Download PDF - Limburgse Natuurgidsen

fGfneûkGnd=,*VG
Drienraandelijkse uitgave van de werkgroep Limburgse
Natuurgidsãn. Dit is het nurnmer van juni 1984'
verantwoordeLi jP.e uitgever : werkgroe¡> Limburgse Natuurgidsen
p/,tz c. ulenaers, steenweg Linde 66, 3570 Peer.
Irn
rl
i- -/
ggn,
t I fl1
rrfkcnd
s
-
fiwlr'

2
ERICA, l2de jaargang. Dit io numner twee, uitgegeven op 2l juni ín de zomer van 1984.
Erica is de drieoaandelijkee uitgave van de l{erkgroep Linburgee Natuurgideen.
De Vereniging ia aangeeloten bij Nal, Natuurbeecher:mingeectiã Linburg ãn bij
Nationaal Verbond voor Natuurbeecher.aing.
voorzítter: Roger schoebben, Dorpaetrsat 62, 3742 Eígenbilzen.
Alg.secreteri¡et: cécile ulenaerersreenneg Linde 66, 3s7o peer.
Penningnecster: iden. Rekeningnu@r 235-OOfO2hg-75.
I{andclprogro:Anneoie verheydenrNasee steenweg 245,st-Truiden.
or l/41.3 r.86.
orL/73.52 .79.
Oll/68.4O.6O.
Redaktie: Alle ledcn vsn de Werkgroep Lioburgee Natuurgidoen en andere.
Redaktier¡¡d: Ttreo DreeeenrNeeroeterenstraar 53r3671 Ofoeteren. Olllg6.h3.S4.
Silv¡en Janaaen,Dennestre¡t 6, 3660 Opglabbeek. Oll/85,49.06.
Cécile Ulenaere,steenweg Linde 66,3570 Peer. oLLl73.¡.2.7g.
Anneoie Verheyden,Naoeè Srwg 2{+5,38OO Sr.lruiden. Oll/69.4O.60.
s¡nenetelling, vormgeving en productie: Jei Leijesen, o,yerpelt.
litelkarikaturen: Dan Jacob, Spalbeek
Druk en bundeling: Fa¡nilie V¡n Houtte, Genk.
Erica verechijnt op 2l trrart, 2l juni, 2l aeptember en 2l december.
copíj binnen op 15 februari, 15 æi, 15 auguãt.re "n 15 novenber.
Geheel of gedeeltelijke overnrne van artikelen uit deze uitgave ie alleen
toegestaan ten dienete van de natuurbegcher:ning en na contact net de auteura.
Meningen, etellingen en uít,epraken in deze uitgave, strijdig æt de doeletellingen
van de l{erkgroep, worden na bera¡d dc¡or de redaktierãad van corq¡entaar
voorzien. Recht op antpoord ie evenwel ten atlen tijde gewaarborgd.
De l{erkgroep Linburgee Natuurgideen draagt Jaargang 1984 op ean Hernan Delaunoie
(+) ale poathr.me hulde en uit dankbÀarhei¿-voãr zijn inzet en werk ten
voordele van het Natuurbehoud in Vlaanderen.
o
nhoud
l. Titelpagina.
2. Algerneenheden, inhoud.
3. Voorwoord.
4. Bij leven en welzijn,
Vormingaactivi ¡ei ten .
5. tlandelen met.
6. Dag lieve mensen.
Jong geleerd, oud gedaan.
7. Evolutie 12.
9. De hra lnoot .
12. Spoorwegen 2.
14. Zure regen 2.
19. 25 jaar vogele in Limburg.
24. Even griolachen
Verder met de natuur:
25, Biologiech tuinieren.
26, De lrie.
27. Iæven .
28. Dat was het.
29. Bíg brother 2,
30. Zeeland 2.
33. In de randgebieden 2.
36 Standpunt: Ra1ly-natuur.
38. Harp van de zoaer.
39 . Natuurkruiswoordraadsel.

e\zo sprek
dc voorznttcn
Goede Vrlenden,
ùt
M
Toen ik In één van de laatste aprilnachten wakkerschoot
door de nadrukkeliJke por van haar die mlJn bed deelt en
door het daarbi1 doordringe"ã geitui:tgr van: "Heb Je het gehoord?"
toen wlst il< té[ zeker: dè tlacñtegaal i9
er weer, d'us is het lente'
ÀIs enke.le nachten later volgens hetzelfde ceremonieel mi jn aan-.
dacht gevestitd werd op een even onvermoeibare Sprinkhaanrj'et"zanger
en een lugubei klinkenãe Bosuil, was er geen lotiifel meer rnogelijk:
ã; jaãrf .tjXse- fãvènscyclus van plant en dier draait weer in een
hoog tempo
De karender met wandelingen zít overvor en de
natuurgidsen trekken met veiã Ueiangstellendèn in hun spoor I'angs
weg en pad, aããi ¡eemã en bos. Het is voor de natuurgidsen inderdaad
ae arursúãl .åãi ""k de prettigste periode.van.ll"t Jaar' Naast
de geleide wandelingen die nu'in aaãta1 ãe top bereiken ' zijn er
ook de vele gelegenheden om ze]:f de batterijen op.tl laden' I]< denk
bi3 voorbeeLA ãaã de Vormingsactiviteiten. Is er inderdaad ict-s
fiJners dan mei enkele getoófsgenoten Ìangs een bloemriJk kalkgras-
IandJe te ,"nãr.r",.....of -zich té 1aten oveiweldige' door v¡aarnemi.n-
gen in een vogelParad.i'j s?
VeIe gldsen zLJn ook actief in een reeks educatieve
cursussen die momenteel lopen' lk denk aan de cursus voor na
tuurglds die looPt te Beringêñ, een cursus natuurinzicht voor vol-
Ytassenen te Hasselt, een Jeugdcursu s te Bree, tê Bocholt, i.€ Bree
en te l,taaseik. Ik vind dat in dat verband enige fierheid over onze
vereniging zeker oP zijn Plaats is.
AIs nu straks voor eenieder het verlof aanbreekt,
komt er misschien een periode om het, wat kalmer aan t'e doe
of om over te schakelen naar een meer persoonliJ ke natuurbeleving
en dat kan zelfs in gezinsverband' Dak kan in de vorm van ron

4
bnn [cvcn cn wclznjn
t{ii bieden ons bijzonder medeleven aan bij het, overlijden van:
Àlbert Coenen die or¡erleed op 1O nei 1984 in de leeftijd van 68 jaar. Hij was
de schoonvader van André Vandesande, actief bestuurelid-natuurgids van de
lichting Peer I98O en grooEvader van Mark Vandeaande, natuurgids van de
lichting St.Truiden t982.
Tuur Wouters die overleed op 13 neÍ in de leeftijd van 65 jaar. Hij was de vader
va¡r Paul, natuurgids van de lichting Bree 1983 en schoonsåder van
Yvette Asch, natuurgida van de lichting St.lruiden f982. Ingewijden \reten
en denkcn met bewondering, waardering en dankbaarheid terug aan waE deze
groce voorganger l¡eeft gedaan voor de Linburgee Heemkunde en Fmilietraditie.
Moge dit voorbeeld een stimulans zijn on zich asn op te trekken en
zich met dezelfde overgave ín te zetten voor het Limburgse Natuurbehoud.J.L
r
o
nn ngsectnvntcuten
24 juni: GRASSENI{AI,IDELING:
Daar de Contaccdag met de Nederlandse natuurgidsen op dezelfde datum viel
als de Grassen¡randelíng besloot serensteller Hugo Vanderlinden deze vormings
activiteit een week te verlaten. Een gelegenheid díe wij niet mogen laten
voorbij gaan om onze kennie van de graesen etukje bíj sprietje aan te scherpen.
Dat

oo
VV0J
dc[cn nnct
17 juni:Ten Haagdorenheide. Gide: Florent Van Brabant.
9 uur. Parking van het Reeervaat Ten Haagdorenheide, Houthalen.
24 juni: Koersel, De Vallei van de Z¡rarte Beek. Gide: Milieugroep Bero.
14 uur aan de Kapel van Koersel.
24 juni¡De Hoefaart te Eigenbilzen: naaldboe, Loofboe, vijvers. Gide: R.Schoebbe
14 uur, ingang links v/d weg Eigenbilzen-Gellik (eerste bocht voorbij
de brug over het Alberkanaal).
30 juni:Sint Huíbrechts-Henì: 'Avondwandeling'. Afetand 6 km. Gide: Iæefrnilieu
Tongeren. t9.30 uur, Café De l@teer, BÍlzereteensreg, St?tluibrechts-Hern.
Ol juti :Vloeíweíden te Lomel-Kolonie. Gide : Noord-Linburgee natuurgideen.
14 uur, einde Kolonieetraat, Lmel.-Kolonie. Geen honden, Laarzen nodig.
Ol juli:Beverst: Rsaf en Bosveld, Gide: Edgard Stevene.
14 uur aan de Kerk van Beverst, Bilzen.
Ol juli: Teesenderlo: Boebeesenwandeling te Gerhagen. Gids: t{erkgroep Ecologie
Teesenderlo. 14 uur, Boeureeun Gerhagen, Tesaenderlo.
O8 juli:Borgloon en deelgemeenten. Gideen: Fam:Ceelen, M. llendrickxrW.Van Reusel
14 uur, Speelhof, Borgloon aan de kerk.
O8 juli: De Bek te Neeroeteren: gemengd gebied. Gids: Mevrouw Vandeeande.
l4 uur, Parking Eilandje, Neeroeteren.
08 jufi: Tongeren: Fietstocht rond de etad lange ruetige yregen. Gide: Iæefnilíeu
Tongeren. 14 uur, Grote Markt te Tongeren.
22 juli: Uiterwaarden te ìtaaeoechelen: fauna en flora van weide, hooiland en akkers.
Gids: Bertie Vanderlee. t3.3O uur aan de kerk te maaemechelen.
l4 uur aan de steenbakkerij nyben.
22 julí:Borggreve-vijvere. Gids: M. Verdingh, W. Barthele, A. Vandesande.
9 uur aan het Ontmoetingscentrrn De Borggraaf. Terrein: boe en vijvere.
29 juli:Koereel, Stal. Gids: Mílieugroep Bero.
l4 uur, Schoolkapel Kleuter$reg, Stal, Koersel.
05 augu :Beveret:Staatobossen Gide: Edgard Stevens.
13.45 uur aan de Kerk te beverst, Bilzen (parking Schbonbeeketraat).
05 augu:Vloeweiden te Lmnel-Koloniez zíe f juli.
12 augu:Borgloon en deelgemeenten: zíe 8 juli.
12 augu: De Bek te Neeroeteren¿ zíe 8 jufi.
19 augu:Vreren: rKruidenwandelingr in hotle wegen. Afetand 5 km; Gíde: Iæefnilieu
Tongeren. 9.3O uur aan de lGrk te Vreren, Tongeren
26 augu: Paal, Tervant. Gíds: Milíeugroep Bero.
14 uur, Kerkhof lervant, Beringen.
, a
5

6
26 augu: Teesenderlo: tteídewandeling. Gíde: I{erkgroep Ecologie leseenderlo.
14 uur, Boonueeun Gerhagen, leeeenderlo.
26 augu: Tenhaagdorenheide: ImkersÌrandeling. Onderwerp: Heide en bijevolkeren.
t4.30 uur, Bijenfarm Hengelhoef, Houthalen. Gide: Ifilly Martene.
02 aept: Tenhaagdæenheíde: HeÍdewandeling. Gíde: Florent Van Brabant.
9 uur: Parking Reservaat Tenhaagdorenheide, Houthalen.
o2 eept: Vloeír¡eiden te Lmel-Kolonie. zíe I juli.
02 eept: Beveret. Deoervalleí. Gide Edgard Stevens. l4 uur, Kerk Beverst, Bilzen
09 eeþt:lessenderlo:dagwandeling lange Looíee Natuurgebíeden. Gids. Ecologie Tee
eenderlo. 9 uur op de Markt van Teesenderlo.
09 eept: De 3ek te Neeroeteren: zíe I juli.
09 sept: Borgloon en deelgemeenten z zie I juli
09 sept: Bekendag met veel wandelingen in beekdalen . Zíe Na1-krant.
SauenstelLing: Annemie Verheyden, St.Truíden.
Iocvc nncnscn
Veel dank voor de o)Epathieke reactiee die ons toekwauen i.v.m. h.t.Iljlgggblad
a¡n de Erica van Eaart. We krãfrõñ-nr-et alleen heel wat roze for¡n¡lieie¡ teäflnet
wijzígingen van adree en telefoon en de bere¡td,gíng van verdere intereg
voór trrical rãar-ook viendelijke brieven met naarderíng en.aanmoedigíng aan. de
redaktie. úat heb ik rnet genoègen doorgegeven op de redaktieraad. Ook onze kas
vaarde er wel bij, eomigã gidãen deden ielrfa een tneede etorting. Ben extra gi
om de vergeetactriigfreia (?) van anderen te cæpenseren? In elk geval: Bedankt.
Een gide zoeken voor g3lgglaagde rl8lgglrftggn is eof¡s een hele klue, vooral
voor,erú'dagen.tlleobkian1eiden1aathetonebeet
weten, metd;enaa¡n van de terreinen. Heel interesgant i8 aan het einde van de zorer
oá" een lijet te oturen van de wandelingen die je op aanvraag deed. Dit ie
erg nuttíg.rooi het activiteitenverslag i.v.m. aubeidiee die ne ook beet kunnen
gebruiken.
Dit ie misechíen
oneerden onder ons, E
talíge gidsen op aanvraag en
een Veentocht. Geintereeeeerd
werkdagen zi-fn extra welkom'.
ieta voor jongeren met veel vrije. tijd of actieve gepenei-
en vaka¡rtieñuiã in de Hoge Venen heeft nood aan Nederlands-
tegen een groeP wil1en begeleiden oP
en geven zich op aan ons eecreÈariaat; gideen voor
Dit voorjaar ie er op het educatief front veel goed nieuwg.
Rui¡u 70 inacrijverg
voor de cr¡reug nat ide te Ilet Groencomi tee startte een baeiecur8u8
te Eet curS 8fen. cur ou88en zijn een príæur voor
onder inpule vari p aatse lfie lewaalgroepen en Nat'uurg ideen
díe een cursus verzorgen voor 27 deelneæra te Breet 30 te Kinrooi, 50 te Maae-
eik en 2O te Bocholt. Dat belooft voor de toekooet. Gelukïeneen aan begeleidere
en deelnemero. Andere plaatselijke groepen die dergelij ke curguesen aouden wíllen
inríchten r¡enden zich tot Hugo V¿ndetlinden , Paetoor llintersetraat 3, 3920
Ltnmen Of3/55.14.54 voor de Baeiscursue of tot Leo Corstjene, Í{iekerbeekstraat
4, 369O Bree OlLl46.45.16 voor de Jeugdcureus.
Soenstelling:
Cécile Ulenaere, Línde-Peer.
f,

o
J
n
'Groeí van kennis en inzicht draagt bij tot retPect voor het bedreigde.
Erica 84 biedt da¿rvoor vaote bijdragen over Evolutie en Zure
Neerelag, Boon- en Vogelkennie, Miskende natuurgebieden, Biologiech
telen en I\linplanten, Verelaggeving en Nieuwegaring. Met dank aan
alle auteurs. J.L.
to
u t EVcILUTIE
HOOFDSTUK TIEN: ÀI'îFIBIEN, de Levende schakel
Ieven in het $tater en oP het land.
,(
,r
tussen getterveld
Viseen r,raren uitgerust oet eterk ontwikkelde kieuwen. In minder zuurstofrijke
wateren, of daai waar tíjdens het droogseizoen de poelen practisch uitdróogden
waren ze echter weínig efficiënt. In deee gebieden ontetonden visgen
net frinítieve longen. Deze tlóng'is eigenlijk niet meer dan een uicetuLping
van åe elokdarm, en rre vinden dit bij de hedendaagse longviesen eveneens terug.
Wanneer de rivieren en poeltjes opdrógen trekken vele van deze longvissen zicl¡
terug in

I
a
a
,,
0 I
DeTe overgang vsn het leven in het water naar het leven op het land die ove
een tijdepanne van niljoenen jaren gebeurde, kunnen we in het voorjaar bínnen
een periode van enkele weken of maanden waarnemen, wanneer rre bij voorbeeld de
ontwikkeling van een Kikker nagaan.
De Kikkers leggen hun eieren in het rrater. lerwijl het wijfje de eieren legt,
bevrucht het mannetje deze uitrrendig. Vlak na het leggen zvelt het mhuleel
rond het ei op tot een gelei-achtige beecherningalaag. De ontwikkeling van de
eieren ie volledig van het weter afhankelijk: ze zouden op het land gewoon uitdrogen.
Er worden in één keer massars eieren gelegd wat waarschijnlijk een aanPassing
ie aarr de grote verliegen ten gevolge van de waterdieren die deze eieren
opeten of beechadigen. Een Pad bij voorbeeld legt op één jaar tot 2O.OOO eieren
rdasrvan er gerniddeld twee aanleiding zullen geven aan een volwaseen Pad. Wanneer
het Kikkerviaje uir zijn ei uitbreekt heeft het uitwendige kieuven die te zien
zijn ale uitwendige aanhangsele aan de zijkant van de kop. Aanvankelijk leeft
het van plantaardig roateriaal, dat het met zijn hoornachtige kaken van stenen'
planteblãderen en -stengele afachraapt. Later ontwikkel.en ziclt inwendige kieunen,
die lange een epleet aan beíde zijden van de kop met de buitenwereld in ver
binàíng staan. De achterpoten kmen door en vervolgeng de voorPoten. Terwijl
de sraart geleidelijk verdwijnt ontwikkelen zÍch de longen en gaat het jonge
Kikkertje over op dierlijk voedeel. De hoornige. kaken verdwijnen dan.
Arnfibiën hebben een erg dunne en waterdoorlatende, slijnerige huid. Velen
ademen hier gedeeltelijk door. Dit eamen eet het feit dat de eieren erg wateraf
hankelijk zijn, toont aan dat a¡nfÍbiën er nooit in geelaagd zijn voLledig onafhankelijk
te zijn van het water. Toch vertonen emige soorten bepaalde tendeneen
oro hier wat op te vinden. Het mannetje van de Vroedmeesterpad bij voorbeeld
r¡indt de eieren die pas gel.egd zijn on de poten en draagt deze gedurende de
ganse ontnikkcling uràt zích nee over het land. Hij gebruikt hierbij een ingebour*de
vochtígheidsmeter. l{anneer het op een bepaalde plaats te droog wordt
voor de eieren zal hij zieh naar meer vochtige oorden verplaatsen.
Kikkerg en padden ontnikkelen ontwikkelen een zintuígorgaan o¡n luchttril
gen (geluid) waãr te neren. Dit tromelvlies vínden vte eveneene bij de ínsec
terug (bvb. bij de Sprinkhaanr. Larven van kikkers en salasrandero daarentegen
hebbãn net zoale de meeste viseen een zijlijnorgaan. Dit ie een zintuigorgaan
naarmee het trillingen in het nater kan regietreren.
Tekgt: Krie Struyf, Berchem.
lekening: Dan Jacob, Spalbeek.
l--,
1

z n
[engrfik n oo
0J
Mioechien zíjn bonen zelfe betangrijker geworden dan mensen' Ìtant
terwijl de mãne bijna synoniem geworden ie van vervuilíng, blijft
de boón synoniem van zuivering. Onafgebroken iqners g86t hij verder
dagelijke zuivere lucht te produceren voor 2 tot 3 mensen. En dat
"ottd".-enige technische tussenkomat, gratia en voor níke, zo mâar
oodet tret ãi5n beeteming i8. Reden te over ou¡ bomen lief te! hebben,
te koeeteren, recht van beetaan te geven, tijd en energie te-besteden
san zíjn wa¿rde in one kultureeL erfgoed. Vandaar deze bijdrage.
J.L.
trIE vl'ALNcIcIT
EEN GODENSPI.TS.
Walnoten hebben iets arietocratisch, zij echenken alleen het allerbeete,
zowel aan hout als aan vruchten. Juglans regia, de echte Walnoot of Okkernoot,
korut oorspronkelijk uit Klein-Azië, Perzië en China. Sinde de Rosreinen de boom
i¡ onze streken invoerden, wordt hij bij ons aûngeplant in boomgaarden, langs
lanen, rivieren en op boerenerven.
tJuglansr is een ganentrekking van tlovis glaner, hetgeen betekent: tJupiter'le
eikel', ordat de Romeinen en de Grieken de noot als een godenspijs beechou$den
en de boom aan Jupíter (I) reepectievelijk aan Zeue (2) gewíjd wae.
Híj was het syrnbool van vruchtbaarheid en van levensvreugde.
'Rr:gia' dat slaat op rKoninklijk nsar voorkomenr, zou eroP wijzen dat de
boom {oor de Perz.ische Koning naar Griekenland zou gebracht zijn. De Romeinen
op hun beurt brachte¡r de boom al vroeg naar Duitsland en Gallië' w¿¡ar hij in de
,"ärr*re etreken becer geclijde, erat t.ot de benaming 'nux galliear l{aalee noot
flalnoot leidde. De naam Halnoot, in Dritsl.and tlelsche Nuss Slalnuse, 8ta¡nt
uit het oud Germaang. 'Walt betekent eenvoudigrvreed' en heeft dezelfde oorsprong
als her bijvoeglijk naamwoord twelschr. rlùe1ech' betekent ook Gallisch,
,rit Cãffië. Okkernoot, zoaLe wij hen ook wel noemen, zou afgeleid zijn van
(n)õtcernõte, teruggaancle op het Latijnse 'nucariusr .
Reedg in de 4de eeuw werden de echelen van de onrijpe vruchten ædicinaal
aangewend. In de Middeleeuwee keuken werden de gedroogde groene noteschalen en
de bladeren ale opecerijen gebruikt. Tegenwoordig zijn de vruchten van verschil
Lende noteboomaoorren nog even populair en de Gewone l,talnoot (Juglane regia L. )
(l). JUpITER: de Romeínge Oppergod, de god van het ticht en de etralende henel,
geheel identiek en getôjtgeeteld met de Griekee Zeus. Ale Jupiter Opti- -ãue
Maxir¡us nas hij de ópferste etaategod. llet Juno en Minerva troonde hij
in het Capitoliun, het Centrum van het Romeinee etaatkundig 1even. Zijn
bode en eymbool ie de Adelaar; zijn attribuut: de blikaemechicht.
(2). ZEUS: oppergod der Grieken, god van de hemel, het licht en de blíkgen. Zoon
van Cronue ãn Rhea, geboren óp de berg lda op Kreta, gevoed door de geit
Ánalthea. Zetelde op de Olynpue. Bij de Rmeinen Jupiter genoemd.
I

10
ig zeker de meeet waardevolle op

De noteboom levert niet alleen waardevol hout en lekkere vruchten, ook de
bladeren bezitten bijzondere eigenschappen. Aftrekael van gedroogde notebladeren
ie belangrijk ale niddel tegen klierziekten, diarree, &aag- en darmontateking en
euikerzíekte:: De bladeren bevatten vluchtige oliën en bitteratoffen en men neemt
aan dat beide de eigenechap bezitten hinderlijke ineecten, zôale ü¡ggeû en vliegen
Èe weren. Vooral op drukkend warme dagen en zwoele nachten, juiet bij tenpeiaturen
dat het insectenvolkje zeer actief ie, ie de geur van het loof 80rne zeer
sterk en afdoende. Dö echaduwplekken onder de notebornen in weilanden zijn voor
het vee zeket aangename verblijfplaateen. De insekcenwerende werking der bladeren
was ook de oude voerluí bekend. Deze bonden daarom twijgen met blsderen van
de notebooo aan het paardetuig øt etekende insekten te Iteren. De boerin hing,
in vroeger jaren, een boeje noteblaren boven de kinderwieg.
Veel bouen epelen een voornauæ ro1 in het volkae bijgeloof en de noteboom
vor¡lt hierop geen uitzondering. In Tirol bijvoorbeeld houdt men oP Sylveeteravond
(31 dece¡ober) het volgend proefje $et noteschalen. Men neemt zoveel noteechalen
ala er aenwezigen zi¡n, men plaatst er een brandend kaareje in en laat
ze op het water drijven. I{iene }ichtje het eerste dooft, za)- epoedig stenten.
Abraho Muuting ( 1626-1683), Nederlande botanicus en hoogleraar te Gronínæn,
vermeldt dat nãten liever met de etok worden afgeelagen dan net de hand geif"út.
Dít heeft te maken net het feit, dat op die ¡¡anier de eapetroonven buíienaf
beinvloedt r¡ordt,. Dít zou de vruchtbaarheid van de boon bevorderen. Hoewel
d kund ¡.gen d 1t ontkenn en bereren 8Orrlnl8e menS en nu nog t dat een noteboo0 on
veeI vruc h ten t e dr agen moet gePi jnigd worden De ze oPvâtt I ng over de no teboom
,
1 t I te genwoord 1 g nog ac tue e 1 wíj 1en mee I ter llae 1bere e rtI jds schoo hoofd te
Lo¡me I-Ker khoven loe g kePe rna ge Ls I n d e t akken van z 1 JI n note boom odat vo 1
t
gens hem een not e boom moe t b loed en , dan dre¡lgt h I j goed Bi J een andere
d 1e jaren18ng spOr ad I ch wat not en had gedragen br ak t 1jd en8 een 8torü EEIì 2W,¡
re tak af Seder rd 1en Iever t de ze boot elk Jaar een moore oog t a8n noten Bi J
een boerderij stond al 15 jaar een noteboom, zonder dat die ook maar één noot
had gedrag"ttl 1o.r, de zoon van de boer met zijn tractor de boom beschadigde,
droeg die vol.gend jaar vruchten.
Ondanke deze verhalen valt het toch te betwijfelen of a1 dit pijnigen van
de noteboom enige invloed heeft op zijn vruchtbaarheid. Het knuppelen van de
boom kan wel een gunstig effect hebben, mdat daardoor takken afbreken. Dat zet
de boor¡ aan tot het voræn van bloemdragende twijgen, naar tijdene de bloeí ie
deze exoot erg gevoelig aen nachtvo'rst, vooral als die nachtvorst ook nog gepaard
gsat met ringvornirìg, wat in de Kempen meegtal het geval ie. Als de bloer
å"r, *"ã*"al bevrorõn zijn, helpt er geen tlievemoederen'ueer 8en en wuchten
zal de boour níet dragen.É"r"t läat in het voorjasr tooit de walnoot zich rnet
bladeren, hergeen Ueii3et dat de boom hier eigenlijk niet thuiehoort. Nietteoin
r¡orden Uí5 onã al eeuwen noten geteeld en in de Karolingee lijd dienden zij nog
ten dele ãle betaaLniddel. Ook ale volkevoedsel hadden de noten toen een voorna
me betekenie. Bij de maaltijd werden ze gepeld' oP een voor ons vreeode wijze,
door ze net t$ee tegelijk iã ¿an hand samen te drukken. Qndat de walnoot zotn
belangrijk deel uiti'aatÉe in de voeding van de boerenbevolking ie het dan ook
niet ierionderlijk, dat op elk boerenerf een noteboø groeide.
leket en tekeningen: Louie Simone, Lørnel.
Literatuurbronnen:
Boom, 8.K., 1978. Nederlandse dendrologie.454 pp.H.Veenman en Zonenrl{ageningen.
Hora, 8.,1981.Bäne der Welt. 288 pp. DRt{-Verlag. Stuttgart.
Furlemaier, M. L979, ffunderwelt der Heilpflanzen.2OO pp.
. Rheingaver Verlaggeeellschaft. Eltville am Rhein.
'Jonheon,H.1978.nae gróãse Buch der Btrr¡me .267pg.Ha1twag Verlag.Bern und Stutgart.
fåt""i"rO. rl9?8.¡onãn en stnriken van Europa.2L4pp.Zmer en Keuning,Wageningen.
Gabriel:f.,fgZO.Kruidengide.lTSpp. L.J.Veen's Uitgeveromaatschappijrl{ageningen.
Gesprekken æt de danes T.en J.Df llelf t,
de heren A.en CH,TiPs en A.GeYPen.
1

14.
NATIJUFI ZO NtrlE FI GFIENZEN
[ogfisch h[rosj[nne
Hoof ds ¿uk trree:
DE ACIDIFICÀTIE OF VERZURING VÀI¡ HET MTLIEU.
1. Effecten op de bodem.
Verschillende onderzoekers beneren, dat het probleem van de zure neerslag
terug te brengen ie tot de verzuring van de bodem. Zure neerslag kan eerst verantrroordelijk
zijn voor een vertraagde verandering in de omzetting van de strooi
sellagen. Dan kunnen deelele¡oe¡ìten of verbindingen aIs opgel.oste bestanddelen
in de bodem t,erechtkqnen. Daar kunnen ze in negatieve zin van invloed zijn op
de capaciteit van de ionenwisseling. oit alles resulteert op lange terrnijn in
een daling van de pH-waarden.
tE ü,
Þ
I'
T"
{o
ü
.t20
.tü,
7
^/
6
/
K
C.
Me
3 "Rrln" gl{
Selektieve uit'loging van ionen onder
invloed van pH-dal ingen.
- Als de zure neerslag wordt geabsorbeerd door de bode¡r¡, lost hij de natuur-
Iijke baaiscl¡e mineralen -zoals kalium, calciun en magnesiuru- op, alvorens deze
mee te voeren naar de diepere aardlagen. Zodoende gaat een belangrijke bron van
minerale voedingestoffen voor plant en boden verloren. Verlaagde bodem-pH's
doen tevens de bode¡nbiologiache activiteit dalen. Bij een pH van 5 bij voorbeeld
gebeurt de afbraak al veel trager. Bij een pH van 4 worden de regenwornen en
protozoa schaarser en iedereen neet toch dat dit de grote mestvormere zíjn, die
de vruchtbaarheid als het \rare tmakent. Uiteindelijk reeulteert dit in de voroíng
van rutre en elecht verteerde humus, wat de verzuring weeral in de hand

werkt en de vruchtbaarheid ondenrijnt. Er gebeurt due een keccingreactie met
negaÈief effect in meetkundige orde. Een langzaam door de eeuwen heen opgebouwd
stelsel van vruchtbaarheid wordt langzaam afgetakeld en gaat verloren.
Er komen dus tt¡iniersproblenen op grot,e en kleine schaal.
Een voornarne facÈor is dc buffercapaciteit van de bodem, het al dan niet
voldoende weerstand hebben tegen de indringende zure neerslag. Deze vl.oeit
voort uit de natuurlijke sanenstelling van de bodcm, dic echter verschilt van
streek t,ot streek. Onder deze buffercapaciteic verscaat men het vetmogen van
de bodem øn ingebrachte zuren te neutralisoren, dus om ondanks bijkonende inbreng
van zuren een gematigde en normale pH of zuurtegraad te behouden. Maar
daarln besÈaan grenzõn. Hei is dan ook duídetijk, dat zure neerslag her bodenverweringsproces
versnelt, de basenverzadiging aantast en de globale vruchtbaarheid
doet dalen.
Daarbij kqnen nog de zlrare metalen die een belangrijk deel vormen in het
geheel van de luchtverontreiniging. llcc zijn bovendien basiselementen die niet
kunnen worden afgebroken. Nu is uít or¡dcrzoekcn geblcken daE zij zich oPstsPelen
in de boveneÈe boclemlagen. Ze vormen dus een rechtstreekse bedreiging voor
de gewassen en het effect wordt nog versÈerkc door de vereuring. Toegevoegde
zware metalen en de natuurlijk aanwezige zlrare mecalen zijn mobiel. Zij worden
opgencri¡en in de voedselketen. Vooral bladgroenten slaan het goedje op. De planten
zelf hebben er niet zovecl last van en lijden er wcinig ondcr. Bij de mens
echter en het dier die de gewassen nuttigen, kunnen de zware metalen beschadigingen
aan het centrale zentrwstelsel vcroorzaken.
Sqns heeft de zure regen ook een bcmestend effect, vermits een bepaalde
hoeveelheid ewavel en sCikst

16
die echter alleen-opneenbaar zijn door typische benonera. Ten opzichten van de
gehere soortenrijkdorn die-een atuatiech ririu.t normaal herbergtl kan men hier
van een veramend verschijneel epreken.
Enke Ie fe I ten dn de toegt and te 1 T 1u stre ren de he 1e f auna f I
8e en
drreen or e
u1 tver- de Noor 9e mer en onde r I nvIoe d van de ver zur1ng 20 r v8n de Zveedse
meren I.a zo I oed aI 6 bI olog I sch dood 1n 5000 Can ad e8e mer en k t8
Io q
oot geen v ueer
de U
IN
voor vân SA-rneren ver t oont t den t 1-eke t/e rs ch 1 jns e len Schot I and
word t de ze Ifde a 1 a¡mk I ok ge 1uÍd Vers ch 1I1 ende vls Popu I at 1e I Jn ern8 t ig be
dre I gd and e ren u I tge t ot:lre n de u t tdunn I n8 van d a lrnpopu I c l.e baart
sedert J aren onz Een onde Êz oek door he t stud 1e centrum voor Kerne 1e
a zor8en
ne
Mo I rg te
Èoonde een d at de Kenpene e vennen , wear ln e der t t 960 geen v 1 I Eeer 1 ge
z I en een pH heb ben v8n 3 , 2 De mee at a 1 turra cht tge bodens bevat ten een u I Í. aat
8eha 1te
d at v I J î.maû I hoger tig t d an de zee Da rnea8 t komt een u 1 tzonde 1 ¡.
rke r J k
I t a lum 1n I umconcen tr et I e voor ¿ te zou t tt1j ten t J n a8n het b 1 zond
vereoge J ere
n van het
v€nwa ter om aIum ¡.n run I n oPIoga ing t e h oud en Zonde de
gr 1t 1nte
I t r
e van de ond erzoeker I t n twij fe I te wt I I en trekken te I len lt I j ona d e
vraag: f{at zocht ùe t Stud IE ce ntrum Tn de Kem Pe nse vennen 2 Werd het geh a 1te
ra
1() 8g n de d oofpot ge st oPt 7
d -actíeve neers I
3. Effecten
d00r rurc regßn
tillilsstE
vooral S0¡
Sloort adørÞ
YefmolEn
bladerm
Govolg:
wrlroogdc
VsrarËaran0
de bosbestanden.
DODELIJKE COMBINATIE
Mrha¡.rnvlo€den die l0l boornsterfle kunnen leiden
0¡ræle
Uitwas$n
Vrijkonur
toxisclr¿
bled lcrng6ralurcn rrrooglG
Vernret¡gt
waCaag
þledercn
L=l
w
ffi
E
r¡TTflTTfiI
m
tr.Tt!-,ilIFíl
ffiry
ì
,tl
Slol¡rÐ e¡t
ïalcf. üt
voodsslopnamo
:t
GGroB
vcrlrooOrlc
lÎânsdratic
8odüÞ
varærir¡
!¡r ldr¡dr¡üldr¡t!ü

Massale ziekte en sÈerfte in de bosbestanden werd vooral in Centraal Europa
vastgesteld. 2 rniljoen hectare zou voor de bijl moeten, grenzen zijn niet
aan Èe geven want het verscltijnsel grijpt steeds verder cm zich heen. Voornanetijk
naaldhoutsoorten r¿orden getroffen. In de eerste plaats Ziverden (Abies
alba), Fijnspar (Picea abies), Grove {.,en (Pinus silvestris) cn in mindere mate
Douglas (Pseudostuga mucronata) en Lork (Larix dccidua). Is dit het zoveelsre
bewijs dat de aanleg van monoculturen verzwakkend en stressvormend werkÈ?
Denken wij in dat verband aan dc slechte toestand van de voedingebodern
De loofboseen daarentegen toneu zich minder kwetsbaar, alhoewel ook een uitzonderlijk
afsterven van de nntuurlijke beukverjonging wordt vastgesteld.
Versrits de naalden vân naaldhout door de winterbedekking langduriger bloot
staa¡t aan een verscherpte inwerking van dc zure rreer.slag, bestaat bij deze
soorten een meer uitgesproken nadelig effect dan bij loofhout. Vooral de droge
neerslag werkt negaticf, wat.grotendecls zou te wijten zijn aan de afspoeling
bi j regen, waardoor de plaatseli.it

18
5. Ef f ect.en op
de volk ezondheid.
Het meest schadclijk voor de volksgezondheid schijnt de gasvormige neerslag
of drogc dcpositie te ziju. vooral de luchtwegen zouden het "ig"t te Iíjaen neuben
en ltet aantal patii:'nte¡ì net ade¡¡¡halingsroãilijkheden is dai ook enorm. vooral
in de winter bi.i overheersende oostenrrind doet de rmnet uit het Rurh-gebied
zích voor ons gelden. De zwavel.dioxyde vernietigt de trilhaartjes in neug en
keel e¡r daardoor i¡^ cr gcen ¡ìatuurti.¡te barrière meer die het îvuilt uit de longen
weghoudr. Mcn udemt ¡íewoo¡ì alles rechtstreeks in met alle gevolgen vandien.
Dc cørt¡inati.e sLof , urí$t e¡r zlraveldioxyde vormt tle zogenaa¡nde rs*ol ,. Daarvan
was Londen in het verlcdr:n het gekendsce voort¡eeld. Jaarli.jks stienren ongeveer
25oo merrsen aan de gevol¡¡en van die toestand en duizenden ãukkelden het gãnse
jaar door, Sedert oren irrtcgraal met tussenkomst van stad, nsstschappij éõ gemcenschap
overschakclcle op aardgas als verwarmingsbron, áchijnt ae-toõstanã g"nornaliscerd
e¡r l"¡et aantal stachtoffere gedaald. Een bewijs [" r"ur dat men er
iets aa¡r karr doen) ûìaar men moet willen.
llet is gcwetett,

2sJ r
vogc[stend
.âá v
In 1983 kregen ne van Pater Landewald een verslag toegestuurd over
vogelwaarnemingen in 1953 (!) en rijpte bij mij de idee ze te laten
vergelijken met de vogelstand van L979,25 jaar later dus. De benen
van de Pater zijn echter niet, meer zo goed, zegt hij, en daarom d
we beroep op Albert Geuns, een vogelexpert die opereert in dezelfde
gebieden en met veel jongere benen en een even groot hart voor allee
rrat in de natuur reilt en zeilt. Beiden schrevenhun belevingen neer,
aan U ze te vergelijken. Dank U, Landewald en Albert. J.L.
KI.IK NAAR DE VOGELS, BEN JÀÀR OP DE GROTE HEIDE. DEEL TWEE.
r2-4.
WIILP: twee lfulpen t¡ebben het druk aan de stok met een Kraai. Ze bestoken
de zrrarte indringer van beíde zijden. Plocs verheft een van de beíde f{ulpen
tot boven de vluchtende vijand en stort zich nijdÍg naar hen toe. Eldere horen
we ttulpen hun vlucht muzikaal begeleiden.
KORHOEI,IDERS: Op drie, plekken snort een traan voor one op, verder ook een
hen. De vlucht, afwisselend met actieve en gestrekcn vlerrgels, vangt åan met
'g"g-g"g-gag. . .'(do-boven) . Gevonden uitwerpseten besÈaan hoofdzakelijk uit
deels verteerdc wilgekatjes. Nadien merken we vijf dorrkere gestalten van hanen
op in Berk en Den. Lusten zij ook jonge denappels? Onder de boorn liggen aangepikte,
groene derrappe ls .
I,¡ATERSNIP: bij een plas schiet een l{atersnip de lucht in, onder een herhaald,
raspend tsjék-sjék-sjék-...'-¿larm, dat voortgezet vrordt onder de grilli
ge zígzag-v1ucht. Nadie¡r hetzelfdegedrag van een tweede. lle ne¡ren geen zang-
.;
o
}J
+¡
)¡.
(,
)
19

o
Èqt
qt
Ê{
2A
vlucht meer rraar.
GRUTTO: in hetzelfde plaseengebied vliegt een Grutto op. Tíj,rtens de vlucht
slaakt hij zijn vlug herhaald tgrvnr-to', met de nadruk op itootl u"¿i.r, klinkt
zijn roep rustiger, een meer zangerig rgrwuut-tor, met bäklemtoonde 'grwuutr.
BLAUWBORSTJE: heÈ blauw, witgesterde vogeltje laat zijn gevarieerde, fijne
zang horen.
20-4.
BOOIIVAI"K: vier concurrenten zijn het uiteraard nÍet eens. op een zeker ogenblik
alsrmeren er tldee bor¡en ons hoofd: f khlie-khlie-...'. frlä bewonderen ze
ook in hun vLucht. some laten ze zictr snel glijclen. mooi gezicht!
r \ì)
PÂAPJE: cen koppel op een ongeploegde rond.
Het vederpak van het mannetje doet aangengan
aan: donkere kruin en wangvlek, brede
roomkleurige strepen door het oog, narme
geelroodactrtige tinten van de borgt.
26-4.
tle leiden ccn talrijke groep Uielewalers
uic het AnÈwerpese doorheen de heide. Onder
de vele waarnemingen veñrelden we er drÍe.
BUINE KIEKENDIEF: voor de bewonclerende ogen
van de deelnemers stijgt een Bruine Kiekendief
op uit een rierveld. So¡rs spreidt hij
prachtig de vleugels open en schijnt als
hec ware in de lucht te 'hangenr.
GRAUI¡E KIEKENDIEF: twee speurders rwandelen
over de plassen.
DUINPIEPER: een koppel, op een duin, is
reeds toegekomen. Tijdens onze vorige tochten
noteerden we zijn aankomst nog niet.
5-5.
i{e vertrckken ín de nacht, orn 2 uur lO.
We hopen getuigen Èe kunnen zijn van het
baltse¡r der Korlranett. 9Je wi. llen ook de eerste vogeigeluiclen noteren. Er waait
een vrij $terke N.N.Oostenwi¡¡d. De fietslarnp licù¡t voor ons uit. Eenmaal op de
heidcrand eegen we de ,.-.rossr met gcdoofde i*p.
2 uur 30. twee SPRINIIfu\NRIETZ/I¡¡CERS zingen, zo vroeg reeds, hun ochterrdhymne.
Wanneer we , kort nadien. een Krekel lroren, maken we een vergelijking. Dä Kreke
gebruikt zijn strijkinstrument, de vogel "i5n keel en bck. oé trãtelãang klinkt
daardoor ook t¡ecl anders: onderbroken en bijlangc niet zo ver r.raarneembasr als
de lange trillcr van de vogel.
2 uur 4O: ee¡r KOEKOEK roept in het randbos.
3 uur 05: midden op de hei
draagt paljas TAPUIT zijn
nerveus vijs;ie vooËr afgewieseld
met scherpe 'rjakrroepen,
tle bergen onze
fiets in een hutje o¡n van
daaruít, door een opening,
het vogelleven te volgen.
3.uur l7: rKèr-kèr-kèr...4:
een UIL, dachten we, zet
zich neer op de hut;
3 uur 2O: een cerste borrelende
$,ULP.
3 uur 3O: een tweede lruLp.
I
koekoek.

In de vage echemering kijken we heen over de groezelige, donkergrauwe heide,
hier en daar met lichtere plekken. Ver, aen de horizon bíj de rijksweg, ÊIítsen
een paar lichten op.
3 uur 35: de BOOMLEEIJI,¡BRIK beiert. Een lange zangvlucht, tot 5 uur 50.
3 uur 40: een tweede KOEKOEK. Een derde truLP.
3 uur 48: de eerste VELDLEEITIJERIK tiereliert tot 3 uur 56.
4 uur 05: een eerete zangvlucht van oleester I{ULP. Daarna vlÍegt hij alarrnerend
rond. Zal hij de Korhanen wekken? Een paar urinuten later zegt mijn confrater:
tlk vrees dat we ze vanda¡g niet meer zullen horcn.r Zijn ontgoocheld woord is
nauwelijks koud of...plocs klinkt een rkorr-akkorr-akrrr, beslist en luid. Dan
volgen een blazend, slijpend ttsjoe-+règhr (rni-fa). Srilte, hraârna rond 4 uur 13
weei achtmaal hetzelfde slijpend geluid. Om 4 uur 15 noteren we het eerste rroeroeroe...t,
het typiscl¡ koeren en kraaien. lle h¡isteren scherp toe en noteren
de drie ver chillende geluiden, zoals ze op elkaar vol-gen, tijdens vijf ninuten.
Ik geef ze hier s¡eer met de volgende codeletters:
a = roeroeroe...(koeren of kraaien);
b = korr-akorr-akrr.. . (korrskkeren) ;
c o tojoe-wègh. . . (blazen of eliiPen);
x = aåntal geluicten ven de bepaalcte kl.ank. Tijdens 5 minuten luisteren
notere¡t we de volgende geluiden:
lxa -Zxc - I xa -3xc -2xb -1xa - I xc - lxb- lxc - Ixb -
lxa -2xc - lxs - lxb -1x c-2xb - 1x a-lxc - lxb -1xa -
lxc -lxb- Ixa - lxc -l xb-2xa -1xc -|xa- lxc -l xa-
I x c - 2 x a - 2x c - 2x a - I x e - 3 x a. We blíjven luísteren en loeren
zonder verder de geluiden te noteren. lijdens een half uur zien de haan een
vijftiental luchtáprongen maken, meestal bij lret tkorrakterent. Het 'koerenr
ktinkt minder ruw dan

22
20-5,
I{ULP: sinde een week bleef het beetendig warm. In de mrlpenwereld heerst
grote onruet. Ze rkeffent en'foeterenr in de lucht of op een duin: tkíef-kiefkie!...tr
rtsjoe-tsjoe-tsjoe...', in een versneld tempo. ook rwuliep-wuliepwuliep...'.
Ze hebben vast jongen. Onze ervaringen bij en rondom het nest besclrreef
ik reeds eerder.
KUIFLEEUI¡ERIK: hij pikt,, al stappend, aan bladtoppen van gras en zeggen.
BUIZERD: hij wordt in zijn rzonnedraaient door een Kraai gestoord.
ÎAPUIT EN DUINPIEPER: ze Laren zich zien en horen.
Teket: Landewald Janeen, Heusden.
Tekcningen: Gí1bert Van Avermaet, Gent.
DE GROTE HEIDE, 26 JAÀR LATER.
9-t+.
In de meeuwenkolonie is het een drukte ven jewelste. Er wordt daarbij duchtig
orn cen nestplaets gevochÈen. Een Boerezwaluw (Herundo rustica) scheeit over
een ven' vier Dc¡daarsjes (nodicepe ruficolís) duiten onder en verdwíjrren in een
rietkraag. Het gejodel van de l.lulpen galnÈ op verschillcnde plaacsen over de
heíde. Heel ín de verte hoor ik een Korhoen baltsen.
l5-4.
De duisternis ie bijna ingevallen, tannêer ík aan de vennen kour. Op de plas
sen aan de t,ankweg zíjn minimum vier Rugstreeppadden (Bufo calamita) aan het
roePen. Hun rollend.gekwaak kan men reeds van ver horen. VeeI stiller zijn de
roep vân de Gewonc Pad (Bufo bufo) en de Bruine Kikker.
2t-4,
Roerdonp.
I
In het rietven hoor ik dc Roerdoorp (Bautaurus et,ellaris) roepen. lJaterhoen-
I
f
,t
I
f
tje (Gallinula chloropus), víer Mee
koeten (tru11ica atra) en evenveel
Dodaarejea dobberen op het water.
t{atersnip (Cal.Iinago gallinago) en
een I\¡reluur (lringa totanus) vlie
vanuit een heideplasje op. Veel Kokmeeuwen
zitteD reeds op het nest, ee
twintigtal Zilvermeer¡wen (Larus arge
tatus), zowel adulte als juveniele
vogels, staan op een duin. Opeene
treft mij een eigenaardige roep tussen
die honderde meeunen. Het duurt
een tijdje vooraleer ik de vogel net
de rgunc kraauw-roep kan afzonderen.
tlet is een Meeuw met een zwarte kop,
rode bek en met volledig witte vleugelpennen:
een Zwartkopneeuw (Larus
melanocephalus). Deze zeldzane oostelíjke
gast iB de laat.gte jaren al
een paar maal broedend waargenomen
in België'. Een echtpaar Korhoenders
scheert over de heide, een Torenvalk
¿it roerloo$ op een paal uit te zien
naar een prooi, of ruet hij?
Wat zit de heide vandaag vol leven.
Nabij het Bosven staat een Ree (Capriolus
caprcolus) tussen de dennen,
een paar lfintertalingen (nnas crecca
vliegen op.

o
ct
ò0
o
t,
s o(ú
z
Aan de beek zingÈ een Nachtegaal (Luecinia megarhynchos) en roept een Koekoek.
.- . .- -^_-.- - :.
22-4.
!{et een groep llielwalers van de afcleling Noor-Linrburg trekken we de heide
in. De ZwarÈkoprneeuw gerriet volle belangstelling. Ook worden een paar Stornmeeur¡en
(Lartrs (Ìanus) tuseen de talrijke Kokmeeurven wasrgenomen. Bij de duinen zít,
een Tapuit (Oenathe oenanthe) op een kleine vel:hevenheid. I\'ee Korhanen ett een
Korhe¡r kæren op de strceplijst. Een Klapekste¡ (Lattíus excrrbitor) zit in een
vliegden. Nabij cen oefcntank wacht ons nog een verraseing. Op een zandvlakte zi
een Velduil (¿\sio f lamnius). Bewonderd door de dcelne.mers vliegt hij op en
etrijkt een beetje verder in de he.ide ¡¡eer.
28-4,
In het randgebied vliegt een Buizerd op. De Èerugtrek van de Tapuiten is
volop bezig. Mínstens acht eksemplaren kan ik tel.len. 2e vliegen met korte rukjes
verder. In een vliegdenrin een oud kraaierìnest, broedt een Rånsuil (Asio
otua) op dríe graurnrí.tte eieren. Een IOO-taI meter verder vind ik het half afgewerkt
nest van de Kl.apekster, cveneens ín ee¡¡ vleigden.
30-4.
Een mannetje Grauwe Kiekendief (Circus pigargus) scheer! over de heide. De
Zwartkopmeeuw is nog steeds in de Kok¡necuwkolo¡rie aanwezig. BroedvogeL??? rile
wachten met spanning.
4-5.
Bij de' tankweg hoor ik de typische roep van de Duinpieper (Anthus cmpestrí
In zijn golvende vlucht komt hij nader. l{at is hij zeldzaam geworden. Juist
naast een tankspoor, in een pijpestrootjesvegetatie vind ik het nest van een
IfuIp op vier eièren. Een Torenvalkje duitct op een Z¡¡arte Kraai (corr¡us cotone)
en tracl¡t hem te verdrijven. Op nog geen vier neEer, in een oud kraaienest, 1igçn
de vijf baketeenrodã eieren. Aàn de vennen verdwiint een l{ilde eend (Anae
platyrchynchos) met een toom jongen in de Biezen.
23

24
Oeverzwaluw met jongen.
t t_
Oeverzwaluwen (Riparia riparia) vliegen over het
water. In de verruigde beemden van rSpÍekelepade
het wekkertje van de Sprinkhaanrietzanger (lorustel.la
nacira).
L2-5,
Nabij de bronhelling is een Nachtzwaluw
(Capri¡nulgus europaeus) aan het ratelen. Geluidlooe-komt
de vogel aangevlogen, bfijft een poog
je.r'ieúwsgierig voor nij wíekelen en verdwijnt
weer in het duieter. Een tijdje daarna hoor ik
hem weer oprrieuw ratelen. Aan de rDíkke Eikt
zijn dríe Nachtegalen aan hun concert bezig. Een lraterval van welluidende klanken
daalt lenge de toonLadder af in de stilte die in de verte wordt verstoord
door het gedonder vsn tanks. Tvee uitereten in de natuur, maar het kan.
lekst: Albert Geuns, Ekael.
lekeningen: Gilbert Van Avermaot, Cenr.
cvcn gronn[echcn
Er zijn autoritciten cn beLeidsgroepen dic ber+eren dat Natuur- en Milieu-actiegroePen
otreral tegerì zíjn. Natuur- en Milieu-actiegroepen daerentegen zÍjn voor:
gchone lucht
zuiver water
natuurbeschenning
landschapszotg
Ieefbare eteden
rustige dorpen
zuinig gebruík van grondetoffen
beredeneerrl energiegebruik
creatieve werkge legenlreid
kleinschalige product iewi jzen
rechtvaardige verdelíng van arbiecl en goederen
veilig verkeer
openbaar vervoer
vrede en ontwapening
eerlíjke informurie
echte inepraak
een mcnswaardige en wije eamenleving zonder uitbuiting
verbanning van machtemísbruik en geweld
zijn de autoriteiten en bereidegroepen daar søns tegen?
Nico Jagenau.

VEFItrIEFI MET trIE NATL'TJFI
l.Jit
I.¡il
I{i1
I{il
r,¡i I
o
Je
je
je
je
Je
een
een
een
een
een
uur gelukkig zijn: eet.
avond gelukkig zijn: drink.
maand gelukkig zijn: reis.
jaar gelukkig zijn: trou$,.
leven gelukkig zijn: lUINIER danl
Or¡d Chinees spreekwoord.
tt
, t..t ln
[ogusch tc[cn
'lelen, cte¡r en denke¡r aijn onverbrekeli jk uret elkaar verbonden want
me¡r denkt zoals ÍÊn eet en men eet zoals men teelt. Daarqn l.aten wij
one stukje bij beetje voorlichten en inwijden in de eeuwige cirkel
van grond , me6t en vrucht tot heil van die wij lief hebben. On de democratie
te dienen cn vrije keuze molelijk te maken beeteden wij de
re{¡t van deze jaargang aan de voorstelling van de vcrschillende biologisch
teeltmethoden. J.I..
DE VERSCHILLENDB METHODDN ÀLTERNÀTIEVI' LAND- EN TUINBOUW.
Het is niet zo eenvoudig om betrouwbare cijfers op te geven voor de oppervlakten
grond, beteeld volgens een of andere alternatieve land- en tuinbounmethode.
Het is zclfs goed mogel.ijk dat, indier¡ wij voor l.lest-Europa een I Z vooropetellen,
dit nog overdreven zou kunnen zijn. Van den andere kant is het weer
zo dat dit percentage sterk stijgende is, err dat bij voorbeeld in eigen land
het percentrge liefhebbers- biotelers beduiderrd hoger ligc.
Het kan voor een buite¡rstaander bi-jna lachwekkend voorkomen dac in dit betrekkelijk
klein areaal een achttal verschillcnde nethoden aangewend wordt. Oit
neemt rriet weg dat ze stuk voor stuk niet alleen een historische betekenis hebben,
maar stoelen op lreel r.rat versntwoorde crt'.teria, die soms verschillen van
land tc¡t land, van streek tot streck. ler beËere voorlichting r',illen wij de
verschillen

26
gÍache waarde van de land- en tuinbouwproducten op een zo hoog mogelijk niveau
zou ko¡ren te li$gen. Niet alleen wordt de bode¡n rgerust gelatent ãn Uãaekt, maar
a1le-voorzieningen in voedingeelenænten zijrr er of gericùt om zoveel mogetí5t le
ven in de boden te activeren. omwille van ãe opbrentst wordt bíjzondere aanãacht
besteed aan de stikstofvoorziening, zij het dan meestal onder oiganische vorm.
Men legt de nadruk op de gernakkelijk te beko¡rer¡ en teveno hanteerbare handelsproducten
zosls kippemest, bloed- en beenderrÊe1., vlaemeel en pelskensmest.
Voor de bestrijding van onkruíden, ziekten en inseccen wordt het gebruik van
chemische lrulpmid

vandear de naao tlrior naar de GYiekse godin van de regenboog. Merkwaardig
aan de Iríe ie, dat we meerdere groeíwijzen aantreffen. Enkele voorbeelden:
{e GERMAIIIGA-hybriden groeien uit
dikke ondergrondse etengela, rhizønen
genaarnd, die vlak or¡er de grond voortkruipen.
Ze houden van een droge, kalk-
'.:...
rijke standplaate.
7,,
-het r.rortelgeetel van de lris SIBERNICA
is afgeeternd op een vochtige, neutrale
bodem.
¿
t
a
:
t l't
\ :.\
.) .
t
I
t
I
I
t
,
¡yAADtatki
I
.,{, 'þ
-de LâEVfGATAE-groep orÍ\rat verscheidene
in de zomer bloeiende lrieeen, die veel
water nodig hebben, zoals de Gele Lie
(lris peeudacorus) die in water groeit
en de Japanse lrie (trie kae¡npferi).
Deze laatsten hebben platte bloenen ale
paraeols.
-de vrocgbloeiende RETICULATA lriesen
zijn bolgenassen. Ze dienen om de twee
à drie jaar opgerooid te worden, zoale
bíj voorbeèld de Narcissen.
Tegenwoordig kweekt men lriesen vooral
cm hun mooie bloemen. De fijngenalen
gedroogde wortelstok r¡ordt echter als
f Poudre-de-Rizt, een verbastering van
tPoudre-dtfrist, Bl eeuwen lang als
toiletpoeder gebruikt. .
Persoonl-ijk waardeer ik de Lrieeen het
r¡eest orndat het tuesenbloeiere zijn:
{.ranneer de voorjaarsbloemen verdwijnen,
kunnen rre van hun kleurenpracht genie-
Een. Het zijn ook zeer gewílde enijbloemen.
Helena, Lieben, Diepenbeek.
cvcn gllnn[echcn
LEVEN.
Het leven ig vaak beven
voor nieuwe morgenstond,
het moeten rdeer beleven
van rrat zo tegenstond.
Het is ook vreugde vinden
in íedere nieuwe dag
en zich opnieuw verbinden
tot tranen of gelach.
DONÀAT SNIJDERS.
27

2A
Ben poging tot relaae
voor hen die er niet waren,
voor hen die er wel waren,
voor hen die er zullen zijn.
Daar het ontbrcken van een nodige hoeveelheid lichc op deze avondlijke tocht
de aantekenmogelijkheden van uw verslaggeefster herleidde tot nul , zal de weergave
van het beleefde toÈ enige momentopnanen beperkt blijven.
Met eerr tiental geinteresseerden vertrokken \re rìan de Kinderboerderij te Ki
wit, ven lts.truit Freddy V.D.B. on6 door het lrem welbekende uilengebied zãu gidsen..Stuurde
iemand zí.jn kat? tlij dachten van wel, het dier volgãe ons plícñte-
Setrouw sver zorn 5O meter, doch hield het toen voor bekeken en volgde zijn eigen
weg, alle nogelijke Uilen Latend voor vrat ze eraren.
Het rnag nu gezegd, het is niet zo dat je voor een uilenwandeling steevasc
neegeloodst wordt in de lteide om een kikkerconcert te aanhorenr al is dat ook
wel' de moeíte waarcl natuurlijk. Neen, dit jaar waren de lJilen op post. Het
schreeugten van het Steenuiltje r.rd¡s goms zeer duidelijk te horen. gle zagen er
zelfs een door het nachtelijk duister golven, e¡r dat is heel wat anders dan een
uit zijn elaap geuekte Ekster.
Y
lla
a ì ujl
En waren het daar Steen: of Rens
uilen die one zo van nabij schenen
uit te dagen tot een zoektochtje in
het donker? Het ontlokte aan onze
gids wel enige verhalen over eijn belevonissen
tijdens die nachtelijke
observaties op lret land. Orrs werd
zelfs een echt Steenuiltje getoond,
maar het rin levende lijve' was spijtig
gcnoeg niet meer van toepaesing
daer de levensgeesten van het diertje
reeds enige dagen gevloden schenen te
zijn. Naar íemand zei, zouden deze
Uilen sons verrast worden door afzettíngen
met príkkeldraad boven hekkens
en dergelijke, en zouden ze zo aan
een voortijdig einde komen. Het bleek
ook mogelijk door nabootsíng van
steenuilengeroep een antwoord te ontlokken
aan verre vogels.
Heeft Lisette al dan niet de ogen
van een Strí.x aluco (Boeuil), ze wíst
ondertusserr enige goed gecarnoufleerde
nachwlindere te ontdekken op de struiken aan de wegkant. Betreurden we het dat
er boven lret hoofd dcr aartwezigen geen geruisloze gevleugelden kwa¡ren aanfladderen
of dat we geen en-kel exemplaar verrasten in een echuur? Och, die ontmoetin
gen laten lte graag over aan de volhouderg van het derde uur in de ochtend. onze
gezellige wandeling was allesaine te rniddernacht afgelopen. Terrreden en noe (?)
werd efscheid genoeur; ook van de kat die ons bleek ie t¡ãUUen opgewacht en úre reden
t¡uístoe met Athena nog in onze gedachten. Een fíjne avond wãs het.
Annemie Verheyden, St.Ituiden.

30
zcc[end
DE VOORNÀÀMSTE BTOTOPEN VÀI¡ ZEELÀIiID.
1. Slikken, Schoren, Di ken.
Het Nederlandse Delta-gebied is i¡r wezen een estuaríurgebied. Eeu estuaríum
is een rivÍermond waarín eb en vloed optreden. Daardoor is Zeeland uniek op
flora-en faunagebied in vergelijking net de andere Eruopese deltars, zoals die
van de Rhône (camargue) en van de Donau waar geen getijàen voorko¡nen. In zijn
meest karakteristieke vorm is een eatuarium een geleidãlijke overgang tussen
het zoete rivierwater en het zoutc zeewater. vanãf de rivier koneñde-vindt men
eerst een gebied waar eb en vloed wel doordringen, maar, waar het trater nog geheel
zoet ie. Prachtig voorbeeld van zulk gebiãd rras, tot na de afsluitini õ"n
het Ìlaringvlíet, de Biesboech.
Verder naar de zee wordÈ het water brak: zoet cn zout erater zijn hier vernengd.
De bomen en de struiken hebben híer plaats moeten maken vooi bie"en. De
opvallendsce vogelgoort is hier de Kluut. Als het srâter nog zouter wordt krijgt
men de levensoutstandigheden van de open zee en krijgt me,r ãen levensgemeetr"chÀp
van zoutminnende planten en dieren. Typisch voorbeãid hiervan was en is nog
eteede de OOeterschelde.
fn een estuarium is de werkÍng van de branding getemperd on onbestaand. Behalve
za¡rd vcrvoert. de aee ook lichte kleideeltjee. In het woelÍge r,rster van de
branding krijgen ze Seen kans om te bezinkutt, rãar verder landiniaarts, in een
eogenaarnd zeegst of bi¡lnerlzr:(ì, r¡sar hct water rustiger is, kunnen de kieideeltjes
zich afzetten. Dit.gebiccl noemt r¡en een slikke of ook rvel. wad.Door de aand
en kleiafzettingen worden zandplaËen gevornd ã'FEi: laagtij dr@rallen. De
slikke wordt dus tweemaal per dag door het hrater overspoela, waarUij telkerrs
opnieuw bezinkdelen worden aangevoerd. Daardoor zi.in dó slikken ontzetfend ríjk
aan dierlijk leven, De basis van

Door de voortdurende afzettingen van bezinkmateriaal kørt er een ogenblík
dat bepaalde randgebieden slechts enkele keren per naand onderlopen: bij apringtij.
Deze normaal droogblijvende platen noemt men schorren. Op de schorre ontwiñtetl
zich een bijzoãder-rijke vegetetie. uaargelãã- niveau boven de zeeepiegel,
al íe het maar enkêle centimeters, verandert de begroeiing. l'fen vindt
ei .ranai de zee naar boven: Zeekraal, Bngele Slijkgrae, Obione, Langoor, Zeeeter
en Zeerue. Voor de vogels zijn de schorren belangrijke rust en'broedgebieden.
De dijken zijn kunstmatige afbakeningen van de zee. De voet, dÍe in verbinding
staf,f;ñ he[ zeewater, irngeerr ale een kunstmatige rostkustr ltaarop zich
het dierlijke en plantaardige leven vaetzet. Van beneden naar boven kan men vinden:
zeepokten, nàssels, hei Bruinwier (vb. Blaaswier en Zeeëik), het Groenwier
en helemaal boven de liorstmossen. llet Etroene gedeelte, de kruÍnr van de dijk
vertoont een rijke plsntengroei, die erg kan variëren naargelang de flank al dan
niet naar het zuiden gekeerd ie.
D,oorsnedo van een d[k
(Þ{
-æ- FÕ b¡3¿lr o¡fd)
hlôtcñ
-=.2-
vrhül3t ttêoô t¿¡chloo
lor?.Ê :liltt lÉ'stee^dô¡FàdCñ G.V.
2/'¿
/. .a
, þdn Yan (,. dtt
2 . Plassen en k.r:eken.
Na het i¡poldcren en d¡.oogleggen van scukken zee Ítâren vele kLeinc eilandjes
met elkaar verbonCen. In de loop der r)e,.r!¡en groeide het I'and altijd maar aan
iot ¿e huidigc citanclen en schiereilsnden. Het rÂ,,eter verdween echter niet heLemaal.
Vaak bleven resüanten over vsn de vroegcre zeesrmen. Het ziin sonrs ni.et
meer dan brede grachten, mBar er zijrr ook uitgestrekte plassen overgeDleven zoals
het Dijkwatãr en de Sichange. Er heeft zich dikwijls een,rietkraag gevormd
en er is eãr, rijk vogelleven. Het zijn vooral de zwemmere die men lrler ziet:
Fut.en, Kuif eendári , Zwancn, Slobeerrtten, Zaagbekken, Nonnet jes .
ooR de afgesloten ze(lañnen zÍjn reusachtig e zoet,htaEerplassen geworden: Ve
8e meer, de Grevelingen, het Haringvliet. Na de afsluitirrg van de zee begon het
water te verzoeten. Dit teidt tot ingrijpende veranderingen in het biologisch
leven: alle zeedieren en -planten sterven af, oP Steke lbaara en Paling na. Aanpassing
íe niet mogelijk, daarvoor gsat de evolulie te traag. Geleidelijk daarna
wordt de levensgemeensctraP één van die soorÊen die in aoctwater voorkomen. De
aard ervan worrJt bepaald door de kwaliteit van het ltater. In deze diepe binnenmeren
vindt men ook andere vogelsoorten: Dodaars, Brilduiker, Fuut , enz...
3. Polders, akkers en $teilanden.
Zeeland ie na de ranp van 1953 heLecraal heringedeeld gevorden. Grootschal
ge landbouw bracht grote boerderijen ønringd door uítgestrekte landeríjen' Het
zicht over de veldeã ie practisch onbegt"tã.1 daar bijna alle bomen en houtwall en
aneuvelden in de overstroming van 53.
Landbouw in ZeeLand betekent: veel fruitteelt, uiÈgestrekete weilanden vol
echapen, bieten, uíen en aardappelen. Precies door deze oneíndighe id en ook door
31

32
de lage bevolkÍngedíchtheid is Zeeland een uitgelezen voedsel- en rustgebied
voor overwinterende ganzen. Men vindt ze some in enorme aantallen safl¡engetroept:
Brandganzen, Kolganzen, RieÈganzen en GrauÍre Ganzen. Kcroen daarbij nog grote
aantallen Rotganzen, Ifulpen, Plevieren die door het ho¡¡e water van de zandbanken
verdreven zijn.
De velden en de weiden zijn ook het uitgelezen jachtgebied van de Vetduil
en de Buizerd, mtar zeker ook van de Kiekendief. Het eindeloze polderland ie
één van die dingen die de Zeelandbezoeker lang bijblijven.
4. Duinen.
De duinen zijn. de.artuur.lijkc.berrière d.ie zich tussen de zee en het vasreland
heeft gevormd. Als uen de duinen van Nederland bekí jkt, dan blijken ze
niet overal dezelfde vorm, breedte en sanenstelling te hebben. Zo zíjn de duinen
bij Cadzand niet breder dan IOO neter , terwijl ze bij Schoorl. in Noord-
Nederland 5 à 6 kilø¡eter breed zijn. Ook blijken ze in het zuiden kalkrijker
te zijn dan in het noorden. KenneLijk waren de ostandigheden waarin ze onts
den niet overal gelijk. I{e gaan hier even dieper in op het ontstaan van de duinen.
t
s
rB
I f
i
o o õ
a
a
,.
De maximale verbreiding van
tret landijs en de gletsjers
in Nl.l-Europa tijdens de
laatste ijstijd (naar Zagwijn)
die van 70.0OO tot
lO.O0O jaar geleden duurde.
Grijs = ijs,
gearceerd = naler,
wit = land.
Als men de klok zorn 20.000 jaar terug zet zíet Europa er ongeveer uit als
op bijgaànd kaartje aangegeven is. De ondiepe Noordzee lag nog droog tot aan de
Doggerbank. Toen het ijs afsmolt en de ondiepe zee gevulcl werd ontstonden er
strandwallen. Dit zijn zandige ruggen, waarvoor het materiaal aanvankelijk door
de grote rivieren nas aangevoerd en tijdens de ijstijden door wind en kuststromen
werd verplaatst. Vermoedetijk lras er een konrpleet otrandwallensystee-m opgebouwd
zorn 5OOO jaar geleden. Voortgaande aanvoer van zand, en dankzij de minder
snelle stijging van de zeespiegel vanaf het begin van het subboreaal, werden
westelijk van de eerate weer nieuwe zandn¡ggen afgezet. De eerste etrandr¡allen
rrerden onderstoven door opgedroogd zand en stilaan ontsÈonden de eerste duinen.
Het zand werd vastgehouden door Biestanregras vooral. DiÈ ie een soort die de
eígenechap heeft goed bestand te zijn tegen het zoute nilieu, maar ook om door
het zand uit te broeien als het er door bedekt wordt. Het is dus een ideale
a

zandbinder.
fudat het peíl van de Noordzee bleef stijgen, kwam de zeebodem tenslotte
zo díep te liggen dat er geen zand meer omgewoeld rverd door de golven. De vorníng
vãn str¡ndwallen kwem hienree tot stilsland, maar de ontwikkeling van de
oudè duinen bleef nog doorgaan tot ongeveer 4OO na Cl¡ristus. De oude duinen geraakten
begroeid met struiken en bornen en de zandgrond werd geleidelijk uítgeloogd.
Ingevolge van gewijzigde kustromerì en talrijke etormvloeden ontstond er
rond de tienãe en elfde eeuw sterke afslag van de kuet. Na l20O echter werd door
steile westenwinden opnieuw eand op sËrand aongevoerd en de jonge duinen werden
gevormd, gedeeltelijk over

34
Pinpel- en Koolmeêo.. ..Ale plant kmen ook de Gevlekte Aronskelk en het Lievevrouwebedstro
voor. Aan de groÈ tussen de zitjee rechtdoor en aan de Onze-Lieve
Vrourr van het lleilig llart links onder een boog door tot we het kleín ijzeren
poortje vinden. Hier kunnen tle de asfaltneg orereteken.
Rechts vind je het vroegere voetbalveld van Everbeur Sport (3) en Links de
gebouwen van de meisjeeechool (4). [.Ie vervolgen nu onze weg over de Weefberg.
Dit etukje kruipt al aardig in de kuiten. Een 4O jaar geleden ¡rag de 'bergr
nog volledig ingeno¡ren door de heide. Ìlet heel veel geluk tref je er nisschíen
enkel.e Reeën aan. Als je voor een zanduitgraving komt, het pad rechta volgen en
eteil naar beneden tot op de grote weg. Even naar linke en dan rechts de Sportstraat
(5) in. DE volgende etraat weer even nsar rechts en dan weer linke. I{e
komen opeenasfaltveg, r"aar we verderop naar links de Kerk van Ter Hoeve zien
(6). ter Hoeveíe een gehucht van Testelt. Het ís zo genoed o¡ndat hier de hoeven,
die verpacht werden door de Norbertijnen van Averbode, stonden. Ife volgen
de weg naar rechts en komen op een steenrJeg. Deze volgen rùe even naar links
tot op het kruiepunt (7) Linke het oude voetbalveld van Testelt. IJe gaan rechtdoor
de Or¡de Hechelsebaan ín. De overlevering wil, dat dit vroeger een heirbaan
was'. De eerste Btraat rechts. l.le kqnen in een landelijke mgeving. Kievitten,
een Blauwe Reiger en zelfs een Zwarte Specht behoren tot de rnogelijke ontmoetingen.
We bevinden ons nu in de Moevenne, een deel van llolfsdonk dat op zijn
beurt \reer een deelgeneente van de fusiegemeente Langdorp is.
I.le blijven de asfaltweg volgen. Aan de linkerzíjde vsn een halfgerooid denneboe,
De bomen, die vroeger veilig beechuc in het ¡nidden stonden, hebben nu
veel te lijden van de wind. ilerk bij sorurige stanæn de typisch bocht op. De
Dennelotvlinder legde zijn eitjes in de topecheut van de Den. Deze jonge twijg
wordt weggeweten door de lan¡en en een zijscheut neemt de rol van de hoofdscheut
orrer. I,Ie slaan net voor een denneboeje een paadje links in en belanden
na een bocht op een grote weg. Oversteken en de Langeetraat (8) in. Aan een
dwarsdreef slaan we .linksaf. Hier is het heerlijk vertoeven: ik vermoed dat
de dennedreven in het Aards lraradijs er zo uitzagen. f{e eteken een aefalcweg
over en komen uiteindel.ijk uit op een tgreede asfaltbaan, naar we rechts inslean
Zo bereiken \re de grote
baan Averbode-Blauberg.
We claan nu lirrksaf en
onmiddellíjk rechts.'Bewonder
de achterzijde
van de nieuwbouu*ijk.
Nu ie het etceds rechtdoor.
De kaart epreekt
voor zichzelt.
Vertrek:
Averbode Kerk.
Afstand : l7 kilon¡eter.
l.legen:
enkele stukken zijn
minder geechikt voor
kinderwagens.
Kaart z 2413-4.
H¡a¡.Í
Ir¡etfi,
I Cotl,lcxÌttt rw¡:t
l!9r
-.> f,yetloÞf
Jf
10
*-Tg(-- _-
all ,i6 .7'. Ll
tt
a
r¡iof
RvtûDoDt

q,
.t-t
ù,
É
qt
qt
.c
to
o
C'
Aan de rechterkant veel weiden en akkere. De Veldl.eeuwerik zingt hier bijna
altíjd. l{ie goed kijkt vindt zelfs enkele vennen. Aan het boenachtershuieje
zijn altijd wel braakballen van de Torenvalk te vinden. Had je ook de zwaluwnesteã
ít de gaten van de electriciteitspalen gemerkt? Volgens Herroelen een uniek
ietg. l{e kornen nu in een prachtige dreef : rechts Beuken en lirrke de DouglaeÊPar.
Wrijf enkele naalden van deze laatsten stuk en ruik: de typiech sínaaeappelgeur.
Spijtig dat ook hier het openhaarde¡rook reede heeft toegeo18gen.
Een beetje verder merken rre de'aanplantingen van de Grove en de Zwarte Den.
De Grove Den heeft een rood aangelopen stam en een open kruin, zodaL er veel ondergroei
ig. Dít in tegenstelling met de Zwarte Den. I{e vinden ook de Zeeden met
zijn tange naalden en zíjn zeer grote kegels. Ook hier bestaat åltijcl kane op
een ontnoeting met enkele reeën. Een goede raad: loop niet te snelr we moeten
nergens zíjn, Zet. u aan de kant, lekker tussen het Pijpeotrootje. Laat el je
zíntuigen werken en je hebt er vijf , vreet je ¡¡ell
Dven voor het einde van de laan naar rechts en Lre komen aan onze halte
voor de míddag: de herberg rllie Maant, vroeger ook rPlezante Hof I gerroemd. Hier
.kunnen ,"e on"e boterharrnetjes oppeuzelen of een ecnvoudige rnaaltijd beetellen
(soep, epaghetti, eiergereõht"n, uitsmijter). Oot< de bierlíefhebbers krijgen
een uitgebreide keuze.
Kom, we st,appen rùeer op, l.ínke de Elsochot,straat. Hier vind je Veenwortel
en Salaná¡ezegel.fÞen voor de oEraet een haekse linkse bocht m¡akt, trekken we
naar rechts de velden in. t¡ het voorjaar vinden we hier prachtige Bosanemonen.
I{e konen op een asfaltbaan die rùe naar links volgen. De asfalt gaat over in een
veldneg, rät rietbegrooiing. De musge¡r die je ziet zouden wel eens Rietgorzen
kunnen-äijn. Nu recñt.'. tJe laten de eerste dreef letterlijk linke liggen, maken
een haakaã bocht naar rechts en elaan dan een drcef in. We bevinden ons in een
denneboe, dus: Mezen en Goudhaantjee(9).
We komen nu op een weide, een gedrocmd
biotoop voor de Buizerd.
Kijk eens naar de overzijde: de
Klimop die zich op een prachtige
,tíjze rond de Populieren elingert.
'^e stûppen na'ûr rechte en ronden
de r¡cide. Nu komen we aan een
prachtig plekje(10). tle scaan aan

36
tak aan zodat deze zijn zijecheuten niet meer met een tussenruimte laat uitschíe
ten, maar vl.ak achter elkaar. Men krijgt dus een opeenhoping van zijscheuten.
De reneen dachten vroeger dat een heks, bíj haar terugkeer van de heksensabbat,
haar bezem in de boom had achtergel.aten.
Op het einde van de dreef naar rechts tot op de grote baan Blauberg-Aver
de, die lre naar linke volgen tot we de aanduídingen van de drukkerij Altiora
opnerken. Hier slaan we linksaf. We lopen nu onder het Ìlaríepark van daarstraks
bergop toÈ ean de abdijpoort. onderweg kan je verschillede plantensoorten waarnemen.
Je zal het nerken, je bent niet a.L1een daar, en er Btaan ijeroomkarretj
Alvast suakelijk. Bn vergec t nÍet eens op het kerkplein te wandelen.
Teket en kaart: George Ni. js, Testelt.
Tekeníng: Gilbert Van Aver¡naet, Gent.
stendpunt
DE RÀLLYSPORT EN I.IET MILIEUBDHEER:
onverzoenbare standpunten of toch niet???????????????
In het verleden was de Haepengouwrally een bron van ergernis voor de
de nilieuntannen. De vernieling was ímmere groot, de raiage dikwijl.s
enorm. Dat kon dan ook zo niet langer. rleefnilieu BorgJ.oon'nam in
ssnensPraak met rNatuur en Landechap Landenr het initiãtief te gaan
Praten met de inrichtera van de rall.y, naar verluidt een machtíle
financiële groep dÍe niet meer lreg te denken ís. Een zeer positfeve
vergadering ya: het gevolg. Her Belang, overal als de kippãn bij,
rlat ¡raar aanleiding van de ra1ly een speciale uitgsve veirorgde-en
verspreiddc i¡r dc dorpen waar de rally door trekt, narn een eitikel
op dat een weerslag geeft van de bereikte resultaten. He ne¡nen die
tekst integraal op, z,odat kan worden geoordeeld.
De l'lerkgroeP neernt de volgende standpuntcn in betref fende alle rallyr
l. Ze dienen ver¡reclen waar nogelijk.
2. Als ze toch

eûgroepen rNatuur en Landschep Landent en tLeefuiLieu Borgloont vertegennoordigeter
van de lzuid-Linburgse Mitieugroepent, werden volgende punten afgeeproken:
bij de planning van de organisst,ie zal in de toekørst getracht ¡rorden wear
devolle natuurgebieden, vooral holle wegen, te rnijden. Er zal bij de beleidainetantiee
op aangedrongen worden de enorme verkeersstroom tijdens de rallydagen
nog beter te begeleiden, zodst de beweeglijkheid en veiligheid van iedereen ver
zekerd blijft. Er zal nog een opener beleid worden gevoerd in verband met scha'
deregelingen. Enkele waardevolle ber¡oen zt¡lLen dit jaar nog worden afgebakend
en aangeduid. De ¡rilíeuverenigingen zelf zullen hierbij een poeítieve bijdrage
leveren en de handen uit de moulren Bteken orn rrÉt kennis van zakert, die zíj bezitten,
de voor hen waardevolLe stukken berm af te bakenen. Berrnen zijn irmere
de laatete stukjeo echte natuur die ons nog reste¡¡. Er z,al een dringende oproep
gedaan worden tot alle toeschouwers om deze afbakeningen te eerbiedigen.
Bovendien vrBagt Mc Mirage de toeschouucrs niet alleen oog te hebben voor
heÈ sportief gebeuren, maar ook onze wondr:rnooíe Haspengouwse Btreek eeno
bet,er te bekijken. Misschien is de Lotto-Haspengouwrally voor velen onder hen
de gelegenheíd om ènkele mooie hoekjee van llaspengou\., waL becer te leren kennen
en later bij gelegenheid nog ecns op te zoeken. Hoe grondiger we onze streek
kennen, hoe meer rde er allicht eulten leren van lrouden.
Julee Boyen.
Comnrentaar: Als de voe de paseie preekt, boer let op uw ganzen. J.L.
T{AAR MBN GAAT LAI{GS HOLLE WEGEN. . .
of de geschiedenis van een berm-onderhoud.
Alternatief leven (wat een onmogelijk woorrt) is néêr dan je eigen boontjee
doppen. Mensen moeten nu eennaal leren dat natuur iete niet ía waar je mee kan
doen wat je wil. Zeker niet door hen te zeggen hoe ze moeten leven, maar mÍeschien
wel door te bewijzen hoe het anders kan, al is dat niet altijd even gernakkelijk.
Daarva¡l getuigt volgend verhaal.
Voorjaar 81. Ein

o
De bem ¡ras één modderpoel, de weg 50 centimeter verzakt, de Tarwe op het veld
platgelopen, in de plantages die grensden aan de route waa heel wat echade asngericht.
Arme lundbouwers zou je zeggen. Maar die stonden van puur contentenent
te grinnikken, die vonden de schade helemaal niet erg, zíj zoúen i'r¡"ers ruin
worden vergoed. Een klacht indienen dat was het enige wat hen te doen etond.
t{e maakten het graclrtje aarr de bro¡r t,erug open, trokken de wegkanten een
beetje effen en hoopterr dat de begroeiing zich zou herstellen. Altea verliep
nog naar lrens en door lret prima najaar zou er nog een flink stuk kunnen sorden
gehooid. Helaas...driewerf helaae....op zekere dag lagen er gevelde zieke boomstammen
opgestapeld tegen de berm. Adieu mooi hooi, Piet kromde kwaadaardig.
In april 84 werdcn de laatste opgehaaLd. Met man en macht rlerden de flarden
echore afgevoerd en op conrposthopen gczeE. Dat was dan toch nog dat. Ook het
grachtje van de bron werd nog eens terug opengemaakt, de Sr¡æerwortel vrij gezet
lfaar ook nu mocht het weer ¡riet baten....tien dagerr later Lag allee weer onder
de canadabooms tarme¡¡ .
ALs die nu rreer weg zijn is het wecr ralLy...en dan weer boomgtarren...
we durven ¡riet meer derrkerr. Ik begin urij af te vragen of we de berm nog rrel ooi
in orde krijgen. Mioschien

netuutr: ktrutswo
seI
Oplossing voor het maart-nu¡n¡ner.'Opgave voor het Junl-nummer.
1?t4r6?8910
1
2
,
4
5
6
7
B.
9
4 o
HORTZON.TA.àL:
1. l{oekerplant
2. Moerasþlant(vooral ln dufnmeertJes).
3. Zcrner (frane)
Bamboebeer.
4. Zandheuvel.
Melkkller.
5. Tegenover (afkorting)
IJzerhoudende grond
lOO çrram, ongekeerd.
6. Àchtervoegsel.
Dlchtgeweven, gerJ.bde stof .
7. Godln van de }andbouw.
Muzieknoot.
8. Bepaalde wlJze van Jagen.
9. LN.
Dlepere
lO.GevaarIlJ ke lnsectlclde .
4 2
t
+
ç
(
7
I
9
4o
VERTIKÀ.àL:
2
s 6 7 8 940
1. Openlng 1n de kurklaag van
o.a. boomstammen.
2. Àythya nyroca.
3. Som van fokelgenschappen blJ
huisdleren.
Radon.
4. RlJksstudie.
Bos.
,.Tongensnaam.
5. Àfkortlng van Karaat.
Plaats ln Noord-Brabant, één
van de acht zaLlgheden.
6. Opschuddlng,
RiJkslnstltuut.
.TTI]
7. Vruchtengelel.
Àfgestoken gras of heidezode.
8. Sint Anthonlus\ rur (Latljn).
(2 Woorden).
9. PiJnboom.
Afkortlng van handelsreglster
lo.Toeste1 om luchtdruk te meten
Inzendlng: Edgard Stevens, NiJverheldsstraat 16, 3611 Bllaen.
F
tl
39