thema klimaat - H2O - Tijdschrift voor watervoorziening en ...

Gertjan Zwolsman, Kiwa Water Research / Delft Cluster
Michelle van Vliet, TNO / Delft Cluster
Effect van een hittegolf
op de waterkwaliteit
van de Rijn en de Maas
Juli 2006 was de warmste maand in 300 jaar. Nederland werd die maand
getroff en door twee hittegolven. Deze situatie kan exemplarisch zijn voor
toekomstige zomers als de klimaatverandering doorzet. Vanuit die gedachte
is de waterkwaliteit onderzocht in de Rijn (Lobith) en de Maas (Eijsden)
in de bewuste zomer, op basis van uurmetingen. De studie is beperkt tot
de parameters chloride, watertemperatuur, zuurstof, pH en chlorophyl-a.
De belangrijkste conclusie is dat de waterkwaliteit van de Rijn en de Maas
aanzienlijk verslechtert tijdens een hittegolf en de lage afvoeren die daarmee
gepaard gaan. Hierdoor ontstaan risico’s voor de realisatie van ecologische
doelstellingen en voor de gebruiksfuncties van het water (bijvoorbeeld de
drinkwaterproductie). De resultaten zijn van belang voor de Wvo-vergunningverlening
en de implementatie van de Kaderrichtlijn Water.
Juli 2006 was de warmste maand
die Nederland ooit heeft gekend
sinds de metingen begonnen in
1706. Vrijwel alle warmterecords en ook
veel andere records sneuvelden 1) . Zo was
het etmaalgemiddelde van de temperatuur
22,3°C tegen 17,4 °C als langjarig gemiddelde
(tijdvak 1971-2000). Het oude record
van 21,4°C in juli 1994 is dus bijna een
graad bijgesteld. Opmerkelijk zijn ook de
gemiddelde maximum- en minimumtemperaturen,
die ook nooit eerder zo hoog waren.
In De Bilt werden gemiddelden bereikt van
respectievelijk 28,7°C en 15,2°C; normaal
zijn waarden van 22,1°C en 12,5°C. Het
gemiddeld maximum van Arcen kwam
zelfs uit op een tropische 30,0°C; normaal
voor plaatsen als Bologna in het noorden
van Italië en Messina op Sicilië. De maand
telde twee hittegolven: de eerste begon
op 30 juni en duurde een week, de tweede
begon op 15 juli en hield 16 dagen aan,
vergelijkbaar met de hittegolven in 1975
(18 dagen) en 1976 (17 dagen). Juli 2006
was ook zeer droog, maar niet overal in het
land. Flinke buien, zelfs wolkbreuken, lieten
op een aantal plaatsen veel water achter,
waardoor de uiteindelijk maandsom sterk
uiteenliep. Op sommige plaatsen viel circa 90
millimeter, maar De Kooy (Texel) had met vier
millimeter de droogste juli ooit! Gemiddeld
over het land viel circa 25 millimeter tegen 70
millimeter normaal.
Het zomerse weer werd veroorzaakt door een
groot hogedrukgebied boven West-Europa
en twee kleinere lagedrukgebieden ten
zuidwesten en zuidoosten, die de weg
blokkeerden voor depressies.
Een hittegolf is een aaneengesloten periode
van minstens vijf dagen met zomerse temperaturen
in De Bilt (25,0°C of meer) waarvan er
zeker drie tropisch zijn (tenminste 30°C). De
hittegolf van juli 2006 is al de zesde van de
21e eeuw. In de periode 2003 t/m 2006 kreeg
ons land elke zomer te maken met minstens
één hittegolf en sinds 1901 telde het KNMI er
in totaal 38, van wisselende lengte.
De kans op een hittegolf neemt toe door
klimaatverandering. Zo is de herhalingstijd
van de hete zomer van 2003 op dit moment
eens per tien jaar, maar in 2050 ligt deze
kans op eens per twee jaar (de KNMI-klimaatscenario’s
G+ en W+). Een toename van het
aantal hittegolven zal eff ect hebben op de
waterkwantiteit (waterstanden, afvoeren)
en de waterkwaliteit. Naar de eff ecten van
een hittegolf (en droogte in algemene zin)
op de fysisch-chemische waterkwaliteit is
nog relatief weinig onderzoek verricht. Wel
zijn verkennende studies uitgevoerd in de
Friese wateren 2) , de Rijn 3) en de Maas 4) . In
het algemeen wordt een verslechtering van
de chemische waterkwaliteit aangetoond
tijdens perioden van droogte (bijvoor-
*thema platform
beeld een toename van chloride). Wat de
ecologische waterkwaliteit betreft, gaat
de aandacht vooral uit naar de verhoging
van de watertemperatuur en de daarmee
samenhangende toename van algenbloei,
verschuiving van soorten (meer cyanobacteriën
5) ), de opkomst van exoten
(bijvoorbeeld de grote waternavel) en een
toenemende kans op botulisme.
Juli 2006 kan exemplarisch zijn voor
toekomstige zomers als de klimaatverandering
doorzet. Vanuit die optiek is de waterkwaliteit
onderzocht in de Rijn en de Maas in diezelfde
zomer. Het doel van deze studie was om de
eff ecten van een hittegolf op de waterkwaliteit
te onderzoeken. De basis voor de studie
vormen metingen van Aqualarm: het alarmeringssysteem
waarmee de waterkwaliteit van
de grote rivieren aan de landsgrenzen wordt
bewaakt. Het aantal parameters dat binnen
Aqualarm wordt gemeten, is relatief beperkt,
maar de meetfrequentie (op uurbasis) is
aanzienlijk hoger dan die van het reguliere
monitoringsprogramma (MWTL) van de Rijn
en de Maas. In de huidige studie beperken we
ons tot de parameters chloride, watertemperatuur,
zuurstof, pH en chlorophyl-a. De data
zijn afkomstig van Aqualarm, behalve voor
chlorophyl-a, waarvan de data afkomstig zijn
van het reguliere monitoringsprogramma.
Alle meetgegevens hebben betrekking op de
locaties Lobith (Rijn) en Eijsden (Maas).
H 2O / 22 - 2007
41