thema klimaat - H2O - Tijdschrift voor watervoorziening en ...

More documents

Recommendations

Info

Zeespiegelstijging Nederland ‘slechts’ twee meter als ijskap van Groenland smelt Kleine verschillen in het gravitatieveld van de aarde zorgen voor grote zeespiegelvariaties over de wereld. Verschillen in zeespiegelniveau kunnen oplopen tot wel 100 meter. Als al het ijs op Groenland smelt, leidt dat tot een mondiaal gemiddelde zeespiegelstijging van zeven meter. In Nederland zal die stijging echter maar twee meter bedragen. Hoe dat komt, legde Bert Vermeersen (DEOS, TU Delft) uit tijdens een colloquium op 23 oktober op het KNMI. Satellietmetingen hebben aangetoond dat de absolute zeespiegel 1) de afgelopen tien jaar mondiaal gemiddeld met 28 mm is gestegen. De regionale variaties zijn echter groot. Zo steeg de zeespiegel de afgelopen tien jaar tussen Australië en Nieuw-Zeeland met 15 mm per jaar, terwijl die ten zuiden van Alaska met 15 mm per jaar daalde. Die grote regionale verschillen in absolute zeespiegelstijging worden, behalve door veranderingen in oceaanstromingen en uitzetting van de oceaan door opwarming, onder andere veroorzaakt door het gravitatieeff ect. Daarnaast kan regionaal de relatieve zeespiegelstijging 2) sterk beïnvloed worden door post-glaciale opheffi ng. Massa trekt massa aan. De grote ijsmassa op Groenland, die gemiddeld 1,6 kilometer en maximaal drie kilometer dik is, trekt het oceaanwater aan. Daardoor staat de absolute zeespiegel daar hoger dan langs de Nederlandse kust. Wanneer (een deel van) het landijs smelt, verdwijnt ook (een deel van) de aantrekkende werking ervan op het zeewater. Als gevolg daarvan verdeelt het smeltwater zich niet gelijkmatig over de aarde. Binnen een afstand van zo’n 2.200 km van de afsmeltende ijskap gaat de zeespiegel dalen. Op een afstand tussen de 2.200 en 6.700 km stijgt de absolute zeespiegel wel, maar minder dan de wereldgemiddelde (eustatische) waarde. Ver van de ijskap is de zeespiegelstijging groter dan de eustatische stijging (zie ook afbeelding 2). De afstand Nederland-Groenland bedraagt ongeveer 3.500 kilometer. Nederland ligt dus in het gebied waar de zeespiegelstijging onder invloed van het gravitatie-eff ect van de ijsmassa kleiner is dan de eustatische stijging. Daarom zal bij het smelten van het ijs op Groenland de zeespiegel bij Nederland niet zeven meter stijgen, maar slechts twee meter, zo wijzen berekeningen van het gravitatie-eff ect uit. Dat klinkt erg geruststellend voor Nederland. Maar we moeten ook kijken naar de andere 4 H 2O / 22 - 2007 Afb. 1: Verhoudingen tussen de lokale en eustatische zeespiegelverandering bij het smelten van de ijskap van Antarctica (a), de ijskap van Groenland (b) en het overige landijs (c) (bron: Mitrovica et al. 2001). Afb. 2: Illustratie van de zeespiegelverandering bij de vorming van een ijskap (bron: Bert Vermeersen). ijskap zeespiegel na vorming ijskap mondiaal gemiddelde zeespiegeldaling oceaanbodem zeespiegel voor vorming ijskap
grote ijsmassa op het zuidelijk halfrond: Antarctica. Daar speelt hetzelfde verschijnsel. De afstand tot die ijskap is zo groot dat, als die ijsmassa smelt, de absolute zeespiegel in Nederland juist meer dan gemiddeld zal stijgen. In de computerberekeningen van Mitrovica et al. (afbeelding 1) wordt de verhouding tussen de lokale zeespiegelverandering (inclusief het gravitatie-eff ect) en de mondiaal gemiddelde of eustatische waarde weergegeven. Het bovenste beeld toont de zeespiegelvariaties die zouden optreden als gevolg van het smelten van het ijs op Antarctica. Direct bij Antarctica is dit een daling van de zeespiegel (diep-blauwe kleur met een waarde kleiner dan nul), in onze contreien een stijging die sterker is dan wanneer geen gravitatie-eff ecten op zouden treden. Het middelste beeld laat hetzelfde zien, maar dan voor Groenland. Het onderste beeld toont wat er gebeurt als al het andere landijs (voornamelijk bij Alaska, IJsland en Spitsbergen) zou smelten. Voor de absolute zeespiegelstijging kan redelijk makkelijk rekening worden gehouden met deze gravitatie-eff ecten als gevolg van veranderingen in de ijsmassa’s. Maar Bert Vermeersen liet zien dat daarnaast voor de relatieve zeespiegelstijging de postglaciale opheffi ng van land en zeebodem op veel plekken een grote rol speelt. In de ijstijden werd zoveel ijs gevormd dat de aarde deformeerde. Onder het ijs zakte Klimaat voor Ruimte Dit themanummer is tot stand gekomen met steun van het programma Klimaat voor Ruimte, dat onderzoek verricht naar manieren om met klimaatverandering en de gevolgen daarvan om te gaan. Het gaat dan vooral om het gebruik van de (open) ruimte. In het onderzoeksprogramma werkt een maatschappijbreed consortium van overheid, wetenschap en bedrijfsleven samen aan mogelijke oplossingen. ‘Klimaat voor Ruimte’ wordt voor de helft gefi nancierd door de subsidieregeling BSIK (Besluit Subsidie Investeringen Kennisinfrastructuur). Het programma loopt tot 2011 en heeft 80 miljoen euro te besteden. Het onderzoeksprogramma Klimaat voor Ruimte begon in 2004. Het bestaat uit vijf deelprogramma’s: klimaatscenario’s, mitigatie, adaptatie, integratieprojecten en communicatie. In totaal omvat het programma momenteel zo’n 60 projecten. • klimaatscenario’s Negen projecten staan op de agenda. In één hiervan, het maatwerkproject, lopen zes pilots met op maat gemaakte klimaatscenario’s voor onder andere de waterschappen, die een antwoord moeten geven op de vraag wat zij nodig hebben aan klimaatgegevens (bijvoorbeeld neerslaghoeveelheden). de aardbodem. Maar aan weerszijden steeg de aardkorst, omdat het deel dat onder het ijs wordt weggedrukt, naar de zijkanten uitvloeit. Als al dat ijs weer smelt, veert de aarde onder het ijs terug. Aan weerszijden kan de aardkorst weer zakken, met relatieve zeespiegelveranderingen als gevolg. Tijdens de laatste ijstijd, 20.000 jaar geleden, waren grote gebieden met dikke ijskappen bedekt. Daarvan is nu minder dan de helft over. Als gevolg hiervan stijgt de bodem in Scandinavië nog steeds fl ink. De relatieve zeespiegel daalt daar, soms wel met één centimeter per jaar. De boothuizen, die in de 17e eeuw zijn gebouwd, liggen nu ver boven het zeeniveau. Maar de zeebodem onder de Noordpool stijgt juist weer door post-glaciale opheffi ng, met als gevolg een relatieve zeespiegeldaling van 4,5 mm per jaar. Het gesmolten ijs leidt tot meer water in de oceanen en zeeën. Dat is extra massa, waardoor de zeebodem wat daalt. Dat is één van de redenen waarom Nederland in het westen wat sterker daalt dan in het oosten: na de laatste ijstijd is de Noordzee, die eerst droog stond, immers weer volgelopen. In feite waren het gravitatie-eff ect en de post-glaciale opheffi ng al in de 19e eeuw bekend. Het gravitatie-eff ect is toen tot de afgelopen jaren 70 in de vergetelheid geraakt. De klimaatscenario’s van het KNMI van vorig jaar representeren de absolute zeespiegelstijging langs de Nederlandse kust. Bodembewegingen, veroorzaakt door post-glaciale • mitigatie Hoe kunnen we de snelheid en omvang van de klimaatverandering verminderen? Hiervoor is onderzoek nodig naar onder andere de uitstoot van broeikasgassen en het landgebruik. • adaptatie Hoe kunnen de nadelige gevolgen van klimaatverandering beperkt worden en hoe kunnen de eff ecten opgevangen worden in de ruimtelijke inrichting van Nederland? Op dit onderdeel lopen zo’n 15 projecten, waarvan een tiental gericht op natuur. landbouw en binnenvaart en twee specifi ek op water: ACER en verzekeringen (zie respectievelijk de artikelen op pagina 16 en 23). • integratie In dit thema lopen twaalf projecten. Eén ervan kijkt naar nieuwe methoden van kosten-batenanalyses, die beter de lange termijn meenemen. In LANDS (zie het artikel op pagina 14) worden toekomstige confl icten in landgebruik in beeld gebracht. • communicatie Het zichtbaar maken voor de burger wat de gevolgen kunnen zijn van de klimaatverandering, gebeurt onder andere in een klimaatatlas (zie het artikel op pagina 30) en met voorbeelden voor meer waterrobuust bouwen (zie het artikel *thema verslag opheffi ng maar ook door inklinking van de bodem door veranderingen in de grondwaterstand of gaswinning, zijn met opzet niet meegenomen vanwege het sterk regionale karakter ervan. In de klimaatscenario’s is de bijdrage van de ijskappen van Groenland en Antarctica verdisconteerd als een gezamenlijke, wereldgemiddelde bijdrage. Het eff ect van gravitatie op de lokale zeespiegel in onze regio staat, onder meer door het colloquium van Bert Vermeersen, prominent op de onderzoeksagenda van het KNMI. De bijdragen van de Groenlandse en Antarctische ijskap worden op dit moment apart bestudeerd. Dit is niet alleen nodig om het gravitatie-eff ect in rekening te kunnen brengen, maar ook om verschillen in het tempo van het slinken van de beide ijskappen te kunnen representeren. Florrie de Pater (Klimaat voor Ruimte) Caroline Katsman (KNMI) NOTEN 1) De absolute zeespiegelstijging (een toename van de hoogte van het zeeniveau) kan worden veroorzaakt door veranderingen in de totale hoeveelheid water in de oceanen (toename van de massa) en in de dichtheid van het aanwezige oceaanwater (toename van het volume). 2) De relatieve zeespiegelstijging op een bepaalde plek op aarde is de som van de absolute zeespiegelstijging en de lokale bodembeweging. op pagina 52). Maar ook erg belangrijk is het betrekken van de gemeenten en provincies bij de lopende programma’s. Zij moeten zich nog bewust worden van wat op hen afkomt. Adaptatiestrategie Ruimte voor Klimaat (ARK) Op 27 november wordt in hotel Figi in Zeist een gezamenlijke agenda voor een klimaatbestendig Nederland gepresenteerd. Daarbij zullen kroonprins Willem-Alexander, minister Cramer van VROM en staatssecretaris Huizinga van Verkeer en Waterstaat aanwezig zijn. Bij de voorbereidingen voor de adaptatiestrategie zijn de ministeries van VROM, LNV, Verkeer en Waterstaat en Economische Zaken betrokken geweest, evenals het IPO, de VNG en de Unie van Waterschappen. Tijdens het congres vinden zes workshops plaats over onder andere bouwen in diepe polders, volksgezondheid, natuurbeheer en landbouw. De bijeenkomst is bedoeld voor bestuurders, vertegenwoordigers van overheden, het bedrijfsleven, NGO’s en wetenschappers. H 2O / 22 - 2007 5
Page 1 and 2: 40ste jaargang / 16 november 2007 n
Page 3: Serieus of niet? Deze uitgave staat
Page 7 and 8: versterkende waterschaarste ontstaa
Page 9 and 10: consortium bij de verkoop hiervan m
Page 11 and 12: Afb. 2: Verband tussen de stedelijk
Page 13 and 14: Totale kosten Hoe houd jij je onder
Page 15 and 16: Afb. 2: Gesimuleerde bebouwing in 2
Page 17 and 18: (zie schema). RAMS is een atmosferi
Page 19 and 20: AVV is onderdeel van het nationaal
Page 21 and 22: Afb. 1. denken over inrichting en b
Page 23 and 24: *thema achtergrond Klimaatveranderi
Page 25 and 26: verzekeringen en politieke steun vo
Page 27 and 28: ‘Flood Control 2015’ Op 1 novem
Page 29 and 30: Energie- en klimaatbeleid uitwerken
Page 31 and 32: kunnen beter worden onderbouwd dan
Page 33 and 34: Staatsecretaris Huizinga van Verkee
Page 35 and 36: gecreëerd, zowel óp als achter de
Page 37 and 38: In het laboratorium testen Vicky Sc
Page 39 and 40: en corrigerende maatregelen in de g
Page 41 and 42: Gertjan Zwolsman, Kiwa Water Resear
Page 43 and 44: Afb. 4: Concentratie chlorophyl-a i
Page 45 and 46: Alexander Bakker, KNMI Janette Bess
Page 47 and 48: dagsom (mm) 60 50 40 30 20 10 0 197
Page 49 and 50: Afb. 1: Classifi catie voor de beoo
Page 51 and 52: aanleiding tot aanpassing van het b
Page 53 and 54: Extra waterberging in één van de
Page 55 and 56:
In een gemeente met een slappe bode
Page 57 and 58:
nadruk op het bereiken van een inno
Page 59 and 60:
Wij hebben vacatures om van te wate
Page 61 and 62:
27-30 november, Parijs - Pollutec v
Page 63 and 64:
Reserveer vóór 20 november advert
show all

thema klimaat - H2O - Tijdschrift voor watervoorziening en ...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?