Samenwerken binnen de juridische functie van Amsterdam

De positie van de juridisch
adviseur: Amsterdamse
ervaringen
VJK
Jessica Hoitink, juni 2013

10 juli 2013
Juristerij en politiek
Signaal over juristen is nogal eens:
inhoudelijk deugen ze, maar te weinig politiek gevoel
Waardoor wordt spanning tussen juristen en beleidsmakers
veroorzaakt?
Hoe moeten juristen in politieke organisatie worden
gepositioneerd?
Opleiding NSOB: juridisch adviseren in een politieke
omgeving (vak apart). Combinatie van theorie en praktijk:
politici, staatsraden, hoogleraren etc. kwamen vertellen over
hun ervaringen met recht en politiek (voorbeeld Guusje ter
Horst, Ed van Thijn, Gerard Roes (staatsraad, nu
topambtenaar bij Justitie))
2

10 juli 2013
Opbouw presentatie
Eerste deel:
Spanning tussen recht en beleid
Betekenis van recht voor politici/bestuurders
Juridische functie binnen overheidsorganisaties
(kenmerken)
Functie van de hoogste in rang (‘Chief Legal Officer’,
CLO)
Hoe is gemeente A’dam juridisch georganiseerd?
Tweede deel:
ingaan op plannen voor toekomstige organisatie van
juridische functie in Amsterdam (en onze inbreng
daarbij)
3

10 juli 2013
Betekenis van recht (I)
“Recht is gestolde politiek”
Als het nu niet kan dan maken we dat het kan
(instrumentele kant: politiek bepaalt het recht)
Geeft ook een rangorde of hiërarchie, alleen klopt die
niet (rechtsstatelijk denken; internationalisering)
Intrinsieke waarde van het recht (normatieve kant; recht
omvat fundamentele waarden over hoe we met elkaar
omgaan)
4

10 juli 2013
Betekenis van recht (II)
“Eerst bepalen waar we heen willen, daarna moeten
juristen (‘techneuten’) helpen om het uit te voeren”
“Het wordt pas juridisch als er sprake is van een conflict, of
we er samen niet meer uitkomen”
Juridische domein is zelfstandige rationaliteit naast
andere. Op een zelfde niveau meewegen (voorbeeld:
grote projecten en relatie met aannemer)
Hoe kom je vroeg aan tafel? (meedenken versus nee
verkopen); vgl. screening en meedraaien in projectteam
Spanning met controltaken? Vb. risicovolleprojecten
5

10 juli 2013
Ter illustratie
“De CLO”
The Economist over de CLO (“A guardian and a guide”)
De CLO:
is onderdeel van de C-suite (naast de CEO, de CFO etc.)
“The legal thicket has grown thicker”
is “business partner” en hoeder van “corporate integrity”
moet tegen anderen in de C-suite “nee” kunnen zeggen; soms zien die de
CLO als head of “Business Frustration Department”
moet behoedzaam jurist zijn maar ook lid van het strategie team (kunnen
meedenken over visie)
moet meer doen dan vertellen waar men nog mee weg komt ( “of course
it’s legal, but it’s stupid”)
moet onafhankelijk kunnen opereren
verantwoordt zich zowel aan de raad van bestuur, als aan de hoogste baas
moet de reputatie van de organisatie kunnen beschermen
moet niet beleid worden, maar wel de taal van beleid spreken, als een tolk
6

10 juli 2013
Politici en het recht
Betekenis van recht voor politici
Waaraan heb ik me te houden
Welke bevoegdheden heb ik (“een wethouder is niets”), en om
wat te doen
Hoe werkt ons bestel (politieke organen en verhouding
daartussen; in A’dam ook: bestuurlijk stelsel inclusief
Verordening op de stadsdelen)
In een concreet dossier: wat is er rechtens gezien mogelijk om
te bereiken wat ik wil, en welke “afbreukrisico’s” zijn er:
vertraging, imagoschade, (persoonlijke) aansprakelijkheid,
gedwongen aftreden (verantwoording), etc.
7

10 juli 2013
Voorbeeld van verwevenheid: zorgplicht BM
Voorbeeld: zorgplicht BM (NZ-lijn debat)
Lange tijd ‘dode letter’
Bij debat over Noord-/Zuidlijn aangegrepen door raad:
iemand moet verantwoordelijk zijn te houden (desnoods
BM)
Advies BZK: juridisch gaat zorgplicht niet zo ver dat BM
inhoudelijk verantwoordelijk wordt voor zaken die binnen
portefeuille wethouders vallen
Beroep erop door Cohen viel in raad en pers niet goed
8

10 juli 2013
Uitleg klopt juridisch maar…
Cohen over NZ-lijn: 'We zijn amateurs'
Cohen: ''Als benoemde burgemeester moet je, als het over de politiek gaat,
een afstandelijke rol spelen.'' Verder zorgt hij voor 'een ordentelijk verloop
van de besluitvorming' en 'eenheid van besluitvorming'. ''Wat de inhoud
betreft speel ik een heel beperkte rol. Dat geldt voor een project als de
Noord/Zuidlijn in het bijzonder. Er is een wethouder speciaal aangesteld voor
dat project.'‘
Het stadsbestuur is de afgelopen jaren afgegaan op adviezen van
professionals, aldus Cohen. ''We zijn uiteindelijk allemaal amateurs.'' En dat
kan niet anders: bestuurders moeten varen op de adviezen van
deskundigen, aldus Cohen, en vragen zo nodig een second opinion.
Cohen sprak van 'de ingewikkeldheid van het project‘ en ‘een lerende
organisatie', fouten zijn onvermijdelijk.
9

10 juli 2013
Juridische functie (algemeen)
De juridische functie binnen de overheid:
Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid:
“De waarden en beginselen van de rechtsstaat moeten (…) worden
onderhouden. Ze zijn niet self-executing.”
(Rijks)visitatie juridische functie:
1. Belang van de betekenis van juridisch vakmanschap (borgen van
noodzakelijke kwaliteit vergt aandacht en onderhoud);
2. Verbinding tussen recht en beleid: in een rechtsorde die steeds
complexer wordt, is tijdige inbreng van juridische deskundigheid
noodzakelijk om te waarborgen dat het handelen van de overheid in
overeenstemming is met (on)geschreven recht;
3. juridische argumenten zijn niet per definitie dominant; van belang is wel
dat de juridische invalshoek voldoende voor het voetlicht komt, zodat er
een beredeneerde afweging kan plaatsvinden.
10

10 juli 2013
I Inleiding
Juridische functie vs. bedrijfsvoering (“PIJOFACH”)
Concernbrede staffunctie vs. secundaire bedrijfsvoering
De juridische functie wordt vooralsnog meegenomen in de
PIJOFACH-bestuursopdracht, maar behoort niet tot de
(secundaire) bedrijfsvoering. Het juridisch domein is niet
ondergeschikt of zuiver ondersteunend aan het primaire
proces, maar is daar mede onderdeel van, omdat juridische
normen kaderstellend, randvoorwaardelijk en soms zelfs direct
bepalend zijn voor de inhoud van beleid.
11

10 juli 2013
II Inrichting/organisatie
Kenmerken van de juridische functie
De juridische functie binnen Amsterdam op hoofdlijnen:
Eén juridisch concerncontroller benoemd door de raad (directeur JZ)
Directeur JZ zit qualitate qua in staf BM en MT Bestuursdienst
Decentraal georganiseerd (binnen diensten én stadsdelen), met een
beperkte centrale directie
Juristen hebben vaak verschillende rollen op hun expertisegebied:
adviseren, behandelen bezwaar, vertegenwoordigen in rechte
Aard problematiek zeer uiteenlopend (van lokaal/overzichtelijk tot
internationaal en zeer complex)
Huisadvocaat (advocaten in loondienst) en Gemeenteadvocaat
(NautaDutilh)
Afstemming via hoofdenoverleg en JZ-raad (kleinere afvaardiging voor
snelle actie op belangrijke issues)
12

10 juli 2013
Kenmerken van de juridische functie
III Huidige situatie: Kennis verticale rechtsgebieden niet alleen in diensten, maar ook in stadsdelen georganiseerd
Voorbeeld:
DRO
DRO
DMO
DMO
DWI
DWI
WINST
13

10 juli 2013
Kenmerken van de juridische functie
III Huidige situatie:Kennis horizontale onderwerpen niet alleen bij DJZ maar óók in stadsd./diensten georganiseerd
Voorbeeld:
WOB
OVK
EU
DRO
DRO
DMO
DMO
DWI
DWI
WINST
14

10 juli 2013
V Toekomstwensen; ter illustratie
Toekomstige situatie uitgangspunten
Waar moet de juridische functie aan voldoen (toetsingscriteria)
1. één Amsterdam, één juridische functie
2. borgen van noodzakelijke kwaliteit (juridisch vakmanschap)
3. nabijheid bij klant en primaire proces, zodat tijdige inbreng
verzekerd is
4. checks and balances; onafhankelijke oordeelsvorming
5. helder beeld van en betere sturing op kennis die een
organisatieonderdeel zélf in huis moet hebben en waar
specialistische inbreng gezamenlijk wordt georganiseerd
6. logische en duidelijke escalatielijnen
7. advantage of scale, kwetsbaarheid van te kleine juridische
onderdelen wordt zoveel mogelijk voorkomen
8. kaderstelling en regie op concernniveau
9. meer rechtseenheid
10. basiskennis breed verankerd ivm signaleringsfunctie
15

Toekomstige organisatie van de functie

Uitgangspunten bij het model m.b.t. verdeling van kennis
Basiskennis (diensten en stadsdelen)
Kennis die nodig is voor de corebusiness van dienst/std.
Elke organisatie moet juridische basiskennis dichtbij hebben
Basiskennis is in beginsel uitwisselbaar binnen een cluster
Clusterniveau best beheersbaar (kostenbesparing/flexibiliteit)
Stadsdelen meer uitwissel dus meer flexibiliteit mogelijk (juristenpool)
DJZ-juristen (specialistische kennis)
Binnen DJZ is zowel het expertise-element (bundeling specialismen) als het afstandselement
(checks&balances) van belang
Dienstspecialist
Specialist op een specifiek beleidsterrein
Overige uitgangspunten
Eén Expertisecentrum ArbeidsJuridisch
Eén centrale Huisadvocaat
Toekomstige organisatie van de functie
Eén incassobureau bij DBGA (wordt concernbreed ingezet)
Civiel en strafrechtelijk procesvertegenwoordiging centraal
Lead Buyer: DJZ betrokken bij alle inhuur advocaten
CLO heeft stem in inrichting juridische functie onderdelen
CLO heeft stem in benoemen juridische sleutelposities