëren over artistieke en maatschappelijke
onderwerpen. Hoewel de naam van Camille Pissarro
bij het brede publiek minder bekend is dan die van zijn
vrienden Monet, Renoir en Cézanne, werd hij mede dankzij
zijn vele contacten en zijn beminnelijke karakter een
sleutelfiguur van het impressionisme. Hij was de enige die
over de jaren 1874-1886 aan alle acht tentoonstellingen
van de groep deelnam. In de jaren rond 1870 werkten de
vrienden regelmatig in dezelfde omgeving. Recent liet
de dubbeltentoonstelling Cézanne-Pissarro 1865-1885 in
het Museum of Modern Art in New York en het Musée
d’Orsay in Parijs, waarin de artistieke dialoog tussen beide
kunstenaars centraal stond, overtuigend zien hoezeer in
de vroege jaren’70 Pissarro’s impressionistische techniek
de overhand nam. Deze ontwikkeling zou uitmonden in
de kenmerkende zachte, poëtiserende stijl die Pissarro
29 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2006
Route de Versailles, Rocquencourt
Camille Pissarro (Saint-Thomas 1830 - 1903 Parijs)
Olieverf op doek, 51,5 x 76,2 cm
Gesigneerd en gedateerd rechtsonder C. Pissarro 1871
Herkomst: kunsthandel Giraud, Pissarro & Segalot, New York.
zich een decennium later eigen maakte en waarvan
Landschap bij Chaponval, Oise-vallei (1880, Parijs, Musée
d’Orsay) een bekend voorbeeld is.
Pissarro’s landschappen, die hij volgens de nieuwe,
onacademische aanpak en plein air schilderde, worden in
die eerste tijd gekenmerkt door een getemperd palet, beheerste
composities, panoramische uitsneden en een vrij
nadrukkelijke, zichtbare verfstreek. In navolging van de
schilders van Barbizon was hij er niet op uit het Franse
landschap te idealiseren maar het te tonen zoals het zich
aan hem voordeed.
1871 ALS KEERPUNT
In 1870 woonde Pissarro met zijn gezin in Louveciennes,
een landelijk dorpje ten zuidwesten van Parijs. Het uitbreken
van de Frans-Duitse oorlog in juli van dat jaar en
het oprukken van de Pruisische troepen naar de Franse
hoofdstad maakten het leven moeilijk en de atmosfeer
gespannen. Daarom besloten de Pissarro’s in december
de wijk te nemen naar Londen. Ze waren niet de enigen,
veel Fransen zochten er tijdelijk hun toevlucht. Daaronder
was ook Pissarro’s vriend Monet. Ze bezochten samen de
Londense musea en bestudeerden de landschappen van
kunstenaars als Constable en Turner, die ook in de buitenlucht
schilderden en belangrijke impulsen hadden
gegeven aan de Engelse landschapstraditie.
Hoewel Pissarro nadien de betekenis van de kennismaking
met het werk van Constable en Turner enigszins
bagatelliseerde, markeert zijn Londense verblijf onmis-

kenbaar een keerpunt in zijn werk. In juli 1871 keerde hij
terug in Louveciennes, waar hij niet alleen een onttakeld
huis aantrof maar ook moest constateren dat veel van zijn
achtergelaten schilderijen door de Pruisen waren vernietigd
of geroofd. Pissarro was er echter niet de man naar om
zich tegen het noodlot te verzetten en het is kenmerkend
30 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2006
voor zijn levenshouding dat hij zich direct na terugkeer
in Louveciennes weer aan het werk zette.
Route de Versailles, Rocquencourt was een van de eerste
doeken die hij in de zomer van 1871 opzette. Het laat
mooi de overgang naar een lichter palet en een lossere
penseelvoering zien. De schilder begaf zich naar het

genoemde plaatsje vlakbij Louveciennes en richtte zich
naar het noorden. Hij positioneerde zich iets rechts van
het midden van de licht stijgende dorpsweg, die de hele
voorgrond in beslag neemt en naar de heuveltop wegloopt.
Alles onderstreept het landelijke karakter van de
scène: de ongeplaveide weg, de bebouwing aan de linker-
31 VERENIGING REMBRANDT ZOMER 2006
kant, de door paarden voortgetrokken voertuigen en de
kippen links van de weg. Niets refereert aan het moderne
leven, en het glorieuze licht van het moment draagt
verder bij aan de volkomen sereniteit die van het werk
uitgaat.
Een ander effect dat meteen treft, is de indrukwekkende
ruimtelijkheid. Pissarro hield de horizon laag en
accentueerde de hoogte door de bomen aan de rechterkant
tegen de weidse lucht te laten afsteken en de voorste
boom door de bovenrand te laten afsnijden. De taps toelopende
zijkanten van de weg geven het werk een sterke
dieptewerking, terwijl de nèt niet helemaal dwars over de
weg vallende schaduwen van de bomen de breedte versterken.
Ondanks deze dynamische elementen blijft de
rust over het dorp bewaard. Het schilderij laat zien dat de
vroege impressionisten zich - overigens net als hun voorgangers
uit Barbizon - spiegelden aan de 17de-eeuwse
Nederlandse landschapstraditie; Meindert Hobbema’s
Straatje in Middelharnis (National Gallery, Londen) komt
hier direct in gedachten.
Pissarro bouwde de zandweg op uit subtiel afgewisselde,
kleine kleurtoetsen en wist de lichtval op de rechterboom
en het mutsje van de sprokkelaarster goed te treffen. De
horizontale schaduwen bracht hij klassiek-impressionistisch
aan met verschillende tinten blauw. Het werk werd in
de zomer van 1871 opgezet, maar nadat de verf droog was
heeft Pissarro er – vermoedelijk in de winter – nog aan
gewerkt. Met name in de luchtpartij boven de bebouwing
links bracht hij wijzigingen aan, en hij corrigeerde de contouren
van het gebladerte van de bomen rechts. Daarmee
is het doek een tastbaar bewijs dat de vermeende spontane
werkwijze van de impressionisten, direct voor het motief,
later in het atelier op z’n zachtst gezegd wel eens een
aanvulling kon krijgen.
Pissarro maakte in deze jaren verscheidene schilderijen
in en rondom Louveciennes die thematisch verwant
zijn aan Route de Versailles, Rocquencourt. Zijn streven was
de atmosfeer op te roepen van het rustieke Franse plattelandleven
op verschillende momenten van de dag en in
verschillende jaargetijden; deze schilderijen stralen telkens
dezelfde kalme weidsheid uit en bevatten niet meer
dan één of een paar onnadrukkelijke boerenfiguurtjes.
De in de verte of met een bocht verdwijnende dorps- of
landweg is een herhaald voorkomend perspectivisch
hulpmiddel. Niet alleen Pissarro zag trouwens de schilderachtige
mogelijkheden van deze omgeving, ook Cézanne
en Sisley maakten fraaie landschappen in deze streek ten
westen van Parijs.

GESCHIEDENIS
De eerste koper van Route de Versailles, Rocquencourt moet de
befaamde verzamelaar Ernest May zijn geweest. Deze Parijse
bankier en mecenas had een indrukwekkende collectie
impressionisten, met werken van Manet, Monet, Pissarro en
Sisley. Van Degas kocht hij meerdere schilderijen, onder
andere Portretten, op de beurs uit 1878-1879 waarop May zelf is
afgebeeld (Parijs, Musée d’Orsay). In 1890 liet hij een deel van
zijn verzameling veilen. Eén van de zes Pissarro’s die onder de
hamer kwamen, was Route de Versailles, Rocquencourt, die 1400
francs opbracht, voor een Pissarro een zeer goed resultaat.
Via de kunsthandelaar Durand-Ruel ging het werk over in
handen van de niet minder kieskeurige verzamelaar Edward
Lester Brewster in Chicago. Sinds die tijd was het in de
Verenigde Staten; vanaf 1941 maakte het maar liefst ruim
zestig jaar deel uit van de collectie Wildenstein.
Deze episoden uit de geschiedenis van Route de Versailles,
Rocquencourt geven aan dat het een schilderij is waar eigenaren
aan gehecht raken – iets wat behalve met de kwaliteit
zeker ook te maken zal hebben met de ‘emotional content’,
zoals kenner John Rewald het uitdrukte.
Voor een zo belangrijke kunstenaar als Pissarro is het
opmerkelijk hoe bescheiden hij in Nederlandse collecties is
vertegenwoordigd – al moet daar meteen bij gezegd worden
dat ook de andere grote Franse impressionisten er bekaaid
vanaf komen, met uitzondering van Monet. Het Van Gogh
Museum had tot nu toe één schilderij van Pissarro in de
collectie, een bloemstilleven uit 1883. Voor het overige zijn
de Pissarro’s in Nederlands openbaar bezit – kenmerkend
genoeg – alle landschappen, maar ze dateren uit latere fasen
uit zijn carrière: twee in het Kröller-Müller Museum (uit 1877
en 1893) en eenzelfde aantal in de collectie van Museum
Boijmans Van Beuningen (uit 1876 en 1882). Zowel in het
Van Gogh Museum als in de collectie Nederland ontbrak dus
een kwalitatief hoogstaand en exemplarisch vroeg-impressionistisch
werk van hem. Pissarro’s Route de Versailles, Rocquencourt
vult de vroegere nationale leemte meer dan voortreffelijk en
valt in het Van Gogh Museum als vanzelf op zijn plaatss
Leo Jansen
Conservator Schilderijen, Van Gogh Museum
Literatuur
John Rewald, Camille Pissarro, New
York z.j.
Anne Distel, Les collectionneurs des
impressionnistes. Amateurs et
marchands, Düdingen/Guin 1989.
Aukje Vergeest, The French collection.
Nineteenth-century French
paintings in Dutch public
collections, Amsterdam 2000.
Joachim Pissarro, Cézanne & Pissarro
1865-1885. Pioneering modern
painting, cat. tent. New York
(The Museum of Modern Art),
2005.
Joachim Pissarro, Claire Durand-Ruel
Snollaerts, Pissarro. Critical
Catalogue of Paintings, 3 dln.,
Milaan/Parijs 2005.
32 VERENIGING REMBRANDT VOORJAAR 2006
N I E U W S
Succes op de TEFAF
Niet alleen de kunsthandel deed goede zaken op de
TEFAF in Maastricht die van 10-19 maart jl. plaatsvond.
De Vereniging Rembrandt, die evenals vorig jaar samen met de Collectors
Group een fraaie stand presenteerde in het kader van het Rembrandtjaar,
kijkt ook met tevredenheid terug. Vele leden van de Vereniging Rembrandt
wisten de stand te vinden. Bovendien waren er meer dan honderd mensen
die zich lieten overtuigen van de noodzaak van een lidmaatschap van de
Vereniging Rembrandt door het enthousiasme van Emilie Vermeer en
Paul Somers, beiden student kunstgeschiedenis in Utrecht.
Aan de overkant van het plein, in de stand van ABN AMRO Private Banking,
was inmiddels de hernieuwde sponsorovereenkomst getekend door
Bernadette Langius namens ABN AMRO Private
Banking en Huub Blankenberg namens de
Vereniging Rembrandt, waarmee de relatie tussen
beide instellingen voor de komende drie
jaar werd onderstreept. Ook de uitgave van dit
Bulletin is hierdoor voor de komende drie jaar
gegarandeerd. In het najaar zal in samenwerking
met ABN AMRO Private Banking weer een
ledenwerfactie plaatsvinden.
Titus Cirkel
De Titus Cirkel hield haar jaarvergadering in de Kunsthal in Rotterdam.
Directeur Wim Pijbes heette de leden welkom als inleiding op een bezoek
naar keuze aan de tentoonstellingen Parijs bij Nacht, Henri de Toulouse
Lautrec; Chinese Sieraden, collectie van der Sar; Camille Bombois, een
primitief modern of Rodchenko en tijdgenoten, Russische fotografie 1917-
1945. Daarna volgde een diner in het Kunsthalcafé. Bijna is het aantal van
honderd Titus-leden bereikt. Voor nadere informatie: 070-42 71 720
Voorjaarsbijeenkomst temidden van Royal Music Machines
in Utrecht
Op 22 april 2006 waren ruim 250 leden van onze vereniging te gast in het
Nationaal Museum van Speelklok tot Pierement te Utrecht. Aanleiding vormde
de recente aankoop – met steun van onze vereniging – van een orgelklok
van Röntgen/Kinzing, die nu deel uitmaakte van de jubileumtentoonstelling
Royal Music Machines van het 50-jarige museum. Na een welkomstwoord
door directeur Floris de Gelder volgde een rondleiding met demonstratie van
ruim 50 ‘koninklijke’ muziekautomaten uit eigen en buitenlandse collecties.
Een automatisch varend èn musicerend schip vuurde aan het einde van
bijeenkomst een kanon af als eresaluut aan de aanwezigen.
Ontvangst in het Nederlands Scheepvaartmuseum
De verwerving – met steun van de Vereniging Rembrandt – van het penschilderij
De Vrijheid en andere schepen op de rede van Amsterdam door
Ludolf Backhuysen (1631-1708), was de aanleiding voor een ontvangst op
22 juni van dit jaar in het Nederlands Scheepvaartmuseum in Amsterdam
door directeur Willem Bijleveld en conservator Remmelt Daalder. De bijeenkomst,
die dit keer werd georganiseerd voor de leden van onze vereniging

V A N D E V E R E N I G I N G
met speciale belangstelling voor 17de-eeuwse schilderkunst was al snel
overtekend. De bereidwilligheid van de musea om de leden van onze
vereniging te ontvangen en de met hun steun verworven kunstwerken
toe te lichten blijkt tot onze grote vreugde telkens bijzonder groot en
– zoals gezegd – de leden maken daar dankbaar gebruik van.
Wij hopen natuurlijk dat de themabijeenkomsten uiteindelijk zullen bijdragen
aan de totstandkoming van themafondsen. Naast het Zilverfonds
een Fonds 17de-eeuwse schilderkunst. Dat zou toch prachtig zijn?
Stichting Vivat Oraenge opgeheven
Vorig jaar werd het schilderij Vivat Oraenge van Jan Davidsz de Heem
verworven ter gelegenheid van het 25-jarig ambtsjubileum van Koningin
Beatrix. Het schilderij kreeg een definitieve plaats in de collectie van Paleis
het Loo. De Stichting Vivat Oraenge heeft hiermee haar taak volbracht.
Na de administratieve afhandeling en de controle van de jaarstukken
door PriceWaterhouseCoopers, die dit belangeloos deed en waarvoor
het stichtingsbestuur zeer dankbaar is, is de Stichting Vivat Oraenge
opgeheven. Voor nadere informatie: bureau@verenigingrembrandt.nl
33 VERENIGING REMBRANDT VOORJAAR 2006
Rijksmuseum verwerft
schilderij Toorop
Het Rijksmuseum heeft onlangs op
de veiling bij Christie’s Amsterdam
het schilderij Portret van mevrouw
De Lange (1900) door Jan Toorop
weten te verwerven met steun van
de Vereniging Rembrandt. In het
volgende Bulletin zal nader op dit
werk worden ingegaan.
Nollie van Berge koninklijk onderscheiden
Op 28 april jl. ontving mevrouw Mr A.A. (Nollie) van Berge uit handen van
de Amsterdamse burgemeester Cohen een koninklijke onderscheiding,
onder andere vanwege haar werk als secretaris van het Bestuur van de
Vereniging Rembrandt. Met deze zeer verdiende blijk van waardering
– mevrouw van Berge is tevens de notaris van onze vereniging – willen wij
haar graag gelukwensen.
Martijn Sanders Commandeur
Op 1 juni jl. nam Martijn Sanders afscheid als algemeen directeur van het
Concertgebouw in Amsterdam. Bij die gelegenheid werd hij vanwege zijn
grote verdiensten voor het culturele leven in Nederland – en daartoe
behoort ook zijn bestuurslidmaatschap van de Vereniging Rembrandt –
bij bevordering benoemd tot Commandeur in de orde van Oranje Nassau.
Ook hier past een hartelijke felicitatie.
Algemene Ledenvergadering op 30 september
De Algemene Ledenvergadering zal dit najaar gehouden worden op
zaterdag 30 september in het Kröller-Müller Museum in Otterlo.
Aansluitend aan de vergadering zijn de leden van harte welkom om het
museum te bezichtigen. Speciaal aanbevolen zijn de prachtig gerenoveerde
en heringerichte van de Velde-vleugel en de tentoonstelling Living Art –
on the Edge of Europe (‘levende kunst’ van Oost-Europese kunstenaars
uit de jaren ‘60/‘70.) Voor nadere informatie verwijzen wij naar het
programma elders in dit Bulletin.
Lustrumcommissie
De Lustrumcommissie die de activiteiten voorbereidt voor het 125-jarig
bestaan van de Vereniging Rembrandt in 2008 is compleet. De heer Axel
Rüger, de nieuwe directeur van het Van Goghmuseum, heeft de plaats
ingenomen van zijn voorganger John Leighton, die directeur is geworden
van de Nationale Musea van Schotland.
De commissie is nu als volgt samengesteld:
Mr J.G. de Vries Robbé, voorzitter
Drs H.M. Blankenberg, secretaris
Drs H.B. van Wijk RA, penningmeester
Prof. Dr R.E.O. Ekkart
Prof. Dr P.A. Hecht
Ledenaanbieding: Rembrandt Agenda 2007
Naar aanleiding van het Rembrandtjaar stelt de Collectors Group een
speciale Rembrandt agenda samen. In deze agenda worden alle werken
van Rembrandt opgenomen die verworven zijn met steun van de
Vereniging Rembrandt.
De Rembrandt agenda bevat, naast vele kleurrijke illustraties, ook het
verhaal hoe de aankoop destijds tot stand is gekomen, waardoor de
aandacht wordt gevestigd op het belang van particuliere schenkingen
aan het openbaar kunstbezit.
De fraai uitgevoerde agenda (157 pagina’s; 24 b x 20 h) heeft een hard
cover, goud op snee en wordt geleverd in een bijpassende verzenddoos.
Leden van de Vereniging Rembrandt betalen de speciale prijs van
€ 34,95 (normale prijs: € 39,50)
U kunt de Rembrandt agenda bestellen bij de
Collectors Group, tel. 035-69 41 685.
www.collectorsgroup.nl
Mevrouw Drs D.H.A.C. Lokin
P. van Minderhout
A. Rüger
Dr M. Sanders
Prof. Dr P. Schnabel
K. van Twist.

ALGEMEEN
De Vereniging Rembrandt
werd onder de naam
Vereeniging Rembrandt tot
behoud in Nederland van
kunstschatten opgericht op
24 september 1883. Het doel van de vereniging
is het behouden en uitbreiden van kunstschatten
voor Nederland, en het verrijken van het openbare
bezit aan kunstschatten in Nederland, het
daartoe vergroten van de publieke belangstelling
voor en het verhogen van de kennis van het
roerend cultureel erfgoed, in het bijzonder in
Nederlandse openbare collecties. De vereniging
is ingeschreven bij de Kamer van Koophandel te
Amsterdam, no. V40531186.
Op welke wijze levert uw schenking meer op?
p Een gift is een schenking uit vrijgevigheid zonder
dat daar op geld waardeerbare aanspraken tegenover
staan. De Vereniging Rembrandt is gebaat bij
elke gift. De gift kan in geld of natura (w.o. kunstvoorwerpen)
geschieden en als eenmalige of periodieke
schenking gedaan worden. Fiscaal is het het
aantrekkelijkst voor u om de schenking in vijf of
meer vaste termijnen te voldoen. Voor een dergelijke
gift is, evenals bij erfstellingen of legaten, het
inschakelen van een notaris nodig. De Vereniging
Rembrandt is bereid de notariële kosten voor haar
rekening te nemen bij periodieke giften vanaf
€ 200,- per termijn.
p Door erfstelling of legaat kunt u uw vermogen,
een bedrag en/of kunstvoorwerpen nalaten aan
de Vereniging Rembrandt. De bestemming van de
kunstvoorwerpen kan worden bepaald in overleg
met de Vereniging Rembrandt. Hiervoor geldt
onder bepaalde voorwaarden de genoemde vrijstelling
van successierechten.
p Ten slotte noemen wij de bijzondere mogelijkheid
dat erfgenamen het successierecht gedeelte-
34 VERENIGING REMBRANDT VOORJAAR 2006
LIDMAATSCHAP
Ingevolge besluit van de Algemene Ledenvergadering
2005 zijn de contributies met ingang
van 2006 als volgt vastgesteld:
p gewoon lidmaatschap:
(tenminste) € 60,- per jaar
p echtpaar/partners lidmaatschap (twee personen):
(tenminste) € 85,- per jaar
p jongerenlidmaatschap (t/m 25 jaar):
(tenminste) € 20,- per jaar
p lidmaatschap voor het leven:
(tenminste) € 1200,- (eenmalig)
p bedrijfslidmaatschap:
(tenminste) € 1000,- per jaar
Leden die in aanvulling op de contributie een
gift van (tenminste) € 250,- doen, kunnen
lijk voldoen door overdracht van kunstvoorwerpen
aan de Staat. U kunt ons hierover raadplegen.
Waaraan draagt u bij?
U draagt bij aan de realisatie van de algemene
doelstelling van de Vereniging Rembrandt: verrijking
van ons openbaar kunstbezit in algemene zin,
of aan de verwerving van kunstwerken op een
bepaald verzamelgebied. Nieuwe mogelijkheden
zijn: een Rembrandtfonds op Naam of een
Themafonds.
Wat is een Rembrandtfonds op Naam?
Een persoonlijke manier van schenken of nalaten.
Het is een apart fonds, waarvan de oprichter in
samenspraak met de Vereniging Rembrandt de
naam bepaalt (bijvoorbeeld de naam van de
stichter[s]), de doelstelling en de wijze van besteding.
Voor een Rembrandtfonds op Naam geldt
een minimum bedrag van € 75.000.
Wat is een Themafonds?
Deze fondsen worden in het leven geroepen
voor dat jaar de status
van Donateur verkrijgen.
De leden hebben op vertoon van hun lidmaatschapskaart
gratis toegang tot de permanente
collecties van de ruim honderd musea waaraan
de Vereniging Rembrandt steun heeft verleend,
alsmede tot de ledenvergaderingen en de bijzondere
ledenbijeenkomsten. Voorts ontvangen
de leden het Bulletin met actuele informatie en
beschouwingen door experts en fraaie afbeeldingen
van de kunstwerken die met steun van
de Vereniging Rembrandt zijn verworven (echtpaar/partnersleden
ontvangen één Bulletin).
Voor nadere informatie kunt u contact opnemen
met het bureau van de Vereniging Rembrandt.
GEVEN OM KUNST? DE KUNST VAN HET GEVEN!
De Vereniging Rembrandt steunt kunstaankopen van musea
ten behoeve van ons openbaar kunstbezit. Van overheidswege
wordt dit particulier initiatief fiscaal ondersteund. Voor giften
van particulieren gelden onder bepaalde voorwaarden aftrek-
mogelijkheden voor de inkomsten- en successiebelasting. De
Vereniging Rembrandt is geheel vrijgesteld van schenkings- en
successierechten. Zo kan zij optimaal profiteren van uw gift
tijdens uw leven of bij erfstelling.
voor degenen die geïnteresseerd zijn in een
bepaald verzamelgebied. U kunt bijdragen aan
een afzonderlijk Themafonds, bedoeld om
bepaalde onderdelen van de openbare collecties
te steunen, bijvoorbeeld 17de-eeuwse schilderkunst,
religieuze kunst, prenten en tekeningen,
beeldhouwkunst, kunstnijverheid of moderne
kunst. Op deze wijze kunt u daadwerkelijk
bijdragen aan kunstaankopen in bepaalde
richtingen. In een Themafonds kunt u participeren
vanaf € 5.000. In 2005 is bijvoorbeeld
uit de nalatenschap van mevrouw L.L. Sjoer het
‘Zilverfonds’ gesticht.
Nadere informatie
Wij geven u graag nadere informatie over de
vermelde mogelijkheden. Hiervoor is een speciale
brochure Geven om kunst? De kunst van het
Geven samengesteld, die wij u desgevraagd
toezenden. Wij nodigen u uit om hierover
contact op te nemen met het Bureau (Drs
H.M. Blankenberg, telefoon 070-427 17 20,
e-mail: blankenberg@verenigingrembrandt.nl).

De leden van de Vereniging Rembrandt hebben op vertoon van het bewijs van lidmaatschap vrije toegang tot de vaste collecties van de
musea die sinds de oprichting van de vereniging in 1883 zijn gesteund bij de aankoop van kunstwerken. Dit zijn:
ALKMAAR • Stedelijk Museum
• Museum Meermanno
AMERONGEN • Kasteel Amerongen
• Museum Mesdag
AMERSFOORT • Museum Flehite
GRONINGEN • Groninger Museum
AMSTELVEEN • Cobra Museum
HAARLEM • Frans Halsmuseum
AMSTERDAM • Allard Pierson Museum
• Teylers Museum
• Amsterdams Historisch Museum
HATTEM • Voerman Museum
• Bijbels Museum
’S-HEERENBERG • Kasteel Huis Bergh
• Joods Historisch Museum
HELMOND • Gemeentemuseum Helmond
• Museum Amstelkring
’S-HERTOGENBOSCH• SM’s
• Museum het Rembrandthuis
• Noordbrabants Museum
• Museum Willet-Holthuysen HEUSDEN A/D MAAS • Het Gouverneurshuis
• Nederlands Scheepvaartmuseum
HILVERSUM • Goois Museum
• Pijpenkabinet & Smokania
HOORN • Westfries Museum
• Rijksmuseum
KATWIJK • Katwijks Museum
• Stedelijk Museum
LAREN • Singer Museum
• Stedelijk Museum Bureau
LEEK • Nationaal Rijtuigenmuseum
Amsterdam
LEENS • Borg Verhildersum
• Tropenmuseum
LEERDAM • Nationaal Glasmuseum
• Van Gogh Museum
LEEUWARDEN • Fries Museum
APELDOORN • Paleis Het Loo-Nationaal Museum
• Museum Het Princessehof
APPINGEDAM • Museum Stad Appingedam
Nationaal keramiekmuseum
ARNHEM • Gemeentemusea
LEIDEN • Museum Boerhaave
ASSEN • Drents Museum
• Prentenkabinet der Rijks-
ASTEN • Beiaard- en Natuurmuseum Asten
universiteit
BERG EN DAL • Afrika Museum
• Rijksmuseum Het Koninklijk
BERGEN OP ZOOM • Het Markiezenhof
Penningkabinet
BEVERWIJK • Museum Kennemerland
• Rijksmuseum van Oudheden
BREDA • Breda’s Museum
• Rijksmuseum voor Volkenkunde
BRIELLE • Historisch Museum Den Briel
• Stedelijk Museum De Lakenhal
DELFT • Museum Lambert van Meerten
LOOSDRECHT • Kasteel-Museum Sypestyn
• Stedelijk Museum Het Prinsenhof
MAARSSEN • Slot Zuylen
• Volkenkundig Museum Nusantara MAASTRICHT • Bonnefantenmuseum
DEVENTER • Gemeentemusea
MARKEN • Marker Museum
DORDRECHT • Dordrechts Museum
MIDDELBURG • Zeeuws Museum
• Museum Mr. Simon van Gijn
NIJMEGEN • Museum Het Valkhof
EINDHOVEN • Museum Kempenland
OTTERLO • Kröller-Müller Museum
• Stedelijk Van Abbemuseum
• Nederlands Tegelmuseum
ENKHUIZEN • Stg Rijksmuseum Zuiderzeemuseum PURMEREND • Purmerends Museum
ENSCHEDE • Rijksmuseum Twenthe
RIDDERKERK • Huys ten Donck (alleen de tuinen)
GORINCHEM • Gorcums Museum
ROERMOND • Stedelijk Museum Roermond
GOUDA • Stedelijke Musea
ROTTERDAM • Atlas van Stolk/Het Schielandhuis
’S-GRAVENHAGE • Gemeentemuseum Den Haag
(Historisch Museum Rotterdam)
• Haags Historisch Museum
• Maritiem Museum Rotterdam
• Koninklijk Kabinet van
• Museum Boijmans Van Beuningen
Schilderijen Mauritshuis
• Wereldmuseum Rotterdam/
35 VERENIGING REMBRANDT VOORJAAR 2006
Museum voor Volkenkunde
• NAi Nederlands Architectuurinstituut
ROZENDAAL • Kasteel Rosendael
DE RIJP • Rijper Museum In ‘t Houten Huis
RIJSWIJK (ZH) • Museum Het Tollenshuis
SCHIEDAM • Stedelijk Museum
SCHOONHOVEN • Goud-, Zilver-, en Klokkenmuseum
SLUIS • Oudheidkundige Verzameling
Belfort Sluis
SNEEK • Fries Scheepvaart Museum
TIEL • Streekmuseum De Groote
Sociëteit
TILBURG • De Pont, Stichting voor
hedendaagse kunst
UDEN • Museum voor Religieuze Kunst
UITHUIZEN • Menkemaborg
UTRECHT • Centraal Museum
• Nationaal Museum van
Speelklok tot Pierement
• Museum Catharijneconvent
VAASSEN • Kasteel de Cannenburch
VELSEN-ZUID • Museum Beeckestijn
VLISSINGEN • Zeeuws maritiem muZEEum
VOORBURG • Museum Swaensteyn
VOORSCHOTEN • Kasteel Duivenvoorde
WEESP • Gemeentemuseum
WIJHE • Museum de Fundatie/Kasteel
Het Nijenhuis
WOERDEN • Stadsmuseum Woerden.
ZAANDAM • Museum van het Nederlandse
Uurwerk
ZALTBOMMEL • Maarten van Rossummuseum
ZIERIKZEE • Maritiem Museum Zierikzee
• Stadhuismuseum
ZUTPHEN • Museum Henriëtte Polak in
De Wildeman
• Stedelijk Museum
ZWOLLE • Museum de Fundatie/Paleis aan
de Blijmarkt
• Stedelijk Museum

ALGEMENE LEDENVERGADERING IN HET KRÖLLER-
MÜLLER MUSEUM Zaterdag 30 september 2006, 15.30-19.00 uur.
Kröller-Müller Museum, Houtkampweg 6 te Otterlo.
Op zaterdag 30 september vindt de Algemene Ledenvergadering van de Vereniging
Rembrandt plaats in het Kröller-Müller Museum in Otterlo. De vergadering wordt
gehouden in het Auditorium van het museum.
Na de vergadering worden de leden uitgenodigd voor een exclusieve bezichtiging van
het museum, inclusief de onlangs schitterend gerenoveerde Van de Velde-vleugel en de
tentoonstelling Living Art – on the Edge of Europe (‘levende kunst’ van Oost-Europese
kunstenaars uit de jaren ‘60/‘70).
Aansluitend biedt het museum een drankje en een hapje aan.
PROGRAMMA
Exclusieve bezichtiging
van het museum, inclusief
de Van de Velde-vleugel
en de tentoonstelling:
Living Art – on the Edge of Europe
15.30 uur Ontvangst in het Auditorium van het museum
15.45 uur Algemene Ledenvergadering
16.45 uur Welkomstwoord door Dr Evert van Straaten, directeur van het
Kröller-Müller Museum
17.00 uur Exclusieve bezichtiging van het museum
19.00 uur Einde
Vergeet niet uw Rembrandtkaart mee te nemen!
AANMELDEN VOOR 22 SEPTEMBER 2006
Het programma is alleen bestemd voor
leden van de Vereniging Rembrandt (geen
introducés). In verband met de organisatie
verzoeken wij u vriendelijk zich vóór 22
september aan te melden. U kunt hiervoor
gebruik maken van de in dit Bulletin
opgenomen antwoordkaart of per e-mail:
bureau@verenigingrembrandt.nl
U krijgt alleen bericht indien het om
capaciteitsredenen niet mogelijk blijkt uw
aanmelding te honoreren.
BEREIKBAARHEID
Per auto: Het Kröller-Müller Museum ligt in
het Nationaal Park de Hoge Veluwe, dat
bereikbaar is via de A1, A50 en A12. Volg
de ANWB borden Park Hoge Veluwe/
Kröller-Müller.
Het park is bereikbaar vanuit Otterlo,
Hoenderloo en Schaarsbergen.
Per openbaar vervoer: Vanaf Station
Apeldoorn bus 108 naar Hoenderhof (ingang
park). Vanaf Station Ede-Wageningen
bus 110 naar Otterlo centrum. In beide
plaatsen kunt u overstappen op bus 106 die
door het park en langs het museum rijdt.
Verdere informatie: Openbaar Vervoer
Reisinformatie tel.: 0900 9292
Parkeren: Parkeren kan vlakbij het museum.
Op vertoon van uw Rembrandtkaart bij de
portiersloge van het park heeft u gratis
toegang tot het park en het museum.
Toegankelijkheid: Het museum is toegankelijk
voor rolstoelgebruikers.
Vereniging Rembrandt
Lange Voorhout 15
2514 EA Den Haag
Telefoon: 070-42717 20
Fax: 070-42719 40
E-mail: bureau@verenigingrembrandt.nl