`Koninklijk Nederlands Leger- en Wapenmuseum ... - Collectie
`Koninklijk Nederlands Leger- en Wapenmuseum ... - Collectie
`Koninklijk Nederlands Leger- en Wapenmuseum ... - Collectie
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Delft, standplaats van het <strong>`Koninklijk</strong><br />
<strong>Nederlands</strong> <strong>Leger</strong>- <strong>en</strong> Wap<strong>en</strong>museum<br />
`G<strong>en</strong>eraal Hoefer'<br />
Grep<strong>en</strong> uit zijn militair verled<strong>en</strong><br />
To<strong>en</strong> in 1980 door de to<strong>en</strong>malige Minister van Def<strong>en</strong>sie definitief beslot<strong>en</strong> werd ons museum<br />
in zijn geheel over te plaats<strong>en</strong> van Leid<strong>en</strong> naar Delft, alwaar het zal word<strong>en</strong> ondergebracht in<br />
het `Armam<strong>en</strong>tarium Ordinum Hollandiae et Westfrisiae', Wap<strong>en</strong>magazijn van de Stat<strong>en</strong> van<br />
Holland <strong>en</strong> Westfriesland - in de wandeling kortweg `Armam<strong>en</strong>tarium' g<strong>en</strong>oemd - was e<strong>en</strong><br />
einde gekom<strong>en</strong> aan de jar<strong>en</strong>lange onzekerheid over al-of niet restauratie van de steeds verder<br />
vervall<strong>en</strong>de behuizing van het museum, het `Pesthuis', te Leid<strong>en</strong>. De slechte toestand van dit<br />
gebouw was er oorzaak van geweest dat uitbreiding <strong>en</strong> r<strong>en</strong>ovatie van de expositie tot de<br />
onmogelijkhed<strong>en</strong> ging behor<strong>en</strong> <strong>en</strong> zelfs het grootste deel van het Pesthuis weg<strong>en</strong>s bouwvalligheid<br />
voor het publiek moest word<strong>en</strong> geslot<strong>en</strong>.<br />
Enkele citat<strong>en</strong> c.q. uittreksels uit jaarverslag<strong>en</strong>, verduidelijk<strong>en</strong> de moeilijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> escalatie<br />
daarvan:<br />
1964 (Betreft e<strong>en</strong> zaal waar ernstige aantasting van de moerbalk<strong>en</strong> door boktor was geconstateerd)<br />
Aangezi<strong>en</strong> vele instanties bij deze ev<strong>en</strong>tuele restauratie zijn betrokk<strong>en</strong>, t.w. Geme<strong>en</strong>te Leid<strong>en</strong><br />
als eig<strong>en</strong>aresse, de Provincie, het Rijk, het Departem<strong>en</strong>t van Def<strong>en</strong>sie, de Rijksgebouw<strong>en</strong>di<strong>en</strong>st<br />
<strong>en</strong> de Rijksdi<strong>en</strong>st voor de Monum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>zorg, <strong>en</strong> de financiële consequ<strong>en</strong>ties belangrijk<br />
zull<strong>en</strong> zijn, laat e<strong>en</strong> uiteindelijke decisie op zich wacht<strong>en</strong>.<br />
1965 Met e<strong>en</strong> vrij grote mate van zekerheid kan word<strong>en</strong> aang<strong>en</strong>om<strong>en</strong> dat de aantasting door<br />
de boktor beduid<strong>en</strong>d ernstiger is dan het zich liet aanzi<strong>en</strong>.<br />
E<strong>en</strong> constante aandacht voor e<strong>en</strong> spoedige beslissing over de restauratie verdi<strong>en</strong>t aanbeveling.<br />
1966 Van de zijde van de Rijksgebouw<strong>en</strong>di<strong>en</strong>st <strong>en</strong> de Rijksdi<strong>en</strong>st voor de Monum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>zorg is<br />
m<strong>en</strong> van oordeel dat de aanvang van de noodzakelijke restauraties niet te lang ware uit te<br />
stell<strong>en</strong>.<br />
1967 De snel verslechter<strong>en</strong>de toestand van het oude gebouw houdt verband met het uitblijv<strong>en</strong><br />
van de sedert jar<strong>en</strong> noodzakelijke voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>.<br />
Op verzoek van de Secretaris G<strong>en</strong>eraal wordt door de Directie Gebouw<strong>en</strong>, Werk<strong>en</strong> <strong>en</strong><br />
Terrein<strong>en</strong> e<strong>en</strong> onderzoek ingesteld.<br />
Op 19 augustus 1967 wordt het gebouw alsmede de depotzolders voor publiek <strong>en</strong> personeel<br />
geslot<strong>en</strong>.<br />
1968 E<strong>en</strong> tijdelijke voorzi<strong>en</strong>ing wordt aangebracht door het stutt<strong>en</strong> van de moer- <strong>en</strong> kinderbalk<strong>en</strong>,<br />
waardoor de ondermijnde zolderconstructie voor ± 10 jaar is veiliggesteld; herop<strong>en</strong>ing<br />
van de in 1967 geslot<strong>en</strong> zal<strong>en</strong>.<br />
1971 Onderhoudswerkzaamhed<strong>en</strong> bestaan voornamelijk uit dicht<strong>en</strong> van steeds opnieuw optred<strong>en</strong>de<br />
lekkages van grot<strong>en</strong>, dak<strong>en</strong> <strong>en</strong> dakkapell<strong>en</strong>.<br />
Deze veel tijd <strong>en</strong> geld vrag<strong>en</strong>de herstelling<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>, mede gelet op de algehele toestand van<br />
het gebouw, e<strong>en</strong> grondige restauratie zeer gew<strong>en</strong>st.
1975 De to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de verslechtering van het Pesthuis was aanleiding voor de Rijksgebouw<strong>en</strong>di<strong>en</strong>st<br />
om te adviser<strong>en</strong> tot totale sluiting over te gaan.<br />
1976 De toestand van het Pesthuis is nog steeds e<strong>en</strong> bron van grote zorg, de zo hoog nodige<br />
restauratie van het gebouw kan nog altijd niet in het vooruitzicht word<strong>en</strong> gesteld.<br />
1977 De zo hoognodige restauratie van het Pesthuis kan nog altijd niet in het vooruitzicht<br />
word<strong>en</strong> gesteld.<br />
1978 De Minister van Def<strong>en</strong>sie gaat accoord met het voorstel van het bestuur het museum, na<br />
voltooiing van de restauratie van het Armam<strong>en</strong>tarium, te Delft te conc<strong>en</strong>trer<strong>en</strong>.<br />
Was door deze beslissing het huisvestingsprobleem opgelost, van e<strong>en</strong> verhuizing naar Delft<br />
kon nog ge<strong>en</strong> sprake zijn, want de restauratie van het Armam<strong>en</strong>tarium was nog niet e<strong>en</strong>s<br />
begonn<strong>en</strong>.<br />
Als e<strong>en</strong> pikante bijzonderheid kan nog word<strong>en</strong> vermeld dat reeds in de zestiger jar<strong>en</strong> door<br />
<strong>en</strong>kele bestuursled<strong>en</strong>, die pessimistisch war<strong>en</strong> gestemd over de mogelijke restauratie op korte<br />
termijn van het Pesthuis, de suggestie werd gedaan het museum in zijn geheel naar Delft over<br />
te plaats<strong>en</strong>; niet alle<strong>en</strong> zou hierdoor e<strong>en</strong> betere <strong>en</strong> ruimere behuizing word<strong>en</strong> gevond<strong>en</strong>, maar -<br />
zo steld<strong>en</strong> deze led<strong>en</strong> - waar zou het museum beter tot zijn recht kom<strong>en</strong> dan in het oude<br />
Wap<strong>en</strong>magazijn van de Stat<strong>en</strong> van Holland <strong>en</strong> West-Friesland?<br />
Deze suggestie werd bepaald niet met instemming begroet, doch door de jar<strong>en</strong> he<strong>en</strong> bracht<strong>en</strong><br />
de voorstanders ervan, wijz<strong>en</strong>de op het uitblijv<strong>en</strong> van de restauratie te Leid<strong>en</strong> <strong>en</strong> alle gevolg<strong>en</strong><br />
van di<strong>en</strong> <strong>en</strong> wellicht gedachtig aan de woord<strong>en</strong> van Prins Willem I van Oranje: `n'est besoin<br />
d'espérer pour <strong>en</strong>trepr<strong>en</strong>dre ni de réusir pour persévérer', telk<strong>en</strong>s weer hun idee naar vor<strong>en</strong>.<br />
Zij zag<strong>en</strong> het gaandeweg meer steun krijg<strong>en</strong> van de andere bestuursled<strong>en</strong> <strong>en</strong> uiteindelijk werd<br />
het door het bestuur overg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> <strong>en</strong> door de Minister van Def<strong>en</strong>sie aanvaard.<br />
Nu de restauratie van het Armam<strong>en</strong>tarium in volle gang is <strong>en</strong> goede voortgang g<strong>en</strong>iet zal ons<br />
Museum binn<strong>en</strong> afzi<strong>en</strong>bare tijd in e<strong>en</strong> prachtig monum<strong>en</strong>taal <strong>en</strong> historisch gebouw zijn<br />
gehuisvest.<br />
Naar aanleiding van deze nieuwe standplaats Delft rijst de vraag in hoeverre deze stad e<strong>en</strong><br />
militair verled<strong>en</strong> heeft.<br />
In onze vaderlandse geschied<strong>en</strong>is komt zij voor wat militaire activiteit<strong>en</strong> betreft slechts sporadisch<br />
voor <strong>en</strong> er is e<strong>en</strong> schaarste aan docum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>. Er bestaat van de stad bijna ge<strong>en</strong> oud<br />
archief, omdat in 1536 e<strong>en</strong> groot deel van de stad, inclusief het raadhuis, afbrandde. Dit<br />
raadhuis, herbouwd, werd in 1618 wederom door brand getroff<strong>en</strong>. In `Beschrijvinge der Stadt<br />
Delft, Betreff<strong>en</strong>de desselfs Situatie, Oorsprong <strong>en</strong> Ouderdom, Opkomst <strong>en</strong> Voortgangh' van<br />
Dirck van Bleyswyck Everts-zoon is over deze laatste brand vermeld:<br />
`Yverigh war<strong>en</strong> vele burgers . . . oock besich, om so veel het do<strong>en</strong>lyck was te saluer<strong>en</strong><br />
stadts boek<strong>en</strong>, papier<strong>en</strong> <strong>en</strong> bescheyd<strong>en</strong> . . .<br />
Echter moest daer noch veel verlor<strong>en</strong> ga<strong>en</strong>, want de solderinge van de weeskamer<br />
(alwaer d<strong>en</strong> bram eerst sijn aanvanck nam, die . . . bov<strong>en</strong> de secretarije quam)<br />
doorgebrandt zijnde, stort<strong>en</strong> 't vuyr aanstonts neder; veele overoude gedacht<strong>en</strong>isse,<br />
aanteyck<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, register<strong>en</strong> <strong>en</strong> memori<strong>en</strong> (misschi<strong>en</strong> oock B<strong>en</strong>ige, uyt d<strong>en</strong> eerst<strong>en</strong><br />
algeme<strong>en</strong><strong>en</strong> brandt van de stad noch over geblev<strong>en</strong>, waer uyt wy noch e<strong>en</strong>igh licht<br />
soud<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> konn<strong>en</strong> schepp<strong>en</strong>, 't welck wy nu ontber<strong>en</strong> moet<strong>en</strong>) moest<strong>en</strong> mede in<br />
de vlamme blyv<strong>en</strong>'<br />
Niettemin is Delft wel degelijk gelieerd met militaire activiteit<strong>en</strong>, waarover hier - zonder<br />
aanspraak te mak<strong>en</strong> op volledigheid - e<strong>en</strong> <strong>en</strong> ander wordt verhaald.
De stad Delft ontle<strong>en</strong>t haar naam aan het water waaraan zij is geleg<strong>en</strong>. Dit is echter ge<strong>en</strong><br />
natuurlijke waterloop, doch e<strong>en</strong> gegrav<strong>en</strong> vaart, e<strong>en</strong> DELF, welke de stad van Noord naar<br />
Zuid doorsnijdt als e<strong>en</strong> rechtlijnige gracht, het Oude Delft.<br />
Wanneer nu is deze gracht gegrav<strong>en</strong>?<br />
De overlevering wil dat zij e<strong>en</strong> deel uitmaakt van Corbulo's Gracht.<br />
Delft zou dus in de Romeinse tijd zijn ontstaan. Corbulo's Gracht werd omstreeks het jaar 50<br />
gegrav<strong>en</strong> als verbinding tuss<strong>en</strong> de rivier<strong>en</strong> de Maas <strong>en</strong> de Rijn (thans Katwijkse Rijn) <strong>en</strong> zou<br />
bestaan hebb<strong>en</strong> uit de Vliet, de Delf <strong>en</strong> de Schie.<br />
Hierdoor kon de vloot van de Schelde binn<strong>en</strong>door var<strong>en</strong>, t<strong>en</strong>einde e<strong>en</strong> uitvalsbasis ter verovering<br />
van Engeland te bereik<strong>en</strong>.<br />
Als bewaking van deze waterweg zoud<strong>en</strong> aan de Delf twee wachttor<strong>en</strong>s zijn verrez<strong>en</strong>,<br />
waarvan één, nl. het b<strong>en</strong>ed<strong>en</strong>stuk van de Oude Kerktor<strong>en</strong>, nog over zou zijn.<br />
De Romeinse bezetting had tev<strong>en</strong>s tot taak van voorbijvar<strong>en</strong>de, niet tot de Romeinse vloot<br />
behor<strong>en</strong>de schep<strong>en</strong>, tol te heff<strong>en</strong>.<br />
Rondom deze wachttor<strong>en</strong> ontstond de stad, later Delft g<strong>en</strong>aamd.<br />
Delft zou dus zijn ontstaan uit militaire noodzaak.<br />
Onderzoeking<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> echter aangetoond dat het Oude Delft ge<strong>en</strong> deel heeft uitgemaakt van<br />
Corbulo's Gracht, aangezi<strong>en</strong> deze vanaf de Hoornbrug bij Rijswijk in Zuidwestelijke richting<br />
via Watering<strong>en</strong>, Kwintsheul naar Westerlee, alwaar zij de Maas bereikte, heeft gelop<strong>en</strong>. De<br />
Delf, de gegrav<strong>en</strong> gracht, is dan ook niet door de Romein<strong>en</strong>, doch in later tijd gegrav<strong>en</strong> met<br />
de bedoeling e<strong>en</strong> nederzetting ter plaatse van het huidige Delft met de buit<strong>en</strong>wereld te<br />
verbind<strong>en</strong>.<br />
Wij mak<strong>en</strong> nu e<strong>en</strong> grote sprong <strong>en</strong> vernem<strong>en</strong> dat in het jaar 1071 Godfried de Bult<strong>en</strong>aar de<br />
stad Delft sticht, of althans, wat tot nu toe e<strong>en</strong> nederzetting, e<strong>en</strong> dorp was, vergroot <strong>en</strong> tot e<strong>en</strong><br />
stad gemaakt zou hebb<strong>en</strong>. Hertog Godfried van Neder Lotharing<strong>en</strong>, te hulp geroep<strong>en</strong> door de<br />
bisschop van Utrecht, Willem van Gelder, verjoeg met toestemming van de Duitse<br />
Keizer H<strong>en</strong>drik IV, Robert de Fries - die voogd was over de Hollandse graaf Dirk V <strong>en</strong><br />
gehuwd was met di<strong>en</strong>s moeder Geertruid - uit Holland <strong>en</strong> onderwierp dit gebied, waarop<br />
Godfried de stad (of: de burcht) Delft bouwde.<br />
In de in 1517 door Aurelius gemaakte kroniek lez<strong>en</strong> we:<br />
`Dese hertoge Govert mett<strong>en</strong> Buyl stichtte <strong>en</strong> fondeerde tuss<strong>en</strong> die dorp<strong>en</strong> van<br />
Ryswijck <strong>en</strong> de Ouwerschie tot zijner eeuwiger memori<strong>en</strong> e<strong>en</strong> stede, die hij noemde<br />
Delft, <strong>en</strong>de niet veer buit<strong>en</strong> der stadt e<strong>en</strong> casteel, daer hij zijn woonstadt in nam ter<br />
wijl<strong>en</strong>, dat hij in Hollandt domineerde <strong>en</strong>de heerschappij hadde'.<br />
Door deze kroniek heeft ook deze leg<strong>en</strong>de algem<strong>en</strong>e bek<strong>en</strong>dheid gekreg<strong>en</strong>, doch ook de<br />
juistheid hiervan is aan twijfel onderhevig.<br />
Delft ligt aan e<strong>en</strong> gegrav<strong>en</strong> vaart, de stad is zodanig op de omgeving aangeslot<strong>en</strong> dat de<br />
gracht<strong>en</strong> <strong>en</strong> slot<strong>en</strong> zich buit<strong>en</strong> de stad voortzett<strong>en</strong>. Zij ligt in e<strong>en</strong> stuk polder dat, bebouwd met<br />
huiz<strong>en</strong>, van het omring<strong>en</strong>de land door e<strong>en</strong> wal <strong>en</strong> ringgracht is afgescheid<strong>en</strong>.<br />
Aan deze plaats kan, in teg<strong>en</strong>stelling tot de ligging van andere sted<strong>en</strong>, ge<strong>en</strong> militaire betek<strong>en</strong>is<br />
word<strong>en</strong> toegek<strong>en</strong>d. Niettemin stoel<strong>en</strong> twee stichtingsverhal<strong>en</strong> op militaire grond<strong>en</strong>.
Stadsversterking<strong>en</strong> schijn<strong>en</strong> eerst laat tot stand gekom<strong>en</strong> te zijn. Nadat Delft op 14 april 1246<br />
van Graaf Willem II, de latere Rooms Koning, stadsrecht<strong>en</strong> had verkreg<strong>en</strong> heeft de stad<br />
omstreeks 1300 van Graaf Jan II e<strong>en</strong> bedrag van 600 Hollandse pond<strong>en</strong> ontvang<strong>en</strong> `te hulpe<br />
Naere mur<strong>en</strong> <strong>en</strong>de vestinghe'.<br />
Nog hed<strong>en</strong> t<strong>en</strong> dage is het beloop van deze versterking in de plattegrond van de stad terug te<br />
vind<strong>en</strong>.<br />
Bij later verle<strong>en</strong>de stadsrecht<strong>en</strong> nl. in 1268, 1347 <strong>en</strong> 1355 werd<strong>en</strong> de stadsvrijhed<strong>en</strong> verder<br />
uitgebreid.<br />
Na iedere uitbreiding van de stad werd<strong>en</strong> nieuwe gracht<strong>en</strong> aangelegd <strong>en</strong> nieuwe versterking<strong>en</strong><br />
gebouwd ter omringing van het geheel.<br />
In artikel 57 van het Handvest, waarbij de stadsrecht<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> verle<strong>en</strong>d, lez<strong>en</strong> wij voorts dat:<br />
`In mijne heervaert so sell<strong>en</strong> si 1) mi di<strong>en</strong><strong>en</strong> mit XLI man. Bi d<strong>en</strong> vergeld<strong>en</strong> van d<strong>en</strong><br />
voirseid<strong>en</strong> p<strong>en</strong>ning<strong>en</strong> 2) sell<strong>en</strong> si vri bliv<strong>en</strong> van alrede bede <strong>en</strong>de van alre ofbrekinge<br />
bi bede. Ende bi d<strong>en</strong> di<strong>en</strong>ste, die si mi do<strong>en</strong> te mijnre heervaert, so sell<strong>en</strong> si vri bliv<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong>de bewaert van all<strong>en</strong> m<strong>en</strong><strong>en</strong> di<strong>en</strong>ste, dat m<strong>en</strong> Niet hofdi<strong>en</strong>st'.<br />
1. de stad Delft<br />
2. vergoeding aan de graaf voor het verl<strong>en</strong><strong>en</strong> van `vrihede gegev<strong>en</strong> mine getrouw<strong>en</strong><br />
poirters van Delf'.<br />
Ti<strong>en</strong> jaar na het vaststell<strong>en</strong> van het Handvest, dus in 1256, is aan deze bepaling uitvoering<br />
gegev<strong>en</strong> to<strong>en</strong> graaf Willem II te velde trok teg<strong>en</strong> de West-Friez<strong>en</strong>. De tocht verliep<br />
noodlottig, de graaf zelf werd bij Hoogwoud, nadat hij door het ijs gezakt was, dood geslag<strong>en</strong>.<br />
Van de 41 Delft<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> kwam<strong>en</strong> slechts 5 terug, e<strong>en</strong> wel zeer zwaar verlies voor de stad,<br />
welke waarschijnlijk slechts ± 500 inwoners telde.<br />
Bij nog andere geleg<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> heeft Delft `mankracht' moet<strong>en</strong> lever<strong>en</strong> voor de strijdkracht<strong>en</strong><br />
van de Landsheer.<br />
Nadat in 1554 de stad t<strong>en</strong> behoeve van de oorlogvoering van Karel V teg<strong>en</strong> Frankrijk twee<br />
volledig uitgeruste oorlogsschep<strong>en</strong> had moet<strong>en</strong> lever<strong>en</strong>, zond in 1562 de Prins van Oranje,<br />
stadhouder in deze gewest<strong>en</strong>, nam<strong>en</strong>s Philips II e<strong>en</strong> rondschrijv<strong>en</strong> naar de sted<strong>en</strong> waarin<br />
opdracht werd gegev<strong>en</strong> om, `straetsch<strong>en</strong>ders, bedelaers, rabouw<strong>en</strong> <strong>en</strong> vagebond<strong>en</strong>' gevang<strong>en</strong><br />
te nem<strong>en</strong> <strong>en</strong> gereed te houd<strong>en</strong> voor vervoer naar de galeiën, waar zij als roeiers werd<strong>en</strong><br />
ingezet. Ook Delft leverde zijn aandeel in hun verdere lev<strong>en</strong>sloop is echter niet bek<strong>en</strong>d.<br />
T<strong>en</strong>slotte heeft gedur<strong>en</strong>de de Franse tijd de stad, na de invoering van de conscriptie <strong>en</strong> de<br />
maritieme inscriptie, mankracht voor de Franse legers <strong>en</strong> marine moet<strong>en</strong> lever<strong>en</strong>.<br />
Ook in vroeger tijd<strong>en</strong> heeft Delft k<strong>en</strong>nis gemaakt met bezetting door vreemde strijdkracht<strong>en</strong>.<br />
Kort nadat in 1299 het Hollandse grav<strong>en</strong>huis was uitgestorv<strong>en</strong> <strong>en</strong> opgevolgd door het H<strong>en</strong>egouwse<br />
Huis, was het als gevolg hiervan onrustig in deze contrei<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong> viel<strong>en</strong> de<br />
Vlaming<strong>en</strong> het land binn<strong>en</strong>. Zij hadd<strong>en</strong>, in oorlog zijnde met Frankrijk, in 1302 in de Guld<strong>en</strong>spor<strong>en</strong>-slag<br />
de Frans<strong>en</strong> verpletter<strong>en</strong>d verslag<strong>en</strong> <strong>en</strong> dacht<strong>en</strong> to<strong>en</strong> de kans te grijp<strong>en</strong> het altijd al<br />
begeerde Zeeland bij Vlaander<strong>en</strong> te voeg<strong>en</strong>.<br />
Graaf Jan II, in H<strong>en</strong>egouw<strong>en</strong> in moeilijkhed<strong>en</strong> verker<strong>en</strong>de, kon weinig ter verdediging van<br />
Zeeland do<strong>en</strong>, dat dan ook weldra, met uitzondering van Zierikzee, in Vlaamse hand<strong>en</strong> viel.<br />
Door het succes aangemoedigd trokk<strong>en</strong> de Vlaming<strong>en</strong> verder noordwaarts <strong>en</strong> verrast<strong>en</strong><br />
verscheid<strong>en</strong>e sted<strong>en</strong> waaronder Delft, dat de vijand, zonder teg<strong>en</strong>stand te bied<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> liet.<br />
Edoch de Vlaming<strong>en</strong>, weinig in aantal, faald<strong>en</strong> voor Haarlem.<br />
Hierdoor aangemoedigd kwam<strong>en</strong> de Delft<strong>en</strong>ar<strong>en</strong> in opstand <strong>en</strong> joeg<strong>en</strong> de Vlaming<strong>en</strong> de stad<br />
uit.
Het verhaal wil dat vooral de Delftse vrouw<strong>en</strong> de vijand fanatiek te lijf ging<strong>en</strong> <strong>en</strong> vel<strong>en</strong> van<br />
h<strong>en</strong> zoud<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> gedood.<br />
Tijd<strong>en</strong>s de Hoekse <strong>en</strong> Kabeljauwse twist<strong>en</strong> werd de stad in 1359 door Albrecht van Beier<strong>en</strong><br />
belegerd. De stad moest, nadat grote vernieling<strong>en</strong> war<strong>en</strong> aangericht, capituler<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> der<br />
voorwaard<strong>en</strong> was dat e<strong>en</strong> deel der versterking<strong>en</strong> zou word<strong>en</strong> geslecht.<br />
Voorts moest<strong>en</strong> 1000 mann<strong>en</strong> barrevoets <strong>en</strong> bloofshoofds aan Machteld van Lancaster - de<br />
weduwe van Graaf Willem V, de broer van Albrecht van Beier<strong>en</strong> - die in Graaf Albrechts t<strong>en</strong>t<br />
aanwezig was, vergiff<strong>en</strong>is gaan vrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> 500 vrouw<strong>en</strong> met loshang<strong>en</strong>de har<strong>en</strong> aan haar<br />
verzoek<strong>en</strong> hun mann<strong>en</strong> vrij te lat<strong>en</strong>.<br />
De sleutels van de stadspoort<strong>en</strong> moest<strong>en</strong> door de burgemeesters aan Machteld word<strong>en</strong> overhandigd.<br />
E<strong>en</strong> twaalftal inwoners van de stad, waaronder de schout, werd<strong>en</strong> voor eeuwig<br />
verbann<strong>en</strong>.<br />
Als oorlogsschatting moest<strong>en</strong> 60.000 Brusselse schild<strong>en</strong> word<strong>en</strong> opgebracht. De stad moest<br />
ook e<strong>en</strong> `ste<strong>en</strong>boete' betal<strong>en</strong>, bestaande uit 102.000 schoongemaakte st<strong>en</strong><strong>en</strong>, afkomstig van de<br />
Noordpoort <strong>en</strong> de daarbij geleg<strong>en</strong> walmuur.<br />
Deze st<strong>en</strong><strong>en</strong> moest<strong>en</strong> te 's-Grav<strong>en</strong>hage word<strong>en</strong> afgeleverd <strong>en</strong> werd<strong>en</strong> gebruikt voor de opbouw<br />
van het Binn<strong>en</strong>hof.<br />
Eerst in 1396 kreeg de stad de oude recht<strong>en</strong> terug <strong>en</strong> mocht<strong>en</strong> de versterking<strong>en</strong> word<strong>en</strong><br />
herbouwd, dit als beloning voor het moedige gedrag van het Delftse conting<strong>en</strong>t troep<strong>en</strong> dat in<br />
dat jaar tijd<strong>en</strong>s de veldtocht van Graaf Albrecht van Beier<strong>en</strong> <strong>en</strong> di<strong>en</strong>s zoon Willem van<br />
Oostervant, de latere Graaf Willem VI, teg<strong>en</strong> de Friez<strong>en</strong> e<strong>en</strong> afgedwaalde e<strong>en</strong>heid Engelse<br />
hulptroep<strong>en</strong>, welke door de Friez<strong>en</strong> was omsingeld, ontzette <strong>en</strong> de vijand daarbij e<strong>en</strong> gevoelige<br />
nederlaag toebracht.<br />
E<strong>en</strong> vijftigtal jar<strong>en</strong> later bleek het nodig om behalve de poort<strong>en</strong> ook mur<strong>en</strong> <strong>en</strong> waltor<strong>en</strong>s om<br />
de stad te bouw<strong>en</strong>, t<strong>en</strong>einde e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tuele vijand met succes te kunn<strong>en</strong> bestok<strong>en</strong>.<br />
De burgemeesters van Delft verzocht<strong>en</strong> dan ook hertog Philips van Bourgondië toestemming<br />
om, indi<strong>en</strong> de beschikbare geld<strong>en</strong> dit zoud<strong>en</strong> toelat<strong>en</strong>, deze voorzi<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> te mog<strong>en</strong> aanbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />
In 1449 verle<strong>en</strong>de hertog Philips toestemming.<br />
Tijd<strong>en</strong>s de z.g. Jonker Frans<strong>en</strong> oorlog (1488-1492) hebb<strong>en</strong> er vele schermutseling<strong>en</strong> rondom<br />
Delft plaats gehad, waarbij de inwoners van de stad zich niet onbetuigd liet<strong>en</strong>, doch<br />
t<strong>en</strong>gevolge waarvan de welstand van de stad ernstige schade opliep <strong>en</strong> e<strong>en</strong> groot deel van de<br />
bevolking in armoede geraakte, hoewel de stad zelve, dank zij de versterking<strong>en</strong>, voor<br />
verwoesting<strong>en</strong> gespaard bleef.<br />
Teg<strong>en</strong> het einde van de Middeleeuw<strong>en</strong> bezat de stad 24 muur- of waltor<strong>en</strong>s, terwijl er 8<br />
poort<strong>en</strong> aanwezig war<strong>en</strong>; voor de Oostpoort lag e<strong>en</strong> groot rondeel <strong>en</strong> er war<strong>en</strong> 5 kleinere<br />
rondel<strong>en</strong> langs de Oostwal <strong>en</strong> op de hoek<strong>en</strong> van de ommuring.<br />
In 1773 werd door de burgemeesters van Delft beslot<strong>en</strong> de tor<strong>en</strong>s, welke teg<strong>en</strong> e<strong>en</strong> gering<br />
bedrag <strong>en</strong> vaak zelfsom niet, ter bewoning beschikbaar war<strong>en</strong> gesteld, niet meer te reparer<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> ze bij verhuizing of overlijd<strong>en</strong> van de bewoners voor afbraak te verkop<strong>en</strong>.<br />
Ook van de poort<strong>en</strong> heeft slechts één, nl. de Oostpoort, de eeuw<strong>en</strong> overleefd <strong>en</strong> is thans dan<br />
ook nog e<strong>en</strong> bezi<strong>en</strong>swaardigheid.<br />
Ook e<strong>en</strong> drietal tor<strong>en</strong>s, de Huibrechtstor<strong>en</strong>, de Rietveldse of St. Joristor<strong>en</strong> <strong>en</strong> de Bagijn<strong>en</strong>tor<strong>en</strong>,<br />
zijn nog terug te vind<strong>en</strong>.
Wat betreft gebastionneerde versterking<strong>en</strong> zij vermeld dat in 1556 Willem van Noort, die<br />
stadsarchitect van Utrecht was, à raison van 40 Carolus guld<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> nieuwe fortificatie met 15<br />
bastions rondom Delft heeft ontworp<strong>en</strong>.<br />
Dit plan is echter niet tot uitvoering gekom<strong>en</strong> omdat het veel geld kostte <strong>en</strong> bij het uitbrek<strong>en</strong><br />
van de 80-jarige oorlog te veel tijd zou hebb<strong>en</strong> gevergd.<br />
Onder leiding van de Gouverneur der stad, Marnix van Sint Aldegonde, werd door de<br />
Stadsregering dan ook beslot<strong>en</strong> te volstaan met de aanleg van 4 ravelijn<strong>en</strong> voor de poort<strong>en</strong>,<br />
wall<strong>en</strong> <strong>en</strong> borstwering<strong>en</strong> langs de mur<strong>en</strong> <strong>en</strong> verbreding van de gracht<strong>en</strong>.<br />
De ravelijn<strong>en</strong> lag<strong>en</strong> resp. voor de Haagpoort, de Wateringsepoort, de Waterslootsepoort <strong>en</strong> de<br />
Zuid- of Kethelpoort.<br />
Dit laatste werd reeds in 1616 weer opgeruimd om plaats te mak<strong>en</strong> voor de Kolk bij de Schie.<br />
In 1672 werd door de Leidse hoogleraar in de wiskunde e<strong>en</strong> vestingbouwkunde, Christiaan<br />
Melder, e<strong>en</strong> ontwerp gemaakt om van de stad e<strong>en</strong> vesting naar de to<strong>en</strong> geld<strong>en</strong>de inzicht<strong>en</strong> te<br />
mak<strong>en</strong>.<br />
Dit ontwerp bestond uit e<strong>en</strong> ovaal met 20 bastions rond de stad, met e<strong>en</strong> variant welke dichter<br />
om de stad was geleg<strong>en</strong>.<br />
Het ontwerp werd echter niet uitgevoerd.<br />
Stadspoort<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> ook veelal gebruikt voor het huisvest<strong>en</strong> van krijgsgevang<strong>en</strong><strong>en</strong>. Vele<br />
sted<strong>en</strong> bezat<strong>en</strong> nl. ge<strong>en</strong> eig<strong>en</strong>lijke gevang<strong>en</strong>is, althans ge<strong>en</strong> mogelijkheid om e<strong>en</strong> <strong>en</strong>igszins<br />
belangrijk aantal person<strong>en</strong> onder te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.<br />
Ook in Delft war<strong>en</strong> t<strong>en</strong> tijde van het verblijf van Willem van Oranje in die stad krijgsgevang<strong>en</strong><strong>en</strong>,<br />
tewerkgesteld aan de `forteresse', in de stadspoort<strong>en</strong> gelegerd.<br />
Het kwam de Prins bed<strong>en</strong>kelijk voor dat zij nog al veel vrijheid g<strong>en</strong>ot<strong>en</strong>, waarom de Stat<strong>en</strong><br />
van Holland de kapitein Uytt<strong>en</strong>broek aanschrev<strong>en</strong> de gevang<strong>en</strong><strong>en</strong> in `goede verzekerdheid' te<br />
houd<strong>en</strong>.<br />
Ondertuss<strong>en</strong> had de stad nog <strong>en</strong>kele mal<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis gemaakt met legering van vreemde troep<strong>en</strong>.<br />
Nadat in 1566 e<strong>en</strong> klein legertje protestant<strong>en</strong> bij Austruweel vernietig<strong>en</strong>d was verslag<strong>en</strong>,<br />
keerde het tij voor de vrijhed<strong>en</strong> welke de hervormingsgezind<strong>en</strong> zich hadd<strong>en</strong> wet<strong>en</strong> te verover<strong>en</strong>.<br />
De landvoogdes vatte weer moed <strong>en</strong> gelastte de stedelijke overhed<strong>en</strong> korte mett<strong>en</strong> met de<br />
nieuwe religie <strong>en</strong> deszelfs aanhangers te mak<strong>en</strong>. In verband met de to<strong>en</strong>em<strong>en</strong>de onveiligheid<br />
door uit het zuid<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>de vluchteling<strong>en</strong> van allerlei aard, hadd<strong>en</strong> de burgemeesters van<br />
Delft in begin 1567 van de landvoogdes toestemming gekreg<strong>en</strong> om soldat<strong>en</strong> in di<strong>en</strong>st te<br />
nem<strong>en</strong> ter bescherming van de stad. De burgerij voelde echter niet veel voor vreemd krijgsvolk,<br />
waarop beslot<strong>en</strong> werd e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>heid uit de burgers te recruter<strong>en</strong> <strong>en</strong> deze te do<strong>en</strong> aanvoer<strong>en</strong><br />
door e<strong>en</strong> lid van de vroedschap.<br />
Edoch, het was bek<strong>en</strong>d dat Delft e<strong>en</strong> niet bepaald <strong>en</strong>thousiast bestrijder van de nieuwe leer<br />
was geweest <strong>en</strong> dat er in de stad nog altijd heel wat aanhangers ervan verblev<strong>en</strong>. Bov<strong>en</strong>di<strong>en</strong><br />
was e<strong>en</strong> strijdmacht van <strong>en</strong>kele duiz<strong>en</strong>d<strong>en</strong> onder bevel van H<strong>en</strong>drik van Brederode op weg<br />
naar het noord<strong>en</strong> <strong>en</strong> m<strong>en</strong> vreesde e<strong>en</strong> aanslag. Daarom kreeg Delft begin mei 1567 twee<br />
v<strong>en</strong>dels Spaanse soldat<strong>en</strong> in garnizo<strong>en</strong>, welke werd<strong>en</strong> ingekwartierd bij de burgerij, die<br />
behalve het verl<strong>en</strong><strong>en</strong> van nachtverblijf ook gehoud<strong>en</strong> was de soldat<strong>en</strong> de geleg<strong>en</strong>heid te gev<strong>en</strong><br />
tot kok<strong>en</strong> <strong>en</strong> h<strong>en</strong> moest voorzi<strong>en</strong> van kaars<strong>en</strong> <strong>en</strong> olie.<br />
Gelukkig was e<strong>en</strong> <strong>en</strong> ander van korte duur want reeds op 26 mei werd het Spaanse conting<strong>en</strong>t<br />
teruggetrokk<strong>en</strong>, echter wel op voorwaarde dat de stad zich di<strong>en</strong>de te onthoud<strong>en</strong> van iedere<br />
tolerantie teg<strong>en</strong>over aanhangers van de nieuwe leer. Nog e<strong>en</strong>maal heeft de stad korte tijd e<strong>en</strong><br />
Spaans garnizo<strong>en</strong> gehad <strong>en</strong> wel in 1571 to<strong>en</strong> het steeds agressievere optred<strong>en</strong> van de<br />
Watergeuz<strong>en</strong> Bossu deed vrez<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> aanval op Delft niet tot de onmogelijkhed<strong>en</strong> behoor-
de, te meer daar de stad bek<strong>en</strong>d stond om zijn zeker niet gunstige gezindheid t<strong>en</strong> opzichte van<br />
het Spaanse bewind.<br />
In 1787 is Delft korte tijd bezet geweest door Pruisische troep<strong>en</strong>, welke Prins Willem V te<br />
hulp kwam<strong>en</strong>. Franse troep<strong>en</strong> kwam<strong>en</strong> in 1795 Delft bezett<strong>en</strong>, de Duitsers volgd<strong>en</strong> in 1940.<br />
Militaire gebouw<strong>en</strong><br />
Aan de Rotterdamse zijde van de stad, bij de sam<strong>en</strong>vloeiing van Oude Delft <strong>en</strong> Korte Geer<br />
ligt e<strong>en</strong> complex gebouw<strong>en</strong>, bek<strong>en</strong>d als het Armam<strong>en</strong>tarium. Deze naam is ontle<strong>en</strong>d aan het<br />
opschrift op de gevelste<strong>en</strong> aan de zijde van het Oude Delft: `Armam<strong>en</strong>tarium Ordinum<br />
Hollandiae et Westfrisiae', Wap<strong>en</strong>magazijn van de Stat<strong>en</strong> van Holland <strong>en</strong> West-Friesland.<br />
Ook werd het wel g<strong>en</strong>oemd (Groot) Ammunitiehuis, Ammunitiemagazijn, Gem<strong>en</strong>elands<br />
magazijn van Holland, (Groot) Ars<strong>en</strong>aal of in de 19e eeuw Rijks Ars<strong>en</strong>aal.<br />
Het oudste, zuidelijke gedeelte dateert uit 1602, het noordelijke uit 1692, het tuss<strong>en</strong>gedeelte is<br />
van latere datum.<br />
Bijzondere aandacht vrag<strong>en</strong> de gevelversiering<strong>en</strong>: aan de zijde van de Korte Geer het wap<strong>en</strong><br />
met de kroon <strong>en</strong> het devies van Holland waaronder het jaartal 1692; aan het Oude Delft onder<br />
het gekroonde wap<strong>en</strong> van Holland met de spreuk `Vigilate Deo Confid<strong>en</strong>tes', de oorlogsgod<br />
Mars, gezet<strong>en</strong> op allerlei wap<strong>en</strong>tuig, ter weerszijd<strong>en</strong> van de wap<strong>en</strong>s <strong>en</strong> nam<strong>en</strong> van Nicolaas<br />
Stoop, Willem Fabricius, H<strong>en</strong>drik van Bleiswyck <strong>en</strong> Simon van Beaumont, resp.<br />
gecommitteerde rad<strong>en</strong> nam<strong>en</strong>s Dordrecht, Haarlem, Delft <strong>en</strong> de secretaris van de Stat<strong>en</strong>.<br />
Dit beeldhouwwerk werd vervaardigd door Johannes Blomm<strong>en</strong>dael (overled<strong>en</strong> 1702) teg<strong>en</strong><br />
e<strong>en</strong> vergoeding van 1230 guld<strong>en</strong>, vastgesteld bij resolutie van de Gecommitteerde Rad<strong>en</strong> van<br />
Holland van 18 januari 1694.<br />
Bov<strong>en</strong> het geheel de naam, bestemming, van het gebouw als bov<strong>en</strong>vermeld. T<strong>en</strong>slotte bov<strong>en</strong><br />
de poort in de Zuidgevel e<strong>en</strong> gebeeldhouwde ste<strong>en</strong> met in het midd<strong>en</strong> onder het jaartal 1602<br />
Pallas Ath<strong>en</strong>e, geflankeerd door divers wap<strong>en</strong>tuig <strong>en</strong> de bust<strong>en</strong> van twee overwonn<strong>en</strong> Perz<strong>en</strong>.<br />
Het is in dit monum<strong>en</strong>tale gebouw dat ons Museum e<strong>en</strong> onderkom<strong>en</strong> heeft gekreg<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat<br />
mede hierdoor e<strong>en</strong> bestemming krijgt zijn naam <strong>en</strong> ouderdom waardig.<br />
Tot het gehele complex behoort ook nog het voormalig pakhuis van de Oost Indische Compagnie<br />
dat aan de Noordzijde van het Armam<strong>en</strong>tarium langs het Oude Delft is geleg<strong>en</strong> <strong>en</strong> in<br />
1660 uit diverse id<strong>en</strong>tieke voormalige woonhuiz<strong>en</strong> werd sam<strong>en</strong>gesteld.<br />
Dat m<strong>en</strong> ook eertijds goed raad wist met andermans eig<strong>en</strong>domm<strong>en</strong> wordt geïllustreerd door<br />
het volg<strong>en</strong>de.<br />
Op 25 oktober 1811 bezocht keizer Napoleon Delft, waarbij hij vergezeld was van keizerin<br />
Marie Louise.<br />
Na de gebruikelijke ontvangst <strong>en</strong> het g<strong>en</strong>iet<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> lunch stapte het keizerlijk paar weer in<br />
het rijtuig <strong>en</strong> reed naar het `Stapelmagazijn', ons Armam<strong>en</strong>tarium.<br />
Aldaar aangekom<strong>en</strong> inspecteerde de keizer e<strong>en</strong> erewacht van de schutterij nadat hij de<br />
keizerin met `Non madame, vous restez <strong>en</strong> witure' belet had hem te vergezell<strong>en</strong>. Binn<strong>en</strong> het<br />
hek zag Napoleon e<strong>en</strong> tweetal fraai bewerkte 48 ponders, welke in 1669 door Albert<br />
B<strong>en</strong>nings, geschutgieter in Lubeck, aan de Stat<strong>en</strong> G<strong>en</strong>eraal werd<strong>en</strong> geschonk<strong>en</strong> als toegift op<br />
e<strong>en</strong> bestelling van 155 kanonn<strong>en</strong>. Terwijl hij de hand op e<strong>en</strong> der stukk<strong>en</strong> legde zeide hij:<br />
`C'est à moi'. Enkele dag<strong>en</strong> later verdw<strong>en</strong><strong>en</strong> de vuurmond<strong>en</strong> richting Parijs. Na de val van de<br />
keizer is er één naar W<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> één naar Berlijn overgebracht; thans is er e<strong>en</strong> te W<strong>en</strong><strong>en</strong>, terwijl<br />
het exemplaar in Berlijn door de Russ<strong>en</strong> naar Moskou is gebracht.<br />
In 1611 werd<strong>en</strong> aan het Zuideinde, buit<strong>en</strong> de Schiedamoe of Kethelpoort op last van de Raad<br />
van State voorraadschur<strong>en</strong> gebouwd voor het opslaan van Krijgsvoorrad<strong>en</strong>.
Aan de Oostzijde van de stad, aan het einde van de zuidelijke kant van de Leerweg, bevond<br />
zich t<strong>en</strong> tijde van de Reformatie het Clariss<strong>en</strong>klooster.<br />
Nadat de nonn<strong>en</strong> t<strong>en</strong> gevolge van de Reformatie de gebouw<strong>en</strong> hadd<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> verlat<strong>en</strong>,<br />
werd<strong>en</strong> tuingeschut) <strong>en</strong> kapel (salpeter <strong>en</strong> zwavel) in gebruik g<strong>en</strong>om<strong>en</strong> voor Artillerie Magazijn<br />
<strong>en</strong> de kelders ervan als munitiekruit-opslagplaats van de Stat<strong>en</strong> van Holland.<br />
Op 12 oktober 1654 begaf Cornelis Soet<strong>en</strong>s, commies bij de Stat<strong>en</strong> van Holland <strong>en</strong> West-<br />
Friesland, zich naar het kruitmagazijn om, zoals hij had gezegd e<strong>en</strong> proefje van 2 pond kruit<br />
te hal<strong>en</strong>.<br />
Hij was daarbij vergezeld van e<strong>en</strong> persoon, gekleed in e<strong>en</strong> rode mantel, welke hij vóór het<br />
naar binn<strong>en</strong> gaan aan zijn knecht gaf, opdat de mantel niet vuil zou word<strong>en</strong>.<br />
In het magazijn, in de kelders van het voormalige klooster, lag e<strong>en</strong> voorraad van 80 à 90.000<br />
pond kruit opgeslag<strong>en</strong>.<br />
Ev<strong>en</strong> later vloog dit magazijn met oorverdov<strong>en</strong>d lawaai de lucht in. Van Soet<strong>en</strong>s <strong>en</strong> zijn<br />
metgezel werd nooit iets teruggevond<strong>en</strong>.<br />
De ravage ontstaan door deze ontploffing, bek<strong>en</strong>d als de `Delftsche donderslag', was <strong>en</strong>orm; ±<br />
100 m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> gedood, e<strong>en</strong> duiz<strong>en</strong>dtal gewond. Ongeveer 200 huiz<strong>en</strong> war<strong>en</strong> vernield,<br />
van 300 war<strong>en</strong> de dak<strong>en</strong> verdw<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
Ge<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel gebouw in de stad is onbeschadigd geblev<strong>en</strong>.<br />
Van de Oude <strong>en</strong> de Nieuwe Kerk war<strong>en</strong> pilar<strong>en</strong> <strong>en</strong> mur<strong>en</strong> gescheurd, alle gebrandschilderde<br />
ram<strong>en</strong> vernield.<br />
Wonderlijk was dat het monum<strong>en</strong>t van Prins Willem I volslag<strong>en</strong> onbeschadigd bleef, zelfs het<br />
beroemde beeld, de Faam, staande op de t<strong>en</strong><strong>en</strong>, bleef in ev<strong>en</strong>wicht.<br />
T<strong>en</strong>gevolge van de ontploffing ontstond e<strong>en</strong> grote op<strong>en</strong> ruimte, de huidige Paard<strong>en</strong>markt,<br />
waar omhe<strong>en</strong> in later jar<strong>en</strong> de thans nog bestaande militaire gebouw<strong>en</strong> o.a. e<strong>en</strong> kazerne,<br />
verrez<strong>en</strong>.<br />
De kazerne, waarin tot na de mobilisatie 1914 - 1918 het 15e Regim<strong>en</strong>t Infanterie was<br />
ondergebracht, is thans in gebruik bij de Van der Woud<strong>en</strong> Stichting, e<strong>en</strong> instelling tot hulp<br />
aan geestelijk <strong>en</strong> lichamelijk gehandicapt<strong>en</strong>.<br />
De overige gebouw<strong>en</strong>, tot voor <strong>en</strong>kele jar<strong>en</strong> in gebruik voor opslag van militaire goeder<strong>en</strong>,<br />
bevatt<strong>en</strong> thans het Depot van ons museum alwaar het e<strong>en</strong> ruim <strong>en</strong> overzichtelijk onderkom<strong>en</strong><br />
heeft gevond<strong>en</strong>.<br />
Zij nog vermeld dat niemand minder dan de Prins onzer dichters, Joost van d<strong>en</strong> Vondel, e<strong>en</strong><br />
gedicht wijdde aan de Delftsche donderslag:<br />
Te Delf, daer teg<strong>en</strong>s stijl <strong>en</strong> ord<strong>en</strong>,<br />
Ons kruit, 's lands vijandin geword<strong>en</strong>,<br />
Stadt--huis ontziet, noch kerck-gewelf,<br />
En delft e<strong>en</strong> burger-graf voor Delf,<br />
In puin, <strong>en</strong> m<strong>en</strong>sche-vleesch <strong>en</strong> golv<strong>en</strong><br />
Van gloej<strong>en</strong>de assche <strong>en</strong> glas gedolv<strong>en</strong>.<br />
Wie wort van bitter schrey<strong>en</strong> moe?<br />
De woeste hooftstadt huilt U toe,<br />
En gaept <strong>en</strong> stinckt, in zoo veel wijek<strong>en</strong>,<br />
Gelijck e<strong>en</strong> kerck-hof, zad van lijck<strong>en</strong>,<br />
Geplet, geknot, gescheurt, gez<strong>en</strong>gt.<br />
E<strong>en</strong> Chaos, onder e<strong>en</strong> gem<strong>en</strong>gt,<br />
E<strong>en</strong> jonghste dagh vol dootsche schrick<strong>en</strong><br />
En d'oogh<strong>en</strong>blick der oogh<strong>en</strong>blickk<strong>en</strong>.
Verbou e<strong>en</strong> eeuw <strong>en</strong> Krezus schat:<br />
E<strong>en</strong> vonck, e<strong>en</strong> bliek verwoest e<strong>en</strong> stadt.<br />
Na de ramp van het in de lucht gevlog<strong>en</strong> kruitmagazijn kwam al gauw het bericht van Gecommiteerde<br />
Rad<strong>en</strong> dat m<strong>en</strong> wel graag `e<strong>en</strong>igh<strong>en</strong> voorset van poleer' in Delft zou will<strong>en</strong> opslaan<br />
<strong>en</strong> werd verzocht daarvoor e<strong>en</strong> geschikte plaats aan te wijz<strong>en</strong>.<br />
De burgemeesters bezocht<strong>en</strong> daarop te 's-Grav<strong>en</strong>hage niet alle<strong>en</strong> de Gecommiteerde Rad<strong>en</strong><br />
maar ook de Raad van State om het standpunt van de vroedschap dat `in deze stadt, op de<br />
stadtswall<strong>en</strong> ofte daaromtr<strong>en</strong>t' ge<strong>en</strong> nieuw kruithuis mocht word<strong>en</strong> gebouwd, bek<strong>en</strong>d te<br />
mak<strong>en</strong>.<br />
Wel gav<strong>en</strong> zij te k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> dat buit<strong>en</strong> de stad e<strong>en</strong> geschikte plaats was gevond<strong>en</strong>. De overige<br />
magazijn<strong>en</strong> mocht<strong>en</strong> in de stad blijv<strong>en</strong>.<br />
Na langdurig overleg werd in 1659 beslot<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> nieuw kruitmagazijn zou word<strong>en</strong><br />
gebouwd in de Lage Abtswoudse of Papsouse polder.<br />
Dit kruitmagazijn, welks gebouw<strong>en</strong> nog hed<strong>en</strong> t<strong>en</strong> dage bek<strong>en</strong>d staan als het `kruithuis aan de<br />
Schie' werd ontworp<strong>en</strong> door de beroemde architect Pieter Post.<br />
Het geheel bestaat uit e<strong>en</strong> monum<strong>en</strong>taal voorgebouw <strong>en</strong> twee in het water geleg<strong>en</strong> kruittor<strong>en</strong>s.<br />
Tot <strong>en</strong> met de mobilisatie 1939 -1940 is dit gebouw<strong>en</strong>complex ook voortdur<strong>en</strong>d als munitie<strong>en</strong><br />
kruitopslagplaats in gebruik geweest.<br />
Het kruithuis is ev<strong>en</strong>wel niet de vervanger van het `Secreet van Hollandt', de in de lucht<br />
gevlog<strong>en</strong> opslagplaats in het voormalige Clariss<strong>en</strong>klooster. To<strong>en</strong> de bespreking<strong>en</strong> over de<br />
vervanging hiervan lange tijd duurd<strong>en</strong> <strong>en</strong> zelfs war<strong>en</strong> vastgelop<strong>en</strong>, werd beslot<strong>en</strong> dat het kruit<br />
van Holland door de fabrikant<strong>en</strong> zelf zou word<strong>en</strong> opgeslag<strong>en</strong>.<br />
Zij ontving<strong>en</strong> hiervoor e<strong>en</strong> vergoeding tot het tijdstip waarop het door de Stat<strong>en</strong> zou word<strong>en</strong><br />
opgevraagd.<br />
In 1689 ev<strong>en</strong>wel beslot<strong>en</strong> Gecommitteerde Rad<strong>en</strong> dat Holland weer e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> magazijn zou<br />
bouw<strong>en</strong>, `tot het bewaer<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> goede quantityt buschpulver bov<strong>en</strong> de gunt omtr<strong>en</strong>t de<br />
Stadt Schiedam geconserveert wort'.<br />
Dit gebouw werd in 1690 opgericht op e<strong>en</strong> aangekocht terrein geleg<strong>en</strong> aan de Buit<strong>en</strong>watersloot<br />
`niet veere van des `Gemeinelants kruytmool<strong>en</strong> geleg<strong>en</strong>', dat `was a<strong>en</strong>gepres<strong>en</strong>teert' door<br />
de eig<strong>en</strong>aar Salomon van der Heuvel. Van dit kruithuis blev<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele opmetingstek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><br />
bewaard, terwijl de gevelste<strong>en</strong> ervan zich in het Rijksmuseum bevindt.<br />
De `Kogelgieterij' ev<strong>en</strong>e<strong>en</strong>s geleg<strong>en</strong> aan de Buit<strong>en</strong>watersloot werd in 1845-1846 gebouwd,<br />
to<strong>en</strong> de constructiewinkel aan de Houttuin<strong>en</strong> van Leeuw<strong>en</strong>hoeksingel behoefte kreeg aan e<strong>en</strong><br />
werkplaats voor het mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> vull<strong>en</strong> van slaghoedjes. Hoewel het geme<strong>en</strong>tebestuur bezwaar<br />
maakte om hiervoor terrein af te staan werd toch overe<strong>en</strong>stemming bereikt om deze inrichting<br />
te bouw<strong>en</strong> ter plaatse waar in 1742 de kruis mol<strong>en</strong> van Van Hoorn stond, welke to<strong>en</strong> in de<br />
lucht is gevlog<strong>en</strong>.<br />
In de stad war<strong>en</strong> ook nog als magazijn ingebruik:<br />
- de voormalige kapel van het Heilige Geest Zusterhuis (later meisjeshuis) geleg<strong>en</strong> aan het<br />
Oude Delft hoek Nieuwstraat (handvuurwap<strong>en</strong><strong>en</strong>)<br />
- e<strong>en</strong> aan het Oude Delft geleg<strong>en</strong> `huis van vier verdieping<strong>en</strong> <strong>en</strong> ook zeer lang, strekk<strong>en</strong>de van<br />
de Oude Delft tot achter de stadswall<strong>en</strong>' (lod<strong>en</strong> kogels, `bombers' <strong>en</strong> granat<strong>en</strong>).<br />
- de kapel van St. Joris bij de Haagse Poort (geschut).<br />
De drie magazijn<strong>en</strong> in het voormalige Clariss<strong>en</strong>klooster <strong>en</strong> het marmam<strong>en</strong>tarium war<strong>en</strong><br />
stapelmagazijn<strong>en</strong> van de Stat<strong>en</strong> van Holland. Onder het beheer van de G<strong>en</strong>eraliteit viel<strong>en</strong> de
eide gebouw<strong>en</strong> aan het Oude Delft, het Kruithuis <strong>en</strong> het getimmerte bij de Kethelpoort. Deze<br />
in totaal 8 militaire magazijn<strong>en</strong> in Delft zijn in de periode 1573-1670 tot stand gekom<strong>en</strong>. De<br />
kapel van St. Joris was e<strong>en</strong> opslagplaats van geschut dat eig<strong>en</strong>dom was van de stad Delft. Op<br />
de Markt bevindt zich op de nis 29-29a nog altijd het gebouw van de Garnizo<strong>en</strong>s hoofdwacht,<br />
alwaar ook het bureau van de Garnizo<strong>en</strong>scommandant was gevestigd. Het heeft de bek<strong>en</strong>de<br />
bouwstijl welke het k<strong>en</strong>merk is van de hoofdwacht<strong>en</strong>, zoals deze nog te vind<strong>en</strong> zijn in vele<br />
andere oude garnizo<strong>en</strong>ssted<strong>en</strong>.<br />
Tot zover e<strong>en</strong> beschouwing over de oude militaire gebouw<strong>en</strong> van de stad Delft, waarbij nog<br />
kan word<strong>en</strong> vermeld dat het Armam<strong>en</strong>tarium, de Kogelgieterij , het Kruithuis <strong>en</strong> de gebouw<strong>en</strong><br />
aan de Paard<strong>en</strong>markt tot <strong>en</strong> met de mobilisatie 1939 - 1940 tot opslagplaats voor militair<br />
materieel <strong>en</strong> militaire goeder<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> gedi<strong>en</strong>d, terwijl <strong>en</strong>kele ervan, de gebouw<strong>en</strong> op de<br />
Paard<strong>en</strong>markt <strong>en</strong> de Kogelgieterij, tot voor <strong>en</strong>kele jar<strong>en</strong> als zodanig in gebruik zijn geweest.<br />
Voorts was te Delft, geleg<strong>en</strong> aan de Leeuw<strong>en</strong>hoeksingel, e<strong>en</strong> gebouw<strong>en</strong>complex aanwezig<br />
waarin de zg. constructiewerkplaats<strong>en</strong> war<strong>en</strong> gevestigd. Als oudste kiem van de Artillerie<br />
inrichting<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> zij als affuitmakerij in 1679 door Gecommitteerde Rad<strong>en</strong> van Holland <strong>en</strong><br />
West-Friesland aldaar gevestigd. Vermoedelijk werd deze locatie gekoz<strong>en</strong> met het oog op de<br />
aldaar reeds aanwezige belangrijke magazijn<strong>en</strong> van krijgsb<strong>en</strong>odighed<strong>en</strong>. De opzet was zeer<br />
e<strong>en</strong>voudig <strong>en</strong> omvatte e<strong>en</strong> werkplaats voor de affuitmaker <strong>en</strong> één voor elk zijner helpers, de<br />
`wiel<strong>en</strong>maker' <strong>en</strong> de smid.<br />
In laatste instantie, d.w.z. in de 20e eeuw, werd er reparatie aan <strong>en</strong> assemblage van geschut<br />
verricht, handvuurwap<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> lichte automatische vuurwap<strong>en</strong><strong>en</strong> werd<strong>en</strong> vervaardigd <strong>en</strong><br />
gerepareerd.<br />
Deze constructiewerkplaats<strong>en</strong>, welke in latere jar<strong>en</strong> e<strong>en</strong> dep<strong>en</strong>dance vormd<strong>en</strong> van de Artillerie-Inrichting<strong>en</strong><br />
aan de Hembrug, zijn na de tweede wereldoorlog opgehev<strong>en</strong> <strong>en</strong> overgeplaatst<br />
naar de Hembrug.<br />
Ook in e<strong>en</strong> gebouw, oorspronkelijk bestemd voor de Technische Hogeschool <strong>en</strong> geleg<strong>en</strong> aan<br />
de Julianalaan, zijn gedur<strong>en</strong>de e<strong>en</strong> reeks van jar<strong>en</strong> van voor tot na de tweede wereldoorlog,<br />
vestiging<strong>en</strong> van reparatie-inrichting<strong>en</strong> <strong>en</strong> opslag van militaire goeder<strong>en</strong> ondergebracht geweest.<br />
Militair onderwijs<br />
Bij besluit van de Souvereine Vorst van 24 februari 1814 Nr. 162 werd te Delft e<strong>en</strong> militaire<br />
school opgericht welke de naam kreeg van Artillerie- <strong>en</strong> G<strong>en</strong>ieschool, welke werd gevestigd<br />
in het door het bestuur van de stad Delft aangekochte <strong>en</strong> aan het Rijk afgestane fundatiehuis<br />
van de Vrouwe van R<strong>en</strong>swoude, geleg<strong>en</strong> aan het Oude Delft, thans Oude Delft no. 89-95,<br />
waarvan no. 95 bek<strong>en</strong>d is als Hoofdgebouw van de Technische Hogeschool.<br />
Deze school was bestemd voor de opleiding van t<strong>en</strong> hoogste 80 cadett<strong>en</strong> tot officier bij het<br />
wap<strong>en</strong> der Artillerie, der G<strong>en</strong>ie, het Bataljon Pontonniers Mineurs <strong>en</strong> Sappeurs <strong>en</strong> tot de<br />
opleiding van 8 adspirant-ing<strong>en</strong>ieurs voor de Waterstaat.<br />
Verder kond<strong>en</strong> voor de Wap<strong>en</strong>s der Infanterie<strong>en</strong> Cavalerie <strong>en</strong> voor de Marine e<strong>en</strong> 60-tal<br />
cadett<strong>en</strong> word<strong>en</strong> toegelat<strong>en</strong>, doch deze moest<strong>en</strong> voor eig<strong>en</strong> kost<strong>en</strong> studer<strong>en</strong>.<br />
De cadett<strong>en</strong> voorzag<strong>en</strong> in hun eig<strong>en</strong> onderhoud, logies, kleding, boek<strong>en</strong> etc. <strong>en</strong> betaald<strong>en</strong> e<strong>en</strong><br />
jaargeld van f 60,- tot aankoop van boek<strong>en</strong>, instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> modell<strong>en</strong>, b<strong>en</strong>odigd voor het<br />
gev<strong>en</strong> van het onderwijs <strong>en</strong> voor de verlichting <strong>en</strong> verwarming der schoollokal<strong>en</strong>.<br />
Deze Artillerie <strong>en</strong> G<strong>en</strong>ieschool werd bij besluit van koning Willem I van 29 mei 1826 opgehev<strong>en</strong><br />
<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> in de bij het zelfde besluit opgerichte Koninklijke Militaire Academie te<br />
Breda.
Ook de civiele leerling<strong>en</strong> van de Delftsche Artillerie <strong>en</strong> G<strong>en</strong>ieschool verhuisd<strong>en</strong> mee naar<br />
Breda, alwaar dus civiele <strong>en</strong> militaire ing<strong>en</strong>ieurs werd<strong>en</strong> opgeleid.<br />
Deze situatie heeft geduurd tot 1845 to<strong>en</strong> de opleiding van de `civiele' ing<strong>en</strong>ieurs werd<br />
overgeplaatst naar de in 1842 nieuw opgerichte Koninklijke Academie voor ing<strong>en</strong>ieurs te<br />
Delft.<br />
De opheffing van de Artillerie <strong>en</strong> G<strong>en</strong>ieschool betek<strong>en</strong>de echter niet het einde van het<br />
Militaire Onderwijs in Delft.<br />
Na de oprichting van de KMA bleef bij de korps<strong>en</strong> der artillerie de geleg<strong>en</strong>heid bestaan om<br />
tot officier te word<strong>en</strong> opgeleid. Deze regeling duurde tot 1830, werd in 1835 weer ingesteld<br />
<strong>en</strong> vervolg<strong>en</strong>s in 1839 beëindigd.<br />
To<strong>en</strong> bij de uitbreiding der artillerie in 1852 e<strong>en</strong> tekort aan officier<strong>en</strong> ontstond werd bij de<br />
diverse korps<strong>en</strong> voor onderofficier<strong>en</strong> de mogelijkheid geop<strong>en</strong>d om tot officier te word<strong>en</strong><br />
opgeleid. Deze inefficiënte <strong>en</strong> kostbare wijze van opleid<strong>en</strong> tot officier duurde tot 1862, to<strong>en</strong><br />
alle cursuss<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>gevoegd tot één geheel <strong>en</strong> wel tot `De wet<strong>en</strong>schappelijke cursus<br />
der artillerie' in Delft, ondergebracht bij het 1e Regim<strong>en</strong>t Vestingartillerie. To<strong>en</strong> in 1878 de<br />
vestingartillerie Delft verliet bleef de cursus er toch gevestigd <strong>en</strong> gehuisvest in het Sint<br />
Agatha Klooster (Prins<strong>en</strong>hof). In 1884 onderging de opzet e<strong>en</strong> verandering in die zin dat,<br />
ev<strong>en</strong>als voor de KMA, candidat<strong>en</strong> in het bezit di<strong>en</strong>d<strong>en</strong> te zijn van het einddiploma 5 jaar<br />
HBS. In 1897 werd de officiersopleiding te Delft definitief beëindigd <strong>en</strong> geconc<strong>en</strong>treerd te<br />
Breda. Voorts hebb<strong>en</strong> officier<strong>en</strong> in de loop der jar<strong>en</strong> aan de Constructie Werkplaats<strong>en</strong> diverse<br />
wap<strong>en</strong>cursuss<strong>en</strong> gevolgd, terwijl ook hed<strong>en</strong> t<strong>en</strong> dage te Delft nog onderwijs aan militair<strong>en</strong><br />
wordt gegev<strong>en</strong>; aan de Technische Hogeschool te Delft bestaat nl. de mogelijkheid voor<br />
officier<strong>en</strong> van alle krijgsmachtdel<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> opleiding tot ing<strong>en</strong>ieur te volg<strong>en</strong>.<br />
Logistiek<br />
To<strong>en</strong> de Prins van Oranje in november 1572 via Kamp<strong>en</strong> <strong>en</strong> Enkhuiz<strong>en</strong> uit Duitsland in<br />
Holland kwam, b<strong>en</strong>oemde hij e<strong>en</strong> klein jaar later tot Commissariss<strong>en</strong> in alle krijgszak<strong>en</strong> Jhr.<br />
Ar<strong>en</strong>t van Duyv<strong>en</strong>voirde, Jhr. Albrecht van Egmond <strong>en</strong> mr. Jacob van Wes<strong>en</strong>beeke. (Resolutie<br />
van Holland van 23 oktober 1573).<br />
Aan h<strong>en</strong> werd opgedrag<strong>en</strong> om in e<strong>en</strong> daartoe geschikte plaats `in bewaeringe te houd<strong>en</strong> alle<br />
geschut, wap<strong>en</strong><strong>en</strong>, poudre <strong>en</strong> chrijchsmunitie'.<br />
Delft werd hiertoe aangewez<strong>en</strong> <strong>en</strong> bepaald dat de `Sacristije van S. Recht<strong>en</strong>' tot magazijn zou<br />
word<strong>en</strong> ingericht, hetge<strong>en</strong> geschiedde bij Resolutie van 21 mei 1577.<br />
E<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele greep uit de bevoorrading uit de magazijn<strong>en</strong> te Delft geeft e<strong>en</strong> beeld van de<br />
veelzijdigheid der opgeslag<strong>en</strong> goeder<strong>en</strong>.<br />
Zo lez<strong>en</strong> wij in de Resolutie van Holland van 31 maart 1583 dat e<strong>en</strong> z<strong>en</strong>ding naar de vesting<br />
Heusd<strong>en</strong> bestond uit:<br />
`100 cogels van 24 pondt het stuck 200 cogels van 7 pondt het stuck 400 cogels van 4<br />
pondt het stuck 400 cogels van 3 pondt het stuck 2000 pondt gegot<strong>en</strong> <strong>en</strong> 2000 pondt<br />
ongegot<strong>en</strong> bode cogels, di<strong>en</strong><strong>en</strong>de tot calibers <strong>en</strong>de Handt-Roers.<br />
50 cogels met ketting<strong>en</strong> van 4 pondt het stuck.<br />
100 spad<strong>en</strong>, 100 bijl<strong>en</strong> <strong>en</strong>de 50 Haeck<strong>en</strong> of Houwel<strong>en</strong>.<br />
Voorts 10 last<strong>en</strong> goede rogge, 6 last<strong>en</strong> mout <strong>en</strong> 10 last<strong>en</strong> haver, di<strong>en</strong><strong>en</strong>de tot brouw<strong>en</strong>,<br />
3 last<strong>en</strong> erwet<strong>en</strong> <strong>en</strong>de bonn<strong>en</strong>, 1 last azijn, 1 toelast wijn voor kranck<strong>en</strong> <strong>en</strong> gequetst<strong>en</strong>,<br />
1800 pondt kaerss<strong>en</strong> <strong>en</strong>de 200 waegh of gang<strong>en</strong> ste<strong>en</strong>kol<strong>en</strong>, 4000 pondt speck, 6000<br />
pondt Edamsche kaes, 400 deel<strong>en</strong> planek<strong>en</strong>, 400 kaprav<strong>en</strong>s 1), 1 last teer <strong>en</strong> peck <strong>en</strong><br />
de 600 pondt warck, om peckrep<strong>en</strong> af te maeck<strong>en</strong>, 1 last souts'<br />
1) daksparr<strong>en</strong>
Verder nog, ingevolge Resolutie van 26 juni 1583:<br />
`300 spad<strong>en</strong>, 100 schopp<strong>en</strong>, 200 bijl<strong>en</strong>, 50 ax<strong>en</strong>, 2 tonn<strong>en</strong> salpeter, 1 ton solpher, 1 ton<br />
voet-angels, 1 ton hond<strong>en</strong>ketting<strong>en</strong> van verscheyde swaert<strong>en</strong>, 300 stukk<strong>en</strong> teerling<strong>en</strong>,<br />
300 cogels van 4 <strong>en</strong> 100 van 3 pondt, <strong>en</strong>de 4000 pondt kleyne gegot<strong>en</strong> cogels tot<br />
HandtRoers'.<br />
Ook geschut kon uit Delft word<strong>en</strong> geleverd. In februari 1558 kreeg Anthonis H<strong>en</strong>dricxzoon,<br />
`boschgieter', opdracht van het stadsbestuur om e<strong>en</strong> paar stukk<strong>en</strong> geschut te giet<strong>en</strong>, terwijl bij<br />
Resolutie van Holland van 14 juli 1575 met Willem Willemsz. , koperslager, <strong>en</strong> Mr. Willem,<br />
`boschgieter' te Delft e<strong>en</strong> acoord werd geslot<strong>en</strong> voor het giet<strong>en</strong> van halve cartouw<strong>en</strong> (24<br />
ponders).<br />
In 1652 kocht Zierikzee 600 muskett<strong>en</strong> met toebehor<strong>en</strong> tot 's lands magazijn<strong>en</strong> te Delft.<br />
In 1672 echter speelde Delft e<strong>en</strong> minder mooie rol. Wat was nl. het geval? To<strong>en</strong> de nood het<br />
hoogst was <strong>en</strong> het leger terug moest trekk<strong>en</strong>, waarbij ernstige teg<strong>en</strong>werking van de<br />
autoriteit<strong>en</strong> van verschill<strong>en</strong>de sted<strong>en</strong> werd ondervond<strong>en</strong>, kreeg de legerleiding van de Stat<strong>en</strong><br />
bevel om naar het West<strong>en</strong> te retirer<strong>en</strong>.<br />
Zij ondervond teg<strong>en</strong>werking in haar acties eerst door burgerij, daarna door politici. De<br />
Waterlinie kwam slechts langzaam tot stand, omdat stadsregering<strong>en</strong> zo bang war<strong>en</strong> voor de<br />
boer<strong>en</strong> uit de omgeving dat zij de inundaties meer teg<strong>en</strong>werkt<strong>en</strong> dan bevorderd<strong>en</strong>.<br />
De toestand was zo dreig<strong>en</strong>d dat 'Johan de Witt voorstelde de regering <strong>en</strong> alle rester<strong>en</strong>de<br />
machtsmiddel<strong>en</strong> van de Staat naar Amsterdam over te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> om van daar in de nieuwe linie<br />
`d<strong>en</strong> vijandt het landt tot de uutterste man toe met e<strong>en</strong> Batavische constantie te disputer<strong>en</strong>'.<br />
Daarnaast moest materieel uit de magazijn<strong>en</strong> naar de linie word<strong>en</strong> gebracht, maar de beheerder<br />
van de geschutvoorraad in Delft, bang om door de geme<strong>en</strong>te voor verrader geschold<strong>en</strong> te<br />
word<strong>en</strong>, durfde zijn stukk<strong>en</strong> niet op transport te stell<strong>en</strong>!<br />
De voorraad te Delft bestond uit 16 halve kartouw<strong>en</strong> van 24 pond ijzer, 33 id. nog te monter<strong>en</strong><br />
met in totaal 4900 schot<strong>en</strong> <strong>en</strong> 2 metal<strong>en</strong> 18 ponders met 400 schot<strong>en</strong>.<br />
We nem<strong>en</strong> nu e<strong>en</strong> grote stap naar 1912 to<strong>en</strong> minister Colijn bepaalde dat in de drie<br />
c<strong>en</strong>trale magazijn<strong>en</strong>, Amsterdam, Woerd<strong>en</strong> <strong>en</strong> Delft `e<strong>en</strong> hoeveelheid kleding- <strong>en</strong><br />
uitrustingsstukk<strong>en</strong>, groot g<strong>en</strong>oeg om aan Teder<strong>en</strong> milici<strong>en</strong> e<strong>en</strong>er nieuwe lichting e<strong>en</strong><br />
volledige uitrusting te kunn<strong>en</strong> uitreik<strong>en</strong> <strong>en</strong> om gedur<strong>en</strong>de e<strong>en</strong> vol jaar te voldo<strong>en</strong> aan<br />
aanvrag<strong>en</strong> van de garnizo<strong>en</strong>smagazijn<strong>en</strong> ter voorzi<strong>en</strong>ing in de behoefte aan het leger<br />
voor gebruik in vredestijd, dus voor tussch<strong>en</strong>tijdsche aanvulling of vernieuwing, als<br />
ook voor de weinige vrijwilligers'.<br />
Er werd dus bij e<strong>en</strong> <strong>en</strong> ander slechts rek<strong>en</strong>ing gehoud<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> leger op vredesvoet, ondanks<br />
het feit dat de hoofdint<strong>en</strong>dant aandrong op e<strong>en</strong> reserve voor het geval van oorlog. Dit werd<br />
echter niet nodig geacht, behalve voor het schoeisel, waarvan e<strong>en</strong> oorlogsvoorraad van één<br />
paar per twee man mocht word<strong>en</strong> opgelegd!!!<br />
De laatste maal dat het grote magazijn te Delft zijn voorrad<strong>en</strong> afstond was bij de mobilisatie<br />
van 1939, to<strong>en</strong> noodbrugg<strong>en</strong> over de gracht<strong>en</strong> het mogelijk maakt<strong>en</strong> de uitrusting snel ter<br />
beschikking van de gemobiliseerde troep<strong>en</strong> te stell<strong>en</strong>.<br />
Garnizo<strong>en</strong> (Zie bijlage, garnizo<strong>en</strong> van Delft)<br />
Als in vroeger tijd<strong>en</strong> over `garnizo<strong>en</strong>' werd gesprok<strong>en</strong> moet niet gedacht word<strong>en</strong> aan de<br />
kazernering van troep<strong>en</strong> in de huidige betek<strong>en</strong>is van het woord. Militair<strong>en</strong> werd<strong>en</strong> doorgaans
ij de burgerij ondergebracht, waarbij zijzelf voor het kop<strong>en</strong> <strong>en</strong> bereid<strong>en</strong> van hun voedsel<br />
moest<strong>en</strong> zorg<strong>en</strong>.<br />
Over de sterkte van in Delft gelegerde troep<strong>en</strong> in het verre verled<strong>en</strong> is weinig bek<strong>en</strong>d, hoewel<br />
de stad vrijwel voortdur<strong>en</strong>d - behalve de schutterij <strong>en</strong> later de waardgelders - militair<strong>en</strong> heeft<br />
gehuisvest. Zo wordt de stad bij de vele conflict<strong>en</strong> welke gedur<strong>en</strong>de de grav<strong>en</strong>huiz<strong>en</strong> plaats<br />
hadd<strong>en</strong> - bijv. de Hoekse <strong>en</strong> Kabeljauwse twist<strong>en</strong> - herhaaldelijk g<strong>en</strong>oemd.<br />
Eerst in latere tijd<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ons betere gegev<strong>en</strong>s bek<strong>en</strong>d. Hier volg<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele grep<strong>en</strong>:<br />
Zo bestond in 1584 de lijfgarde van de Prins van Oranje uit e<strong>en</strong> garde te paard <strong>en</strong> e<strong>en</strong> garde te<br />
voet. Deze laatste bestond uit 24 hellebaardiers; in 1583 was e<strong>en</strong> compagnie waardgelders ter<br />
sterkte van 200 man opgericht.<br />
Voorts werd bij Resolutie van Holland van 2 oktober 1583 aan Delft toegestaan om<br />
`tot conservatie a<strong>en</strong> te nem<strong>en</strong> 150 soldat<strong>en</strong>, om daermede nev<strong>en</strong>s de schutter<strong>en</strong> der<br />
selve stede op 't houd<strong>en</strong> van goede <strong>en</strong>de seeckere wacht, soo bij dage als nacht, goede<br />
ordre te mog<strong>en</strong> stell<strong>en</strong>, behoudelyck dat onder de voorsz. 150 soldat<strong>en</strong>, 50 vreemde<br />
sull<strong>en</strong> vees<strong>en</strong>, deze 50 soldat<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> officier, <strong>en</strong> 2 corporaels ter ordonnantie van<br />
Sijne Excell<strong>en</strong>tie of de Stat<strong>en</strong> voorn. h<strong>en</strong> sull<strong>en</strong> lat<strong>en</strong> gebruyck<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> d<strong>en</strong> Lande<br />
van Hollandt, soo op tocht<strong>en</strong>, bewaernisse van Sted<strong>en</strong>, Huys<strong>en</strong> of Fort<strong>en</strong>, of te water'.<br />
Het eerst g<strong>en</strong>oemde onderdeel, dat bij de demobilisatie in 1918 de naam `Schoolcompagnie<br />
van de Motordi<strong>en</strong>st' kreeg, werd op 12 juli 1915 opgericht <strong>en</strong> bleef tot 9 mei 1922 in Delft in<br />
garnizo<strong>en</strong>, to<strong>en</strong> het werd overgeplaatst naar Haarlem.<br />
De LAMB bestond uit e<strong>en</strong> batterij van 3 stukk<strong>en</strong> van 7.6 cm (aangeduid met 8 tl) geplaatst op<br />
zware motorvrachtwag<strong>en</strong>s van het merk Thornycroft. Zij werd in 1917 opgericht nadat de<br />
Engelse fabriek Armstrong de vuurmond<strong>en</strong> te koop had aangebod<strong>en</strong>.<br />
De batterij werd de voorloper van het latere Korps Luchtdoelartillerie. Het personeel der<br />
batterij werd aanvankelijk ingekwartierd bij de burgerij, later werd het met het geschut<br />
ondergebracht in de voormalige Kogelgieterij aan de Buit<strong>en</strong>watersloot. Het eerste bureau van<br />
de commandant van de LAMB werd gevestigd in het Prins<strong>en</strong>hof. In e<strong>en</strong> der bijgebouw<strong>en</strong> van<br />
het zelfde Prins<strong>en</strong>hof was ook het militair hospitaal gevestigd <strong>en</strong> wel in het gebouw aan het<br />
Agathaplein waarin thans het Volk<strong>en</strong>kundig Museum is ondergebracht.<br />
Gaan we t<strong>en</strong>slotte naar de mobilisatie 1939 - 1940.<br />
Ook in deze periode war<strong>en</strong> te Delft troep<strong>en</strong> gelegerd <strong>en</strong> wel o.a. twee opleidingsbataljons<br />
recrut<strong>en</strong>.<br />
Deze bataljons, bemand met recrut<strong>en</strong>, war<strong>en</strong> eerst op 8 mei 1940 weer in Delft aangekom<strong>en</strong>.<br />
Zij war<strong>en</strong> in 1939 bij het begin van de mobilisatie geformeerd in Delft, doch na <strong>en</strong>kele<br />
maand<strong>en</strong> naar de garnizo<strong>en</strong><strong>en</strong> van hun vredesonderdel<strong>en</strong> Ros<strong>en</strong>daal <strong>en</strong> Berg<strong>en</strong> op Zoom<br />
overgebracht omdat daar beter oef<strong>en</strong>terrein aanwezig was. Bij het uitbrek<strong>en</strong> van de oorlog op<br />
10 mei war<strong>en</strong> zij vrijwel ongeoef<strong>en</strong>d <strong>en</strong> nauwelijks bewap<strong>en</strong>d. Desondanks hebb<strong>en</strong> zij,<br />
bekwaam geleid door officier<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderofficier<strong>en</strong>, zeer goede di<strong>en</strong>st<strong>en</strong> bewez<strong>en</strong> door niet<br />
alle<strong>en</strong> te verhinder<strong>en</strong> dat de vijand Delft binn<strong>en</strong>viel, doch deze ook bij herhaling ernstig<br />
afbreuk te do<strong>en</strong>.<br />
Zo slaagd<strong>en</strong> zij er zelfs in vele Duitsers, afkomstig uit de beste vijandelijke troep<strong>en</strong>, krijgsgevang<strong>en</strong><br />
te mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> niet onaanzi<strong>en</strong>lijke buit aan wap<strong>en</strong>s te vergar<strong>en</strong>.<br />
Gebrek aan opleiding <strong>en</strong> bewap<strong>en</strong>ing werd goedgemaakt door - veelal gewaagde - improvisatie<br />
<strong>en</strong> vindingrijkheid.<br />
Verder war<strong>en</strong> er <strong>en</strong>ige technische troep<strong>en</strong> gelegerd <strong>en</strong> was er e<strong>en</strong> Technische Hogeschool<br />
Compagnie, bestaande uit stud<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die ongeveer één uur per dag militaire opleiding kreg<strong>en</strong>.
T<strong>en</strong>slotte war<strong>en</strong> er e<strong>en</strong> vijftal lichte luchtdoelartilleriebatterij<strong>en</strong>, elk bestaande uit 2 à 3<br />
stukk<strong>en</strong> geschut van 2 cm, het geheel onder bevel van de res. kapitein der artillerie C. M.<br />
Hage <strong>en</strong> deel uit mak<strong>en</strong>de van het Vrijwillige Landstormkorps Luchtafweerdi<strong>en</strong>st. Niet<br />
ong<strong>en</strong>oemd mag blijv<strong>en</strong> de adjudant onderofficier J. C. P. Walrav<strong>en</strong> die als <strong>en</strong>ige militair in<br />
het Kruithuis was geplaatst <strong>en</strong> zich in de oorlogsdag<strong>en</strong> zeer moedig heeft gedrag<strong>en</strong>.<br />
Het zou te ver voer<strong>en</strong> hier de gevechtshandeling<strong>en</strong> rond Delft te besprek<strong>en</strong>. Gaarne wordt de<br />
geïnteresseerde lezer verwez<strong>en</strong> naar het boek `De Slag om de Resid<strong>en</strong>tie 1940' van de hand<br />
van de Luit<strong>en</strong>ant-Kolonel van de Verbindingsdi<strong>en</strong>st E. H. Brongers, uitgave Hollandia, Baarn.<br />
Daarnaast bestond de schutterij, welke echter ook andere tak<strong>en</strong> dan strikt stedelijke kreeg<br />
opgelegd.<br />
Blijk<strong>en</strong>s Resolutie van Holland van 12 april 1585 vond<strong>en</strong> de Stat<strong>en</strong> van Holland het nodig om<br />
te voorzi<strong>en</strong> `dat de frontiersted<strong>en</strong> van Hollandt<br />
`teg<strong>en</strong>s alle overval <strong>en</strong>de invasie van d<strong>en</strong> vijandt mog<strong>en</strong> blijv<strong>en</strong> verseeckert; hebb<strong>en</strong><br />
verklaerdt <strong>en</strong>de geresolveert dat in aller dilig<strong>en</strong>tie sull<strong>en</strong> geschickt word<strong>en</strong>:<br />
. . . uyt Delft 50 van de schutterye alhier in guarniso<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> Schoonhov<strong>en</strong> . . .'<br />
Bij resolutie van 3 juni 1585 werd<strong>en</strong> uit Delft wederom 60 of 70 soldat<strong>en</strong> naar D<strong>en</strong> Briel<br />
gezond<strong>en</strong>.<br />
We gaan nu naar 1629 in welk jaar de burgerij van Delft militaire tak<strong>en</strong> kreeg toebedeeld nl.<br />
to<strong>en</strong> op het voorstel van Prins Frederik H<strong>en</strong>drik minst<strong>en</strong>s 10.000 burgers naar het leger te<br />
z<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, de Stat<strong>en</strong> van Holland de helft hunner schutterij<strong>en</strong> gereed liet<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> om uit te<br />
rukk<strong>en</strong>.<br />
Eén compagnie ter sterkte van 150 man vertrok naar Berg<strong>en</strong> op Zoom <strong>en</strong> één naar D<strong>en</strong> Briel.<br />
In 1637 wordt wederom het Delftse garnizo<strong>en</strong> g<strong>en</strong>oemd to<strong>en</strong> Frederik H<strong>en</strong>drik met de door<br />
hem verzamelde garnizo<strong>en</strong><strong>en</strong> van Utrecht, Delft, Gorinchem <strong>en</strong> Dordrecht e<strong>en</strong> aanslag op<br />
Hulst wilde pleg<strong>en</strong>, welke echter mislukte.<br />
In 1640 vind<strong>en</strong> we dat van de repartitie der 24 compagnieën Waardgelders in Holland er 2 t<strong>en</strong><br />
laste van Delft kwam<strong>en</strong>.<br />
Ruim ti<strong>en</strong> jaar later, to<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s de eerste Engelse oorlog het volk de ramp<strong>en</strong> van de oorlog<br />
<strong>en</strong> de daardoor veroorzaakte ell<strong>en</strong>de toeschreef aan de anti-stadhouderlijke partij, lez<strong>en</strong> we dat<br />
te Delft voortdur<strong>en</strong>d ruiterij in gereedheid werd gehoud<strong>en</strong> om naar Maassluis te marcher<strong>en</strong>,<br />
alwaar de ongeregeldhed<strong>en</strong> het hevigst war<strong>en</strong>. Verder moest<strong>en</strong> er welwill<strong>en</strong>de burgers onder<br />
de wap<strong>en</strong><strong>en</strong> kom<strong>en</strong> <strong>en</strong> verdeeld word<strong>en</strong> in `Compagnieën, corporaelschapp<strong>en</strong>, `wagt<strong>en</strong> of<br />
andersints'.<br />
In 1671 was te Delft één compagnie te voet gelegerd terwijl er in 1672 drie compagnieën<br />
verblev<strong>en</strong> resp. behor<strong>en</strong>de tot de regim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van van Ing<strong>en</strong> Nulant <strong>en</strong> van Sant<strong>en</strong>.<br />
Overgaande naar de neg<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>de eeuw was in 1813 één der eerste regeringsdad<strong>en</strong> van de<br />
Souvereine Vorst e<strong>en</strong> proclamatie van 6 december om alle weerbare mann<strong>en</strong> van 17 `tot het<br />
50e jaar' te wap<strong>en</strong> te roep<strong>en</strong>. Wat de artillerie betreft werd<strong>en</strong> kaders gevormd voor ti<strong>en</strong><br />
compagnieën voor e<strong>en</strong> korps artillerie te voet van 1000 man, te Delft, Amsterdam <strong>en</strong> Leid<strong>en</strong>,<br />
terwijl bij besluit van 9 januari 1814 Nr. 1 het `1ste Bataljon Noord <strong>Nederlands</strong>che Artillerie<br />
te voet der Staande armee' te Delft, Breda <strong>en</strong> Geertruid<strong>en</strong>berg ter sterkte van acht compagnieën<br />
werd opgericht, gevolgd door het Noord <strong>Nederlands</strong>che Bataljon treinsoldat<strong>en</strong> te 's-<br />
Grav<strong>en</strong>hage <strong>en</strong> Delft.
In het begin van de 20e eeuw, nl. gedur<strong>en</strong>de de mobilisatie 1914 -1918, bevond<strong>en</strong> zich onder<br />
de te Delft gelegerde gemobiliseerde troep<strong>en</strong> (onderdel<strong>en</strong> van de 1e Divisie) e<strong>en</strong> tweetal<br />
nieuw opgerichte onderdel<strong>en</strong> van de Koninklijke Landmacht, nl. de Depot Afdeling van de<br />
Motordi<strong>en</strong>st, <strong>en</strong> de Lucht Afweer Motor Batterij (LAMB).<br />
Ged<strong>en</strong>ktek<strong>en</strong>s<br />
Als sluitstuk van bov<strong>en</strong>staande beschouwing in vogelvlucht over Delft <strong>en</strong> zijn betrekking<strong>en</strong><br />
met het militaire lev<strong>en</strong> volgt hier e<strong>en</strong> opsomming van Delftse ged<strong>en</strong>ktek<strong>en</strong>s voor leger- <strong>en</strong><br />
vlootaanvoerders <strong>en</strong> voor in de regio gevall<strong>en</strong><strong>en</strong>.<br />
Nieuwe kerk<br />
Graftombe van Prins Willem van Oranje.<br />
Werd eerst in 1614 in opdracht van de Stat<strong>en</strong> ontworp<strong>en</strong> door H<strong>en</strong>drick de Keyser. Di<strong>en</strong>de ter<br />
vervanging van e<strong>en</strong> in 1584 zeer sober uitgevoerd graf.<br />
Ged<strong>en</strong>kste<strong>en</strong> voor Cornelis Diderik Adrianus Schutter <strong>en</strong> Boudewijn van Hoey Schildhouwer<br />
van Oostee.<br />
Beid<strong>en</strong> kapitein der artillerie, ridder 4e klasse van de Militaire Willemsorde <strong>en</strong> in 1832<br />
gesneuveld bij de verdediging van de citadel van Antwerp<strong>en</strong>.<br />
Enige artillerie-officier<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> dit ged<strong>en</strong>ktek<strong>en</strong> in 1834 do<strong>en</strong> plaats<strong>en</strong>.<br />
Oude kerk<br />
Graftombe voor Luit<strong>en</strong>ant Admiraal Pieter Pietersz Hein, gesneuveld 20 juni 1629, ontworp<strong>en</strong><br />
door Pieter de Keyser.<br />
Graftombe voor Luit<strong>en</strong>ant Admiraal Maart<strong>en</strong> Harpertsz Tromp, gesneuveld 10 augustus 1653,<br />
ontworp<strong>en</strong> door Rombout Verhuist.<br />
Ged<strong>en</strong>kraam door Joep Nicolaas 1956.<br />
Begraafplaats Jaffa<br />
Oorlogsmonum<strong>en</strong>t (muurreliefs)1940-1945, onthuld op 21 december 1940 ter nagedacht<strong>en</strong>is<br />
van de gevall<strong>en</strong><strong>en</strong> van het 3e, 6e <strong>en</strong> 14e depotbataljon, het Regim<strong>en</strong>t Gr<strong>en</strong>adiers, het 12e, 21e<br />
<strong>en</strong> 24e Regim<strong>en</strong>t Infanterie, het 2e Regim<strong>en</strong>t Wielrijders, het 1e Eskadron Pantserwag<strong>en</strong>s, het<br />
1e, 3e <strong>en</strong> 4e Regim<strong>en</strong>t Huzar<strong>en</strong>, het 2e Regim<strong>en</strong>t Artillerie, het Korps Motordi<strong>en</strong>st <strong>en</strong> de TH<br />
compagnie.<br />
Ontwerp F. Keuz<strong>en</strong>kamp jr. <strong>en</strong> D. Bus.<br />
Hoofdgebouw Technische Hogeschool Julianalaan<br />
Reliëf van Prof. L. O. W<strong>en</strong>ckebach, 1948 Schilderij ir. G. de Josselin de Jong, 1948<br />
Nieuwe plantage - Koningsplein<br />
Vrouw<strong>en</strong>figuur door Gradus van Ed<strong>en</strong>, 1950
BIJLAGE<br />
GARNIZOEN van DELFT<br />
INFANTERIE<br />
1781 - 1784 Regim<strong>en</strong>t Erfprins (= Oranje-Nassau Nr 3)<br />
1789 - 1790 1e Bataljon van Regim<strong>en</strong>t Zwitsers van Hirzel Nr 1<br />
1790 - 1791 deel van 2e Bataljon van Regim<strong>en</strong>t van Saks<strong>en</strong>-Gotha (ook te Woerd<strong>en</strong>)<br />
1791 - 1793 1e Bataljon van Regim<strong>en</strong>t Oranje-Gelderland<br />
1801-1803 3e Bataljon van 2e Halve Brigade<br />
1803 - 1804 6e Bataljon Infanterie van Linie (hetzelfde onderdeel) Franse tijd<br />
1815 - 1829 Staf van 9e Afdeling Infanterie<br />
1817 - 1829 3e Bataljon van 9e Afdeling Infanterie<br />
1844 - 1845 4e Bataljon (Jagers) van Regim<strong>en</strong>t Gr<strong>en</strong>adiers <strong>en</strong> Jagers<br />
1845 - 1846 1e Bataljon (Gr<strong>en</strong>adiers) van Regim<strong>en</strong>t Gr<strong>en</strong>adiers <strong>en</strong> Jagers<br />
1846 -1847 3e Bataljon (Gr<strong>en</strong>adiers) van Regim<strong>en</strong>t Gr<strong>en</strong>adiers <strong>en</strong> Jagers<br />
1849 - 1950 1e Batljon (Gr<strong>en</strong>adiers) van Regim<strong>en</strong>t Gr<strong>en</strong>adiers <strong>en</strong> Jagers<br />
1850 - 1851 2e Bataljon (Gr<strong>en</strong>adiers) van Regim<strong>en</strong>t Gr<strong>en</strong>adiers <strong>en</strong> Jagers<br />
1851 - 1852 3e Bataljon (Gr<strong>en</strong>adiers) van Regim<strong>en</strong>t Gr<strong>en</strong>adiers <strong>en</strong> Jagers<br />
1852 - 1853 4e Bataljon (Jagers) van Regim<strong>en</strong>t Gr<strong>en</strong>adiers <strong>en</strong> Jagers<br />
1853 - 1854 1e Bataljon (Gr<strong>en</strong>adiers) van Regim<strong>en</strong>t Gr<strong>en</strong>adiers <strong>en</strong> Jagers<br />
1854 -1858 2e Bataljon van 6e Regim<strong>en</strong>t Infanterie<br />
1858 - 1861 3e Bataljon van 7e Regim<strong>en</strong>t Infanterie<br />
1861- 1862 2e Bataljon van 4e Regim<strong>en</strong>t Infanterie<br />
1862 - 1913 1e Bataljon van 4e Regim<strong>en</strong>t Infanterie<br />
1913 - 1928 Staf van 15e Regim<strong>en</strong>t Infanterie<br />
1913 - 1922 1e Bataljon van 15e Regim<strong>en</strong>t Infanterie<br />
1913 - 1922 3e Bataljon van 15e Regim<strong>en</strong>t Infanterie<br />
ARTILLERIE<br />
1781 - 1784 deel van Compagnie Artillerie van Wilderiek (ook te 's-Grav<strong>en</strong>page, te Zandvoort<br />
<strong>en</strong> op Goeree)<br />
1894 - 1785 deel van Compagnie Artillerie van Lombach (ook op Goeree)<br />
1814 - 1815 1e Bataljon Artillerie te Voet<br />
1815 - 1818 1e Bataljon Artillerie van Linie (hetzelfde onderdeel)<br />
1818 - 1829 1e Bataljon Veldartillerie (hetzelfde onderdeel)<br />
Het bataljon bestond uit de staf <strong>en</strong> acht (na 1815 zes) compagnieën.<br />
1829 - 1841 3e Bataljon Artillerie Nationale Militie<br />
Het bataljon bestond uit acht (na 1839 neg<strong>en</strong>) compagnieën (de 1e, 3e, 4e <strong>en</strong> Se Compagnie<br />
ging<strong>en</strong> in 1832 naar de Citadel van Antwerp<strong>en</strong>, de 3e Compagnie ging in 1840 naar D<strong>en</strong><br />
Helder)<br />
1841 - 1848 3e Regim<strong>en</strong>t Artillerie (hetzelfde onderdeel) (onderdel<strong>en</strong> te Delft):<br />
1841 - 1842 Staf van het 3e Regim<strong>en</strong>t Artillerie<br />
1841 - 1842 l 1e Compagnie van het 3e Regim<strong>en</strong>t Artillerie<br />
1841- 1846 12e Compagnie van het 3e Regim<strong>en</strong>t Artillerie<br />
1841 - 1846 13e Compagnie van het 3e regim<strong>en</strong>t Artillerie<br />
1842 - 1846 Se Compagnie van het 3e Regim<strong>en</strong>t Artillerie<br />
1842 - 1847 6e Compagnie van het 3e Regim<strong>en</strong>t Artillerie<br />
1843 - 1845 2e Compagnie van het 3e Regim<strong>en</strong>t Artillerie
1846 - 1848 7e Compagnie van het 3e Regim<strong>en</strong>t Artillerie<br />
1846 - 1848 11e Compagnie van het 3e Regim<strong>en</strong>t Artillerie<br />
1847 - 1848 8e Compagnie van het 3e Regim<strong>en</strong>t Artillerie<br />
1847 - 1848 9e Compagnie van het 3e Regim<strong>en</strong>t Artillerie<br />
1848 - 1878 1e Regim<strong>en</strong>t Vestingartillerie (hetzelfde onderdeel (onderdel<strong>en</strong> te Delft):<br />
1849 - 1852 7e Compagnie van 1e Regim<strong>en</strong>t Vestingartillerie<br />
1849 - 1855 11e Compagnie van 1e Regim<strong>en</strong>t Vestingartillerie<br />
1852- 1878 Staf van1le Regim<strong>en</strong>t vestingartillerie<br />
1852 - 1856 9e Compagnie van 1e Regim<strong>en</strong>t Vestingartillerie<br />
1852 - 1861 10e Compagnie van 1e Regim<strong>en</strong>t Vestingartillerie<br />
1852 -1861 12e Compagnie van 1e Regim<strong>en</strong>t Vestingartillerie<br />
1856 - 1861 1e Compagnie van 1e Regim<strong>en</strong>t Vestingartillerie<br />
1856 - 1862 2e Compagnie van 1e Regim<strong>en</strong>t Vestingartillerie<br />
1860 - 1861 13e Compagnie van 1e Regim<strong>en</strong>t Vestingartillerie<br />
1862 -1866 4e Compagnie van 1e Regim<strong>en</strong>t Vestingartillerie<br />
1862 - 1866 Se Compagnie van1le Regim<strong>en</strong>t Vestingartillerie<br />
1863 - 1868 12e Compagnie van 1e Regim<strong>en</strong>t Vestingartillerie<br />
1865 - 1866 3e Compagnie van 1e Regim<strong>en</strong>t Vestingartillerie<br />
1866 - 1874 9e Compagnie van 1e Regim<strong>en</strong>t Vestingartillerie<br />
1866 -1874 11e Compagnie van 1e Regim<strong>en</strong>t Vestingartillerie<br />
1868 - 1878 7e Compagnie van het 1e Regim<strong>en</strong>t Vestingsartillerie<br />
1867 - 1868 Se Compagnie van 1e Regim<strong>en</strong>t Vestingartillerie<br />
1870 -1878 8e Compagnie van 1e Regim<strong>en</strong>t Vestingartillerie<br />
1874 - 1878 10e Compagnie van 1e Regim<strong>en</strong>t Vestingartillerie<br />
1876 - 1878 9e Compagnie van 1e Regim<strong>en</strong>t Vestingartillerie<br />
In 1878 werd<strong>en</strong> de drie regim<strong>en</strong>t<strong>en</strong> vestingartillerie verdeeld in acht afdeling<strong>en</strong> met sam<strong>en</strong><br />
veertig compagnieën, waarvan er ge<strong>en</strong> te Delft lag.<br />
GENIE<br />
1807 - 1808 Compagnie Mineurs<br />
1808 - 1810 Korps Mineurs (twee compagnieën)<br />
1809 - 1810 Compagnie Pontonniers<br />
1810 - 1811 11e Compagnie du Der Bataillon de pontonniers (hetzelfde onderdeel maar in<br />
Franse di<strong>en</strong>st)<br />
1918 - 1922 Schoolcompagnie van de Motordi<strong>en</strong>st<br />
BRON: H. Ringoir-Vredesgarnizo<strong>en</strong> van 1715 tot 1795 <strong>en</strong> 1815 tot 1940, D<strong>en</strong> Haag 1980.
LITERATUUR<br />
Dr. Anne Ber<strong>en</strong>ds<strong>en</strong> Verborg<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> uit het oude Delft<br />
Dirk van Bleyswyck Beschrijvinge der stad Delft 1676<br />
Reinier Boitet (Bij-) Beschrijvinge der stad Delft 1729<br />
N. Bosboom In moeilijke omstandighed<strong>en</strong> aug. 1914-mei 1917<br />
E. H. Brongers De slag om de Resid<strong>en</strong>tie<br />
Thera Copp<strong>en</strong>s Maurits, zoon van de Zwijger<br />
Delftse Studiën Bundel historische opstell<strong>en</strong> over de stad Delft:<br />
G. Ber<strong>en</strong>ds<br />
Het Armam<strong>en</strong>tarium J. K. van der Haag<strong>en</strong>, Het<br />
G<strong>en</strong>eraliteits Kruitmagazijn aan de Schie<br />
A. Staring<br />
E<strong>en</strong> onbek<strong>en</strong>d werk van Johannes Blomm<strong>en</strong>dael<br />
Stichting M<strong>en</strong>no van Coehoorn Vesting, vier eeuw<strong>en</strong> vestingbouw in Nederland<br />
Stichting M<strong>en</strong>no van Coehoorn Atlas historische Vestingwerk<strong>en</strong> deel IV, Zuid-Holland<br />
Dr. J. F. Niermeyer Delft <strong>en</strong> Delfland<br />
F. J. G. t<strong>en</strong> Raa <strong>en</strong> F. de Bas Het Staatsche <strong>Leger</strong> 1568-1795<br />
J. K. H. de Roo van Grootmeesters <strong>en</strong> Inspecteurs<br />
Alderwerelt der Artillerie<br />
H. Ringoir Vredes garnizo<strong>en</strong><strong>en</strong> van 1715 tot 1795 <strong>en</strong> 1815 tot 1940<br />
('s-Grav<strong>en</strong>hage 1980)<br />
Dr. J. D. Roorda Het rampjaar 1672<br />
P. A. van Schupp<strong>en</strong> Onze Prins<strong>en</strong>stad<br />
I. L. Uyterschout Onze ged<strong>en</strong>kteek<strong>en</strong><strong>en</strong> e<strong>en</strong> Nationaal bezit<br />
I. L. Uyterschout Beknopt Overzicht <strong>Nederlands</strong>che Krijgsgeschied<strong>en</strong>is<br />
1568-hed<strong>en</strong><br />
P. C. Visser Delft, bladzijd<strong>en</strong> uit zijn geschied<strong>en</strong>is<br />
H. J. Wolf Het kasteel van Breda <strong>en</strong> de Koninklijke Militaire<br />
Academie<br />
D. Wijb<strong>en</strong>ga Delft, e<strong>en</strong> verhaal van de stad <strong>en</strong> haar bewoners<br />
Dr. J. W. Wijn Het krijgswez<strong>en</strong> in de tijd van Prins Maurits<br />
FOTO VERWIJZING<br />
blz. 31, 34, 37, 39, 40 <strong>en</strong> 43 Fotoreproductie Geme<strong>en</strong>telijke Archiefdi<strong>en</strong>st Delft, historisch<br />
topografische Atlas<br />
blz. 25 Dr. J. F. Niermeyer Delft, Delfland<br />
blz. 28 <strong>en</strong> 34 eig<strong>en</strong> verzameling